Cao Cau Ly

Bach khoa toan th? m? Wikipedia
Cao Cau Ly
Ten b?n ng?
  • 高句麗
    高句麗
37 TCN?668 CN
Trái: Cờ quân đội (thế kỷ 4) / Phải: Cờ quân đội (thế kỷ 5) Cao Câu Ly
Trai: C? quan đ?i (th? k? 4) / Ph?i: C? quan đ?i (th? k? 5)
Quốc Ấn
Qu?c ?n
Qu?c ?n
Cao Câu Ly vào thời kỳ cực thịnh của nó năm 476.
Cao Cau Ly vao th?i k? c?c th?nh c?a no n?m 476.
T?ng quan
Th? đo T?t B?n
(37 TCN?3 SCN)
Qu?c N?i
(3?427)
Binh Nh??ng
(427?668)
Ngon ng? thong d?ng Ti?ng Cao Cau Ly
(m?t ph?n c?a ti?ng Tri?u Tien c? )
Ton giao chinh
Ph?t giao , Kh?ng giao , Lao giao , Vu giao
Chinh tr?
Chinh ph? Quan ch? chuyen ch?
Vua (sau đ?i thanh Thai V??ng )  
? 37 TCN?19 TCN
đong Minh Thanh V??ng
? 18?44
đ?i V? Th?n V??ng
? 53?146
Thai T? đ?i V??ng
? 391?413
Qu?ng Khai Th? Thai V??ng
? 413?491
Tr??ng Th? V??ng
L?ch s?
Th?i k? C? đ?i
? Thanh l?p
37 TCN
?  Ph?t giao du nh?p vao Cao Cau Ly
372
? Cu?c chinh ph?t c?a Qu?ng Khai Th? Thai V??ng
391 ? 413
598 ? 614
645 ? 668
?  Binh Nh??ng th?t th?
668 CN
Dan s?  
? 668
3.500.000
Ti?n than 		K? t?c
Phu D?
B?t H?i
Tan La Th?ng nh?t
Hi?n nay la m?t ph?n c?a   B?c Tri?u Tien
  Han Qu?c
  Trung Qu?c
Cao Cau Ly
B?c tranh t??ng l?ng m? Cao Cau Ly.
Ten ti?ng Tri?u Tien
Hangul
高句麗
Hanja
高句麗
Romaja qu?c ng? Goguryeo
McCune?Reischauer Kogury?
M?t ph?n c?a lo?t bai v?
L?ch s? Tri?u Tien
Cung Gyeongbok, Seoul
Ti?n s?
Th?i k? Tr?t V?n (Jeulmun)
Th?i k? Vo V?n (Mumun)
C? Tri?u Tien ??108 TCN
V? Man Tri?u Tien 194?108 TCN
Ti?n Tam Qu?c 300?57 TCN
Phu D? , Cao Cau Ly , ?c Tr? , đong U?
Thin Qu?c , Tam Han ( Ma , Bi?n , Thin )
Tam Qu?c 57 TCN?668
Tan La 57 TCN?935
Cao Cau Ly 37 TCN?668
Bach T? 18 TCN?660
Gia Da 42?562
Nam-B?c Qu?c 698?926
Tan La Th?ng Nh?t 668?935
B?t H?i 698?926
H?u Tam Qu?c 892?936
Tan La , H?u Bach T? , H?u Cao Cau Ly , H?u Sa Bheor
Tri?u đ?i Cao Ly 918?1392
Tri?u đ?i Tri?u Tien 1392?1897
đ? qu?c đ?i Han 1897?1910
Tri?u Tien thu?c Nh?t 1910?1945
Chinh ph? lam th?i 1919?1948
Phan chia Tri?u Tien 1945?nay
CHDCND Tri?u Tien
đ?i Han Dan Qu?c
1948-nay
Theo ch? đ?
Nien bi?u
Danh sach vua
L?ch s? quan s?

Cao Cau Ly ( Ti?ng Han :  高句麗 ; Hanja :  高句麗 ; Romaja :  Goguryeo ; McCune?Reischauer :  Kogury? ; ti?ng Han trung đ?i : 高?롕? Gowoyeli?), (n?m thanh l?p theo truy?n th?ng la n?m 37 tr??c Cong nguyen , co l? th? k? th? 2 tr??c Cong nguyen ? 668) la m?t v??ng qu?c c?a ng??i Tri?u Tien ? phia b?c ban đ?o Tri?u Tien va Man Chau . đay la m?t trong Tam Qu?c , cung v?i Bach T? , Tan La .

Ten g?i Korea ma nhi?u n??c ph??ng Tay s? d?ng ngay nay la l?y t? nha n??c Cao Ly (935-1392), v?i nhi?u bi?n am khac nhau c?a no (xem Ten g?i Tri?u Tien ).

Cac ghi chep c?a th?i đ?i Cao Ly cho r?ng Cao Cau Ly đ??c đong Minh V??ng Cao Chu Mong (朱蒙, 朱蒙, Ko Chumong ) thanh l?p n?m 37 tr??c Cong nguyen, du co th? th?i gian thanh l?p la th? k? 2 tr??c Cong Nguyen, vao th?i s?p đ? c?a C? Tri?u Tien ( Kojos?n ). đ?n th?i Qu?ng Khai Th? Thai V??ng ( Kwanggaet'o-taewang ) va con trai ong la Tr??ng Th? V??ng ( Changsu ) thi đ?t n??c Cao Cau Ly tr? nen hung m?nh. H?u h?t cac ti?u v??ng qu?c khac trong lanh th? c?a Cao Cau Ly bao g?m Phu D? , ?c Tr? va đong U? , t?t c? đ?u b? Cao Cau Ly thon tinh.

Cao Cau Ly đa nhi?u l?n ph?i khang chi?n ch?ng Trung Qu?c . N?m 589, Tuy V?n đ? c?a nha Tuy đem 30 v?n quan xam l??c Cao Cau Ly nh?ng b? đanh b?i, ph?i rut v? Trung Qu?c, ti?p đo, trong cac n?m 612, 613, 614, nha Tuy ti?p t?c đem quan xam l??c Cao Cau Ly nh?ng khong thanh. Khi nha đ??ng thay th? nha Tu?, l?i d?ng luc tinh hinh Trung Qu?c con đang b?t ?n, Cao Cau Ly cho đ?p tr??ng thanh t? đong b?c Phu D? đ?n B?t H?i ch?ng quan xam l??c nha đ??ng. Sau đo, Cao Cau Ly lien minh v?i Bach T? t?n cong Tan La , n??c nay đa xin nha đ??ng c?u vi?n. Quan nha đ??ng đa t?ng b??c ph?i h?p v?i Tan La đ? tieu di?t Bach T?, co l?p Cao Cau Ly. đ?n n?m 645, n?i b? Cao Cau Ly xung đ?t, th? n??c ngay cang y?u, đ??ng Thai Tong Ly Th? Dan đem h?n 20 v?n quan sang xam l??c nh?ng b? ch?n đ?ng va ph?i rut lui ? thanh Ansi - đ??c d?ng ? b? phim đ?i chi?n thanh Ansi . H?n 2 th?p k? sau Cao Cau Ly b? nha đ??ng va Tan La tieu di?t n?m 668.

Cao Cau Ly la m?t n??c m?nh ? đong A cho đ?n khi b? lien minh Tan La va nha đ??ng đanh b?i. Sau khi b? di?t vong, lanh th? c?a no b? chia s? gi?a Tan La th?ng nh?t , B?t H?i va nha đ??ng .

L?ch s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

S? hinh thanh Nha n??c Cao Cau Ly (37 TCN) [ s?a | s?a ma ngu?n ]

C?n c? theo cac tai li?u Tam qu?c s? ky va Tam qu?c di s? , m?t v??ng t? c?a qu?c gia Phu D? , mang ten Chu Mong (Jumong) đa bu?c ph?i r?i kh?i đ?t n??c c?a minh do s? tranh gianh quy?n k? v? di?n ra gi?a cac v??ng t? c?a Phu D? [1] ; va ong la ng??i đa thanh l?p ra qu?c gia Cao Cau Ly (n?m 37 TCN) tren vung đ?t mang ten la T?t B?n (Jolbon)- đ??c cho la t?a l?c t?i v? tri gi?a song Ap L?c va long ch?o song T'ung-chia, v?i lanh th? bao trum cac khu v?c bien gi?i c?a CHND Trung Hoa va CHDCND Tri?u Tien ngay nay. M?t s? h?c gi? l?i cho r?ng Cao Cau Ly đ??c thanh l?p ngay t? th? k? th? 2 TCN. [2] Theo Han th? , cai ten Cao Cau Ly (高句麗) đ??c đ? c?p l?n đ?u tien vao n?m 113 TCN t?i m?t khu v?c thu?c qu?n Huy?n Th? - m?t trong 4 qu?n nha Han thanh l?p tren đ?t Tri?u Tien sau khi đo h? x? nay. [3] Tai li?u C?u đ??ng th? ghi r?ng vua đ??ng Thai Tong noi Cao Cau Ly co l?ch s? ch?ng chin tr?m n?m. N?m 75 TCN , m?t nhom dan c? thu?c b? t?c U? M?ch (穢貊, Yemaek ) (m?t b? t?c th?i k? Ti?n Cao Cau Ly) - co th? bao g?m dan c? c?a Cao Cau Ly - m? m?t cu?c t?n cong vao qu?n Huy?n Th? t?i khu v?c phia tay c?a thung l?ng song Ap L?c ngay nay. [4]

Tuy nhien, theo cac tai li?u c?a C?u đ??ng th? , Tan đ??ng th? , Tam qu?c s? ky, Nh?t B?n th? k? ( Nihon Shoki ) c?ng nh? cac tai li?u c? khac cho r?ng Nha n??c Cao Cau Ly đ??c thanh l?p vao n?m 37 TCN ho?c vao gi?a th? k? th? nh?t TCN. [5] Cac b?ng ch?ng kh?o c? h?c cho r?ng s? t?p trung hoa c?a cac b? t?c U? M?ch di?n ra vao th? k? th? hai TCN, tuy nhien khong co b?ng ch?ng tr?c ti?p nao ch?ng minh r?ng cac b? t?c nay đ??c g?i la (ho?c t? g?i h? la) Cao Cau Ly. Vi?c Cao Cau Ly la m?t nhom c? dan lien quan đ?n cac b? t?c U? M?ch đ??c nh?c t?i l?n đ?u tien trong Han th?, c? th? la trong ph?n noi v? m?t cu?c kh?i ngh?a ly khai kh?i qu?n Huy?n Th? vao n?m 12 TCN. [6] [7]

Vao luc kh?i th?y, thanh ph?n dan c? c?a Cao Cau Ly đ??c cho la m?t s? h?n h?p gi?a t?c ng??i Phu D? (Buyeo) va U? M?ch (Yangmaek); r?t co th? m?t thanh vien thu?c tri?u đinh Phu D? đa đao thoat sang n?i nay va tr? thanh th? l?nh c?a cac b? t?c U? M?ch t?i đay. [8] Trong tac ph?m Tam qu?c chi , t?i ph?n "đong Di truy?n", cho r?ng ng??i Phu D? va ng??i U? M?ch co m?i quan h? r?t g?n g?i v?i nhau va noi cung m?t th? ngon ng?. [9]

Cao Chu Mong va huy?n tho?i v? s? thanh l?p Nha n??c Cao Cau Ly [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cao Chu Mong đ??c đ? c?p l?n đ?u tien tren T?m bia Qu?ng Khai Th? , m?t t?m bia c?a Qu?ng Khai Th? Thai V??ng đ??c th?c hi?n vao th? k? th? t? SCN. Cai ten Chu Mong vi?t theo Chos?n'g?l la Chumong , đ??c cho la cach phien am Tri?u Tien c?a cac t? hanja 朱蒙 ( Chumong , 朱蒙), 鄒牟 ( Ch'umo , 追慕), hay 仲牟 ( Chungmo , 中모).

