Cum gia c?m

Cum ga hay cum gia c?m la m?t lo?i b?nh cum do virus gay ra cho cac loai gia c?m (hay chim ), va co th? xam nhi?m m?t s? loai đ?ng v?t co vu . Virus nay đ??c phat hi?n l?n đ?u tien la t?i Y vao đ?u th?p nien 1900 va gi? đay phat hi?n ? h?u h?t cac n?i tren th? gi?i. Virus cum ga co ten khoa h?c la avian influenza (AI va đ?c la ?nfl???nz?) thu?c nhom virus cum A c?a h? Orthomyxociridae . đay la nh?ng retrovirus , mang v?t li?u di truy?n la nh?ng đo?n phan t? RNA , s?i đ?i ma (s?i am tinh). Bi?n ch?ng H5N1 c?a virus cum ga b?t đ?u hoanh hanh t? n?m 1997 va co nguy c? bung phat thanh đ?i d?ch cum đ?i v?i con ng??i trong t??ng lai. Hi?n gi?, khong m?t qu?c gia nao kh?ng đ?nh co đ?y đ? ph??ng ti?n va k? thu?t đ? ng?n ng?a, ch?ng l?i đ?i d?ch cum nay n?u đi?u đo x?y ra.

đ??ng lay nhi?m [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac ch?ng c?a virus cum ga co th? xam nhi?m vao nhi?u lo?i đ?ng v?t khac nhau nh? chim, l?n, ng?a, h?i c?u, ca voi, h? va con ng??i. B?nh cum ga lay truy?n qua khong khi va phan bon, nh?ng c?ng co th? gay nhi?m tren th?c ?n, n??c, d?ng c? va qu?n ao. Tuy nhien, hi?n gi? ch?a co b?ng ch?ng th?c nghi?m nao cho th?y virus cum ga co th? s?ng sot trong th?c ?n đa đ??c n?u chin.

Th?i k? ? b?nh t? 3 đ?n 5 ngay. Tri?u ch?ng m?c b?nh ? cac đ?ng v?t la khac nhau, nh?ng m?t s? bi?n th? virus co th? d?n đ?n t? vong ch? trong vong vai ngay.

Tri?u ch?ng ? ng??i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đ?i v?i con ng??i, cum ga gay ra cac tri?u ch?ng t??ng t? nh? c?a cac lo?i cum khac [1] L?u tr? 2005-10-26 t?i Wayback Machine . đo la s?t, ho, đau h?ng, đau nh?c c? b?p, viem mang k?t va;? nh?ng tr??ng h?p nghiem tr?ng, co th? gay suy gi?m ho h?p va viem ph?i, co th? d?n đ?n t? vong. M?c đ? nghiem tr?ng c?a b?nh ph? thu?c ph?n l?n vao th? tr?ng s?c kho?, kh? n?ng mi?n d?ch, ti?n s? ti?p xuc virus c?a ng??i b? nhi?m. [2]

Lay nhi?m t? ng??i sang ng??i? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trong thang 5 n?m 2006 đa co m?t s? lo ng?i v? vi?c virus H5N1 co th? đa bi?n đ?i, t?o kh? n?ng lay t? ng??i sang ng??i sau khi b?y ng??i trong m?t gia đinh l?n ? Indonesia đa b? nhi?m virus, 6 ng??i trong s? đo đa t? vong.

Tuy nhien cac chuyen gia c?a T? ch?c S?c kh?e Th? gi?i (WHO) -- t? ch?c y t? c?a Lien H?p Qu?c co ti?ng noi uy tin nh?t v? d?ch b?nh trong c?ng đ?ng?cho r?ng tuy ch?a th? lo?i b? kh? n?ng virus đa lay t? ng??i sang ng??i, hi?n h? v?n đang tim them ngu?n lay khac co th?. WHO cho r?ng vi?c tim ki?m ?y cho đ?n nay v?n ch?a đ?a ra đ??c b?ng ch?ng virus đa lay lan trong c?ng đ?ng va c?ng ch?a co b?ng ch?ng v? vi?c s? lay nhi?m t? ng??i sang ng??i đa tr? nen m?nh m? h?n.

Cac bi?n ch?ng virus cum lay nhi?m sang ng??i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T?t c? cac virus AI đ?u thu?c nhom cum A trong h? virus Orthomyxoviridae va t?t c? cac phan nhom c?a virus cum A đ?u co th? lay nhi?m cac loai chim. Chi virus cum nhom A đ??c chia thanh cac phan nhom d?a vao lo?i protein hemagglutinin (H) va neuraminidase (N) n?m tren l?p v? protein bao b?c loi virus. Co t?t c? 16 lo?i protein H, đ?i v?i m?i lo?i thi l?i co đ?n 9 phan nhom protein N, nh? v?y t? h?p l?i thi co kh? n?ng t?o ra 144 phan nhom virus cum ga khac nhau. Ngoai ra, t?t c? m?i phan nhom virus tren l?i co th? chia lam 2 phan nhom xam nhi?m: đ?c tinh xam nhi?m th?p (LPAI) va cao (HPAI), đi?u nay ph? thu?c vao đ?c tinh c?a virus đ?i v?i cac qu?n th? gia c?m.

