Gi?i ph?u h?c

S?a lien k?t
Bach khoa toan th? m? Wikipedia
M?t b?c v? gi?i ph?u chi ti?t trong cu?n De humani corporis fabrica c?a Andreas Vesalius , vao th? k? XVI. Cu?n sach đa đanh d?u s? ra đ?i c?a b? mon gi?i ph?u h?c.

Gi?i ph?u h?c ( ti?ng Anh : anatomy , l?y t? ti?ng Hy L?p la anatom? , ngh?a la "m? x?") la m?t trong cac phan nganh c?a sinh h?c , lien quan đ?n nghien c?u hinh thai va c?u t?o c?a c? th? sinh v?t. [1] Gi?i ph?u h?c c?ng la m?t nhanh trong khoa h?c t? nhien đi sau vao t? ch?c c?u truc trong cac sinh v?t s?ng. đay la m?t b? mon khoa h?c lau đ?i v?i ngu?n g?c co t? t?n th?i Ti?n s? . [2] Phan nganh nay v?n g?n li?n v?i cac nganh khac nh? sinh h?c phat tri?n , phoi h?c , gi?i ph?u so sanh , sinh h?c ti?n hoa va phat sinh ch?ng lo?i h?c , [3] vi thong qua gi?i ph?u, ta co th? quan sat nh?ng bi?n đ?i v? c?u truc trong m?t kho?ng th?i gian ng?n (nh? s? phat tri?n c?a phoi) ho?c r?t dai (nh? trong ti?n hoa). Trong khi gi?i ph?u h?c nghien c?u v? c?u truc thi sinh ly h?c nghien c?u v? ch?c n?ng c?a sinh v?t c?ng nh? cac c? quan, vi v?y, hai b? mon nay t?o thanh m?t c?p lien nganh trong khoa h?c t? nhien va th??ng đ??c nghien c?u cung nhau. Gi?i ph?u ng??i la m?t trong nh?ng nganh khoa h?c c? b?n thi?t y?u đ??c ap d?ng trong y h?c . [4]

Cac nganh c?a gi?i ph?u co th? đ??c chia thanh gi?i ph?u v? mo va gi?i ph?u vi mo . Gi?i ph?u v? mo hay gi?i ph?u tho la nghien c?u cac b? ph?n c? th? c?a đ?ng v?t ch? v?i m?t th??ng. Gi?i ph?u v? mo c?ng bao g?m cac nhanh c?a gi?i ph?u b? ngoai. Gi?i ph?u vi mo hay gi?i ph?u hi?n vi l?i s? d?ng cac d?ng c? quang h?c h? tr? đ? nghien c?u cac mo t? cac c?u truc khac nhau, đ??c g?i la mo h?c , va c? trong nghien c?u t? bao .

L?ch s? gi?i ph?u h?c đ??c đ?c tr?ng b?i s? hi?u bi?t ngay cang ti?n b? v? c?u truc va ch?c n?ng c?a cac c? quan tren c? th? con ng??i . Cac ph??ng phap s? d?ng đ? gi?i ph?u c?ng co nh?ng b??c ti?n đang k?: t? ch? ph?u tich tho xac đ?ng v?t, ngay nay, ta s? d?ng cac k? thu?t hinh ?nh y h?c tien ti?n nh? X-quang , sieu am va ch?p c?ng h??ng t? đ? nghien c?u.

M?t ph?n trong lo?t bai
Sinh h?c
Khoa h?c s? s?ng

đ?nh ngh?a [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tranh gi?i ph?u ng??i, v? b?i Charles Landseer

T? "anatomy" (gi?i ph?u) trong ti?ng Anh co ngu?n g?c t? ti?ng Hy L?p anatom? ngh?a la "m? x?". V? t? nguyen, ?νατ?μνω ( anatemn? , ngh?a la "Toi c?t tach va m? ra"), trong đo ?ν? ( ana , "tach"), va τ?μνω ( temn? , "toi c?t"). [5] [6] Gi?i ph?u h?c la b? mon nghien c?u khoa h?c v? cac h? th?ng, c? quan va mo c?a sinh v?t . Gi?i ph?u h?c mo t? hinh d?ng va v? tri c?a cac b? ph?n khac nhau, "thanh ph?n" c?u t?o nen b? ph?n đo c?ng nh? m?i quan h? gi?a cac b? ph?n đo v?i cac b? ph?n khac. đay la b? mon kha đ?c thu n?u so sanh v?i sinh ly h?c va hoa sinh , la hai b? mon l?n l??t nghien c?u v? ch?c n?ng c?ng nh? cac qua trinh hoa h?c c?a m?t b? ph?n nao đo. Vi d?, m?t nha gi?i ph?u s? quan tam đ?n hinh d?ng, kich th??c, v? tri, c?u truc, ngu?n cung mau va cac day th?n kinh c?a m?t c? quan, ch?ng h?n nh? gan ; trong khi đo, m?t nha sinh ly h?c l?i quan tam đ?n vi?c ti?t m?t , vai tro c?a gan trong dinh d??ng va đi?u hoa cac ch?c n?ng c? th?. [7]

Gi?i ph?u h?c đ??c chia thanh m?t s? phan nganh nh? h?n nh? gi?i ph?u v? mo (gi?i ph?u tho) va gi?i ph?u vi mo (gi?i ph?u hi?n vi). [8] Gi?i ph?u v? mo nghien c?u v? cac c?u truc đ? l?n đ? co th? th?y b?ng m?t th??ng. Gi?i ph?u b? m?t c?ng đ??c x?p vao gi?i ph?u v? mo, phan nganh nay chuyen nghien c?u cac đ?c đi?m c? th? co th? nhin th?y ? ben ngoai ma khong m? vao ben trong. Gi?i ph?u vi mo (b? mon mo-phoi) la nghien c?u v? cac c?u truc ? c?p đ? hi?n vi. Mo h?c (nghien c?u v? mo) va phoi h?c (nghien c?u v? phoi ) c?ng đ??c x?p vao nhom nganh nay. [3]

Gi?i ph?u co th? đ??c nghien c?u b?ng c? ph??ng phap xam l?n va khong xam l?n v?i m?c đich la thu đ??c thong tin v? c?u truc va t? ch?c c?a cac c? quan va h? th?ng. [3] Ph??ng phap đ??c s? d?ng co th? k? đ?n nh? ph?u tich (hay m? x?), t?c la ta s? "m?" c? th? sinh v?t va nghien c?u cac c? quan. M?t ph??ng phap khac la n?i soi , s? d?ng m?t d?ng c? co g?n may quay va đ?a vao c? th? qua m?t v?t m? nh?, nh?ng hinh ?nh thu đ??c s? cho ta thong tin v? cac c? quan n?i t?ng c?ng nh? cac c?u truc khac. Ch?p đ?ng m?ch b?ng tia X ho?c ch?p m?ch c?ng h??ng t? la ph??ng phap đ? thu đ??c hinh ?nh cho cac m?ch mau . [9] [10] [11] [12]

Thu?t ng? "gi?i ph?u" th??ng đ??c dung đ? ch? gi?i ph?u ng??i. Tuy nhien, v? c? b?n thi cac loai khac trong gi?i đ?ng v?t c?ng co cac c?u truc va mo t??ng t? nh? chung ta, vi v?y, "gi?i ph?u" con co th? mu?n đ? c?p đ?n gi?i ph?u cac loai đ?ng v?t noi chung. Thu?t ng? "gi?i ph?u đ?ng v?t" ( zootomy ) đoi khi c?ng đ??c s? d?ng đ? ch? rieng vi?c gi?i ph?u cac đ?ng v?t khong ph?i ng??i. C?u truc va mo c?a th?c v?t co b?n ch?t khong gi?ng nh? đ?ng v?t va chung đ??c nghien c?u trong b? mon khac la gi?i ph?u th?c v?t . [7]

Mo đ?ng v?t [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Thi?t đ? c?t c?a m?t t? bao đ?ng v?t (co c? long roi)

Gi?i đ?ng v?t g?m cac sinh v?t đa bao , s?ng d? d??ng va co th? v?n đ?ng (du trong ti?n hoa, m?t s? loai đa khong con kh? n?ng nay, ch?ng h?n nh? san ho va b?t bi?n ). H?u h?t cac đ?ng v?t co c? th? đ??c bi?t hoa thanh cac mo rieng bi?t, nh?ng đ?ng v?t nay con đ??c g?i la Eumetazoa . Chung co m?t khoang tieu hoa n?m trong c? th?, v?i m?t ho?c hai l? m? ra ngoai; giao t? đ??c t?o ra t?i c? quan sinh d?c đa bao va co giai đo?n phoi nang trong qua trinh phat tri?n t? h?p t? c?a minh. L?u y, nganh Than l? (ch?ng h?n nh? b?t bi?n) c?ng đ??c x?p vao gi?i đ?ng v?t , vi chung la đ?ng v?t đa bao nguyen th?y. [13] [14] [15] [16] [17] [18] [19] [20] [21]

Khong gi?ng nh? t? bao th?c v?t , t? bao đ?ng v?t khong co thanh t? bao hay l?c l?p . N?u t? bao đ?ng v?t co khong bao thi bao quan nay co s? l??ng nhi?u h?n nh?ng kich th??c l?i nh? h?n so v?i ? th?c v?t. Cac mo c? th? g?m co nhi?u lo?i t? bao, tinh c? nh?ng lo?i t? bao đ??c tim th?y ? c? , day th?n kinh va da . M?i lo?i t? bao th??ng co đ? ba thanh ph?n chinh: mang t? bao (c?u t?o t? phospholipid ), t? bao ch?t va nhan . T?t c? cac t? bao khac nhau c?a đ?ng v?t đ?u co ngu?n g?c t? la phoi . đ?ng v?t khong x??ng s?ng v?i c?u truc đ?n gi?n phat tri?n t? phoi hai la (g?m la phoi ngoai va la phoi trong). đ?ng v?t ph?c t?p h?n l?i co c?u truc va c? quan đ??c hinh thanh t? phoi ba la . T?t c? mo va c? quan c?a cac đ?ng v?t nay đ?u co ngu?n g?c t? ba la phoi, g?m: la phoi ngoai , la phoi gi?a va la phoi trong . [22]

Mo đ?ng v?t co th? đ??c nhom thanh b?n lo?i c? b?n: mo lien k?t , bi?u mo , mo c? va mo th?n kinh .