T?m bia Qu?ng Khai Th? vi?t r?ng Cao Chu Mong la vua đ?u tien c?a v??ng tri?u va la th?y t? c?a Cao Cau Ly; ong la con trai c?a vua n??c Phu D? (Geumwa) v?i con gai c?a th?n song Habaek. [10] Tam qu?c s? ky va Tam qu?c di s? cho bi?t them ten c?a ng??i m? c?a Chu Mong la Li?u Hoa ( Yuhwa ). Cha ru?t c?a Chu Mong la Gi?i M? S?u ( Hae Mosu ), đ??c mieu t? la m?t ng??i c?c k? kh?e m?nh va la "v??ng t? nha Tr?i". [11] Tam qu?c s? ky cho r?ng Gi?i M? S?u la m?t v? th?n tren Thien gi?i, ong t?c huy?n v?i Li?u Hoa va hai ng??i sinh ra Chu Mong. Sau am m?u am h?i b?t thanh c?a đ?i T? ( Daeso ) - Th? t? c?a đong Phu D? ( Tongpuy? ) - ch?ng l?i Chu Mong, ong bu?c ph?i r?i b? Phu D?. [12] Tuy nhien t?m bia Qu?ng Khai Th? va cac tai li?u Tri?u Tien sau đo khong th?ng nh?t v? vi?c Chu Mong đao thoat t? qu?c gia nao. T?m bia Qu?ng Khai Th? vi?t r?ng Chu Mong đ?n t? B?c Phu D? ( Pukpuy? ), con Tam Qu?c s? ky va Tam qu?c di s? cho r?ng ong đao thoat kh?i đong Phu D?. Cu?i cung Chu Mong l?u l?c đ?n vung đ?t T?t B?n Phu D? ( Cholpon Puy? ) va k?t hon v?i Chieu Tay No (hay Tri?u Tay No), So Seo No la con gai c?a th? l?nh T?t B?n Phu D?. Sau đo Chu Mong tr? thanh vua va sang l?p ra qu?c gia Cao Cau Ly.

Trong ph?n "Bien nien s? Bach T? " c?a Tam qu?c s? ky vi?t r?ng Chieu Tay No la con gai c?a Dien đa B?t (Yeon Ta-bal, 연타발, 延陀勃), m?t nha quy t?c giau co va quy?n th? ? T?t B?n. [13] Tuy nhien, chinh Tam Qu?c s? ky vi?t r?ng vua c?a T?t B?n Phu D? g? con gai c?a minh - v?n đao thoat t? đong Phu D? - cho Chu Mong. Cu?c hon nhan nay đa cung c?p ngu?n tai l?c va v?t l?c quy gia cho vi?c thanh l?p qu?c gia Cao Cau Ly [14] Sau khi L?u Ly - con c?a Chu Mong v?i ng??i v? đ?u Du? T? Gia (Yesoa) - đ?n Cao Cau Ly va tr? thanh ng??i k? v? ngoi vua, Chieu Tay No cung hai ng??i con Ph?t L?u (Biryu) va On T? (Onjo) quy?t đ?nh r?i b? Cao Cau Ly đi xu?ng phia nam l?p ra qu?c gia m?i.

Chu Mong ban đ?u mang h? Gi?i (解, Hae ), h? c?a cac vua Phu D?. Theo Tam Qu?c di s? , Chu Mong đ?i h? minh thanh Cao (高, Ko ) nh?m th? hi?n ngu?n g?c th?n thanh c?a minh. [15] Theo cac tai li?u l?ch s?, Cao Chu Mong đa chinh ph?c cac b? t?c Phi L?u (沸流國, 沸流國, Phi L?u Qu?c ) n?m 36 TCN, H?nh Nhan (행인국, 荇人國, H?nh Nhan Qu?c ) n?m 33 TCN, va B?c ?c Tr? n?m 28 TCN. [16] [17]

Chu Mong sang l?p Cao Cau Ly tren đ?t c?a T?t B?n ? phia b?c song Ap L?c (hi?n gi? la huy?n Hoan Nhan , t?nh Lieu Ninh , Trung Qu?c). Kinh đo la thanh Ng? N? S?n. N?m 2004, tan tich thanh Ng? N? S?n đa đ??c UNESCO cong nh?n la di s?n th? gi?i.

T?p trung hoa quy?n l?c va nh?ng cu?c chinh ph?t đ?u tien [ s?a | s?a ma ngu?n ]

B?n đ? ban đ?o Tri?u Tien th?i k? Ti?n Tam qu?c Tri?u Tien, n?m 1 SCN.

Cao Cau Ly phat tri?n t? m?t lien minh cac b? l?c đong U? tr? thanh m?t qu?c gia s? k? va nhanh chong banh tr??ng th? l?c sang cac khu v?c xung quanh l?u v?c song Th?m ? Lieu Ninh , Trung Qu?c ngay nay. Noi chung vao luc kh?i th?y, Cao Cau Ly la m?t qu?c gia co đ?a hinh nhi?u đ?i nui va thi?u đ?t tr?ng tr?t, vi v?y b?n than Cao Cau Ly kho co kh? n?ng t? nuoi s?ng dan c? c?a no. Chinh vi v?y h? th??ng xuyen m? cac cu?c t?n cong, c??p pha cac qu?c gia lan bang ngo h?u m? r?ng ngu?n tai nguyen cho minh. N?m 53 SCN, vua Thai T? đ?i V??ng đa t? ch?c n?m b? l?c trong v??ng qu?c c?a minh thanh n?m t?nh. Vi?c đ?i ngo?i va quan s? do nha vua tr?c ti?p đi?u hanh. Nh?ng cu?c t?n cong, xam l??c c?a Cao Cau Ly sang cac qu?c gia lan bang đa giup Cao Cau Ly bu?c cac qu?c gia nay ph?i tri?u c?ng, va th?m chi kh?ng ch? h? v? m?t kinh t? l?n chinh tr?. [18]

Thai T? chinh ph?c cac b? l?c ?c Tr? va đong U? ? đong b?c Tri?u Tien cung v?i m?t s? b? l?c khac ? B?c Tri?u Tien va tay nam Man Chau. Sau khi co đ??c ngu?n nhan l?c va v?t l?c d?i dao t? vi?c chinh ph?t cac b? t?c lang gi?ng, Thai T? xua quan t?n cong cac qu?n L?c Lang , Huy?n Th? va Lieu đong ? khu v?c tay b?c Tri?u Tien, Man Chau va ban đ?o Lieu đong ngay nay; va tr? thanh m?t th? l?c đ?c l?p v?i cac qu?n nha Han. [19]

Thong th??ng, Thai T? v?n cho phep th? l?nh c?a cac b? t?c b? chinh ph?c ti?p t?c cai qu?n b? t?c c?a minh, nh?ng h? ph?i ch?u s? giam sat c?a cac quan l?i đ?a ph??ng thu?c dong doi v??ng t?c Cao Cau Ly va ph?i c?ng n?p n?ng n?. Thai T? va nh?ng ng??i k? v? ong ti?p t?c khai thac ngu?n nhan l?c va v?t l?c m?i đo đ? ti?p t?c cac ho?t đ?ng banh tr??ng v? phia tay b?c. Nh?ng đi?u lu?t m?i đ??c ban hanh nh?m qu?n ly t?ng l?p binh dan c?ng nh? t?ng l?p quy t?c. Nh?ng th? l?nh cac b? t?c c?ng d?n d?n b? thu hut vao t?ng l?p quy t?c trung ??ng. Ngoi vua c?ng tr? thanh cha truy?n con n?i thay vi anh em n?i ngoi quanh, đi?u nay giup c?ng c? s? v?ng m?nh c?a tri?u đinh. [20]

Qu?c gia Cao Cau Ly trong giai đo?n v??n ra cac khu v?c xung quanh khong tranh kh?i vi?c x?y ra cac xung đ?t quan s? v?i cac qu?n c?a nha Han ? khu v?c Tri?u Tien va Man Chau. S?c ep c?a th? l?c nha Han ? Lieu đong bu?c ng??i Cao Cau Ly ph?i d?i đo t? thanh Ng? N? S?n thanh Hoan đo S?n (tren nui Hoan đo) va thanh Qu?c N?i (d??i chan nui Hoan đo) ben b? song Ap L?c. [21] Nay thanh nay thu?c đ?a ph?n thanh ph? c?p huy?n T?p An , t?nh Cat Lam , Trung Qu?c. N?m 2004, UNESCO đa cong nhan tan tich thanh Hoan đo S?n va cac di tich l?ng m? ? đay la di s?n v?n hoa th? gi?i c?a Trung Qu?c.

Chi?n tranh Tao Ng?y-Cao Cau Ly (244) [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Khi nha đong Han suy y?u va s?p đ?, cac qu?n do nha Han l?p ra ? Tri?u Tien c?ng ly khai va tr? thanh cac th? l?c đ?c l?p. B? bao b?c b?i cac th? l?c nay - v?n đ??c cai tr? b?i nh?ng v??ng h?u hi?u chi?n [ c?n d?n ngu?n ] - vua Cao Cau Ly la S?n Th??ng V??ng (197 - 227) quy?t đ?nh thi?t l?p m?i quan h? h?u h?o v?i nha Ng?y m?i thanh l?p va sai s? gi? sang ti?n c?ng vao n?m 220 .

