Johann Christoph Friedrich Schiller
(
1759
?
1805
), t? 1802 la
von Schiller
, phien am
Ti?ng Vi?t
la
Si-le
. Ong la m?t nha th?, nha vi?t bi k?ch va tri?t gia ng??i đ?c. Ong đ??c xem nh? la nha vi?t bi k?ch co t?m quan tr?ng nh?t cung v?i
Goethe
,
Wieland
va
Herder
; la ng??i đ?i di?n quan tr?ng nh?t c?a phong trao
V?n h?c c? đi?n Weimar
. Ong đ??c m?nh danh la
"
Shakespeare
c?a
v?n h?c đ?c
"
. Cac khuc ca
ballad
c?a ong thu?c vao trong s? nh?ng bai th? đ?c đ??c yeu thich nh?t.
Ten đ?y đ? la
Johann Christoph Friedrich Schiller (sile)
, sinh ngay
10 thang 11
n?m
1759
t?i
Marbach
(
Wurtemberg
), con c?a m?t
bac s?
gi?i ph?u trong
quan đ?i
. Trong luc đo, cha ong đang b?n b?u v?i cu?c
chi?n tranh B?y n?m
. Ong đ??c đ?t ten theo vua Ph? luc đo la
Friedrich II đ?i đ?
; tuy nhien, g?n nh? t?t c? m?i ng??i g?i ong la
Fritz
.
[1]
đ??c giao d?c r?t t?t cho ngh? quan y hong n?i nghi?p cha, nh?ng Schiller khong thich. Ban đ?u Schiller ch? thich th?n h?c va om m?ng tr? thanh m?c s?
đ?o Tin Lanh
, sau đ?n n?m 17 tu?i (
1776
) ng??i ta l?i th?y ong dung h?t th?i gi? đ? đ?c Shakespeare,
Voltaire
,
Rousseau
, v.v… m?t m?c l? la vi?c h?c chinh.
D??i m?t b?n be, Schiller nh? m?t ng??i
l?p d?
v?i nh?ng y t??ng tao b?o, suy ngh? r?c r?i, c?ng v?i
chi?u cao
qua kh? (1m 90). V?y r?i, khong hi?u sao v?n đ?u đ??c t?t nghi?p. Luc ?y 20 tu?i, ong đ??c b? lam
bac s?
ph? trach
gi?i ph?u
trong
quan đ?i
.
Khong ti h?ng thu nao v?i ngh? quan y, may sao Schiller v?n đ??c an ?i v?i m?c l??ng khong nh?, tha h? lui ra lui vao cac
nha th?
,
song b?c
… cung v?i b?n
nha binh
. T?i đay ong bi?t them đ??c tro hut thu?c, u?ng r??u, ch?i gai.
Th?i gian nay du m?t đang g?ng g??ng hoan t?t cac nhi?m v?, m?t đang ngan ng?m c?nh ch?i b?i, Schiller v?n kin đao nuoi m?ng thanh
nha v?n
c?a minh, r?i v? k?ch đ?u tay
L?
c??p
(
Les Brigand
) c?ng vi?t xong. V? k?ch đ??c di?n trong quan đ?i vai l?n, nh?ng do t? cao đ? kich b?n quy?n th? d? qua, Schiller đa b? r?n đe va c?m phat hanh v? k?ch tren.
Th? la Schiller co ly do đ? r?i
quan đ?i
, c?ng t? đo,
ph?u thu?t gia
Schiller tr? thanh
thi s?
kiem
k?ch tac gia
Schiller.
Ban đ?u nha th? chuy?n đ?n
Frankfurt
v?i y đ?nh
s? s?ng tu tung ngheo kh?, nh? nh?ng nha th? đi tr??c
. Nh?ng kh? c?c qua c?ng kho ma lam th?, ong li?n om sach v? sang
Mannheim
, cho trinh di?n th? v? k?ch L? c??p. Va b?t ng? đ??c đon nh?n nhi?t li?t. N?m đo 21 tu?i, xem nh? Schiller đa b?t đ?u
n?i ti?ng
.