Mo lien k?t [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Hinh ?nh phong đ?i cao s?n trong (nhu?m b?ng ph??ng phap H.E )

Mo lien k?t co d?ng s?i va đ??c t?o thanh t? cac t? bao n?m r?i rac tren ph?n vo c? g?i la ch?t n?n ngo?i bao . Mo lien k?t t?o hinh cho cac c? quan va gi? chung đung v? tri. Cac lo?i mo lien k?t chinh g?m co mo lien k?t l?ng, mo m? , mo lien k?t s?i, s?n va x??ng. Ch?t n?n ngo?i bao ch?a cac protein , lo?i protein ch? y?u va phong phu nh?t la collagen . Collagen đong vai tro chinh trong vi?c t? ch?c va duy tri cac mo. Ch?t n?n ngo?i bao co th? đ??c bi?n đ?i đ? t?o thanh x??ng giup nang đ? va b?o v? c? th?. B? x??ng ngoai la l?p b?o v? day va c?ng ben ngoai c? th? đ?ng v?t. L?p b?o v? nay co th? đ??c lam c?ng b?ng cach khoang hoa ch?t n?n, nh? ? đ?ng v?t giap xac ho?c b?ng cach đan cheo cheo protein, nh? ? con trung . B? x??ng trong ? ben trong c? th? va co m?t ? t?t c? cac loai đ?ng v?t b?c cao va m?t s? ? đ?ng v?t b?c th?p. [22]

Bi?u mo [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Hinh ?nh phong đ?i th?p mang nh?y d? day (nhu?m b?ng ph??ng phap H.E )

Bi?u mo hay mo bi?u bi g?m cac t? bao đ??c x?p ken ch?t v?i nhau, lien k?t v?i nhau b?i cac phan t? k?t dinh t? bao . Kho?ng khong gian gi?a cac t? bao v?i nhau la r?t nh?. Cac t? bao c?a bi?u mo co th? co d?ng d?t (gi?ng g?ch lat san nha), d?ng kh?i (gi?ng vien xuc x?c) ho?c d?ng c?t (gi?ng hinh vien g?ch). Cac t? bao nay đ??c x?p tren phi?n n?n ( basal lamina ). Phi?n n?n la l?p phia tren c?a l?p mang n?n, con l?p phia d??i c?a mang n?n la phi?n l??i. [23] Phi?n l??i n?m c?nh mo lien k?t trong ch?t n?n ngo?i bao đ??c ti?t ra b?i t? bao bi?u mo. [24] Co nhi?u lo?i bi?u mo khac nhau, m?i lo?i đ??c bi?n đ?i đ? phu h?p v?i ch?c n?ng c? th?. Ch?ng h?n, đ??ng ho h?p đ??c lot b?i m?t lo?i bi?u mo co cac long rung; cac t? bao bi?u mo v?i cac long sieu nh? (con g?i la ri?m ban ch?i ) lot ? ru?t non va bi?u mo lot trong ru?t gia co cac long ru?t . Da , l?p ph? ben ngoai c? th? ? đ?ng v?t co x??ng s?ng , đ??c c?u t?o nhi?u l?p bi?u mo d?t v?i ph?n ben ngoai đ??c s?ng hoa . T? bao s?ng chi?m t?i 95% t?ng s? t? bao trong da. [25] Cac t? bao bi?u mo ? phia m?t ben ngoai c?a c? th? th??ng ti?t ra ch?t n?n ngo?i bao . ? cac đ?ng v?t đ?n gi?n, ch?t n?n ch? la m?t l?p glycoprotein . [22] ? nh?ng đ?ng v?t ti?n hoa h?n, nhi?u tuy?n đ??c hinh thanh t? cac t? bao bi?u mo. [26]

Mo c? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Thi?t đ? phong đ?i cao c?t qua c? van va m?t day th?n kinh nh? (nhu?m b?ng ph??ng phap H.E )

Cac t? bao c? h?p l?i thanh mo ho?t đ?ng theo ph??ng th?c co rut. Mo c? co ch?c n?ng t?o ra l?c, hinh thanh c? đ?ng ho?c v?n đ?ng cac c? quan n?i t?ng. C? đ??c hinh thanh t? cac s?i t? c? , g?m ba lo?i: c? van (hay c? x??ng), c? tr?n va c? tim . C? tr?n la cac t? bao c? keo dai thanh hinh thoi, khong co khia van ngang khi ki?m tra b?ng kinh hi?n vi. Lo?i c? nay co ch?m va y?u nh?ng nh?ng duy tri s? co lau h?n. C? tr?n đ??c tim th?y trong cac c? quan nh? xuc tu h?i qu? va thanh c? th? c?a h?i sam . C? van co kh? n?ng co l?i nhanh, m?nh nh?ng ch? trong m?t th?i gian h?n ch? nh?t đ?nh. Lo?i c? nay đ??c tim th?y trong cac c? ham. ? đ?ng v?t b?c cao, c? van xu?t hi?n thanh bo, bam vao x??ng đ? gay chuy?n đ?ng va c? th??ng đ??c s?p x?p theo d?ng đoi m?t đ?i khang. C? tr?n đ??c tim th?y trong cac thanh c?a t? cung , bang quang , ru?t , d? day , th?c qu?n , đ??ng th? va m?ch mau . C? tim ch? co ? tim , th?c hi?n co bop va b?m mau đi kh?p c? th?. [27]

Mo th?n kinh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Xem them: Gi?i ph?u th?n kinh
Thi?t đ? phong đ?i cao c?t qua mo th?n kinh ? h? th?n kinh ngo?i bien

Mo th?n kinh g?m cac t? bao th?n kinh ( n?ron ) va cac t? bao th?n kinh đ?m (th?n kinh giao). ? m?t s? đ?ng v?t bi?n hinh thai đ?i x?ng co kh? n?ng di chuy?n ch?m nh? cac đ?ng v?t thu?c nganh S?a l??c va nganh Thich ty bao (bao g?m h?i qu? va s?a), th?n kinh co d?ng m?ng l??i th?n kinh. ? h?u h?t cac đ?ng v?t, day th?n kinh đ??c h?p l?i thanh bo. ? đ?ng v?t b?c th?p, t? bao th?n kinh th? th? trong thanh c? th? gay ra ph?n ?ng c?c b? v?i m?t kich thich. ? đ?ng v?t ph?c t?p h?n, cac t? bao th? th? chuyen bi?t nh? hoa th? th? ( chemoreceptor ) va quang th? th? ( photoreceptor ) t?p h?p l?i va truy?n đ?t thong tin d?c theo m?ng l??i th?n kinh đ?n cac vung khac c?a c? th? sinh v?t. Cac t? bao th?n kinh k?t n?i v?i nhau trong h?ch th?n kinh . [28] ? đ?ng v?t b?c cao, cac th? th? chuyen bi?t la c? s? c?a cac c? quan ti?p nh?n c?m giac. Cac loai nay con co c? h? th?n kinh trung ??ng ( nao va t?y s?ng ) va h? th?n kinh ngo?i bien . H? th?n kinh ngo?i bien g?m nhanh c?m giac : lam nhi?m v? truy?n thong tin t? c? quan c?m giac khi ti?p nh?n kich thich t? moi tr??ng va nhanh v?n đ?ng giup chi ph?i v?n đ?ng cho c? quan đich, tr? l?i cac kich thich đo. [29] [30] H? th?n kinh ngo?i bien đ??c chia thanh h? th?n kinh soma truy?n c?m giac va ki?m soat c? van, va h? th?n kinh t? ch? ki?m soat khong y th?c ho?t đ?ng c? tr?n, m?t s? tuy?n, n?i t?ng, bao g?m d? day . [31]

Gi?i ph?u đ?ng v?t co x??ng s?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Xem them: Gi?i ph?u so sanh
S? chu?t

T?t c? cac đ?ng v?t co x??ng s?ng co m?t c?u truc c? th? kha gi?ng nhau, đ?c bi?t la trong giai đo?n phoi thai: cac đ?ng v?t đ?u hinh thanh day s?ng , th?ng nguyen s?ng , ?ng th?n kinh , cung h?ng va đuoi phia sau h?u mon. T?y s?ng đ??c c?t s?ng b?o v?, n?m phia tren th?ng nguyen s?ng va phia sau ?ng tieu hoa . [32] Mo th?n kinh co ngu?n g?c t? l?p ngo?i bi , mo lien k?t co ngu?n g?c t? trung bi va ru?t co ngu?n g?c t? n?i bi . ? phia sau cung la đo?n đuoi , lien ti?p v?i t?y s?ng nh?ng khong lien ti?p v?i ru?t. Mi?ng n?m ? m?t tr??c con h?u mon ? m?t sau, v? tri d??i đuoi. [33] M?t trong nh?ng đ?c đi?m quan tr?ng c?a đ?ng v?t co x??ng s?ng la co s? hinh thanh, phat tri?n c?t s?ng va phan đo?n thanh cac đ?t s?ng. ? h?u h?t cac loai đ?ng v?t co x??ng s?ng, th?ng nguyen s?ng phat tri?n thanh nhan t?y c?a đ?a gian đ?t s?ng . Tuy nhien, m?t s? it đ?ng v?t co x??ng s?ng ( h? Ca t?m va b? Ca vay tay ) v?n con th?ng nguyen s?ng đ?n khi tr??ng thanh. [34] đ?ng v?t co quai ham co đ?c đi?m tieu gi?n ph?n ph? (vay, chan). Cac chi c?a đ?ng v?t co x??ng s?ng la cac c? quan t??ng đ?ng vi c?u truc x??ng co nh?ng net gi?ng nhau va đ??c th?a h??ng t? m?t t? tien chung. Nha t? nhien h?c Charles Darwin đa d?a vao ly thuy?t nay đ? c?ng c? thuy?t ti?n hoa c?a minh. [35]

Gi?i ph?u ca [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Gi?i ph?u ca
S? đ? c?u t?o trong c?a ca

C? th? ca đ??c chia thanh ba ph?n: đ?u, than va đuoi. S? phan chia nay đoi khi khong th? xac đ?nh b?ng hinh d?ng ben ngoai. B? x??ng la c?u truc nang đ? ben trong c? th? ca, co th? la s?n (đ?i v?i l?p ca s?n ) ho?c x??ng (trong lien l?p ca x??ng ). Thanh ph?n chinh c?a b? x??ng ca la c?t s?ng, g?m cac đ?t s?ng kh?p co kh?i l??ng nh? ti?p n?i v?i nhau m?nh m?. X??ng s??n g?n v?i c?t s?ng. Ca khong co chi ho?c chi b? tieu gi?n. Vay ca n?i ti?p x??ng s?ng ho?c gai m?m g?i la vay tia. Vay đuoi khong co k?t n?i tr?c ti?p v?i c?t s?ng ma đ??c cac c? than minh h? tr? ho?t đ?ng. [36] Tim ca co hai ng?n, b?m mau đ?n b? m?t ho h?p c?a mang va kh?p c? th? theo h? tu?n hoan. [37] M?t đ??c đi?u ch?nh đ? thich nghi v?i ho?t đ?ng nhin d??i n??c nh?ng co t?m nhin h?n ch?. Ca ch? co tai trong , khong co tai ngoai ho?c tai gi?a . Cac rung đ?ng v?i t?n s? th?p đ??c ti?p nh?n b?i m?t h? th?ng c? quan c?m giac ch?y d?c theo phia ben c? th?, giup c? th? ph?n ?ng l?i cac chuy?n đ?ng g?n đo va s? thay đ?i ap l?c n??c. [36]

Ca m?p va ca đu?i la cac loai ca c? s? trong cay phat sinh ch?ng lo?i v?i nhi?u đ?c đi?m gi?i ph?u nguyen th?y t??ng t? nh? cac loai ca c? đ?i. B? x??ng c?u t?o t? s?n. C? th? co xu h??ng ph?ng d?t, th??ng co n?m c?p mang va m?t mi?ng l?n ? v? tri m?t d??i c?a vung đ?u. Da đ??c bao ph? b?i cac vay tia hinh t?m rieng bi?t. Ca co l? huy?t , n?i đ??ng ti?t ni?u va b? ph?n sinh d?c đ??c b?c l?, nh?ng khong co bong bong ca . Ca s?n s?n xu?t m?t s? l??ng nh? tr?ng co kich th??c l?n, co long đ? . M?t s? loai co ph??ng th?c sinh s?n noan thai sinh (con non phat tri?n ben trong c? th? m?) nh?ng m?t s? khac l?i đ? tr?ng. [38]

Ca x??ng cho th?y cac đ?c đi?m gi?i ph?u mang tinh "d?n xu?t" h?n, t?c la co nhi?u thay đ?i l?n mang tinh ti?n hoa t? cac b? ph?n tren c? th? ca c? đ?i. Chung co b? x??ng lam t? x??ng th?t, c? th? co xu h??ng ph?ng theo chi?u hai ben, co n?m c?p mang đ??c b?o v? b?i m?t n?p mang , mi?ng ? g?n m?i. Da ca đ??c bao b?c nh? cac l?p v?y x?p ch?ng len nhau. Ca x??ng co bong bong ca giup c? th? duy tri đ? sau khong đ?i trong c?t n??c, nh?ng khong co l? huy?t. Ca x??ng t??i ra l??ng l?n tr?ng kich th??c be, long đ? nh? vao c?t n??c. [38]

Gi?i ph?u l??ng c? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Gi?i ph?u l??ng c?
Frog skeleton
B? x??ng c?a ?ch s?ng Surinam ( Ceratophrys cornuta )
Khoang mi?ng phinh to la đ?c tr?ng c?a ?ch khi ho h?p. Chung c?ng co th? dung c? ch? ho h?p nay đ? t?o nen nh?ng ti?ng keu l?n.