N?m 238 , vua Cao Cau Ly la đong Xuyen V??ng (227 - 248) quy?t đ?nh l?p m?t lien minh v?i vua Tao Ng?y la Minh đ? v?i m?c tieu nh?m vao th? l?c ly khai ? ban đ?o Lieu đong . Tuy nhien khi nha Ng?y chi?m đ??c Lieu đong, m?i quan h? h?u h?i gi?a hai n??c nhanh chong tan v? va Cao Cau Ly xua quan t?n cong cac khu v?c phia Tay c?a Lieu đong. Nha Ng?y nhanh chong đap tr? (n?m 244 ), xua quan t?n cong va tan pha kinh đo c?a Cao Cau Ly t?i nui Hoan đo . Vua đong Xuyen c?a Cao Cau Ly ph?i m?t than m?t minh b? ch?y sang phia đong va n??ng nh? t?i lanh th? c?a cac b? t?c ?c Tr? . [22]

Ph?c h?i va nh?ng cu?c chinh ph?t sau đo (300-390) [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Tuy nhien quan nha Ng?y nhanh chong b? Cao Cau Ly đ?y lui va khong lau sau đo, ng??i Cao Cau Ly đa khoi ph?c đ??c lanh th? c? c?a minh. Ch? trong vong 70 n?m ti?p theo, Cao Cau Ly xay d?ng l?i kinh đo c?a h? t?i nui Hoan đo va b?t đ?u xua quan t?n cong cac khu v?c Lieu đong, L?c Lang va Huy?n Th? . N?m 302 Cao Cau Ly thon tinh qu?n Huy?n Th?, va khi th? l?c c?a no ch?m đ?n ban đ?o Lieu đong thi đ?n n?m 313 L?c Lang - qu?n cu?i cung c?a nha Han (c?) t?i Tri?u Tien - c?ng b? M? Xuyen V??ng c?a Cao Cau Ly xam chi?m n?t. N?m 314 qu?n đai Ph??ng ? phia nam c?a L?c Lang c?ng b? sap nh?p vao b?n đ? c?a qu?c gia nay. V?y la toan b? khu v?c phia b?c c?a Tri?u Tien đa đ??c th?ng nh?t b?i Cao Cau Ly. [23] K? t? th?i đi?m nay cho đ?n th? k? th? b?y SCN, cac cu?c tranh ch?p quy?n l?c va lanh th? tren ban đ?o h?u nh? ch? la chuy?n n?i b? c?a ba v??ng qu?c trong Tam Qu?c Tri?u Tien .

Qua trinh banh tr??ng c?a Cao Cau Ly bu?c ph?i t?m d?ng m?t th?i gian: n?m 342 vua nha Ti?n Yen c?a t?c Tien Ti (m?t trong 16 n??c Ng? H? th?i đong T?n ) la Ti?n Yen Thai T? (M? Dung Ho?ng) t?n cong kinh đo Cao Cau Ly ? nui Hoan đo. Quan Ti?n Yen đa b?t m?t s? thanh vien v??ng t?c Cao Cau Ly đem v? n??c, trong đo co Cao Van (高雲, 고운, Ko Un ) - ng??i sau nay tr? thanh vua Hu? đ? n??c B?c Yen (407-409). đ?n n?m 371, C?n Tieu C? V??ng c?a Bach T? t?n cong va c??p pha Binh Nh??ng , m?t trong nh?ng thanh tri l?n nh?t c?a Cao Cau Ly luc đo. C? Qu?c Nguyen V??ng c?a Cao Cau Ly c?ng t? tr?n t?i đay. [17]

Con c?a C? Qu?c Nguyen, Ti?u Thu Lam V??ng chuy?n tr?ng tam sang vi?c ?n đ?nh tinh hinh n?i tr? va s? th?ng nh?t c?a cac b? t?c trong qu?c gia; đ? th?c hi?n vi?c nay ong ban hanh nhi?u lu?t l? m?i, ton Ph?t giao lam qu?c giao (372) va l?p ra h?c vi?n qu?c gia mang ten Thai H?c (태학, 太學, T'aehak ). [24] Ti?u Thu Lam c?ng ti?n hanh c?i t? quan đ?i sau nh?ng tr?i nghi?m c?a Cao Cau Ly v? th?t b?i tr??c quan Ti?n Yen va quan Bach T?. [25]

Th?i k? c?c th?nh c?a qu?c gia Cao Cau Ly (391-531) [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Goguryeo vao th?i k? c?c th?nh c?a no vao n?m 476.

Qu?ng Khai Th? Thai V??ng (391 - 412) la m?t v? vua n?ng đ?ng va đ??c l?ch s? nh?c đ?n vi đa m? r?ng lanh th? Cao Cau Ly m?t cach mau chong thong qua cac ho?t đ?ng quan s? c?a minh. [25]

Nh?ng cong tr?ng c?a Qu?ng Khai Th? đa đ??c kh?c tren t?m bia mang ten minh đ??c d?ng g?n v? tri t?nh Cat Lam ngay nay ? mi?n nam Man Chau . T?m bia đ??c th?c hi?n d??i s? ch? đ?o c?a con trai ong Tr??ng Th? V??ng . Cac tai li?u cho r?ng Qu?ng Khai Th? đa chinh ph?t đ??c 64 thanh tri va 1400 lang m?c trong m?t cu?c vi?n chinh ch?ng l?i v??ng qu?c Phu D? , đanh b?i nha H?u Yen , chi?m Lieu đong c?a H?u Yen vao n?m 405 va sau đo xam chi?m lanh th? c?a cac b? t?c Phu D? va M?t H?t , khu?t ph?c Bach T? , gop ph?n vao s? tan ra c?a lien minh Gia Da va bi?n Tan La thanh ch? h?u sau cu?c chi?n tranh Cao Cau Ly - Yamato ( đ?i Hoa - 大和 Nh?t B?n). Nh?ng vi?c lam nay đa đem l?i m?t s? th?ng nh?t (m?c du kha l?ng l?o) keo dai ch?ng n?a th? k? cho ban đ?o Tri?u Tien. Trong th?i k? c?a Qu?ng Khai Th?, Cao Cau ly đa th?ng tr? m?t vung lanh th? n?m ? phia nam Man Chau cung v?i khu v?c phia b?c va mi?n Trung c?a ban đ?o Tri?u Tien. [26]

Trong th?i gian nay, lanh th? Cao Cau Ly bao g?m ba ph?n t? ban đ?o Tri?u Tien (k? c? Seoul ngay nay), m?t ph?n l?n Man Chau va m?t ph?n lanh th? duyen h?i mi?n đong Nam n??c Nga ngay nay. Vua Qu?ng Khai Th? c?ng đ?t nien hi?u V?nh Nh?c (永樂, 零落, y?ngnak ), m?t hanh đ?ng bi?u th? r?ng v??ng v? c?a ong ngang hang v?i đ? v? c?a cac vua Trung Qu?c. [27]

Tr??ng Th? V??ng (413-490) d?i đo v? Binh Nh??ng n?m 427 - đay la 1 b?ng ch?ng v? m?i quan h? c?ng th?ng gi?a Cao Cau Ly v?i Bach T? va Tan La. Tr??ng Th? ti?p t?c chinh sach banh tr??ng xam l??c c?a ph? v??ng. V? phia nam, ong t?n cong Bach T? va chi?m l?y kinh đo n??c nay vao n?m 476; v? phia b?c ong m? r?ng c??ng v?c c?a Cao Cau Ly đ?n h?u ng?n c?a song Tung Hoa . D??i th?i c?a V?n T? Binh V??ng (491-519), Cao Cau Ly đa hoan t?t vi?c xam chi?m khu v?c Phu D?, đanh d?u đi?m xa nh?t v? phia b?c c?a bien c??ng Cao Cau Ly; đ?ng th?i v?n ti?p t?c duy tri ?nh h??ng c?a no đ?i v?i Bach T? va Tan La ? phia nam, cung v?i cac t?c ng??i M?t H?t va Khi?t đan ? phia b?c.

Nh?ng cu?c tranh ch?p trong n?i b? Cao Cau Ly (531-551) [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cao Cau Ly đ?t đ?n th?i k? huy hoang c?a minh vao th? k? th? 6. Sau đo, no b?t đ?u suy y?u d?n. An T?ng V??ng ch?t nh?ng khong co con trai n?i doi, va em trai ong An Nguyen V??ng k? ngoi. Trong th?i k? tr? vi c?a An Nguyen V??ng, n?n chia be k?t canh trong tri?u đinh tr? nen m?i luc tr?m tr?ng. Vi?c cac con trai c?a An Nguyen sa vao vi?c tranh ch?p ngoi v? Th? t? c?ng khi?n tri?u đinh phan r? thanh hai phe phai đ?i ngh?ch nhau quy?t li?t cho đ?n khi D??ng Nguyen V??ng - luc nay ch? m?i la m?t đ?a tr? tam tu?i - đ??c l?p lam vua. Tuy nhien ngay c? đ?n luc đo, vi?c đ?u đa nhau gi?a cac th? l?c trong tri?u đinh v?n ch?a ch?m d?t. Cac lanh chua đ?a ph??ng cung v?i quan đ?i rieng c?a h? đa tr? thanh cac th? l?c cat c? t?i đ?a ph??ng, thoat li kh?i ?nh h??ng c?a tri?u đinh.

Nhan luc Cao Cau Ly đang suy y?u do nh?ng mau thu?n n?i b?, b? t?c Tuchueh đa t?n cong cac thanh tri ? vung bien gi?i phia b?c Cao Cau Ly va đo?t l?y m?t ph?n lanh th? c?a qu?c gia nay. Va cac th? l?c Bach T?, Tan La ? phia nam c?ng nhan c? h?i nay m? m?t đ?t t?n cong vao Cao Cau Ly (551).

Nh?ng cu?c chi?n c?a Cao Cau Ly vao cu?i th? k? th? 6 va th? k? th? 7 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cao Cau Ly n?m 576, sau khi m?t thung l?ng song Han vao tay Tan La.

Vao cu?i th? k? th? 6 va th? 7, Cao Cau Ly th??ng xuyen va vao cac cu?c chi?n tranh v?i nha Tuy va nha đ??ng c?a Trung Qu?c. M?i quan h? gi?a Cao Cau Ly v?i Bach T? va Tan La c?ng kha ph?c t?p, luc la đ?ng minh, luc la k? thu. Ng??i đ?t Quy?t ? phia tay b?c tr? thanh m?t đ?ng minh t? nhien c?a Cao Cau Ly.

đ? m?t thung l?ng song Han [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m 551, Bach T? va Tan La lien minh v?i nhau va t?n cong xam chi?m vung thung l?ng song Han , m?t vung đ?t c?c k? quan tr?ng v? chi?n l??c n?m ? trung tam ban đ?o va c?ng la m?t vung nong nghi?p vo cung tru phu. Sau khi Bach T? m?t m?i tr??c nh?ng cu?c cong kich cac thanh tri Cao Cau Ly, quan Tan La m?i xu?t hi?n v?i t? cach vi?n binh va đo?t l?y toan b? vung nay vao n?m 553. T?c gi?n tr??c s? ph?n b?i nay Thanh V??ng c?a Bach T? xua quan t?n cong vung bien gi?i phia tay c?a Tan La nh?ng đ?i quan c?a ong b? tieu di?t va b?n than Thanh V??ng b? b?t va b? gi?t.

