Day nui Tr??ng S?n
, ho?c g?i
day nui
Trung Ki
(
ch? Phap
: chaine Annamitique, cordillere Annamitique), la
day nui
ch? y?u ?
ban đ?o đong D??ng
, dai ch?ng 1.100 kilomet, la
đ??ng phan th?y
c?a
song Me Kong
va h? th?ng song ngoi đ? vao
bi?n đong
, đi song song v?i
b? bi?n
, v? t?ng th? hi?n ra hinh vong cung thoai tho?i theo h??ng tay b?c - đong nam, c?ng la d?i nui dai phan chia ranh gi?i
Vi?t Nam
va
Lao
, ch? nay la
r?ng th??ng xanh
?m, do đo co danh hi?u la "hanh lang xanh", day Tr??ng S?n la n?i co canh
r?ng nhi?t đ?i
li?n m?ch l?n
Chau A
. C?u t?o đ?a ch?t ph?c t?p, đo?n phia b?c ch? y?u la
đa voi,
sa th?ch
,
đa hoa c??ng
va
đa g?nai
t?o thanh; đo?n phia nam co
n?p u?n
lam l? ra n?n
đa aplit
, ? m?t it khu v?c chung no b? dong
dung nham
bazan
che l?p,
cao nguyen
do dong
dung nham
hinh thanh co cao nguyen Bolaven ? mi?n nam
Lao
,
cao nguyen Kon Tum
va
cao nguyen đa L?t
? mi?n nam
Vi?t Nam
.
Day nui Tr??ng S?n, ho?c g?i day nui
Trung Ki
, la
day nui
ch? y?u ?
ban đ?o đong D??ng
, la
đ??ng phan th?y
c?a
song Me Kong
va h? th?ng song ngoi đ? vao
bi?n đong
, đi song song v?i
b? bi?n
, v? t?ng th? hi?n ra hinh vong cung thoai tho?i theo h??ng tay b?c - đong nam, c?ng la d?i nui dai phan chia ranh gi?i
Vi?t Nam
va
Lao
. Day nui keo dai d?ng d?c, lien ti?p khong ng?ng, dai ch?ng 1.100 kilomet (680
d?m Anh
), d?c phia đong cao chot vot, ep sat
đ?ng b?ng duyen h?i
h?p nh?. Day nui cao 2000 đ?n 2600 met.đ?nh nui cao nh?t co đ?nh
Phou Bia
cao 2.819 met, đ?nh
Phu Xai Lai Leng
cao 2.720 met, đ?nh
Ng?c Linh
cao 2.598 met so v?i m?c m?t bi?n. Day nui ch? co s? it đ??ng
đeo
, tr?ng đo tr?ng y?u nh?t chinh la
đeo M? Gi?
, la m?t ph?n c?a đ?i l? xuyen A 131 (AH131) n?i li?n v?nh
c?ng V?ng Ang
,
t?nh Ha T?nh
v?i
Tha Kh?t
,
t?nh Kh?m Mu?n
; ngoai ra v?n co
đeo Keo N?a
la m?t ph?n c?a đ?i l? xuyen A 15 (
AH15
) n?i li?n nga ba Bai V?t,
Ha T?nh
v?i
Tha Kh?t
,
Kh?m Mu?n
.
Day nui Tr??ng S?n co h??ng tay b?c - đong nam, nghieng đ? vao ben trong
Vi?t Nam
, la bien gi?i t? nhien c?a
Vi?t Nam
,
Lao
va
Campuchia
. Toan b? Tr??ng S?n chia lam hai ph?n Tr??ng S?n Nam va Tr??ng S?n B?c. đ?a th? nui Tr??ng S?n B?c cao s?ng s?ng, đ?nh nui cao ph?n nhi?u đ?t t? 1.500 - 2.000 met tr? len, trong đo
Phu Xai Lai Leng
la đ?nh nui cao nh?t. đ?a th? nui Tr??ng S?n Nam kha th?p, va l?i d?n d?n chuy?n ti?p v?
go đ?i
va cao nguyen hinh d?ng song. D?c phia tay c?a day nui kha thoai tho?i, t?o thanh
cao nguyen
ben trong n??c
Lao
va
Campuchia
; d?c phia đong g?n nh? th?ng đ?ng, ep sat
b? bi?n
, co nhi?u d?c d?ng đ?ng va
m?i đ?t
l?n ra bi?n. Khoang s?n phong phu, nhi?u
r?ng r?m
va
đ?ng v?t hoang da
. Day nui Tr??ng S?n đa t?o thanh khung x??ng c?a đ?a hinh Vi?t Nam. Trong đo, d?c phia đong c?a day nui Tr??ng S?n t?
song Lam
đ?n
song Vu Gia
, đ?a th? cao chot vot, sat g?n b? bi?n, la b? ph?n h?p nh?t c?a c? n??c
Vi?t Nam
. D?c phia tay thi đ?a th? b?ng ph?ng, co xu h??ng nghieng v? th?m song
Me Kong
. Luc
chi?n tranh Vi?t Nam
,
đ??ng mon H? Chi Minh
n?i ti?ng đi sat ben day nui Tr??ng S?n qua l?i thong su?t
mi?n trung
va
mi?n nam
Vi?t Nam.