đ?ng v?t l??ng c? la m?t l?p đ?ng v?t bao g?m ?ch , k? nhong va l??ng c? khong chan (caecilian). đay la nhom cac đ?ng v?t co t? chi , nh?ng cac loai l??ng c? khong chan va m?t vai loai k? nhong l?i khong co ho?c tieu gi?m kich th??c c?a chan. X??ng chinh c?a cac loai nay r?ng, nh? va đ??c hoa c?t (lam ch?c) hoan toan; cac đ?t s?ng c?a chung đ??c l?ng ghep v?i nhau va co cac m?i n?i đ?t s?ng . X??ng s??n c?a đ?ng v?t l??ng c? th??ng ng?n va co th? đ??c h?p nh?t v?i đ?t s?ng. H?p s? c?a nh?ng loai nay thi th??ng r?ng va ng?n, va th??ng khong đ??c lam c?ng hoan toan. Da c?a chung ch?a it keratin va khong co v?y, nh?ng l?i ch?a nhi?u tuy?n nh?y va ? m?t s? loai la cac tuy?n ch?t đ?c . Tim c?a đ?ng v?t l??ng c? co ba ng?n, hai tam nh? va m?t tam th?t . Chung c?ng co bang quang va ch?t th?i ch?a nit? đ??c bai ti?t ch? y?u d??i d?ng ure. đ?ng v?t l??ng c? th? b?ng ph??ng phap g?i la b?m khoang mi?ng : đ?u tien, nh? s? ph?i h?p c?a cac c?, khong khi s? đ??c hut qua l? m?i vao khu v?c khoang mi?ng , cac l? nay sau đo đ??c đong l?i va khong khi đ??c d?n xu?ng ph?i nh? qua trinh co c?a c? c? h?ng. [39] Chinh nh? cach th? nay, m?t s? con ?ch đ?c co th? t?o ra nh?ng ti?ng keu to r?t đ?c tr?ng, nh? ta hay nghe th?y vao mua he, b?ng cach hit vao nhi?u l?n va khong th? ra. [40] Ben c?nh cach th? b?ng ph?i, l??ng c? c?ng co th? trao đ?i khi qua da v?i đi?u ki?n la da ph?i luon đ??c gi? ?m. [41]

? ?ch, x??ng ch?u c?a chung r?t kh?e va chan sau dai va m?nh h?n nhi?u so v?i chan tr??c. Ban chan chung co b?n ho?c n?m ngon va cac ngon chan th??ng co mang đ? b?i ho?c co mang hut đ? leo treo. ?ch co đoi m?t to va khong co đuoi. K? giong thi co ngo?i hinh kha gi?ng v?i th?n l?n; chan c?a chung ng?n va đ??c b? tri l?ch, b?ng c?a cac loai nay thi thong xu?ng g?n ho?c ti?p xuc v?i m?t đ?t va chung co m?t cai đuoi dai. L??ng c? khong chan co b? ngoai trong gi?ng nh? giun đ?t va khong co chi. Chung đao hang b?ng cach co cac vung c? d?c theo c? th? va chung b?i b?ng cach tr??n c? th? t? ben nay sang ben kia. [42]

Gi?i ph?u bo sat [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Gi?i ph?u bo sat
B? x??ng c?a m?t con r?n đuoi chuong l?ng đ?m thoi .

đ?ng v?t bo sat la m?t l?p đ?ng v?t bao g?m rua , sphenodon , th?n l?n , r?n va ca s?u . Nhom cac loai nay co b?n chan, nh?ng r?n va m?t vai loai th?n l?n l?i khong co ho?c đa tieu gi?m kich thich chi đi r?t nhi?u. X??ng c?a chung đ??c hoa c?t t?t h?n va x??ng c?a chung c?ng kh?e h?n x??ng c?a đ?ng v?t l??ng c?. R?ng nh?ng loai nay co hinh non va kich th??c nhin chung la kha đ?ng nh?t. Cac t? bao b? m?t c?a l?p bi?u bi đ??c bi?n đ?i thanh v?y s?ng, t?o nen m?t l?p ch?ng th?m cho c? th?. Bo sat khong th? s? d?ng da đ? ho h?p nh? đ?ng v?t l??ng c?, bu l?i, chung co h? ho h?p hi?u qu? h?n đ? hut khong khi vao ph?i b?ng cach m? r?ng thanh ng?c. Tim c?a bo sat kha gi?ng v?i l??ng c? nh?ng co them m?t vach ng?n giup phan tach dong mau giau oxy va mau ngheo oxy hi?u qu? h?n. H? th?ng sinh s?n đa phat tri?n theo h??ng th? tinh trong , c? quan sinh s?n c?ng co m?t ? h?u h?t cac loai. Tr?ng c?a chung đ??c bao quanh b?i m?t l?p mang ?i giup gi? ?m. Bo sat th??ng đ? tr?ng tren đ?t li?n, m?t s? loai thi sinh s?n theo hinh th?c noan thai sinh (t?c la tr?ng đa n? thanh thai tr??c khi đ?). Cac loai nay co bang quang nh? va d?ng ch?t th?i nit? đ??c bai ti?t la axit uric . [43]

M?t con th?n l?n Burton . Nh?ng loai th?n l?n khong chan r?t d? nh?m v?i r?n n?u ch? nhin vao ngo?i hinh thong th??ng.

Rua la nhom loai n?i b?t v?i b? "ao giap" b?o v? c?a minh. C? th? rua đ??c b?c b?i m?t l?p mai s?ng ? tren va m?t t?m giap phia d??i, c? hai đ?u c?ng va khong linh ho?t. Nh?ng phi?n b?o v? nay đ??c hinh thanh t? cac t?m x??ng g?n v?i l?p h? bi, đ??c bao ph? b?i cac l?p s?ng va đ??c h?p nh?t m?t ph?n v?i x??ng s??n va c?t s?ng. C? c?a rua kha dai va linh ho?t, đ?u va chan c?a chung đ?u co th? r?t l?i vao trong v?. Rua la loai ?n th?c v?t, c?u truc r?ng bo sat đi?n hinh đa đ??c thay b?ng nh?ng phi?n s?c nh?n, g? gh?. ? cac loai rua s?ng d??i n??c, chan tr??c đa đ??c bi?n đ?i thanh chan cheo. [44]

Sphenodon co ngo?i hinh trong gi?ng nh? th?n l?n nh?ng t? tien c?a hai chi nay tach ra t? k? Tam đi?p . Sphenodon puncatus la loai duy nh?t thu?c chi nay t?n t?i. H?p s? c?a chung co hai l? m? ( fenestrae ) n?m ? hai ben đ?u va ham g?n ch?t vao h?p s?. Khi nhai, m?t hang r?ng ? ham d??i kh?p v?i hai hang r?ng ? ham tren. R?ng ch? đ?n thu?n c?u t?o t? x??ng xuyen qua ham, co th? b? mai mon. So v?i cac loai bo sat khac, nao va tim c?a chung kem ti?n hoa h?n va ph?i co m?t bu?ng duy nh?t, khong co ph? qu?n . Sphenodon co m?t m?t gi?a n?m tren tran, r?t phat tri?n. [44]

Trong ?nh la m?t con tr?n đa chau Phi đang nu?t m?t con linh d??ng . Nh? vao c?u truc x??ng va c? ham đ?c bi?t, mi?ng c?a m?t s? loai r?n co th? m? r?ng m?t cach r?t đang kinh ng?c.

Th?n l?n co h?p s? v?i ch? m?t c?a s? ? m?i ben, thanh x??ng ben d??i c?a c?a s? th? hai đa b? tieu bi?n. đi?u nay lam cho ham c?a chung linh ho?t h?n va c?ng cho phep th?n l?n m? mi?ng r?ng h?n. Th?n l?n ch? y?u di chuy?n theo ki?u b?n chan: than minh c?a chung đ??c gi? tren m?t đ?t b?ng nh?ng chi?c chan ng?n, h??ng ra ngoai. Tuy nhien c?ng co m?t s? loai th?n l?n khong co chi va trong gi?ng nh? r?n. Th?n l?n s? h?u mi m?t linh ho?t, co xu?t hi?n mang nh? va m?t s? loai co m?t gi?a. [44]

R?n co h? hang g?n g?i v?i th?n l?n, hai nhanh nay đa tach ra t? cung dong t? tien chung t? k? Ph?n tr?ng , va vi v?y nen chung co chung nhi?u đ?c đi?m gi?ng nhau. B? x??ng chung đ??c c?u thanh t? m?t h?p s?, x??ng mong, c?t s?ng va x??ng s??n, m?t s? loai con gi? l?i v?t tich c?a x??ng ch?u va cac chi phia sau d??i d?ng "mong" x??ng ch?u. Thanh x??ng ben d??i c?a s? th? hai c?ng đa b? tieu bi?n, đi?u nay lam cho ham r?n co đ? linh ho?t c?c cao va cho phep chung nu?t tr?n con m?i. R?n khong co mi m?t c? đ?ng đ??c, thay vao đo, m?t c?a chung đ??c ph? b?i l?p v?y trong su?t, nh? m?t chi?c "kinh m?t" v?y. R?n khong co mang nh? nh?ng co th? phat hi?n nh?ng rung đ?ng m?t đ?t qua x??ng s?. Kha đ?c bi?t, l??i c?a r?n đ??c s? d?ng v?i vai tro c? quan đ? "n?m" va "đanh h?i" (va chinh vi v?y ma r?n th??ng the l??i vao khong khi [40] ). M?t s? loai con co cac l? c?m quan tren đ?u cho phep chung đ?nh v? nhi?t phat ra t? nh?ng con m?i mau nong. [45]