Cu?c chi?n nay đ? l?i nhi?u h? qu? quan tr?ng tren ban đ?o Tri?u Tien. No khi?n Bach T? tr? thanh th? l?c y?u đu?i nh?t tren ban đ?o Tri?u Tien va giup Tan La gianh đ??c m?t vung đ?t tru phu, đong dan c? va giau tai nguyen, v?i vai tro la m?t ban đ?p cho vi?c banh tr??ng lanh th?. No c?ng ng?n ch?n vi?c Cao Cau Ly s? d?ng khu v?c quan tr?ng nay va lam qu?c gia Cao Cau Ly suy y?u. Gianh đ??c thung l?ng song han, Tan La đa co đ??ng thong ra Hoang H?i , m? đ??c con đ??ng giao th??ng va buon ban tr?c ti?p v?i Trung Hoa va c?ng đ?y nhanh qua trinh ti?p thu v?n hoa Trung Hoa cho Tan La. Vi v?y Tan La it ph?i d?a vao Cao Cau Ly đ? ti?p thu cac y?u t? v?n hoa, khoa h?c k? thu?t ti?n b? t? Trung Qu?c. Vi?c nay c?ng t?ng c??ng m?i quan h? gi?a Tan La v?i Trung Qu?c, m?i quan h? nay đ?n th? k? th? 7 tr? thanh m?t lien minh gay nhi?u tai h?a cho Cao Cau Ly.

Chi?n tranh Tuy-Cao Cau Ly [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Chi?n tranh Tuy - Cao Cau Ly

Nh?ng ho?t đ?ng banh tr??ng c?a Cao Cau Ly đa đ?ng ch?m đ?n th? l?c c?a nha Tuy , khi?n m?i quan h? gi?a hai qu?c gia cang them c?ng th?ng. Nh?ng ho?t đ?ng quan s? c?a Cao Cau Ly ? Lieu Ninh đa ch?c t?c nha Tuy, d?n đ?n cu?c chi?n tranh gi?a hai qu?c gia vao n?m 598. Sau khi Tuy V?n đ? qua đ?i, Tuy D?ng đ? ti?p t?c th?c hi?n m?u đ? xam chi?m Cao Cau Ly b?ng cac chi?n d?ch n?m 612, 613, 614. Tuy nhien c? b?n l?n nha Tuy đ?u chu?c l?y nh?ng th?t b?i h?t s?c nh?c nha [28] , du Cao Cau Ly ph?i nh??ng b? m?t s? đi?u kho?n nh? nh?t va h?a s? th?n ph?c (nh?ng th?c t? la chuy?n khac). Cu?c t?n cong xam l??c n?m 613 ph?i đinh l?i b?i cu?c n?i lo?n c?a t??ng D??ng Huy?n C?m ; con cu?c t?n cong xam l??c n?m 614 b? bai b? sau khi Cao Cau Ly đ?ng y giao n?p H?c T? Chinh (斛斯政), m?t ph?n t??ng c?a nha Tuy ch?y sang Cao Cau Ly cho D?ng đ? x? t?. Tuy D?ng đ? đa d? đ?nh m? m?t cu?c xam l??c vao n?m 615, nh?ng đ? qu?c Tuy luc nay đa qua suy y?u vi nh?ng mau thu?n n?i t?i trong long no. Nhi?u cu?c kh?i ngh?a ch?ng l?i s? tan b?o c?a D?ng đ? đa bung n?, va b?n than binh s? c?ng khong mu?n ph?c v? cho cac cu?c chi?n tranh lien mien c?a D?ng đ? n?a.

Cu?c t?n cong xam l??c n?m 612 la m?t trong nh?ng chi?n d?ch mang l?i nhi?u tai h?a nh?t cho đ? qu?c Tuy. Theo s? li?u c?a Tuy s?, D?ng đ? đa huy đ?ng 30 đ?o quan v?i t?ng quan s? len t?i 113 v?n 3 nghin 8 tr?m ng??i. M?t nhom 9 đ?o quan - g?m 30 v?n 5 nghin ng??i - đa t?n cong Cao Cau Ly t?i khu v?c song Lieu va ch?c th?ng cac phong tuy?n c?a Cao Cau Ly, ti?n sat đ?n kinh đo Binh Nh??ng, chu?n b? h?i quan v?i th?y quan Tuy - v?n mang theo vi?n binh va l??ng th?o. Tuy nhien th?y quan Tuy đa b? th?y quan Cao Cau Ly đanh cho tan tac, vi v?y 30 v?n quan b? khong th? nao co đ? l??ng th?o va cac thi?t b? c?n thi?t đ? ti?n hanh cong pha Binh Nh??ng va bu?c ph?i rut lui. Cao Cau Ly khong đ? cho quan Tuy d? dang thao lui nh? v?y: quan Cao Cau Ly d??i s? lanh đ?o c?a t??ng ?t Chi V?n đ?c (乙支文德, 을지문덕, ?lchi Mund?k ) đa d? quan Tuy đ?n m?t đ?a đi?m mai ph?c ? ngo?i vi Binh Nh??ng. T?i đay, 30 v?n quan Tuy đa b? đanh cho tan nat trong tr?n Tat Th?y : quan Cao Cau Ly đa pha đ?p khi?n cho n??c song Tat Th?y ch?y tran, c?t đ?t đoi quan Tuy va c?ng ch?n luon đ??ng rut lui c?a h?. Trong s? 30 v?n 5 nghin quan, ch? con 2700 quan s?ng sot thao ch?y đ??c v? n??c.

Cac chi?n d?ch xam l?ng Cao Cau Ly đa khi?n tai chinh c?a đ? qu?c Tuy suy s?p va, sau nh?ng cu?c kh?i ngh?a lien ti?p bung n? c?ng nh? nh?ng xao xao nghiem tr?ng trong tri?u đinh, nha Tuy s?p đ? vao n?m 618. Cu?c chi?n c?ng lam hao t?n nhi?u nhan l?c c?a Cao Cau Ly va ph?n nao gop ph?n vao s? suy y?u c?a qu?c gia nay.

Chi?n tranh đ??ng-Cao Cau Ly va lien minh đ??ng-Tan La [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Chi?n tranh đ??ng-Cao Cau Ly
B?n đ? cu?c chi?n tranh đ??ng - Cao Cau Ly n?m 645

Trong th? k? th? 7, đ??ng Thai Tong đa tieu di?t m?t đ?ng minh quan tr?ng c?a Cao Cau Ly la ng??i đ?t Quy?t đ?ng th?i thanh l?p m?t lien minh v?i Tan La , k? thu c?a Cao Cau Ly. đ?ng th?i, trong th?i gian nay n?i b? Cao Cau Ly x?y ra l?c đ?c. N?m 642, Uyen Cai To V?n (淵蓋蘇文, 연개소문, Y?n Kaesomun ) gi?t Cao V? V??ng (618-642) r?i l?p Cao T?ng V??ng (642-668) len ngoi, con minh thi t? x?ng lam M?c li chi (t??ng đ??ng v?i ch?c t? t??ng) n?m m?i quy?n binh. Chinh sach đ?i ngo?i c?a Cao Cau Ly chuy?n t? th?n ph?c nha đ??ng (d??i th?i Cao V?) chuy?n sang đ?i ngh?ch v?i nha đ??ng. Nha đ??ng c?ng l?y c? tr? thu cho Cao V?, xua quan xam l??c Cao Cau Ly. Tuy nhien nh?ng cu?c t?n cong c?a nha đ??ng đ?u th?t b?i khi h? khong th? chi?m đ??c nh?ng thanh tri quan tr?ng b?t ch?p nh?ng n? l?c t?n cong lien ti?p. [17]

N?m 645, đ??ng Thai Tong m? m?t đ?t t?n cong xam l??c vao Cao Cau Ly. Nha đ??ng đa thanh cong trong vi?c ch?c th?ng nh?ng tuy?n phong ng? bien gi?i c?a Cao Cau Ly. Uyen Cai To V?n huy đ?ng 15 v?n quan đ? đanh tr?, nh?ng l?c l??ng nay b? quan đ??ng đanh b?i trong 1 tr?n đanh khi?n it nh?t 20.000 quan Cao Cau Ly t? tr?n va 36.800 b? b?t lam tu binh. Nh?ng khi ti?n sau vao trong lanh th? Cao Cau Ly, quan đ??ng b? ch?n đ?ng t?i thanh An Th? (安市城, 안시, Ansi ), n?i co 5.000 quan Cao Cau Ly phong ng?. M?c du nh?ng tai li?u l?ch s? th?a nh?n r?ng ten c?a vien t??ng ch? huy vi?c gi? thanh An Th? đa b? th?t l?c, nh?ng cac cau chuy?n dan gian v?n con nh?c đ?n ten danh t??ng D??ng V?n Xuan (楊萬春, 楊萬春, Yang Manchun ) đa co cong l?n trong vi?c ch?n đ?ng quan xam l??c. Sau 88 ngay cong pha ma khong chi?m đ??c An Th?, quan đ??ng ph?i rut lui khi l??ng th?c c?n ki?t va sau khi ganh ch?u nh?ng t?n th?t n?ng n?.

Sau khi Thai Tong qua đ?i n?m 649, đ??ng Cao Tong ti?p t?c nh?ng cu?c t?n cong xam l??c Cao Cau Ly vao n?m 661 va 662, nh?ng t?t c? đ?u b? quan dan Cao Cau Ly đ?p tan. T??ng nha đ??ng la Bang Hi?u Thai (龐孝泰) cung 13 ng??i con trai đa b? gi?t ch?t t?i m?t tr?n đanh tren song Xa Th?y (蛇水). M?c du v?y nh?ng cu?c chi?n tranh v?i nha đ??ng đa khi?n Cao Cau Ly hao binh t?n t??ng kha nhi?u. [29] [30]

S?p đ? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m 660, đ?ng minh c?a Cao Cau Ly ? ban đ?o Tri?u Tien la Bach T? s?p đ? tr??c s?c t?n cong c?a lien quan Tan La - đ??ng; Cao Cau Ly b? co l?p. Lien minh hai qu?c gia đ??ng - Tan La ti?p t?c t?n cong Cao Cau Ly su?t th?i gian ti?p theo đo. Ng??i Bach T? l?p Phu D? Phong lam vua đ? ch?ng l?i lien quan Tan La - đ??ng nh?ng b? lien quan Tan La - đ??ng đanh b?i vao n?m 663, Phu D? Phong ph?i đao thoat đ?n Cao Cau Ly. Ti?p đo, n?m 666 Uyen Cai To V?n qua đ?i va ba ng??i con c?a ong la Uyen Nam Sinh, Uyen Nam Ki?n va Uyen Nam S?n l?i đanh nhau đ? tranh gianh quy?n l?c. [31]

Sau khi Uyen Nam Sinh (淵男生, 연남생, Y?n Namsaeng ) - con trai c? c?a Uyen Cai To V?n - đ?u hang quan đ??ng va dang n?p 40 thanh tri ? phia b?c Cao Cau Ly, quan đ??ng c?a Ly Tich va quan Khi?t đan c?a Ti?t Nhan Quy , Ly T?n Trung , Ton V?n Vinh nhanh chong v??t qua t?nh Lieu Ninh c?a Cao Cau Ly, ph?i h?p v?i quan Tan La c?a Kim D?u Tin (金庾信, 김유신, Kim Yu-shin ) cung đanh chi?m kinh đo Binh Nh??ng ; trong khi đo em trai c?a Uyen Cai To V?n la Uyen T?nh Th? (淵?土, 연정토, Y?n Ch?ngt'o ) đ?u hang vien t??ng Tan La Kim D?u Tin (金庾信, 김유신, Kim Yu-shin ). Thang 11 n?m 668, B?o T?ng V??ng c?ng nhanh chong đ?u hang nha đ??ng. Uyen Nam Ki?n t? t? khong thanh, đ??c Uyen Nam Sinh c?u s?ng va b? ap gi?i qua nha đ??ng cung v?i B?o T?ng V??ng , Uyen Nam S?n , Phu D? Phong , Cao Xa Ke .