B??c m?t chan vao b?c
vinh quang
, Schiller h?ng kh?i vi?t ti?p nh?ng v? k?ch b?t h?, nh? la:
Am m?u c?a Fiesco ? Genua, Am m?u va tinh yeu, Don Carlos
… Nh?ng v? nay la b?ng ch?ng cho
thien tai
c?a Schiller, t? khi chung đ??c cong di?n, ten tu?i c?a Schiller đ??c ca ng?i r?t m?c, ti?n trang tr?i chi tieu c?a ong vi th? c?ng kha kha. đ?n n?m
1784
, k?ch đ??c di?n t?i 2 thanh ph? l?n Leipzig va
Dresden
, Schiller tr? nen r?t n?i danh va giau co.
N?m
1787
, Schiller quay v? Weimar va yeu ngay co Charlotte von Kalb - đa co ch?ng va m?t con; M?i tinh nay tuy ch?ng vao đau nh?ng c?ng lam m?t cu?c cach m?ng t? t??ng trong ong, khi nh?n th?y ro nh?ng thoi h? t?t x?u c?a minh va ng??i đ?i. Ngoai ra luc nay ong con quen va ch?i than v?i Goethe, ng??i đang đ??c xem la đ?nh cao c?a thi v?n
th? gi?i
th?i b?y gi?, Goethe r? ong nghien c?u them v?
s? h?c
,
tri?t h?c
va
lu?t h?c
.
Thang 5 n?m
1789
, ong đ??c m?i d?y
S?
t?i tr??ng đ?i h?c
Jena
. Th?i gian nay Schiller l?n l??t cho ra đ?i nh?ng
bi k?ch
h?t s?c gia tr?:
Wallenstein
,
Chi?c t?t tay
,
Trinh n? ? ph?
Orleans
,
Wilhelm Tell
,
Chi?n đ?u v?i
R?ng
,
L?i
Chuong
… L?i them nhi?u t?p th?, sach s?, sach nghien c?u
ngh? thu?t
r?t đ??c yeu m?n.
C?ng trong n?m nay, m?i tinh lang m?n th? hai l?i x?y đ?n v?i nha v?n, l?n nay ong yeu c? hai ch? em Caroline (
24 tu?i, đa co gia đinh
) va Charlotte (
21 tu?i
). Schiller t? tinh cho c? hai ng??i 1 luc nh?ng ch? c??i đ??c co em ch?a ch?ng, l? c??i đ??c t? ch?c thang 2 n?m
1790
, v?i s? gop m?t c?a Caroline. Th?t ra du đ??c đam c??i, nh?ng long Schiller v?n khong h?t s?c vui v?, vi tinh c?m c?a ong danh cho co ch? co ch?ng n?ng h?n v?i co em. Tuy v?y Schiller v?n co v?i Lotte (
ten than m?t ma ong g?i Charlotte
) 4 đ?a con, chung s?ng 15 n?m m?i ly d?. Cu?c hon nhan ch?a m?y v?n toan nay đa đem l?i cho ong nh?ng y t??ng m?i va s? gi?i thoat tam h?n, khong ph?i b?c r?c vi nh?ng chuy?n ai an c?n tr? n?a.
N?m
1792
, ong đ??c
cach m?ng t? s?n Phap
ban t?ng danh hi?u "
Cong dan danh d?
" vi nh?ng c?ng hi?n b?ng ngoi but cho cu?c
đ?u tranh t? s?n
.
V?n con vi?t mai, đ?n
ngay 9 thang 5
n?m
1805
, do lam vi?c qua s?c, Schiller b?
s?ng ph?i
va qua đ?i, h??ng th? 45 tu?i. M??i l?m n?m sau đo, Lotte (co v? c? c?a Schiller) cho xu?t b?n
ti?u s?
c?a ong va tr? nen co ti?ng trong
v?n đan
đ?c.
Schiller đ??c m?nh danh la "
Shakespeare c?a v?n h?c đ?c
", ngoai ra con co cac cach ton vinh la: "
nha th?
tri?t h?c
", "
tri?t gia
chinh tr?
", "
nha th?
c?a
t? do
"
… đ? đ??c g?i nh? v?y, Schiller đa ph?i chi?n đ?u r?t nhi?u tren
v?n đan
:
Schiller va Goethe co cong l?n nang
th? th? Ballade
c?a đ?c len m?t t?m voc
ngh? thu?t
m?i, sau s?c va cao đ?p h?n.