Ca s?u la m?t loai bo sat l?n, s?ng ? d??i n??c tr?ng, co mom dai va m?t s? l??ng l?n r?ng. đ?u va than c?a chung kha d?t theo m?t l?ng-b?ng va đuoi đ??c nen ngang. Chung s? qu?y đuoi t? ben nay sang ben kia đ? t?o l?c đ?y khi b?i. Cac v?y c?ng, đ??c s?ng hoa, t?o thanh m?t l?p ao giap b?o v? c? th?, m?t s? v?y c?ng đ??c h?p nh?t v?i h?p s?. L? m?i, m?t va tai đ??c nang len phia tren cai đ?u d?t c?a chung, cho phep nh?ng c? quan nay ? tren m?t n??c khi ca s?u n?i. Cac van s? bit kin l? m?i va tai khi chung l?n xu?ng n??c. Khong gi?ng nh? cac loai bo sat khac, ca s?u co tim v?i b?n ng?n, khi?n cho mau giau oxy va mau ngheo oxy đ??c tach bi?t va khong b? tr?n l?n. [46]

Gi?i ph?u chim [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Gi?i ph?u chim
M?t ph?n c?a canh chim, v? b?i Albrecht Durer , 1500?1512

Chim la đ?ng v?t b?n chi, chi sau s? d?ng đ? đi ho?c nh?y, chi tr??c la đoi canh ph? đ?y long, thich nghi cho ho?t đ?ng bay. Chim la loai h?ng nhi?t , co t?c đ? chuy?n hoa c? b?n cao, h? x??ng nh? va h? c? m?nh m?. X??ng dai m?ng, r?ng va r?t nh?. Tui khi m? r?ng t? ph?i lan t?i vung trung tam m?t s? x??ng. X??ng ?c r?ng va th??ng co c?a va cac đ?t s?ng cung h?p nh?t. Chim khong co r?ng. Ham h?p, ti?n hoa thanh m? co ch?t s?ng. đoi m?t t??ng đ?i l?n, đ?c bi?t la ? cac loai s?ng v? đem nh? cu . [47]

L?p bi?u bi phat tri?n thanh long v?. Long bay l?n m?c tren canh va đuoi. Long vi?n bao ph? b? m?t c? th? chim. Long m?n xu?t hi?n tren chim non va d??i long v? c?a chim di chuy?n n??c. Tuy?n da duy nh?t c?a chim la tuy?n phao cau , ti?t ra ch?t nh?n giup long khong th?m n??c khi chim r?a long . Chan co v?y, ban chan va mong vu?t co ? tren đ?u cac ngon chan. [47]

Gi?i ph?u thu [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Gi?i ph?u thu
đ?c đi?m gi?i ph?u đ?ng v?t co vu la s? xu?t hi?n c?a tuy?n vu, va h? th?ng giac quan r?t phat tri?n.

Thu co vu la l?p đ?ng v?t co x??ng s?ng đa d?ng v? loai. Cac loai s?ng ch? y?u tren c?n, m?t s? loai s?ng d??i n??c, m?t s? loai ti?n hoa đ? bay l??n. Thu co b?n chi, m?t s? loai s?ng d??i n??c khong co chi ho?c chi ti?n hoa thanh vay, chi tr??c loai d?i bi?n đ?i thanh canh. Chan c?a h?u h?t cac đ?ng v?t co vu ? d??i than minh, giup đ?ng v?ng tren m?t đ?t. X??ng c?a đ?ng v?t co vu hoa s?ng va r?ng đ??c ph? b?i m?t l?p men r?ng . R?ng b? r?ng m?t l?n ( r?ng s?a ) trong su?t cu?c đ?i c?a đ?ng v?t, tuy v?y, loai thu?c b? Ca voi khong thay r?ng. Thu co vu co ba x??ng nh? trong tai gi?a va ?c tai trong tai trong . Da thu co cac tuy?n m? hoi . T?i m?t s? v? tri tren c? th?, tuy?n nay đ??c chuyen bi?t hoa, vi d? nh? tuy?n vu , n?i s?n xu?t s?a nuoi con non. Thu co vu th? b?ng ph?i , đ??c c? hoanh ng?n cach ng?c v?i b?ng h? tr? hit khong khi vao ph?i. Tim thu co b?n ng?n, mau giau oxi va mau ngheo oxi đ??c ng?n cach rieng bi?t. Ch?t th?i r?n đ??c bai ti?t ch? y?u d??i d?ng phan ure. [48]

Thu co vu la đ?ng v?t co mang ?i , va h?u h?t đ?u co ph??ng th?c sinh s?n thai sinh . Rieng thu m? v?t va h? Tachyglossidae thi đ? tr?ng. H?u h?t cac đ?ng v?t co vu đ?u co nhau thai , giup thai nhi l?y dinh d??ng t? c? th? m?. Ngo?i tr? thu co tui , giai đo?n bao thai thu co tui qua ng?n, con sinh ra t? tim đ?n tui c?a m?, bam vao num vu , l?y ch?t dinh d??ng đ? hoan thanh s? phat tri?n. [48]

Gi?i ph?u ng??i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Xem them: Gi?i ph?u ng??i
M?t vi d? v? ph??ng phap gi?i ph?u hi?n t?i: s? d?ng ph??ng phap ch?p c?ng h??ng t? h?t nhan (MRI scan) đ? kh?o sat l?t cat m?t ph?ng đ?ng d?c qua đ?u ng??i
Nh? co kich th??c b? nao l?n, con ng??i co th? th?c hi?n đ??c cac thao tac tay ph?c t?p

C? th? ng??i t??ng t? cac đ?ng v?t co vu khac. Ng??i co đ?u , c? , than (bao g?m ng?c va b?ng ), hai tay va hai chan .

Nhin chung, cac sinh vien h?c cac nganh lien quan đ?n sinh h?c , y h?c , tr? li?u đ?u ph?i h?c gi?i ph?u h?c đ?i th? va gi?i ph?u h?c vi th? ( mo h?c ). Cac tai li?u đ? h?c mon gi?i ph?u bao g?m mo hinh, x??ng, sach giao khoa, thi?t đ?, hinh ?nh, bai gi?ng, atlas gi?i ph?u. Sinh vien t? h?c d??i s? h??ng d?n c?a gi?ng vien. Sinh vien y khoa noi chung c?ng đ??c th?c t?p gi?i ph?u qua vi?c t? minh ph?u tich (ho?c quan sat gi?ng vien th?c hi?n) va l??ng gia ki?n th?c tren thi th? ng??i hi?n t?ng. Nghien c?u v? gi?i ph?u h?c vi th? (mo h?c) c?n đ??c th?c t?p tren cac ch? ph?m mo h?c (cac lat c?t mo) quan sat d??i kinh hi?n vi . [49]

Gi?i ph?u ng??i , y sinh h?c di truy?n , sinh ly h?c va hoa sinh y h?c la nh?ng mon khoa h?c y t? c? b?n, th??ng đ??c d?y cho sinh vien y khoa trong n?m đ?u tien t?i tr??ng y c?a cac qu?c gia tren th? gi?i. [50] T?i Vi?t Nam, gi?i ph?u ng??i, y sinh h?c di truy?n đ??c h?c trong n?m th? nh?t, con sinh ly h?c va hoa sinh y h?c đ??c h?c trong n?m th? hai. đay la 4 mon c? s? nganh, đ??c l?a ch?n đ? thi tuy?n bac s? n?i tru , đao t?o sau đ?i h?c . [51]

Gi?i ph?u ng??i đ??c d?y theo đ?nh khu ho?c h? th?ng; t?c la thao tac nghien c?u gi?i ph?u theo t?ng vung khu tru, ho?c nghien c?u d?c theo m?t h? th?ng cac c? quan c? th?, ch?ng h?n nh? h? th?n kinh ho?c h? ho h?p. [50] M?t trong nh?ng quy?n sach giao khoa gi?i ph?u n?i ti?ng nh?t tren th? gi?i la quy?n Gray's Anatomy (Gi?i ph?u Gray) , đa đ??c s?p x?p l?i t? cach trinh bay theo gi?i ph?u h? th?ng sang cach trinh bay theo gi?i ph?u khu v?c, phu h?p v?i ph??ng phap gi?ng d?y hi?n đ?i. [52] [53] Cac bac s?, đ?c bi?t la ph?u thu?t vien va bac s? lam vi?c trong m?t s? chuyen khoa ch?n đoan, nh? mo b?nh h?c va X quang đ?u ph?i n?m r?t v?ng v? ki?n th?c mon gi?i ph?u h?c. [54]

Cac nha gi?i ph?u h?c đ??c tr??ng y ho?c b?nh vi?n gi?ng d?y tuy?n d?ng. H? v?a tham gia gi?ng d?y gi?i ph?u cho sinh vien va h?c vien, v?a đi sau nghien c?u m?t s? h? th?ng, c? quan, mo ho?c t? bao nh?t đ?nh. [54]

Gi?i ph?u đ?ng v?t khong x??ng s?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đ?u c?a con Daphnia , m?t đ?ng v?t giap xac phu du

đ?ng v?t khong x??ng s?ng la cac sinh v?t t? sinh v?t nhan đ?n bao đ?n gi?n nh?t nh? trung đ? giay đ?n cac đ?ng v?t đa bao ph?c t?p nh? b?ch tu?c , tom hum va chu?n chu?n . đ?ng v?t khong x??ng s?ng chi?m kho?ng 95% t?ng s? cac loai đ?ng v?t. Cac t? bao đ?ng v?t nguyen sinh đ?n bao co c?u truc c? b?n gi?ng nh? t? bao c?a đ?ng v?t đa bao, nh?ng m?t s? bao quan đ??c chuyen bi?t. đ?ng v?t nguyen sinh di chuy?n b?ng roi ho?c tien mao ho?c di chuy?n thong qua s? hinh thanh gi? tuc (tay gi?), l?y th?c ?n b?ng hinh th?c th?c bao . N?ng l??ng c?ng co th? đ??c cung c?p nh? quang h?p va t? bao đ??c h? tr? b?i b? x??ng trong ho?c b? x??ng ngoai . M?t s? đ?ng v?t nguyen sinh co th? hinh thanh t?p đoan . [55]

đ?ng v?t đa bao la ca th? co t? bao phan hoa, gi? cac ch?c n?ng chuyen bi?t. Cac lo?i mo c?a đ?ng v?t đa bao c? b?n nh?t la bi?u mo va mo lien k?t , c? hai đ?u co m?t trong h?u h?t cac đ?ng v?t khong x??ng s?ng. B? m?t ngoai c?a l?p bi?u bi hinh thanh t? cac t? bao bi?u mo va ti?t ra m?t c?u truc n?n ngo?i bao b?o v? sinh v?t. B? x??ng trong co ngu?n g?c t? trung bi , co m?t trong nganh Da gai , Than l? va m?t s? Chan đ?u . B? x??ng ngoai co ngu?n g?c t? l?p ngo?i bi, ch?a kitin , xu?t hi?n ? Chan kh?p (con trung, nh?n, ve, tom, cua). Calci cacbonat t?o thanh v? c?a Than m?m , Tay cu?n va m?t s? h? Giun nhi?u t? ; Silic dioxide t?o thanh b? x??ng ngoai c?a t?o silic va trung tia . [56] Nhi?u đ?ng v?t khong x??ng s?ng khac khong co c?u truc c?ng nh?ng l?p bi?u bi ti?t ra nhi?u ch?t ph? b? m?t nh? t? bao d?ng kim ( pinacoderm , bi?u bi b?t bi?n), l?p bi?u bi gelatin c?a nganh Thich ty bao ( polyp , h?i qu? , s?a ) va l?p bi?u bi collagen c?a nganh Giun đ?t . L?p bi?u mo ben ngoai c?a m?t s? loai co th? la t? bao c?m giac, t? bao tuy?n va t? bao cham ( cnydocyte ), c?ng co th? co cac ph?n nho ra nh? vi nhung mao , mao, t? c?ng, long gai va m?u . [57]

Gi?i ph?u chan kh?p [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đ?ng v?t chan kh?p bao g?m con trung , hinh nh?n va giap xac . đay la nganh l?n nh?t trong gi?i đ?ng v?t . đ?c đi?m gi?i ph?u n?i b?t la v? c?ng va phan đ?t.