Lien minh Tan La-đ??ng nhanh chong tieu di?t qu?c gia Cao Cau Ly đa ki?t s?c sau m?t chu?i nh?ng cu?c tranh ch?p quy?n l?c n?i b? c?ng nh? n?n đoi. Cao Cau Ly cu?i cung c?ng s?p đ? n?m 668. [31] Cao T?ng V??ng b? quan đ??ng b?t va gi?i v? Trung Qu?c.

N?m 668 vua Tan La la V?n V? V??ng (Munmu, 661?681) đa th?ng nh?t g?n h?t ban đ?o Tri?u Tien, nh?ng vi?c lien minh v?i nha đ??ng c?ng co cai gia c?a no. Tren đ?t Tri?u Tien, nha đ??ng l?p An đong đo h? ph? v?i th? ph? la Binh Nh??ng va quan đo h? Ti?t Nhan Quy [32] [33] . Tuy nhien nha đ??ng đa g?p ph?i nhi?u s? khang c? quy?t li?t c?a nhan dan Cao Cau Ly c?ng nh? c?a c? Tan La. N??c Tan La h? tr? cho Ki?m M?u S?m đ?a Cao An Th?ng len ngoi vua Cao Cau Ly ? Han Thanh (nay la Seoul ). Sang n?m 674 quan đ??ng đanh b?i quan Tan La khi?n Tan La moc n?i Cao An Th?ng gi?t Ki?m M?u S?m , r?i Cao An Th?ng đ?u hang Tan La , ngh?a quan Cao Cau Ly tan ra. Tuy nhien ch? 8 n?m sau khi l?p An đong đo h? ph? ? Binh Nh??ng, nha đ??ng bu?c ph?i d?i th? ph? c?a An đong đo h? ph? v? ban đ?o Lieu đong n?m 676 vi qua nhi?u ngh?a quan Cao Cau Ly qu?y pha Binh Nh??ng. V? phia Tan La , h? đa bu?c ph?i dung v? l?c đu?i quan đ??ng ra kh?i ban đ?o, nh?t la khi nha đ??ng d?i An đong đo h? ph? sang Lieu đong n?m 676, Tan La li?n xua quan chi?m g?n h?t ban đ?o Tri?u Tien nh?ng cu?i cung thi th? l?c c?a h? c?ng khong th? v??t qua song đ?i đ?ng .

N?m 677, nha đ??ng l?p B?o T?ng V??ng lam "Tri?u Tien V??ng" va đo đ?c Lieu đong chau ( Hangul : 요동주都督 朝鮮王 Hanja :遼東州都督朝鮮王, Han Vi?t : Lieu đong chau đo đ?c Tri?u Tien V??ng) c?a An đong đo h? ph? , r?i c? ong lam ng??i đ?ng đ?u c?a khu v?c Lieu đong thu?c An đong đo h? ph?. Tuy nhien B?o T?ng V??ng v?n nung n?u y đ? khoi ph?c qu?c gia Cao Cau Ly, ong t? ch?c l?i l?c l??ng ng??i Cao Cau Ly, l?p ra h?i đong Minh Thien Khi Cai Th? (東明天氣盖世) va lien minh v?i cac b? t?c M?t H?t (t? tien c?a ng??i N? Chan) do Kh?t T? B? V? (Gulsabiwu) c?m đ?u ti?n hanh am sat hang lo?t quan l?i nha đ??ng ? An đong đo h? ph?, nh?ng th?t b?i vao n?m 681 khi đong Minh Thien h?i b? Ti?t Nhan Quy đan ap. N?m 681 ong b? đay đ?n T? Xuyen va qua đ?i ? đo vao n?m sau (n?m 682).

N? l?c khoi ph?c Nha n??c Cao Cau Ly [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Cac ho?t đ?ng ph?c qu?c c?a Cao Cau Ly

Sau khi Cao Cau Ly s?p đ? vao n?m 668, nhi?u ng??i Cao Cau Ly v?n t? ch?c kh?i ngh?a ch?ng l?i ach th?ng tr? c?a Tan La va nha đ??ng, b?t đ?u nh?ng ho?t đ?ng khoi ph?c nha n??c Cao Cau Ly. Trong s? nh?ng ng??i tham gia va kh?i x??ng co Ki?m M?u S?m (劍牟岑, K?m Mojam ), đ?i Tr?ng T??ng , va Cao An Th?ng (高安勝, 고안승, Ko Ans?ng ) va m?t s? t??ng l?nh n?i danh khac. Nha đ??ng đa th?t b?i trong vi?c thanh l?p cac qu?n huy?n tren đ?t Tri?u Tien.

Ki?m M?u S?m va Cao An Th?ng kh?i ngh?a ? Han Thanh (nay la Seoul ), nh?ng th?t b?i khi Tan La b?i tr?n tr??c quan đ??ng. Ki?m M?u S?m b? Cao An Th?ng sai ng??i gi?t ch?t n?m 674 , r?i Cao An Th?ng đ?u hang Tan La. T?i Tan La, Cao An Th?ng đ??c c?p phat cho m?t lanh đ?a nh? va n?i đay ong ta l?p ra v??ng qu?c Ph? đ?c ( Bodeok , 普德, 普德). Sau cu?c n?i d?y c?a Kim Kham đ?t (Kim Heumdol), vua Th?n V?n v??ng c?a Tan La đa h?y b? cac thai ?p tr??c đo đa c?p cho Cao An Th?ng ( Go Anseung ), Cao An Th?ng b? b?t ph?i v? s?ng t?i kinh thanh c?a Tan La, t?i đay ong đ??c ban phat m?t lanh đ?a, l?y m?t ng??i v? Tan La va c?i t? h? Cao (v??ng t?c Cao Cau Ly) sang h? Kim (v??ng t?c Tan La). Co l? lien quan đ?n đi?u nay, n?m sau (n?m 684 ) Th?n V?n v??ng đa l?i ph?i đ?i m?t v?i m?t cu?c n?i lo?n do cac t??ng va ng??i than c?a Cao An Th?ng ch? huy, nh?ng ng??i nay v? sau b? hanh quy?t. Cu?c n?i d?y nay khong co s? tham gia c?a Cao An Th?ng, c?n c? t?i Iksan , t?i thai ?p tr??c kia c?a Cao An th?ng. Cu?c n?i d?y nay c?ng b? d?p t?t, t?t c? đ?u b? hanh quy?t.

An đong đo h? ph? đa đ??c nha đ??ng thanh l?p đ? ap đ?t n?n th?ng tr? c?a h? len nh?ng lanh th? c? c?a Cao Cau Ly. Ban đ?u Ti?t đ? s? c?a An đong đo h? ph? la Ti?t Nhan Quy cai tr? t?i Binh Nh??ng , nh?ng v? sau nhi?m s? d?i sang Lieu đong n?m 676 do ngh?a quan Cao Cau Ly lien t?c qu?y pha Binh Nh??ng. Kho?ng 20.000 ng??i Cao Cau Ly di c? t? An đong đo h? ph? sang Tan La (đ?i vua Tan La V?n V? V??ng ) sinh s?ng. Kho?ng 1.800 ng??i Cao Cau Ly di c? t? An đong đo h? ph? sang Nh?t B?n (đ?i Thien hoang Tenmu ) sinh s?ng va hinh thanh nen gia t?c Koma ? Nh?t B?n . C?u v??ng Cao Cau Ly Cao T?ng đ??c đ??ng Cao Tong c? cai qu?n khu v?c Lieu đong nay n?m 677 nh?m xoa d?u lan song ch?ng đ?i c?a nhan dan. B?o T?ng V??ng li?n tham gia vao nh?ng ho?t đ?ng ch?ng l?i ach th?ng tr? c?a nha đ??ng, l?p h?i đong Minh Thien Khi Cai Th? (東明天氣盖世) n?m 677 ti?n hanh am sat cac quan l?i nha đ??ng ? An đong đo h? ph? t?i Lieu đong. Sau đo Ti?t Nhan Quy phat hi?n B?o T?ng V??ng la th? l?nh c?a đong Minh Thien h?i thi b?t ong va đan ap đong Minh Thien h?i, ap gi?i B?o T?ng V??ng sang nha đ??ng. Th?y B?o T?ng V??ng sinh b?nh s?p ch?t nen Vo hoang h?u khong x? tr?m B?o T?ng V??ng nh? y đ?nh ban đ?u, thay vao đo cho l?u đay B?o T?ng V??ng đ?n T? Xuyen trong n?m 681, nh?ng cac h?u du? c?a B?o T?ng V??ng v?n ti?p t?c gi? ch?c cai qu?n An đong đo h? ph? t? n?m 699 khi Cao đ?c V? đ??c Vo T?c Thien cho cai tr? Lieu đong. Th? r?i, khi nha đ??ng x?y cu?c n?i lo?n c?a An L?c S?n va cu?c n?i lo?n c?a Ly Chinh K? (李正己, 이정기, I Ch?ngki ) ? S?n đong , [34] [35] cac h?u du? c?a Cao T?ng ch?p th?i c? li khai kh?i nha đ??ng va thi?t l?p qu?c gia Ti?u Cao Cau Ly (do Cao đ?c V? c?m đ?u) t?i ban đ?o Lieu đong. Qu?c gia nay t?n t?i cho đ?n đ?u th? k? IX, khi b? B?t H?i Tuyen V??ng c?a v??ng qu?c B?t H?i thon tin vao n?m 820 .