Phong cach đo đa ?nh h??ng đi kh?p
chau Au
sau nay
Cung v?i Goethe, Schiller đ??c xem la ng??i lanh đ?o phong trao "
Sturm und Drang
" (
Bao tap va ph?n khich
), m?t phong trao nh?m gi?i thoat v?n ch??ng nh?ng niem lu?t c? k? c?a
v?n h?c c? đi?n Phap
, ch?ng l?i
ch? ngh?a duy ly
c?a
trao l?u Anh sang
va nh?ng go bo c?a xa h?i.
Phong trao nay xem
con ng??i
la m?c tieu chinh đ? khai thac net đ?p; ngoai ra co th? tim c?m h?ng qua
v?n h?c dan gian
, c?nh
thien nhien
.
"
Sturm und Drang
" keo dai 20 n?m t?
1770
t?i
1790
, đa canh tan c? n?n v?n ch??ng va xa h?i luc b?y gi?.
?nh h??ng t?i cac t?ng l?p
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Schiller la ng??i đa đem
k?ch tr??ng
đ? nang cao trinh đ?
dan tri
, oc
th?m m?
va nhan sinh quan c?a dan chung, cho ng??i đ?c co m?t tinh th?n qu?c gia m?nh m?. Quan ni?m c?a ong la: s? "
v? đ?i
" c?a n??c đ?c khong n?m trong "quy?n l?c chinh tr?", ma chinh la ? "
s?c m?nh v?n hoa
".
V?n c?a ong đ??c
gi?i binh dan
yeu thich h?n la
gi?i tri th?c
, b?i ong r?t m?nh tay khi đ? kich cac thoi r?m đ?i, tinh ch?t x?u xa c?a c? gi?i
quy t?c
l?n tri th?c. Ong truy?n ba nh?ng t? t??ng t? do, dan quy?n, khoan dung, khoan dung
ton giao
, khoan dung
chinh tr?
. Nh? v?y, th?, k?ch c?a ong đ??c gi?i binh dan thu?c nhi?u va truy?n t?ng đi kh?p.
Thomas Mann
, nha v?n đ?c đo?t
gi?i nobel
v?n ch??ng n?m
1929
, đa ca ng?i Schiller la "v? th?n c?a ngh? thu?t". đ?i thi hao Goethe c?ng đa h?t m?c khen ng??i b?n kem minh 10 tu?i, nh? m?t ng??i đ?a l?i ong đ?n v?i tri?t ly c?a
Kant
.
Nh?ng ben c?nh đo, c?ng co s? it ng??i ghen ghet Schiller. đi?n hinh la nha v?n danh ti?ng
Christoph Martin Wieland
, đa t? ra h?t s?c kho ch?u tr??c s? say me cu?ng nhi?t c?a qu?n chung ?
Neckar
v?i k?ch Schiller.
Ch?u ?nh h??ng c?a Kant
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Ng??i ta nh?n th?y Schiller ch?u ?nh h??ng v? y th?c va đ?o đ?c trong tri?t h?c c?a
Immanuel Kant
, nha
duy tam lu?n
ch? tr??ng
thuy?t hoai nghi
va
duy tam ch? quan
? cung th?i.
Trong quan ni?m c?a Schiller,
th? gi?i
la m?t n?i "khong co ai ch? đ?n thu?n la m?t ph??ng ti?n, khong co ai la no l?".
đ? th? gi?i nay đ?t t?i c?nh gi?i đo thi khong th? lam b?ng
b?o l?c
ma ph?i b?ng
giao d?c th?m m?
? đo la t? t??ng v? đ?i khi?n cho hinh t??ng Schiller mai mai s?ng trong long th? h?.
Schiller quen Goethe n?m
1785
, đ?n n?m
1790
tinh c?m m?i th?t s? n? r?. Goethe h?n Schiller 10 tu?i, nh?ng khong vi th? ma co kho?ng cach gi?a hai ng??i.
Ng??i ta đ?m l?i trong kho?ng 10 n?m be b?n ng?n ng?i ?y (Schiller m?t tr??c Goethe 20 n?m), 2 ng??i đa trao đ?i h?n 1000
b?c th?
. Schiller g?i kho?ng th?i gian đo la "bi?n c? tr?ng đ?i nh?t" trong đ?i minh.