đ?ng v?t Chan kh?p la nganh l?n nh?t trong gi?i đ?ng v?t v?i h?n m?t tri?u loai đ?ng v?t khong x??ng s?ng đ??c bi?t đ?n. [58]

C? th? c?a con trung phan đ?t, ben ngoai đ??c b?o v? b?i l?p v? c?ng (b? x??ng ngoai), co thanh ph?n ch? y?u la kitin . C? th? đ??c chia thanh ba ph?n rieng bi?t: đ?u, ng?c va b?ng. [59] đ?u th??ng co hai chi?c rau, m?t đoi m?t kep , m?t đ?n ba m?t đ?n va mi?ng . Ng?c co ba c?p chan , m?i c?p phan đ?t t?o nen ng?c va m?t (ho?c hai) đoi canh. Ph?n b?ng co t?i m??i m?t phan đ?t, ch?a h? tieu hoa , h? ho h?p , h? bai ti?t va h? sinh d?c . [60] Co s? khac bi?t đang k? tren cac b? ph?n c? th?, đ?c bi?t la canh, chan, rau va mi?ng gi?a cac loai, nguyen nhan la do s? thich nghi v?i moi tr??ng. [61]

Nh?n thu?c l?p Hinh nh?n , co b?n c?p chan; c? th? đ??c chia lam hai phan đ?t: ph?n đ?u ng?c va ph?n b?ng. Nh?n khong co canh va rau. Mi?ng c?a nh?n co d?ng gi?ng r?ng nanh ( chelicerae ) n?i ti?p v?i tuy?n n?c đ?c (h?u h?t cac loai nh?n đ?u co n?c đ?c). Chung co m?t c?p mi?ng trong gi?ng nh? "chi?c kim" ( pedipalp ) g?n li?n v?i ph?n đ?u ng?c. "Chi?c kim" nay con n?m tren cac phan đo?n ? chan, co ch?c n?ng t??ng t? nh? cac c? quan nh?n bi?t mui v? c?a đ?ng v?t khac. ? nh?n đ?c, cu?i m?i "chi?c kim" la m?t chi?c ria s? ( cymbium ) hinh thia co ch?c n?ng h? tr? c? quan đi?u ph?i . [61]

Cac nganh c?a gi?i ph?u [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Gi?i ph?u h?c phat tri?n theo nhi?u h??ng va phan hoa thanh nhi?u nganh khac nhau: [62]

Cach phan chia Cac nganh N?i dung Cac nganh nh? h?n
Theo ph??ng phap va m?c đ? quan sat Quan sat b?ng m?t th??ng va nghien c?u tren c? th? binh th??ng
C?t nh? cac c?u truc đ? quan sat ? m?c đ? vi th?, d??i kinh hi?n vi quang h?c
Quan sat b?ng kinh hi?n vi đi?n t? ? m?c đ? vo cung nh?, cho phep phan tich t?i m?c 1 đ?n 2 A , đ? nghien c?u cac thanh ph?n c?u t?o ? trong t? bao va cac c?u truc phan t? c?a chung
  • Gi?i ph?u lam sang (hinh ?nh y h?c)
Khong b?c l? hoan toan hinh thai c?u truc c?a c? th? b?ng ph?u tich, ma ch? ph?n anh m?t ph?n hinh c?t c?a cac c?u truc c? th? tren m?t (nhi?u) m?t ph?ng Phat hi?n b?ng soi ho?c ch?p tia X
Phat hi?n b?ng ch?p đ?ng v? phong x?
Quan sat b?ng cach đ?a ?ng soi vao cac khoang ?, hay c? quan r?ng ben trong c? th?
Ph?n anh cac hinh ?nh ph?n x? song sieu am qua cac c?u truc khac nhau c?a c? th?
Th? hi?n cac hinh c?t l?p khac nhau c? cac ph?n c? th?, đ?nh v? b?ng vi tinh
Cho nh?ng hinh c?t l?p ro net c?a cac ph?n c? th? khac nhau, b?ng m?t ph??ng phap v?t ly hi?n đ?i h?n
Theo đ?i t??ng va ph?m vi nghien c?u Nghien c?u v? hinh thai, c?u t?o va t? ch?c c?a cac h? th?ng s?ng. Gi?i ph?u đ?ng v?t ph?c v? cho vi?c ch?a b?nh cho suc v?t, g?n v?i gi?i ph?u y h?c, nh?m ph?c v? ch?a b?nh cho con ng??i
Nghien c?u c?u truc c?a c? th? luc lanh, luc b?nh
Nghien c?u s? bi?n đ?i theo cac giai đo?n phat tri?n khac nhau c?a đ?i s?ng Nghien c?u s? phat tri?n c?a phoi t? trong b?ng m? đ?n khi ra đ?i
Nghien c?u s? phat tri?n c?a c? th? theo t?ng giai đo?n sau khi ra đ?i
  • Gi?i ph?u h?c tr? em
  • Gi?i ph?u h?c ng??i l?n
  • Gi?i ph?u h?c ng??i gia
  • Phat tri?n va phat sinh ch?ng lo?i
Nghien c?u so sanh gi?i ph?u c?a cac loai đ?ng v?t khac nhau đ? tim ra quy lu?t phat tri?n va ti?n hoa c?a gi?i đ?ng v?t va t? đ?ng v?t đ?n ng??i
Theo m?c đich
  • Gi?i ph?u y h?c
H?i t? nhi?u phan mon gi?i ph?u ng??i khac nhau: gi?i ph?u th??ng, mo h?c, t? bao h?c, phoi thai h?c, gi?i ph?u b?nh, gi?i ph?u X quang, gi?i ph?u sieu am, gi?i ph?u nhan tr?c ,...
M?t phan mon c?a gi?i ph?u ng??i, nghien c?u đo d?c kich th??c c?a cac đo?n va b? ph?n khac nhau c?a c? th? con ng??i, nh?m ph?c v? cho nhi?u m?c đich va mon h?c khac nhau.
  • Trong y h?c: đanh gia tinh tr?ng th? l?c, dinh d??ng, phat tri?n c?a c? th? ? cac l?a tu?i, gi?i tinh va cac tinh tr?ng lanh b?nh khac nhau
  • Trong nhan ch?ng h?c va c? nhan h?c: phan lo?i va nh?n d?ng cac ch?ng t?c loai ng??i ? cac th?i đ?i khac nhau
  • Trong cac nganh cong nghi?p va kinh t? khac: thi?t k? ra cac may moc d?ng c? va trang thi?t b? phu h?p v?i t?m voc va kich th??c c? th? c?a m?i nhom ng??i, hinh thanh mon h?c m?i mang ten cong thai h?c (nghien c?u thi?t k? thich nghi v?i đi?u ki?n lao đ?ng)
  • C? s? cho nhi?u vi?c khac: tuy?n quan, tuy?n sinh, tuy?n ngh?, thi hoa h?u,...
Nghien c?u hinh thai, t?m voc, t? l? kich th??c c?a c? th? ng??i, ? cac l?a tu?i, gi?i tinh, dan t?c, ngh? nghi?p khac nhau, cac t? th? ho?t đ?ng trong lao đ?ng va sinh ho?t, cac tr?ng thai bi?u hi?n net m?t,... đ? sang tac đ??c cac tac ph?m h?i h?a va đieu kh?c
Quan tam đ?n hinh th?, c?u truc, ch?c n?ng va s? phat tri?n c?a cac c? quan v?n đ?ng lien quan đ?n đ?ng tac th? d?c , th? thao đ? lien k? ho?ch t?p luy?n m?t cach khoa h?c

L?ch s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: L?ch s? gi?i ph?u

Th?i c? đ?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Hinh ?nh c?a tai li?u co n?i dung gi?i ph?u th?i c? đ?i

N?m 1600 TCN, v?n b?n gi?y coi Edwin Smith , m?t v?n b?n y h?c th?i Ai C?p c? đ?i , đa mo t? tim , m?ch, gan , lach , th?n , vung d??i đ?i , t? cung va bang quang , trong đo co nh?c đ?n s? v?n chuy?n mau t? tim đ?n cac m?ch mau. V?n b?n gi?y coi Ebers (kho?ng 1550 TCN) la bai "lu?n v? trai tim", trong đo co vi?t: m?ch mau ch? t?t c? d?ch l?ng đi va đ?n t?t c? cac c? quan trong c? th?. [63]

Gi?i ph?u va sinh ly h?c Hy L?p c? đ?i đa tr?i qua nhi?u thay đ?i va ti?n b? l?n th?i c? đ?i. Theo th?i gian, hai nganh h?c ngay cang đ??c m? r?ng va phat tri?n nh? s? hi?u bi?t sau r?ng v? cac ch?c n?ng cac c? quan va c?u truc trong c? th?. Cac quan sat gi?i ph?u hi?n t??ng c? th? ng??i đ??c th?c hi?n đa gop ph?n nang cao hi?u bi?t v? nao, m?t, gan, c? quan sinh d?c va h? th?n kinh. [64]

Thanh ph? Alexandria th?i Ai C?p thu?c Hy L?p c? đ?i la b??c kh?i đ?u cho s? phat tri?n khoa h?c gi?i ph?u va sinh ly h?c. Alexandria khong ch? la th? vi?n l?n nh?t l?u tr? cac h? s? y t? va sach tren th? gi?i trong th?i Hy L?p cai tr?, ma con la n?i ? c?a nhi?u h?c vien y khoa va tri?t gia. S? đong gop tuy?t v?i trong l?nh v?c ngh? thu?t va khoa h?c t? th?i Ptolemy đa bi?n Alexandria tr? thanh m?t thanh ph? co nhi?u thanh t?u v?n hoa va khoa h?c, c?nh tranh v?i cac qu?c gia thu?c Hy L?p khac. [64]

Tranh thangka (th? k? XVII)