đ?i Tr?ng T??ng va con trai c?a minh đ?i T? Vinh - v?n la nh?ng vien t??ng c? c?a Cao Cau Ly - t? ra h? thanh cong h?n. H? lien minh v?i ng??i Khi?t đan c?a Ly T?n Trung va Ton V?n Vinh , giup ng??i Khi?t đan l?p qu?c đ?i Khi?t đan qu?c n?m 696 ch?ng l?i nha Chu c?a Vo T?c Thien . H? nhi?u l?n đanh tan quan Chu, khoi ph?c l?i m?t ph?n l?n lanh th? Cao Cau Ly; sau khi đ?i Tr?ng T??ng va Kh?t T? B? V? (Gulsabiwu) qua đ?i n?m 698 thi đ?i T? Vinh ch? huy quan đ?i đanh b?i 20 v?n quan Chu do Ly Giai C? ch? huy ? Thien Mon Lanh, thanh l?p n??c đ?i Ch?n . N?m 700 Vo T?c Thien phai Ly Giai C? d?n quan Chu t?n cong n??c đ?i Ch?n c?a đ?i T? Vinh. N?m 705 đ??ng Trung Tong gianh l?i quy?n l?c t? nha Chu, l?y l?i qu?c hi?u đ?i đ??ng khi?n c? xi c?a Ly Giai C? đang đanh đ?i T? Vinh ph?i đ?i t? đ?i Chu sang đ?i đ??ng. N?m 705 đ?i T? Vinh đanh b?i, gi?t ch?t Ly Giai C? va l?p l?i hoa binh v?i nha đ??ng. N?m 712 đ?i T? Vinh đ?i ten n??c t? đ?i Ch?n sang v??ng qu?c B?t H?i . B?t H?i sau nay phat tri?n thanh m?t qu?c gia r?ng l?n, m?t đ? qu?c t?i khu v?c Man Chau, c?c b?c Tri?u Tien va mi?n duyen h?i đong nam n??c Nga, no v?n t? coi minh la n??c k? t?c v??ng qu?c Cao Cau Ly khi x?a, nh?t la trong quan h? ngo?i giao v?i Nh?t B?n. ? phia nam song đ?i đ?ng la th? l?c c?a n??c Tan La .

Vao đ?u th? k? th? 10, khi Tan La đa suy y?u, Cung Du? kh?i ngh?a ? vung đ?t phia b?c, l?p ra n??c H?u Cao Cau Ly - am ch? minh la ng??i k? t?c v??ng qu?c Cao Cau Ly (Goguryeo) c?. V? sau v??ng tri?u k? t?c Tan La c?ng đ?t cho minh cai ten la Cao Ly (Goryeo) d?a tren cai ten Cao Cau Ly khi x?a - cung v?i ngh?a am ch? minh la qu?c gia k? th?a Cao Cau Ly.

Cai ten ti?ng Anh c?a Tri?u Tien la North Korea va c?a Han Qu?c la South Korea. Ch? Korea ngu?n g?c Koguryeo (Cao Cau Ly) khi x?a: Koguryeo/Goguryeo (Cao Cau Ly) → Koryeo/Goryeo ( Cao Ly ) → Korea

Quan s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: L?ch s? quan s? Cao Cau Ly

Quan đ?i c?a Cao Cau Ly la m?t s? k?t h?p gi?a quan đ?n tru đ?a ph??ng v?i l?c l??ng v? trang c?a t? nhan. Theo l? "T?p t??c", ch?c v? ch? huy quan s? la cha truy?n con n?i, va khong co b?ng ch?ng nao cho th?y co s? hi?n di?n c?a m?t h? th?ng ch? huy quan s? đ?ng nh?t. H? th?ng ch? huy t?p trung mai đ?n th?i c?a v??ng tri?u Cao Ly m?i xu?t hi?n. Co l? trong th?i chi?n, quan đ?i đ??c tr?ng t?p m?t cach v?i va. Cao Cau Ly c?ng duy tri m?t đ?i quan th??ng tr?c v?i quan s? 5 v?n ng??i.

M?t tai li?u nha đ??ng n?m 668 ghi l?i r?ng Cao Cau Ly co t?ng c?ng 67 v?n 5 nghin quan va 176 đ?n binh vao th?i đi?m Cao T?ng V??ng đ?u hang.

T?t c? m?i ng??i dan Cao Cau Ly đ?u ph?i ch?u sung quan, nh?ng ai khong mu?n sung quan ph?i đong them m?t kho?n thu? b?ng g?o.

Nh?ng nha kh?o c? h?c, khi th?m do t?i c? đo Qu?c N?i thanh va nh?ng ngoi m? c?a cac qu?c gia c? lan bang đa tim th?y nh?ng đoi dep b?ng đ?ng pha s?t co m?u nh?n dai kho?ng 11 cm. Nh?ng v?t nay co th? đa đ??c s? d?ng v?i m?c đich quan s?; nh?ng phien b?n t??ng t? đa tim th?y ? cac ngoi m? hoang gia Nh?t B?n th?i k? Kofun (đ?i Hoa).

Trang thi?t b? quan s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

V? khi t?m xa ch? y?u c?a Cao Cau Ly th?i đo la cung Han ,m?t lo?i cung xu?t hi?n kho?ng th? k? th? nh?t tr??c Cong nguyen va m?nh h?n h?n cac lo?i cung c?a ng??i Trung Qu?c. Lo?i cung c?a Cao Cau Ly đa đ??c c?i ti?n, g?m nhi?u l?p g? ghep l?i v?i nhau vi v?y tinh đan h?i t?ng cao, l?c phong ten co th? ngang ng?a v?i n? ,no co th? b?n 1 m?i ten đi xa 350 m va hi?u qu? trong kho?ng 145 m [36] . N? va cac khi c? b?n đa c?ng đ??c s? d?ng v?i quy mo nh? h?n. Cac lo?i v? khi dung can dai ch? y?u la giao va dung đ? ch?ng l?i k? binh. Co hai lo?i ki?m dung trong quan đ?i Cao Cau Ly. Lo?i th? nh?t la thanh đo?n ki?m l??i hai c?nh s?c, ch? y?u dung đ? phong nh? phong dao. Lo?i th? hai la thanh ki?m m?t c?nh s?c, v?i can ki?m ng?n va chuoi ki?m nh? hinh nh?n - ch?u ?nh h??ng l?n t? thi?t k? đao ki?m c?a nha Han. M? tr? co hinh d?ng gi?ng nh? m? c?a cac dan t?c vung Trung A , đ??c trang tri v?i long v?, đuoi ng?a ho?c cac chi ti?t hinh canh. Khien la cong c? b?o v? chinh, kich th??c c?a no che g?n h?t c? th? c?a ng??i linh. Linh k? binh đ??c g?i la Kh?i ma v? s? (鎧馬武士, 介馬無事, Kaemamusa ).

Thanh tri [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Xem them: Thien Ly Tr??ng Thanh

Lo?i thanh tri ph? bi?n nh?t c?a Cao Cau Ly la cac thanh hinh m?t tr?ng, n?m gi?a m?t con song va chi l?u c?a no. Hao n??c va thanh đ?t gi?a cac b? song t?o thanh phong tuy?n b? sung. T??ng thanh đ??c lam b?ng nh?ng kh?i đa l?n va v?a g?n k?t chung la đ?t, r?t v?ng chai, th?m chi cac khi c? cong thanh c?a Trung Qu?c th?i k? nay c?ng g?p r?t nhi?u kho kh?n đ? cong pha no. Bao chung quanh t??ng thanh la hao n??c nh?m ng?n ch?n đ?ch quan đao đ??ng h?m t?n cong vao thanh, va cac thap canh đ??c xay d?ng tren cac t??ng thanh. T?t c? cac thanh tri đ?u co ngu?n n??c, th?c ph?m va cong c? đ? đ? ch?u đ?ng m?t cu?c vay ham c?a k? thu. N?u thanh n?m ? v? tri tr?ng tr?i, cac phong tuy?n b? sung s? đ??c xay d?ng them.

T? ch?c quan s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Hai cu?c đi s?n l?n hang n?m - do nha vua đich than t? ch?c, cac cu?c di?n t?p quan s?, di?n t?p s?n b?n va duy?t binh giup cho m?i ng??i linh Cao Cau Ly đ?u nh?n đ??c m?c đ? hu?n luy?n ca nhan cao.

L?c l??ng c?m quan t?i kinh thanh - do nha vua tr?c ti?p ch? huy - đ??c chia lam n?m đ?o va co quan s? kho?ng 12 nghin 5 tr?m ng??i, ch? y?u la k? binh. Cac đ?n v? quan đ?i dao đ?ng trong kho?ng 21-36 nghin ng??i, đ?n tru t?i cac đ?a ph??ng va do quan l?i đ?a ph??ng qu?n ly. Quan đ?i t?i cac thu?c đ?a g?n bien gi?i ch? y?u bao g?m thanh ph?n binh linh va nong dan. Ngoai ra Cao Cau Ly con co l?c l??ng quan đ?i c?a rieng cac quy t?c phong ki?n. H? th?ng quan đ?i nh? v?y cho phep Cao Cau Ly th??ng xuyen duy tri va s? d?ng kho?ng 5 v?n quan ma khong ph?i t?n them chi phi va co th? huy đ?ng len đ?n 30 v?n quan khi t?ng đ?ng vien trong nh?ng tinh hu?ng nguy c?p.

Cac đ?n v? quan Cao Cau Ly đ??c phan lo?i d?a theo v? khi chinh c?a binh s?: th??ng th?, linh đanh riu (ph? th?), cung th? g?m đanh tren b? va c??i ng?a, k? binh n?ng bao g?m cac đ?o quan thi?c k? va tr?ng th??ng. Ngoai ra con co cac b? ph?n khac nh? cac đ?n v? b?n đa, cong thanh va đ?t kich la m?t ph?n c?a cac đ?n v? đ?c ch?ng va đ??c them vao cac đ?o quan thong th??ng. ?u đi?m c?a cach phan lo?i theo ch?c n?ng nay la co đ??c cac đ?n v? chi?n đ?u co tinh chuyen mon hoa cao; con nh??c đi?m la khi chuyen mon sau, m?t đ?i quan rieng l? khong th? th?c hi?n cac nhi?m v? chi?n thu?t co tinh ph?c t?p (đoi h?i nhi?u k? thu?t khac nhau).

Chi?n thu?t [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Khi dan quan, cac t??ng lanh ch? huy v?i đ?i h? v? luon đ?ng ? gi?a đ?i hinh. L?c l??ng cung th? đ??c linh đanh riu b?o v?. Phia tr??c v? tri c?a cac ch? huy la l?c l??ng b? binh chinh c?a đ?o quan, con k? binh n?ng đ??c b? tri thanh hang ? hai s??n đ? s?n sang ph?n kich trong tr??ng h?p đ?i ph??ng t?n cong hai ben s??n. Ti?n quan va đo?n h?u la l?c l??ng k? binh nh? v?i nhi?m v? trinh sat, truy kich, va lam nh?t b?t đa t?n cong c?a quan đ?ch. Xung quanh cac l?c l??ng chinh la cac nhom nh? b? binh va k? binh n?ng. M?i đ?n v? đ??c chu?n b? đ? b?o v? nh?ng đ?n v? kia b?ng cach h? tr? l?n nhau.