Nhan dan đ?c đa t?c t??ng c?a hai ng??i, c?m chung vong nguy?t qu? đ?ng tr??c nha hat Deutsche National Theater t?i Weimar, nh? m?t s? minh ch?ng va n?i dai cho tinh b?n v? đ?i gi?a hai
thi s?
l?n nh?t n??c
đ?c
.
L? c??p
Bi k?ch đ?u tay c?a Schiller, vi?t trong luc Schiller con la
quan y s?
, t?ng b? c?m đoan va r?n đe nhi?u l?n. Moor ? nhan v?t chinh c?a truy?n đa đ??c th? hi?n b?ng m?t
ngon ng?
đ?p, nh?ng dong th? trau chu?t. Tac ph?m la c? m?t b?n an k?t t?i nh?ng b?t cong c?a
xa h?i
luc b?y gi?.
Am m?u c?a Fiesco ? Genua
Vi?t n?m 1783, cau chuy?n v? cu?c chi?n ? m?t thanh ph?
Y
vao
th? k? 16
, nh?m l?t đ? ch? đ? quan ch? chuyen ch?. Ben c?nh vi?c đ? kich ch? đ? c?, tac gi? con ng?m ca ng?i m?t ch? đ? xa h?i t? do, cong b?ng, nhan đ?o.
Trinh n? ? thanh ph? Orleans
Bi k?ch, cong di?n n?m
1801
, ph?ng theo chuy?n n? t??ng Jeanne D’Arc gi? trai, th?ng tr? quan linh Phap đanh đu?i b?n
xam l?ng
Anh
. Tac gi? g?i g?m long mong m?i cho m?t xa h?i khong co
phong ki?n
chia c?t,
chi?n tranh
gianh gi?t.
Ng??i th? l?n
Tr??ng thi r?t gia tr? c?a Schiller, che bai tinh hi?u th?ng vo l?i c?a ng??i đ?i ? ma đ?i di?n la m?t ong linh quen gi?i l?n, vi ham c??i
cong chua
va ra oai tr??c
nha Vua
, ma ph?i chim luon d??i vung
n??c xoay
. Sang tac n?m
1797
đan h?c theo Ibycos
Tr??ng thi, n?i dung binh th??ng v? m?t chuy?n gieo gio, g?t bao, nh?ng v?n khi?n ng??i ta say me. Tac ph?m nay đa minh ch?ng cho
ngh? thu?t
đ?t cau th? r?t kheo leo, tai ba c?a Schiller. Ra đ?i cung luc v?i bai tren.
- Die Rauber
(
The Robbers
) (Nh?ng ten c??p) (1781)
- Kabale und Liebe
(
Intrigue and Love
) (Am m?u va ai tinh) (1784)
- Don Carlos, Infant von Spanien
(
Don Carlos
)(đon Ca-l?t) (1787)
- Wallenstein
(1800) (translated from a manuscript copy into English as
The Piccolomini and Death of Wallenstein
by
Coleridge
in 1800)
- Die Jungfrau von Orleans
(
The Maid of Orleans
) (Trinh n? ? ph? Orleans) (1801)
- Maria Stuart
(
Mary Stuart
) (1801)
- Turandot
(1802)
- Die Braut von Messina (Nang dau ? Messina)
(1803)
- Wilhelm Tell
(
William Tell
) (1804)
- Demetrius
(ch?a hoan thanh thi ong m?t)
- Geschichte des Abfalls der vereinigten Niederlande von der spanischen Regierung
ho?c
The Revolt of the Netherlands
- Geschichte des dreißigjahrigen Krieges
ho?c
A History of the Thirty Years' War
- Uber Volkerwanderung, Kreuzzuge und Mittelalter
ho?c
On the Barbarian Invasions, Crusaders and Middle Ages
- Der Geisterseher
ho?c
The Ghost-Seer
(unfinished novel, started in 1786 and published periodically, published as book in 1789)
- Uber die asthetische Erziehung des Menschen in einer Reihe von Briefen
(
On the Aesthetic Education of Man in a series of Letters
), 1794
- An die Freude
ho?c
Ode to Joy
(1785) which became the basis for the fourth movement of
Beethoven
's ninth symphony
- The Artists
- The Cranes of Ibykus
- The Bell
- Columbus
- Hope
- Pegasus in Harness
- The Glove
- Nanie
which
Brahms
set to music
B?n m?u:Commonspar