M?t s? ti?n b? n?i b?t nh?t trong gi?i ph?u va sinh ly h?c xu?t hi?n ? Alexandria th?i k? Hy L?p hoa . [64] Herophilus va Erasistratus la hai trong s? cac nha gi?i ph?u h?c va sinh ly h?c n?i ti?ng nh?t th? k? III. Hai bac s? nay la ng??i tien phong th?c hi?n ph?u tich c? th? ng??i đ? nghien c?u y h?c. H? c?ng ti?n hanh gi?i ph?u sinh th? tren t? thi t?i ph?m k?t an, v?n b? coi la đi?u c?m k? cho đ?n th?i k? Ph?c h?ng . Herophilus đ??c cong nh?n la ng??i đ?u tien th?c hi?n ph?u tich co h? th?ng. [65] Herophilus vi?t nhi?u tac ph?m gi?i ph?u h?c, đong gop cho nhi?u nganh gi?i ph?u va nhi?u b? mon khac trong y h?c. [66] Cac tac ph?m đa phan lo?i h? th?ng xung, phat hi?n ra cac đ?ng m?ch c?a ng??i co thanh day h?n t?nh m?ch va tam nh? la m?t ph?n c?a tim. Ki?n th?c c? th? ng??i c?a Herophilus đa cung c?p ki?n th?c c? b?n quan tr?ng đ? tim hi?u v? nao, m?t, gan, c? quan sinh d?c, h? th?n kinh va đ?c tr?ng b?nh c?a c? th?. [67] Erasistratus mo t? chinh xac c?u truc c?a nao, bao g?m cac khoang va mang, va phan bi?t gi?a đ?i nao va ti?u nao . [68] Trong qua trinh nghien c?u t?i Alexandria, Erasistratus đ?c bi?t quan tam đ?n cac nghien c?u v? h? tu?n hoan va h? th?n kinh . Ong phan bi?t đ??c day th?n kinh c?m giac va v?n đ?ng trong c? th? ng??i va tin r?ng khong khi hit vao s? đi vao ph?i va tim, sau đo đ??c v?n chuy?n kh?p c? th?. Ong phan bi?t đ?ng m?ch va t?nh m?ch : đ?ng m?ch mang khi con t?nh m?ch mang mau t? tim đi kh?p c? th?. Erasistratus c?ng đ?t ten va mo t? ch?c n?ng c?a bi?u mo va van tim , trong đo co c? van ba la . [69] Th? k? III, cac bac s? Hy L?p đa co th? phan bi?t day th?n kinh v?i m?ch mau, gan [70] va phat hi?n chung co th? truy?n xung đ?ng th?n kinh. [64] Herophilus đa phat hi?n t?n th??ng th?n kinh v?n đ?ng gay te li?t. [64] Herophilus tim hi?u va đ?t ten mang nao va cac nao th?t , m?i quan h? gi?a ti?u nao va đ?i nao va nh?n ra r?ng nao b? la "cai noi c?a tri tu?", ph? nh?n quan đi?m nao ch? la "bu?ng lam l?nh" c?a Aristotles . [71] Herophilus mo t? cac day th?n kinh s? nh? th?n kinh m?t , th?n kinh v?n nhan , nhanh v?n đ?ng c?a th?n kinh sinh ba , th?n kinh m?t , th?n kinh ti?n đinh - ?c tai va th?n kinh h? thi?t . [72]

M?t b?n minh h?a gi?i ph?u (th? k? XIII)

Th? k? III đanh d?u b??c nh?y v?t trong nghien c?u v? h? tieu hoa va h? sinh s?n. Herophilus đa kham pha va mo t? đ?c đi?m c?a cac tuy?n n??c b?t, ru?t non va gan. Ong cho r?ng t? cung la m?t c? quan r?ng va ong mo t? bu?ng tr?ng va ?ng c? t? cung. Ong phat hi?n ra r?ng tinh trung đ??c s?n xu?t ? tinh hoan va la ong ng??i đ?u tien xac đ?nh v? tri tuy?n ti?n li?t. [72]

Gi?i ph?u c? va x??ng đ??c mo t? trong cu?n Hippoc Corpus , m?t cong trinh y h?c Hy L?p c? đ?i do tac gi? vo danh so?n th?o. [73] Aristotle mo t? gi?i ph?u đ?ng v?t co x??ng s?ng d?a tren thao tac ph?u tich đ?ng v?t. Praxagoras tim ra s? khac bi?t gi?a đ?ng m?ch va t?nh m?ch . ? th? k? IV tr??c Cong nguyen, Herophilos va Erasistratus đ?a ra nh?ng mo t? gi?i ph?u chinh xac h?n nh? vao gi?i ph?u sinh th? cac thi th? t?i ph?m ? Alexandria trong tri?u đ?i nha Ptolemaios . [74] [75]

Vao th? k? II t?i thanh ph? Pergamon , nha gi?i ph?u h?c, bac s? lam sang, nha v?n va nha tri?t h?c Galen đa vi?t bai lu?n v?n co ch? đ? gi?i ph?u. Bai lu?n v?n nay co s?c ?nh h??ng to l?n cho n?n y h?c th?i c? đ?i. [76]  Ong bien so?n cac ki?n th?c hi?n co va nghien c?u gi?i ph?u thong qua ph?u tich đ?ng v?t. [77] Ong la m?t trong nh?ng nha sinh ly h?c th?c nghi?m đ?u tien nh? cac thi nghi?m gi?i ph?u sinh th? tren đ?ng v?t. Cac b?c v? c?a Galen, ch? y?u d?a tren gi?i ph?u cho, tr? thanh sach giao khoa gi?i ph?u duy nh?t trong m?t nghin n?m. Cac bac s? th?i Ph?c h?ng ch? bi?t đ?n cong trinh c?a Galen vao th?i đ?i hoang kim c?a H?i giao , khi sach đ??c d?ch t? ti?ng Hy L?p trong m?t th?i gian ? th? k? XV. [78]

Th?i trung c? đ?n s? k? c?n đ?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Gi?i ph?u canh tay, tranh c?a Leonardo da Vinci (kho?ng 1510)
Tranh gi?i ph?u trong cu?n Epitome c?a Vesalius , xu?t b?n n?m 1543

Gi?i ph?u ch?m phat tri?n th?i c? đ?i cho đ?n th? k? XVI. Nha s? h?c Marie Boas vi?t, "Ti?n b? v? gi?i ph?u tr??c th? k? XVI ch?m ch?p m?t cach bi ?n, va s? phat tri?n c?a gi?i ph?u sau n?m 1500 l?i nhanh chong m?t cach đang kinh ng?c". [79] :120?121 T? n?m 1275 đ?n n?m 1326, t?i Bologna, ba nha gi?i ph?u h?c Mondino de Luzzi , Alessandro Achillini va Antonio Benivieni l?n đ?u tien ti?n hanh ph?u tich ng??i m?t cach h? th?ng. [80] [81] [81] Quy?n  Gi?i ph?u n?m 1316 c?a Mondino la sach giao khoa đ?u tien t? th?i trung c? v? gi?i ph?u ng??i. Sach mo t? c? th? theo trinh t? b?c l? khi Mondino ph?u tich, xu?t phat t? vung b?ng, ng?c, sau đo la đ?u va t? chi. đay la sach giao khoa gi?i ph?u tieu chu?n đ??c dung cho nhi?u th? k? sau nay. [79]

Leonardo da Vinci đ??c Andrea del Verrocchio đao t?o v? gi?i ph?u h?c. Ong đa s? d?ng ki?n th?c gi?i ph?u c?a minh trong tac ph?m ngh? thu?t, th?c hi?n nhi?u b?n phac th?o v? c?u truc x??ng, c?, cac c? quan c?a ng??i va đ?ng v?t co x??ng s?ng khac ma ong ph?u tich. [79] [82]

Andreas Vesalius (Andries van Wezel) xu?t than t? vung Brabant, la giao s? gi?i ph?u t?i đ?i h?c Padua . Ong đ??c coi la ng??i sang l?p nganh gi?i ph?u ng??i hi?n đ?i. [83] Vesalius xu?t b?n cu?n sach n?i ti?ng De humani corporis fabrica (V? c?u truc c? th? ng??i), m?t cu?n sach kh? l?n g?m 7 t?p, xu?t b?n n?m 1543. [84] Cac hinh minh h?a chu?n xac đ?n t?ng chi ti?t ph?c t?p, cac t? th? phung d? mang khuynh h??ng ch?ng đ?i tr??ng phai Y đ??c cho la c?a ngh? s? Jan van Calcar , m?t h?c tro c?a Titian . [85]

? Anh, gi?i ph?u la m?t ch? đ? đ??c neu len trong cac bai gi?ng cong khai đ?u tien v? khoa h?c. Trong th? k? XVI, vua Henry VIII sap nh?p H?i Gi?i ph?u v?i đoan Th? c?o đ? thanh l?p đoan Th? c?o ? Gi?i ph?u . H? khong co hu?n luy?n y khoa, th??ng đ??c giao pho ch?m soc th??ng binh trong chi?n tranh, l?y mau c?ng nh? l?u ng? t?i cac lau đai đ? ph?c v? cac v? ch? nhan danh gia, v?ng t?c. [86] [87]

H?u k? c?n đ?i va hi?n đ?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Xem them: L?ch s? gi?i ph?u h?c th? k? XIX
B?c tranh n?i ti?ng c?a Rembrandt v? đ? tai gi?i ph?u: Gi? h?c gi?i ph?u c?a giao s? Nicolaes Tulp, v? n?m 1932 .

T?i Hoa K?, cac tr??ng y b?t đ?u đ??c thanh l?p t? cu?i th? k? XIII. L?p h?c gi?i ph?u luon đoi h?i ph?i co thi th? đ? sinh vien ph?u tich va vi?c đap ?ng nhu c?u nay r?t kho kh?n. Philadelphia, Baltimore va New York đ?u la nh?ng đ?a đi?m n?i ti?ng v?i ho?t đ?ng tr?m c?p thi th? đ? ban cho cac nha ph?u thu?t. Th? ph?m đ?t nh?p vao ngh?a đ?a luc n?a đem, nh?c thi th? m?i chon ra kh?i quan tai . [88] V?n đ? nay c?ng t?n t?i ? Anh khi ma nhu c?u thi th? r?t l?n. T?i ph?m đao m? l?y thi th?, th?m chi gi?t ng??i đ? co t? thi đem ban cho cac cu?c nghien c?u v? gi?i ph?u. [89] M?t s? ngh?a đ?a ph?i co thap canh đ? b?o v? m?. Vi?c ban hanh đ?o lu?t Gi?i ph?u n?m 1832 ? Anh đa ch?m d?t tinh tr?ng nay. [90] [91] ? Hoa K?, m?t đ?o lu?t t??ng t? đ??c ban hanh sau khi bac s? William S. Forbes thu?c đ?i h?c Y Jefferson b? k?t t?i vao n?m 1882 v?i t?i danh "đ?ng loa v?i nh?ng k? đao tr?m xac ch?t tan pha nhi?u ngoi m? trong ngh?a trang Lebanon". [92]

B?c ?nh ch?p X-quang y t? đ?u tien v?i tieu đ?: "Ban tay v?i chi?c nh?n" ( Hand mit Ringen) . đay la ban tay c?a Anna Bertha Ludwig, v? c?a nha khoa h?c đa tim tia X: Wilhelm Rontgen

T? n?m 1863 đ?n 1889, Sir John Struthers , giao s? b? mon Gi?i ph?u thu?c đ?i h?c Aberdeen , đa thay đ?i cach th?c gi?ng d?y gi?i ph?u h?c ? Anh. Ong thi?t l?p h? th?ng ba n?m gi?ng d?y cac mon " ti?n lam sang " bao ham cac nganh khoa h?c c? b?n y h?c, trong đo co gi?i ph?u. H? th?ng nay t?n t?i cho đ?n khi ch??ng trinh đao t?o bac s? y khoa c?i cach vao n?m 1993 va 2003. Ngoai vi?c gi?ng d?y, ong con thu th?p nhi?u b? x??ng đ?ng v?t đ? thanh l?p b?o tang gi?i ph?u so sanh , xu?t b?n h?n 70 tai li?u nghien c?u va n?i ti?ng nh? cong trinh ph?u tich ca voi Tay . [93] [94] N?m 1822, đ?i h?c Ph?u thu?t Hoang gia quy đ?nh vi?c gi?ng d?y gi?i ph?u trong cac tr??ng y. [95] B?o tang y h?c la n?i cung c?p cac hinh ?nh v? gi?i ph?u so sanh, đ??c s? d?ng lam tai li?u gi?ng d?y. [96] Ignaz Semmelweis nghien c?u v? c? ch? gay nhi?m trung sau sinh . Ong nh?n th?y r?ng cac c?n s?t gay ch?t ng??i nay x?y ra th??ng xuyen h?n ? nh?ng ba m? đ??c sinh vien y khoa th?m kham, đ?c bi?t la sinh vien nao ma đi t? phong ph?u tich đ?n b?nh vi?n va th?m kham ph? n? m?i sinh con. Giao s? Semmelweis nh?n th?y r?ng vi?c sinh vien r?a tay b?ng voi clo tr??c khi th?m kham lam sang co th? giup t? l? nhi?m trung sau sinh ? cac ba m? gi?m đi đang k?. [97]

?nh ch?p kinh hi?n vi đi?n t? quet cac t? bao co long ? khoang tai trong ? ?ch. Kinh hi?n vi đi?n t? quet co th? phong đ?i đ?n 500 000 l?n, cung c?p cho ta nh?ng thong tin r?t h?u ich.