Cao Cau Ly th?c hi?n chi?n l??c phong th? ch? đ?ng d?a tren cac thanh th? c?a h?. Ben c?nh cac thanh th? đ??c che ch?n b?ng t??ng thanh va nh?ng ti?n đ?n v?ng ch?c, h? th?ng phong th? ch? đ?ng nay s? d?ng nh?ng nhom nh? k? binh lien t?c qu?y r?i quan đ?ch, cac đ?n v? gi?i vay va cac l??ng l??ng d? b? thi?n chi?n bao g?m nh?ng chi?n binh d?ng c?m nh?t, t?n cong manh li?t vao cu?i tr?n chi?n.

Cao Cau Ly c?ng nuoi d??ng l?c l??ng quan tham bao va dung m?u m?o nh? la m?t b? ph?n quan tr?ng trong chi?n l??c quan s? c?a minh. Cao Cau Ly r?t tai tinh trong vi?c lam sai l?ch thong tin, vi d? nh? ch? c?ng n?p cac m?i giao b?ng đa cho tri?u đinh Trung Qu?c trong khi h? đa b??c sang th?i đ?i kim khi. Cao Cau Ly c?ng phat tri?n h? th?ng tinh bao c?a minh. M?t trong nh?ng đi?p vien n?i ti?ng nh?t c?a Cao Cau Ly la B?ch Th?ch ( Paeks?k , 百席, 白石) - đ??c nh?c đ?n trong Tam qu?c di s? - đa xam nh?p vao hang ng? Hoa Lang (花郞, 花郞, Hwarang ) c?a Tan La .

V?n hoa [ s?a | s?a ma ngu?n ]

V??ng mi?n c?a vua Cao Cau Ly

V?n hoa c?a Cao Cau Ly hinh thanh d?a tren cai n?n khi h?u c?a khu v?c, ton giao, c?ng nh? nh?p s?ng c?ng th?ng ma ng??i dan ph?i n?m tr?i thong qua nhi?u cu?c chi?n tranh ma Cao Cau Ly tham d? vao. Tuy nhien do nhi?u tai li?u l?ch s? v? Cao Cau Ly đa b? th?t l?c, chung ta khong bi?t đ??c nhi?u v? v?n hoa c?a qu?c gia nay.

L?i s?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ng??i dan Cao Cau Ly v?n trang ph?c gi?ng nh? ki?u Tri?u Tien ph?c , trang ph?c truy?n th?ng c?a ng??i dan Tri?u Tien ngay nay - t??ng t? nh? trang ph?c c?a cac qu?c gia lan c?n trong th?i Tam Qu?c Tri?u Tien. Nhi?u b?c tranh t??ng va đ? t?o tac th?i k? nay co mieu t? nh?ng v? cong m?c trang ph?c truy?n th?ng c?a Cao Cau Ly.

L? h?i va gi?i tri [ s?a | s?a ma ngu?n ]

M?t b?c tranh t??ng v? con chim th?n ba chan Tam tuc o (三足烏, 三足烏, Samchuko ) trong m?t l?ng m? Cao Cau Ly.

Nh?ng thu gi?i tri thong d?ng ? Cao Cau Ly la: u?ng r??u, hat ho, nh?y mua. Nh?ng cu?c thi đ?u vi d? nh? đ?u v?t thu hut r?t nhi?u khan gi?.

C? m?i thang M??i, l? h?i đong Minh (東盟, 同盟, Tongmaeng ) đ??c t? ch?c nh?m ton vinh cac v? th?n. Sau bu?i t? l? la cac ho?t đ?ng nh? vui ch?i, ?n u?ng,... Thong th??ng nha vua la ng??i ch? tri cac nghi th?c cung t? t? tien trong l? h?i nay.

S?n b?n la m?t thu gi?i tri danh cho nam gi?i, no c?ng la m?t trong nh?ng bi?n phap luy?n t?p quan s? danh cho thanh nien trai trang. Nh?ng đ?i s?n th??ng c??i ng?a va s?n cac loai thu nh? h??u, nai,... hay cac con v?t khac b?ng cung ten. Cac cu?c thi b?n cung c?ng đ??c t? ch?c. C??i ng?a r?t th?nh hanh ? Cao Cau Ly, va vi v?y quan đ?i Cao Cau Ly co m?t s?c m?nh đang n? nh? vao đ?i k? binh hung h?u c?a no.

M?t b?c tranh t??ng trong l?ng m? Cao Cau Ly.

Ton giao [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ng??i Cao Cau Ly c?ng co t?c l? th? cung ong ba t? tien, vong linh ng??i ch?t. [37] đong Minh Thanh V??ng Cao Chu Mong, ng??i l?p ra qu?c gia Cao Cau Ly, đ??c ng??i dan kinh tr?ng va th? ph?ng. Nh?ng nghi l? cung t? t? tien, th?n thanh va cung t? Cao Chu Mong đ??c th?c hi?n trong l? h?i đong Minh.

Nh?ng sinh v?t th?n tho?i c?ng đ??c ng??i Cao Cau Ly xem la linh thieng. R?ng va ph??ng đ??c th? cung, va con chim th?n ba chan Tam Tuc O (三足烏, 三足烏, Samchuko ) - bi?u t??ng c?a m?t tr?i - đ??c xem la sinh v?t mang nhi?u s?c m?nh h?n c?. Ta co th? tim th?y nhi?u b?c v? v? cac sinh v?t nay trong di tich l?ng m? v??ng gia Cao Cau Ly.

Ng??i Cao Cau Ly c?ng tin vao " T? T??ng " ( Sasin ): Thanh Long ( Ch'?ngryong ), B?ch H? ( Paekho ), Chu T??c ( Chuchak ), Huy?n V? ( Hy?nmu ).

Ssireum depicted on Goguryeo mural

đ?o Ph?t du nh?p vao Cao Cau Ly n?m 372. [38] No đ??c Nha n??c Cao Cau Ly th?a nh?n va vi?c truy?n đ?o đ??c khuy?n khich, vi v?t r?t nhi?u chua chi?n, mi?u m?o đ??c xay d?ng ? Cao Cau Ly. Tuy nhien, ? Tan La va Bach T?, n?i đ?o Ph?t đ??c truy?n ba t? Cao Cau Ly, thi Ph?t giao phat tri?n m?nh h?n c? n?i no đ??c truy?n đi. [38]

Di s?n c?a v?n hoa Cao Cau Ly [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ngh? thu?t Cao Cau Ly - đ??c b?o t?n ch? y?u thong qua cac b?c tranh t??ng trong l?ng m? - n?i ti?ng v?i nh?ng hinh ?nh mang tinh c??ng trang va tran đ?y khi l?c. Nh?ng b?c h?a chi ti?t co th? đ??c th?y trong cac l?ng m? c? c?a Cao Cau Ly va nhi?u tac ph?m trang tri tren t??ng khac. Nhi?u tac ph?m ngh? thu?t nay co phong cach r?t đ?c đao.

Di s?n v?n hoa Cao Cau Ly co th? đ??c tim th?y trong v?n hoa Tri?u Tien hi?n đ?i, vi d? nh? mon v?t c? truy?n Ssir?m (씨름) [39] đai quy?n đ?o nguyen th?y, [40] [41] v? đ?o Tri?u Tien , h? th?ng s??i ?m on đ?t (溫突, 溫突, ondol ) va Tri?u Tien ph?c ( Chos?n-ot ).( Brown 2006 , tr. 18)

Di s?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Nhi?u ph? tich c?a cac thanh tri, cung đi?n, l?ng m? Cao Cau Ly đa đ??c phat hi?n t?i CHDCND Tri?u Tien va Man Chau , bao g?m Qu?n th? l?ng m? Cao Cau Ly t?i Binh Nh??ng . M?t s? ph? tich v?n con hi?n h?u ro r?t ? Trung Qu?c, vi d? nh? ph? tich t?i Ng? N? S?n g?n thanh ph? Hoan Nhan t?nh Lieu Ninh, t?a l?c tren vung g?n bien gi?i v?i CHDCND Tri?u Tien. Ph? tich nay đ??c xem la v? tri c?a c? đo T?t B?n. Nhi?u ngoi m? c? c?a Cao Cau Ly c?ng đ??c tim th?y ? thanh ph? c?p huy?n T?p An , trong đo co nh?ng ngoi m? đ??c cac h?c gi? Trung Qu?c cho la c?a Qu?ng Khai Th? Thai V??ng va Tr??ng Th? V??ng , cung v?i di v?t n?i ti?ng nh?t c?a Cao Cau Ly: t?m bia Qu?ng Khai Th? , m?t trong nh?ng ngu?n t? li?u chinh v? l?ch s? Cao Cau Ly tr??c th? k? th? n?m.

Di s?n th? gi?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

UNESCO tuyen b? di tich Kinh thanh va l?ng m? Cao Cau Ly (t?a l?c ? Trung Qu?c ngay nay) va Qu?n th? l?ng m? Cao Cau Ly (t?a l?c ? CHDCND Tri?u Tien ngay nay) la di s?n th? gi?i vao n?m 2004.

Ten g?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Ten g?i Tri?u Tien

Ten g?i "Korea" c?a Tri?u Tien ngay nay xu?t phat t? ch? Kory? , t?c Cao Ly , ten m?t v??ng tri?u c?a Tri?u Tien (918-1392), ten g?i "Cao Ly" l?i b?t ngu?n t? m?t trong nh?ng cai ten ma Cao Cau Ly s? d?ng trong nh?ng v?n ki?n ngo?i giao. Cac tai li?u l?ch s? va v?n ki?n ngo?i giao c?a Trung Qu?c va Nh?t B?n sau n?m 520 đ?u g?i Cao Cau Ly b?ng t? "Cao Ly". [ c?n d?n ngu?n ]

Ngon ng? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Ti?ng Cao Cau Ly
Xem them: Ti?ng Tri?u Tien

đa co m?t s? n? l?c v? m?t ly thuy?t đ? tai t?o t? v?ng Cao Cau Ly d?a tren nh?ng m?nh r?i r?c c?a nhi?u đ?a danh, đ??c ghi l?i trong Tam qu?c s? ky , c?a nh?ng vung đ?t m?t th?i thu?c v? Cao Cau Ly. Tuy nhien, đ? tin c?y đ? cho nh?ng đ?a danh nay đ??c xem la b?ng ch?ng v? m?t ngon ng? v?n con nhi?u tranh cai. [3] L?u tr? 2009-02-26 t?i Wayback Machine M?t s? nha ngon ng? đ? xu?t cai g?i la h? ngon ng? Phu D? bao g?m ngon ng? c?a Phu D? , Cao Cau Ly, Bach T? va C? Nh?t B?n . Cac ghi nh?n c?a ng??i Trung Qu?c d?n xu?t r?ng ngon ng? c?a Cao Cau Ly, Phu D? , đong U? va C? Tri?u Tien t??ng t? nhau trong khi ngon ng? Cao Cau Ly khac bi?t đang k? v?i ngon ng? M?t H?t ( Malgal hay Mohe , 靺鞨) [ c?n d?n ngu?n ] .