C?u t?o đ?a ch?t ph?c t?p, đo?n phia b?c ch? y?u do
đa voi
,
sa th?ch
,
đa hoa c??ng
va
đa g?nai
t?o thanh; đo?n phia nam co
n?p u?n
lam l? ra n?n
đa aplit
, ? m?t it khu v?c chung no b? dong
dung nham
bazan
che l?p,
cao nguyen
do dong
dung nham
hinh thanh co cao nguyen Bolaven ? mi?n nam
Lao
,
cao nguyen Kon Tum
va
cao nguyen đa L?t
? mi?n nam
Vi?t Nam
. đi v? phia nam b?t đ?u chuy?n sang u?n cong, len cao, r?i k?t thuc ? đ?ng b?ng Sai Gon. Tr??c ch? đo, ? phia tay
Nha Trang
len cao đ?n 2.300 met tr? len.
D?i Tr??ng S?n keo dai t? th??ng ngu?n
song C?
tren đ?t
Lao
giap
Ngh? An
t?i t?n c?c nam
Trung B?
. No bao g?m toan b? cac day nui nh? h?n ?
B?c Trung B?
va cac kh?i nui, cao nguyen
Nam Trung B?
, x?p thanh hinh canh cung l?n ma m?t l?i quay ra
Bi?n đong
.
Tr??ng S?n đ??c chia thanh Tr??ng S?n B?c va Tr??ng S?n Nam, ng?n cach b?i
đeo H?i Van
va
nui B?ch Ma
.
Tr??ng S?n B?c g?m nhi?u day nui song song nhau theo h??ng tay b?c - đong nam. đ?u
đ?i C? sinh
, n?i ma nay la Tr??ng S?n B?c v?n ch? la m?t
đ?a mang
gi?a kh?i nang Kon Tum va kh?i
đong B?c
. V?n đ?ng u?n n?p
Hercynia
(250 tri?u đ?n 400 tri?u n?m tr??c) đa t?o ra n?p u?n Tr??ng S?n B?c dinh li?n vao kh?i Kontum. Tr?i qua nh?ng giai đo?n boc mon va xam th?c khac nhau trong qua kh?, Tr??ng S?n B?c tr? thanh day nui th?p va co m?t s? b? m?t san b?ng.
[1]
Day Tr??ng S?n B?c b?t đ?u t? phia nam
song C?
va keo dai đ?n day B?ch Ma, g?m cac day nui ch?y song song va sole nhau theo h??ng
Tay B?c
-
đong Nam
, cang v? phia
Nam
day Tr??ng S?n cang sat b? bi?n, co nhi?u day nui đam ngang th?ng ra bi?n nh?
Hoanh S?n
(gi?a
Ha T?nh
va
Qu?ng Binh
), va
B?ch Ma
(gi?a
Th?a Thien Hu?
va Qu?ng Nam). S??n phia đong d?c, s??n phia tay thoai tho?i.
đo?n t?
Vinh
(
Ngh? An
) vao đ?n đa N?ng b? ngang đ?ng b?ng ch? t? 40
km
đ?n 60 km, ch? h?p nh?t
đ?ng H?i
(Qu?ng Binh) ch? kho?ng 37 km. đ? cao trung binh c?a day Tr??ng S?n B?c kho?ng 2.000
m
, th?nh tho?ng co nh?ng đ?nh cao tren 2.500 m. Cac đ?nh nui cao nh?t la: Phu/Pu Xai Lai Leng (bien gi?i Vi?t-Lao, Ngh? An) 2711 m, Phu/Pu Ma (Ngh? An) 2194 m, Phu/Pu đen đin (Ngh? An) 1540 m, Rao C? (bien gi?i Vi?t-Lao, Ha T?nh) 2235 m, đ?ng Ngai (Th?a Thien Hu?) 1774 m, B?ch Ma (ranh gi?i Th?a Thien Hu? va đa N?ng) 1444 m.
Kh?i nui K? Bang
? t?nh Qu?ng Binh cao t?i 1178 m, co
đ?ng Phong Nha
đ??c cong nh?n la
Di s?n v?n hoa th? gi?i
. Cac day nui con c?a Tr??ng S?n B?c la: day
Pu/Phu Lai Leng
,
day Gi?ng Man
,
B?ch Ma
.