Tr??c th?i đ?i y h?c hi?n đ?i, ph??ng ti?n chinh đ? nghien c?u c?u truc ben trong c?a c? th? la ph?u tich thi th? va ki?m tra , s? n?n , thinh ch?n (nghe b?nh) tren ng??i s?ng. S? ra đ?i c?a kinh hi?n vi đa m? ra m?t k? nguyen m?i trong s? hi?u bi?t v? cac c?u truc c?u thanh mo s?ng. Nh?ng ti?n b? k? thu?t trong vi?c phat tri?n th?u kinh tieu s?c lam t?ng kh? n?ng phan ly c?a kinh hi?n vi. Kho?ng n?m 1839, Matthias Jakob Schleiden va Theodor Schwann nh?n đ?nh r?ng t? bao la đ?n v? c? b?n c?a t?t c? cac t? ch?c s?ng. May vi ph?u đ??c phat minh đ? th?c hi?n c?t lat qua mo đ? m?ng đ? ki?m tra cac c?u truc nh? h?n n?a. K? thu?t nhu?m tieu b?n giup phan bi?t gi?a cac lo?i mo khac nhau. Nh?ng ti?n b? trong l?nh v?c mo h?c va t? bao h?c b?t đ?u n? r? vao cu?i th? k? XIX, cung v?i nh?ng ti?n b? trong k? thu?t ph?u thu?t cho phep lo?i b? cac m?u sinh thi?t an toan ma khong gay đau đ?n. Kinh hi?n vi đi?n t? đ??c phat minh đa mang l?i m?t b??c ti?n l?n, cho phep nghien c?u cac c?u truc sieu vi c?a t? bao, g?m bao quan va c?u truc khac ben trong chung. Vao nh?ng n?m 50 c?a th? k? XIX, vi?c s? d?ng hi?n t??ng nhi?u x? tia X đ? nghien c?u c?u truc c?a protein, acid nucleic va cac phan t? sinh h?c khac đa thi?t l?p m?t nganh gi?i ph?u m?i: gi?i ph?u phan t? . [98]

Th? thu?t khong xam l?n đ? ki?m tra cac c?u truc ben trong c?a c? th? c?ng la nh?ng ti?n b? khong kem ph?n quan tr?ng. Tia X co kh? n?ng truy?n qua c? th?, đ??c ?ng d?ng trong ch?p X quang va n?i soi hu?nh quang đ? phan bi?t cac c?u truc ben trong nh? m?c đ? m? đ?c khac nhau. Ch?p c?ng h??ng t? , ch?p c?t l?p vi tinh va sieu am đ?u cho phep ki?m tra cac c?u truc ben trong ? m?c vo cung chi ti?t, v??t xa tri t??ng t??ng va kh? n?ng c?a cac n?n y h?c tr??c kia. [99]