C?ng nh? nhi?u v??ng tri?u khac t?i vung đong A , Cao Cau Ly s? d?ng ch? Han va vi?t theo l?i v?n t? c? . Ngon ng? Cao Cau Ly con ch?a đ??c hi?u ro ngo?i tr? m?t s? it t? v?ng ma đa s? đ?u đ??c cho r?ng t??ng t? ngon ng? Tan La va b? ?nh h??ng b?i ng? h? Tungus . [ c?n d?n ngu?n ] Nh?ng ng??i ?ng h? ng? h? Altai thi phan lo?i ngon ng? Cao Cau Ly la m?t nhanh c?a ng? h? nay. đa s? cac nha ngon ng? Tri?u Tien đ?u tin r?ng ngon ng? Cao Cau Ly g?n v?i ng? h? Altai nh?t ben ngoai ba n??c th?i Tam Qu?c ti?p theo sau C? Tri?u Tien .

? đay c?ng co th? th?y s? gi?ng nhau đ?y ?n t??ng gi?a Bach T? va Cao Cau Ly, v?n phu h?p v?i nh?ng truy?n thuy?t k? l?i r?ng Bach T? đ??c hinh thanh b?i cac con trai c?a ng??i sang l?p nha Cao Cau Ly. Ten h? trong th? tin tri?u đinh Cao Cau Ly g?n t??ng t? nh? Bach T? va Tan La . [ c?n d?n ngu?n ]

M?t vai t? v?ng g?c c?a Cao Cau Ly co th? tim th?y trong ti?ng Tri?u Tien c? (tr??c th? k? th? 10 đ?n cu?i th? k? th? 14) nh?ng đa s? đa b? thay th? b?ng t? v?ng co ngu?n g?c Tan La tr??c đo kha lau.

Xem them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  1. ^ 'Mark E. Byington, "A History of the Puyo State, its History and Legacy" 2003 PhD dissertation for the department of East Asian History, Harvard University, p. 234'
  2. ^ “Puyo-Koguryo” . archive.is. L?u tr? b?n g?c ngay 5 thang 8 n?m 2012 . Truy c?p 28 thang 9 n?m 2015 . Qu?n ly CS1: bot: tr?ng thai URL ban đ?u khong ro ( lien k?t )
  3. ^ 'Christopher I. Beckwith, "Koguryo, The Language Of Japan's Continental Relatives", 2004 Brill Academic Publishers, page 33'
  4. ^ 'Mark E. Byington, "A History of the Puyo State, it's History and Legacy", p. 194'
  5. ^ Tam qu?c s? ky , t?p 13. [1] L?u tr? 2008-03-28 t?i Wayback Machine
  6. ^ 'Mark E. Byington, "A History of the Puyo State, it's History and Legacy", p. 233'
  7. ^ 《三?史?》："三十三年　春正月　立王子无恤?太子　委以??之事　秋八月　王命?伊?摩?　?兵二万　西伐梁貊　?其?　?兵?取?高句??"
  8. ^ Rhee, Song nai (1992) Secondary State Formation: The Case of Koguryo State. In Pacific Northeast Asia in Prehistory: Hunter-fisher-gatherers, Farmers, and Sociopolitical Elites , edited by C. Melvin Aikens and Song Nai Rhee, pp. 191-196. WSU Press, Pullman ISBN 0-87422-092-0 .
  9. ^ De Bary, Theodore and Peter H. Lee, "Sources of Korean Tradition", p. 7-11
  10. ^ De Bary, Theodore and Peter H. Lee, Editors, "Sources of Korean Tradition", p. 24-25
  11. ^ Ilyon, "Samguk Yusa", Yonsei University Press, p. 45
  12. ^ Ilyon, "Samguk Yusa", p. 46
  13. ^ Encyclopedia of Korean Culture (ti?ng Han)
  14. ^ Doosan Encyclopedia Online [ lien k?t h?ng ] (ti?ng Han)
  15. ^ Ilyon, "Samguk Yusa", p. 46-47
  16. ^ 《三?史?》："六年 秋八月 神雀集?庭 冬十月 王命?伊扶芬奴 伐太白山?南人? 取其地?城邑。十年 秋九月 ?集于王台 冬十一月 王命扶尉 伐北沃沮?之 以其地?城邑"
  17. ^ a b c ( MyGoguryeo & Unknown year )
  18. ^ 'Gina L. Barnes', "State Formation in Korea", 2001 Curzon Press, page 22'
  19. ^ 'Ki-Baik Lee', "A New History of Korea", 1984 Harvard University Press, page 24'
  20. ^ 'Ki-Baik Lee', "A New History of Korea", 1984 Harvard University Press, page 36'
  21. ^ 'Gina L. Barnes', "State Formation in Korea", 2001 Curzon Press, page 22-23'
  22. ^ 'Gina L. Barnes', "State Formation in Korea", 2001 Curzon Press, page 23'
  23. ^ 'Ki-Baik Lee', "A New History of Korea", 1984 Harvard University Press, page 20
  24. ^ 'Ki-Baik Lee', "A New History of Korea", 1984 Harvard University Press, page 38
  25. ^ a b 'William E. Henthorn', "A History of Korea", 1971 Macmillan Publishing Co., page 34
  26. ^ De Bary, Theodore and Peter H. Lee, "Sources of Korean Tradition", p. 25-26
  27. ^ 'Ki-Baik Lee', "A New History of Korea", 1984 Harvard University Press, page 36
  28. ^ L?ch s? th? gi?i c?n đ?i , Nha xu?t b?n Giao d?c, Thanh ph? H? Chi Minh 2003
  29. ^ Zizhi Tongjian , vols. 198 , 199 , 200 , 201
  30. ^ Samguk Sagi , vol. 22. [2] L?u tr? 2007-12-24 t?i Wayback Machine
  31. ^ a b ( Byington 2004b )
  32. ^ Tan đ??ng th? , quy?n 220, li?t truy?n quy?n 145
  33. ^ C?u đ??ng th? , quy?n 199, li?t truy?n quy?n 149
  34. ^ 《資治通鑑·唐紀四十一》
  35. ^ 《資治通鑑·唐紀四十三》
  36. ^ “Cung Han ? Wikipedia ti?ng Vi?t” . Truy c?p 9 thang 2 n?m 2015 .
  37. ^ “The Pride History of Korea” . B?n g?c l?u tr? ngay 28 thang 5 n?m 2007 . Truy c?p ngay 5 thang 11 n?m 2009 .
  38. ^ a b ( ScienceView & Unknown year )
  39. ^ History of Ssireum , Korea Ssireum Research Institute
  40. ^ Historical Background Of Taekwondo L?u tr? 2012-09-06 t?i Archive.today Korea Taekwondo Association
  41. ^ The Origin of Taekwondo L?u tr? 2008-12-25 t?i Wayback Machine , The World Taewondo Federation

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

[Note: The work "Sasse, Werner. 1976. Das Glossar Kogury o˙-pang o˙n im Kyerim-yusa" cited in this article actually is "Werner Sasse, Das Glossar Koryo-pangon im Kyerim-yusa":-)]

  • Britannica, Unknown Author (Unknown Year), Koguryo , Britannica Encyclopedia Ki?m tra gia tr? ngay thang trong: |year= ( tr? giup )
  • “Koguryo” , Encarta , MSN, 2007, B?n g?c l?u tr? ngay 2 thang 11 n?m 2009 , truy c?p ngay 12 thang 3 n?m 2007 đa đ?nh ro h?n m?t tham s? trong |archiveurl= va |archive-url= ( tr? giup )
  • Columbia Encyclopedia, Unknown Author (2005), Korea , Bartleby.com , truy c?p ngay 12 thang 3 n?m 2007
  • CIA World Factbook (2007), Korea, South , CIA, B?n g?c l?u tr? ngay 3 thang 7 n?m 2015 , truy c?p ngay 27 thang 4 n?m 2007
  • Sun, Jinji (2004a), Dongbei minzu yuanliu (The Ethnic Origin of the Northeast) , Heilongjiang Renmin Chubanshe
  • Sun, Jinji (1986), Zhongguo Gaogoulishi yanjiu kaifang fanrong de liunian (Six Years of Opening and Prosperity of Koguryo History Research) , Heilongjiang Renmin Chubanshe
  • Sun, Jinji (2004b), Renmin jiaoyu chubanshe lishixi (History Department of People’s Education Press), Zhongguo lishi (Chinese History) II , Heilongjiang Renmin Chubanshe
  • MyGoguryeo, Unknown (Unknown Year), The Pride History of Korea , MyGoguryeo.net (WWW), B?n g?c l?u tr? ngay 28 thang 5 n?m 2007 , truy c?p ngay 5 thang 11 n?m 2009 Ki?m tra gia tr? ngay thang trong: |year= ( tr? giup )
  • Byington, Mark (2004a), Koguryo Part of China? , Koreanstudies mailing list (WWW), B?n g?c l?u tr? ngay 23 thang 4 n?m 2007 , truy c?p ngay 5 thang 11 n?m 2009
  • Byington, Mark (2004b), The War of Words Between South Korea and China Over An Ancient Kingdom: Why Both Sides Are Misguided , History News Network (WWW), B?n g?c l?u tr? ngay 23 thang 4 n?m 2007 , truy c?p ngay 5 thang 11 n?m 2009
  • ScienceView, Unknown Author (Unknown Year), Cultural Development of the Three Kingdoms , ScienceView (WWW), B?n g?c l?u tr? ngay 22 thang 8 n?m 2006 , truy c?p ngay 5 thang 11 n?m 2009 Ki?m tra gia tr? ngay thang trong: |year= ( tr? giup )
  • Rhee, Song nai (1992) Secondary State Formation: The Case of Koguryo State. In Pacific Northeast Asia in Prehistory: Hunter-fisher-gatherers, Farmers, and Sociopolitical Elites , edited by C. Melvin Aikens and Song Nai Rhee, pp. 191?196. WSU Press, Pullman ISBN 0-87422-092-0 .
  • Asmolov, V. Konstantin. (1992). The System of Military Activity of Koguryo, Korea Journal , v. 32.2, 103?116, 1992.
  • Jeon Ho-tae Goguryeo: In Search of Its Culture and History . Hollym.

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

L?y t? “ https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Cao_Cau_Ly&oldid=71146878 ”