Tr??ng S?n B?c la n?i g?p g? c?a hai lu?ng th?c v?t di c? t? Himalaya xu?ng va t? Malaysia.Vi v?y, th?m th?c v?t r?t phong phu. đ?ng v?t c?ng theo hai lu?ng th?c v?t di c? va h?i t? ? Tr??ng S?n B?c.
[2]
H?p ? 2 đ?u
Tr??ng S?n Nam la h? th?ng day nui va kh?i nui, g? nui cao bao b?c phia
đong
c?a
Tay Nguyen
, ch?y dai t? kh?i nui
Ng?c Linh
đ?n
m?i Dinh
. Cac day nui va kh?i nui chinh thu?c Tr??ng S?n Nam la
kh?i nui Ng?c Linh
,
day nui An Khe
,
Ch? đju
,
Tay Khanh Hoa
,
Ch? Yang Sin
. S??n c?a cac day nui va kh?i nui nay đ? d?c xu?ng cac đ?ng b?ng duyen h?i t?
Qu?ng Nam
đ?n
Nha Trang
. Ph?n đ?a hinh cao t? Kontum tr? vao la
Kh?i nang Kontum
hay
Tay Nguyen
.
Cac đ?nh nui cao trong day nui Tr??ng S?n Nam g?m:
Ng?c Linh
(2598 m) cao nh?t Nam Tr??ng S?n va h?n m??i ng?n khac cao tren 1200 m cung thu?c kh?i nui Ng?c Linh, Ng?c Krinh (2025 m), Kon Ka Kinh (1761 m), V?ng Phu (2051 m), Ch? Yang Sin (2405 m), Bon Non (1692 m), Ch? Braian (1865 m), M'non Lanlen (1623 m), M'non Pantar (1644 m), va nhi?u đ?nh khac.
Do đ?a hinh ph?c t?p, nen ch? đ? nhi?t đ?, m?a, th?y v?n, đ?t va l?p ph? th?c v?t ? Nam Tr??ng S?n r?t đa d?ng. Day Tr??ng S?n Nam con ch?y theo h?.
Trong v?n h?c ngh? thu?t
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
- đ?t n??c toi! D?y Tr??ng S?n ?n bong hoang hon
- đ?t mi?n Tay ch? s?c ng??i v??n, đ?t ?i!
- Bai hat
Tren đ?nh Tr??ng S?n ta hat
c?a
Huy Du
:
- Tren đ?nh Tr??ng S?n ta hat bai ca
- đ?t n??c chan hoa menh mong r?ng xanh chi?n l?y đi?p trung
- đ??ng Tr??ng S?n ta qua trai tim sao gi?c gia
- Hanh quan đi l?p l?p nh? dong song n??c ch?y d?t dao.
- Bai hat
G?p nhau tren đ?nh tr??ng S?n
c?a
Hoang Ha
:
- Muon d?m Tr??ng S?n, ta l?i chia tuy?n đ??ng đi đanh M?,
- đi gi?i phong que nha, t?i chi?n tr??ng xa.
- M?i b??c toi đi, long cang nh? bao đ?ng chi.
- Nh?ng ng??i chi?n s? yeu n??c Lao. G?p nhau tren đ?nh Tr??ng S?n
- Ta v??t tren tri?n nui cao Tr??ng S?n
- đa mon ma đoi got khong mon
- Bai hat
Hat gi?a đ?i ngan Tr??ng S?n
c?a Qu?nh H?p, ph? th? Nguy?n Anh Nong.
- Tr??ng ca
Tr??ng S?n
c?a Nguy?n Anh Nong (2009), Nha xu?t b?n V?n h?c.
- D? an Tr??ng ca Tr??ng S?n c?a Ph?m Duy, sau hai tr??ng ca
Con đ??ng cai quan
va
m? Vi?t Nam
:
Con Ð??ng Cai Quan la
chi?u dai
, M? Vi?t Nam la chi?u sau, con Tr??ng S?n s? la
chi?u cao
. Toi hy v?ng con đ? s?c đ? co th? v??t qua kh?i tr? l?c cu?i cung trong đ?i minh !
. Sau nh?ng thanh cong c?a hai b?n tr??ng ca tr??c, tr??ng ca Tr??ng S?n đ??c nhi?u ng??i ch? đon. Tuy nhien, do bi?n c? n?m 1975, d? đ?nh nay đa khong th?c hi?n đ??c cho đ?n khi ong qua đ?i.
[3]
- Le Ba Th?o (2009).
Thien nhien Vi?t Nam
(?n b?n 6). Ha N?i: Nha xu?t b?n Giao d?c.
- Le Ba Th?o (2001).
Vi?t Nam - Lanh th? va đ?a ly
. Ha N?i: Nha xu?t b?n Th? gi?i.