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  1. ^ Merriam Webster Dictionary
  2. ^ Rotimi, Booktionary. “Anatomy” . PrepsNG . L?u tr? b?n g?c ngay 1 thang 8 n?m 2017.
  3. ^ a b c “Introduction page, "Anatomy of the Human Body". Henry Gray. 20th edition. 1918” . B?n g?c l?u tr? ngay 16 thang 3 n?m 2007 . Truy c?p 15 thang 9 n?m 2007 .
  4. ^ Arraez-Aybar va c?ng s?. (2010). Relevance of human anatomy in daily clinical practice. Annals of Anatomy-Anatomischer Anzeiger, 192(6), tr. 341?348.
  5. ^ O.D.E. 2nd edition 2005
  6. ^ Tr?nh V?n Minh t?p 1 2017 , tr. 13.
  7. ^ a b Bozman, E. F. bien t?p (1967). Everyman's Encyclopedia: Anatomy . J. M. Dent & Sons. tr. 272. ASIN   B0066E44EC .
  8. ^ “Anatomy” . The Free Dictionary . Farlex. 2007 . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  9. ^ Gribble N, Reynolds K (1993). “Use of Angiography to Outline the Cardiovascular Anatomy of the Sand Crab Portunus pelagicus Linnaeus”. Journal of Crustacean Biology . 13 (4): 627?637. doi : 10.1163/193724093x00192 . JSTOR   1549093 .
  10. ^ Benson KG, Forrest L (1999). “Characterization of the Renal Portal System of the Common Green Iguana (Iguana iguana) by Digital Subtraction Imaging”. Journal of Zoo and Wildlife Medicine . 30 (2): 235?241. PMID   10484138 .
  11. ^ “Magnetic Resonance Angiography (MRA)” . Johns Hopkins Medicine.
  12. ^ “Angiography” . National Health Service . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  13. ^ “Sponge, any of the primitive multicellular aquatic animals that constitute the phylum Porifera.Britanica” .
  14. ^ “Poriferans are commonly referred to as sponges. An early branching event in the history of animals separated the sponges from other metazoans” (b?ng ti?ng Anh).
  15. ^ “Sponges (Porifera) are the most primitive multicellular animals” . sciencedirect.com (b?ng ti?ng Anh).
  16. ^ “Phylum Porifera are the lowest multicellular animals belonging to the Kingdom Animalia” . byjus.com (b?ng ti?ng Anh). no-break space character trong |title= t?i ky t? s? 70 ( tr? giup )
  17. ^ “WoRMS - World Register of Marine Species:Porifera is the lowest multicellular animals” (b?ng ti?ng Anh).
  18. ^ “đ?ng v?t than l? t?i h? th?ng phan lo?i tich h?p.ITIS” .
  19. ^ “Phan lo?i đ?ng v?t than lo?i t?i Trung tam Thong tin Cong ngh? sinh h?c qu?c gia Hoa K? (NCBI)” .
  20. ^ “Eol.Sponges” .
  21. ^ Redmond, Anthony K.; McLysaght, A (19 thang 3 n?m 2021). “Evidence for sponges as sister to all other animals from partitioned phylogenomics with mixture models and recoding”. Nat Commun . 12 (1783). doi : 10.1038/s41467-021-22074-7 .
  22. ^ a b c Ruppert, Edward E.; Fox, Richard, S.; Barnes, Robert D. (2004). Invertebrate Zoology, 7th edition . Cengage Learning. tr. 59?60. ISBN   978-81-315-0104-7 .
  23. ^ Dorland's (2012). Illustrated Medical Dictionary . Elsevier Saunders. tr. 203. ISBN   978-1-4160-6257-8 .
  24. ^ Dorland's (2012). Illustrated Medical Dictionary . Elsevier Saunders. tr. 1002. ISBN   978-1-4160-6257-8 .
  25. ^ McGrath, J.A.; Eady, R.A.; Pope, F.M. (2004). Rook's Textbook of Dermatology (7th ed.). Blackwell Publishing. tr. 31?36. ISBN 978-0-632-06429-8 .
  26. ^ Bernt, Karen (2010). “Glandular epithelium” . Epithelial Cells . Davidson College . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  27. ^ Ruppert, Edward E.; Fox, Richard, S.; Barnes, Robert D. (2004). Invertebrate Zoology, 7th edition . Cengage Learning. tr. 103. ISBN   978-81-315-0104-7 .
  28. ^ Ruppert, Edward E.; Fox, Richard, S.; Barnes, Robert D. (2004). Invertebrate Zoology, 7th edition . Cengage Learning. tr. 104. ISBN   978-81-315-0104-7 .
  29. ^ Johnston, T.B; Whillis, J bien t?p (1944). Grey's Anatomy: Descriptive and Applied (?n b?n 28). Langmans. tr.  1038 .
  30. ^ Ruppert, Edward E.; Fox, Richard, S.; Barnes, Robert D. (2004). Invertebrate Zoology, 7th edition . Cengage Learning. tr. 105?107. ISBN   978-81-315-0104-7 .
  31. ^ Moore, K.; Agur, A.; Dalley, A. F. (2010). “Essesntial Clinical Anatomy” . Nervous System (?n b?n 4). Inkling . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  32. ^ Waggoner, Ben. “Vertebrates: More on Morphology” . UCMP . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  33. ^ Romer, Alfred Sherwood (1985). The Vertebrate Body . Holt Rinehart & Winston. ISBN   978-0-03-058446-6 .
  34. ^ Liem, Karel F.; Warren Franklin Walker (2001). Functional anatomy of the vertebrates: an evolutionary perspective . Harcourt College Publishers. tr.  277 . ISBN   978-0-03-022369-3 .
  35. ^ “What is Homology?” . National Center for Science Education. ngay 17 thang 10 n?m 2008 . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  36. ^ a b Dorit, R. L.; Walker, W. F.; Barnes, R. D. (1991). Zoology . Saunders College Publishing. tr.  816 ?818. ISBN   978-0-03-030504-7 .
  37. ^ “The fish heart” . ThinkQuest . Oracle. B?n g?c l?u tr? ngay 28 thang 4 n?m 2012 . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  38. ^ a b Kotpal, R. L. (2010). Modern Text Book of Zoology: Vertebrates . Rastogi Publications. tr. 193. ISBN   978-81-7133-891-7 .
  39. ^ Stebbins, Robert C. ; Cohen, Nathan W. (1995). A Natural History of Amphibians . Princeton University Press. tr.  24 ?25. ISBN   978-0-691-03281-8 .
  40. ^ a b Campbell, Neil; Urry; Reece, Jane (2011). Biology . Pearson. tr. 920. ISBN   978-0321558237 .
  41. ^ Dorit, R. L.; Walker, W. F.; Barnes, R. D. (1991). Zoology . Saunders College Publishing. tr.  843 ?859. ISBN   978-0-03-030504-7 .
  42. ^ Stebbins, Robert C. ; Cohen, Nathan W. (1995). A Natural History of Amphibians . Princeton University Press. tr.  26 ?35. ISBN   978-0-691-03281-8 .
  43. ^ Dorit, R. L.; Walker, W. F.; Barnes, R. D. (1991). Zoology . Saunders College Publishing. tr.  861 ?865. ISBN   978-0-03-030504-7 .
  44. ^ a b c Dorit, R. L.; Walker, W. F.; Barnes, R. D. (1991). Zoology . Saunders College Publishing. tr.  865 ?868. ISBN   978-0-03-030504-7 .
  45. ^ Dorit, R. L.; Walker, W. F.; Barnes, R. D. (1991). Zoology . Saunders College Publishing. tr.  870 . ISBN   978-0-03-030504-7 .
  46. ^ Dorit, R. L.; Walker, W. F.; Barnes, R. D. (1991). Zoology . Saunders College Publishing. tr.  874 . ISBN   978-0-03-030504-7 .
  47. ^ a b Dorit, R. L.; Walker, W. F.; Barnes, R. D. (1991). Zoology . Saunders College Publishing. tr.  881 ?895. ISBN   978-0-03-030504-7 .
  48. ^ a b Dorit, R. L.; Walker, W. F.; Barnes, R. D. (1991). Zoology . Saunders College Publishing. tr.  909 ?914. ISBN   978-0-03-030504-7 .
  49. ^ “Studying medicine” . Medschools Online. B?n g?c l?u tr? ngay 28 thang 1 n?m 2013 . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  50. ^ a b “Introduction page, "Anatomy of the Human Body". Henry Gray. 20th edition. 1918” . B?n g?c l?u tr? ngay 16 thang 3 n?m 2007 . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  51. ^ “Thong bao tuy?n sinh Bac s? n?i tru 2018 (trich t? THONG BAO TUY?N SINH SAU đ?I H?C N?M 2018)” . Phong qu?n ly sau đ?i h?c tr??ng đ?i h?c Y Ha N?i . B?n g?c l?u tr? ngay 16 thang 7 n?m 2019 . Truy c?p ngay 13 thang 8 n?m 2019 .
  52. ^ Publisher's page for Gray's Anatomy. 39th edition (US). 2004 . ISBN   978-0-443-07168-3 . B?n g?c l?u tr? ngay 9 thang 2 n?m 2007 . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  53. ^ Publisher's page for Gray's Anatomy. 39th edition (UK). 2004 . ISBN   978-0-443-07168-3 . B?n g?c l?u tr? ngay 5 thang 12 n?m 2004 . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  54. ^ a b “American Association of Anatomists” . B?n g?c l?u tr? ngay 4 thang 4 n?m 2019 . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  55. ^ Ruppert, Edward E.; Fox, Richard, S.; Barnes, Robert D. (2004). Invertebrate Zoology, 7th edition . Cengage Learning. tr. 23?24. ISBN   978-81-315-0104-7 .
  56. ^ “Exoskeleton” . Encyclopædia Britannica . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  57. ^ Ebling, F. J. G. “Integument” . Encyclopædia Britannica . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  58. ^ Britannica Concise Encyclopaedia 2007
  59. ^ “O. Orkin Insect zoo” . Mississippi State University. 1997. B?n g?c l?u tr? ngay 2 thang 6 n?m 2009 . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  60. ^ Gullan, P.J.; Cranston, P. S. (2005). The Insects: An Outline of Entomology (?n b?n 3). Oxford: Blackwell Publishing. tr.  22 ?48. ISBN   978-1-4051-1113-3 .
  61. ^ a b Ruppert, Edward E.; Fox, Richard, S.; Barnes, Robert D. (2004). Invertebrate Zoology, 7th edition . Cengage Learning. tr. 218?225. ISBN   978-81-315-0104-7 .
  62. ^ Tr?nh V?n Minh t?p 1 2017 , tr. 13 ? 16.
  63. ^ Porter, R. (1997). The Greatest Benefit to Mankind: A Medical History of Humanity from Antiquity to the Present . Harper Collins. tr.  49 ?50. ISBN   978-0-00-215173-3 .
  64. ^ a b c d e Longrigg, James (thang 12 n?m 1988). “Anatomy in Alexandria in the Third Century B.C”. The British Journal for the History of Science . 21 (4): 455?488. doi : 10.1017/s000708740002536x . JSTOR   4026964 .
  65. ^ Bay, Noel Si Yang; Bay, Boon-Huat (2010). “Greek Anatomists Herophilus: The Father of Anatomy” . Anatomy and Cell Biology . 43 (3): 280?283. doi : 10.5115/acb.2010.43.4.280 . PMC   3026179 . PMID   21267401 .
  66. ^ Von Staden, H (1992). “The Discovery of the Body: Human Dissection and Its Cultural Contexts in Ancient Greece” . The Yale Journal of Biology and Medicine . 65 (3): 223?241. PMC   2589595 . PMID   1285450 .
  67. ^ Bay, Noel Si Yang; Bay, Boon- Huat (2010). “Greek Anatomist Herophilus: The Father of Anatomy” . Anatomy & Cell Biology . 43 (3): 280?283. doi : 10.5115/acb.2010.43.4.280 . PMC   3026179 . PMID   21267401 .
  68. ^ Eccles, John. “Erasistratus Biography (304B.C-250B.C)” . faqs.org . faqs.org . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  69. ^ Britannica. “Erasistratus of Ceos: Greek Physician” . britannica.com . The Encyclopedia of Britannica . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  70. ^ Wiltse, LL; Pait, TG (ngay 1 thang 9 n?m 1998). “Herophilus of Alexandria (325-255 B.C.) The Father of Anatomy”. Spine . 23 (17): 1904?1914. doi : 10.1097/00007632-199809010-00022 . PMID   9762750 .
  71. ^ Wills, Adrian (1999). “Herophilus, Ersasistratus, and the birth of neuroscience” . The Lancet . 354 (9191): 1719?1720. doi : 10.1016/S0140-6736(99)02081-4 . PMID   10568587 . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  72. ^ a b Von Staden, Heinrich (thang 10 n?m 2007). Herophilus: The Art of Medicine in Early Alexandria . Cambridge University Press. ISBN   9780521041782 . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  73. ^ Gillispie, Charles Coulston (1972). Dictionary of Scientific Biography . VI . New York: Charles Scribner's Sons. tr. 419?427.
  74. ^ Lang, Philippa (2013). Medicine and Society in Ptolemaic Egypt . Brill NV. tr. 256. ISBN   978-9004218581 .
  75. ^ "Alexandrian Medicine" L?u tr? 2017-02-20 t?i Wayback Machine . Antiqua Medicina ? from Homer to Vesalius . University of Virginia.
  76. ^ Charon NW, Johnson RC, Muschel LH (1975). “Antileptospiral activity in lower-vertebrate sera” . Infect. Immun . 12 (6): 1386?1391. PMC   415446 . PMID   1081972 .
  77. ^ Hutton, Vivien. “Galen of Pergamum” . Encyclopædia Britannica 2006 Ultimate Reference Suite DVD .
  78. ^ Brock, Arthur John (translator) Galen. On the Natural Faculties . Edinburgh, 1916. Introduction, page xxxiii.
  79. ^ a b c Boas, Marie (1970) [first published by Collins, 1962]. The Scientific Renaissance 1450?1630 . Fontana. tr. 120?143.
  80. ^ Zimmerman, Leo M.; Veith, Ilza (1993). Great Ideas in the History of Surgery . Norman. ISBN   978-0-930405-53-3 .
  81. ^ a b Crombie, Alistair Cameron (1959). The History of Science From Augustine to Galileo . Courier Dover Publications. ISBN   978-0-486-28850-5 .
  82. ^ Mason, Stephen F. (1962). A History of the Sciences . New York: Collier. tr.  550 .
  83. ^ “Warwick honorary professor explores new material from founder of modern human anatomy” . Press release . University of Warwick . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  84. ^ Vesalius, Andreas. De humani corporis fabrica libri septem . Basileae [Basel]: Ex officina Joannis Oporini, 1543.
  85. ^ O'Malley, C.D. Andreas Vesalius of Brussels, 1514?1564 . Berkeley: University of California Press, 1964.
  86. ^ “Ti?n b? c?a ph?u thu?t” . thang 7 n?m 2009. B?n g?c l?u tr? ngay 8 thang 8 n?m 2019 . Truy c?p 13 thang 9 n?m 2019 . |first= thi?u |last= ( tr? giup )
  87. ^ Boas, Marie (1970) [first published by Collins, 1962]. The Scientific Renaissance 1450?1630 . Fontana. tr. 229.
  88. ^ Sappol, Michael (2002). A traffic of dead bodies: anatomy and embodied social identity in nineteenth-century America . Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN   978-0-691-05925-9 .
  89. ^ Rosner, Lisa. 2010. The Anatomy Murders. Being the True and Spectacular History of Edinburgh's Notorious Burke and Hare and of the Man of Science Who Abetted Them in the Commission of Their Most Heinous Crimes. University of Pennsylvania Press
  90. ^ Richardson, Ruth (1989). Death, Dissection, and the Destitute . Penguin. ISBN   978-0-14-022862-5 .
  91. ^ Johnson, D.R. “Introductory Anatomy” . University of Leeds. B?n g?c l?u tr? ngay 4 thang 11 n?m 2008 . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  92. ^ “Reproduction of Portrait of Professor William S. Forbes” . Jefferson: Eakins Gallery. B?n g?c l?u tr? ngay 16 thang 10 n?m 2013 . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  93. ^ Waterston SW, Laing MR, Hutchison JD (2007). “Nineteenth century medical education for tomorrow's doctors”. Scottish Medical Journal . 52 (1): 45?49. doi : 10.1258/rsmsmj.52.1.45 . PMID   17373426 .
  94. ^ Waterston SW, Hutchison JD (2004). “Sir John Struthers MD FRCS Edin LLD Glasg: Anatomist, zoologist and pioneer in medical education”. The Surgeon . 2 (6): 347?351. doi : 10.1016/s1479-666x(04)80035-0 . PMID   15712576 .
  95. ^ McLachlan, J. & Patten, D. 2006. Anatomy teaching: ghosts of the past, present and future. Medical Education, 40(3), tr. 243?253.
  96. ^ Reinarz, J. 2005. The age of museum medicine: The rise and fall of the medical museum at Birmingham's School of Medicine. Social History of Medicine, 18(3), tr. 419?437.
  97. ^ “Ignaz Philipp Semmelweis” . Encyclopædia Britannica . B?n g?c l?u tr? ngay 17 thang 12 n?m 2015 . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  98. ^ “Microscopic anatomy” . Encyclopædia Britannica . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
  99. ^ “Anatomical Imaging” . McGraw Hill Higher Education. 1998. B?n g?c l?u tr? ngay 3 thang 3 n?m 2016 . Truy c?p ngay 15 thang 9 n?m 2019 .
Sach
  • GSTS. BS. Tr?nh V?n Minh (2017). Gi?i ph?u ng??i (T?p 1: Gi?i ph?u h?c đ?i c??ng. Chi tren - Chi d??i - đ?u - M?t - C?) . Nha xu?t b?n Giao d?c Vi?t Nam. ISBN   978-604-0-00744-5 .
  • GSTS. BS. Tr?nh V?n Minh (2014). Gi?i ph?u ng??i (T?p 3: H? th?n kinh - H? n?i ti?t) . Nha xu?t b?n Giao d?c Vi?t Nam. ISBN   978-604-0-04586-7 .

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bài viết tốt " Gi?i ph?u h?c " la m?t bai vi?t t?t c?a Wikipedia ti?ng Vi?t.
M?i b?n xem phien b?n đa đ??c binh ch?n vao ngay 14 thang 10 n?m 2019 va so sanh s? khac bi?t v?i phien b?n hi?n t?i.
L?y t? “ https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Gi?i_ph?u_h?c&oldid=71246161 ”