Ng??i ta đang lo ng?i r?ng cac loai virus cum gia c?m co th? ti?n hanh chuy?n đ?i tinh khang nguyen đ? co kh? n?ng v??t qua cac rao c?n khac loai (vd. t? chim co th? lay sang ng??i). N?u th?c s? bi?n ch?ng nay đ??c t?o ra thi no s? v?a mang tinh đa hinh c?c cao (kho ki?m soat) va co đ?c tinh m?nh (kho ch?a tr?). M?t bi?n ch?ng nh? v?y co th? gay nen m?t đ?i d?ch t??ng t? nh? đ?i d?ch cum Tay Ban Nha đa lam t? vong 50 tri?u ng??i vao n?m 1918 .

Tuy nhien, cac đ?c đi?m di truy?n gi?a cac bi?n ch?ng gay b?nh tren ng??i va tren gia c?m co s? khac bi?t đang k?, khong d? v??t qua. Ngay c? trong cac phan nhom c?a virus cum ga c?ng mang nh?ng đ?c đi?m khac nhau. Cac virus cum ga H5 va H7 co th? co c? d?ng "gay nhi?m cao" va "gay nhi?m th?p", ph? thu?c vao đ?c đi?m di truy?n va m?c đ? nghiem tr?ng c?a b?nh ma chung gay ra; tuy nhien, virus cum H9 thi ch? co d?ng "gay nhi?m th?p".

H1N1 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Phan nhom H1N1 la ch?ng virus cum A đ??c phan l?p đ?u tien. đ?u thang 10 n?m 2005 , cac nha khoa h?c tuyen b? r?ng h? đa khoi ph?c thanh cong ch?ng virus gay ra đ?i d?ch cum Tay Ban Nha . Nh?ng trinh t? gene cho th?y đ?i d?ch n?m 1918 nay la do virus phan nhom H1N1 gay ra, th??ng đ??c coi la ch?ng gay cum l?n nh?ng co kh? n?ng truy?n nhi?m.

Vao thang 3 va thang 4 n?m 2009 m?t đ?t bung phat d?ch v?i m?t ch?ng m?i c?a virus H1N1 đa d?n đ?n g?n 2.000 ca nhi?m va hang ch?c ng??i đa ch?t. Tinh đ?n ngay 6 thang 5 n?m 2009 đa co 1.893 ca nhi?m t?i 23 qu?c gia, nhi?u nh?t la ? Mehico, trong s? đo co 31 ca đa t? vong (27 t?i Mehico, 2 t?i M?), theo WHO.

H5N1 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

H5N1 la phan nhom virus cum gia c?m co kh? n?ng xam nhi?m cao. T? 1997 , s? bung phat c?a virus H5N1 đa lam nhi?m b?nh va ch?t hang ch?c tri?u gia c?m.

T? thang 12 n?m 2003 đ?n thang 5 n?m 2009 đa co 258 ng??i t? vong do cum gia c?m trong s? 423 ca nhi?m H5N1 t?i 15 n??c, ch? y?u ? chau A, theo s? li?u c?a T? ch?c Y t? Th? gi?i-WHO.

đ?n thang 5 n?m 2009 Indonesia la n??c co nhi?u ca t? vong nh?t do H5N1, v?i 115 ng??i ch?t trong 141 ca nhi?m. ? Vi?t Nam co 56 ca t? vong trong 111 ng??i nhi?m k? t? 2003, theo WHO. Vi?t Nam tuyen b? co n?m b?nh nhan nhi?m va t? vong vi H5N1 t? đ?u 2009. Ca t? vong g?n đay nh?t la Nguy?n Duy Hoang Huy (SN 2009), tru t?i ?p 1, xa Tan H?i Trung, (huy?n Cao Lanh, t?nh đ?ng Thap) đa t? vong ngay 04/4/2013.

H5N1 đ??c coi la tam đi?m c?a s? chu y va c?nh bao r?ng m?t bi?n ch?ng t? phan nhom H5N1 co th? t? bi?n đ?i (ho?c tai t? h?p) đ? co th? lay t? ng??i sang ng??i,t?o thanh m?t ch?ng virus co kh? n?ng gay đ?i d?ch cum toan c?u.

Cac ch?ng khac [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T? n?m 1997, cac phan nhom H5N1, H7N2, H7N3, H7N7, va H9N2 đa đ??c phat hi?n xam nhi?m vao ng??i.

H2N2
Bai chi ti?t: Virus cum A/H2N2: Gay nen d?ch cum chau A vao n?m 1957 va 1958 đa lam ch?t kho?ng 1 tri?u ng??i tren th? gi?i.

H3N2
Bai chi ti?t: Virus cum A/H2N3: Phat tri?n t? ch?ng H2N2 do bi?n đ?i di truy?n va gay nen d?ch cum H?ng Kong vao n?m 1968, 1969 đa gay t? vong 750.000 ng??i, đay la đ?i d?ch gay t? vong l?n nh?t th? k? 20 .

H7N2: V?i s? bung phat phan nhom H7N2 trong gia c?m vao n?m 2002, 44 ng??i đa đ??c phat hi?n la b? nhi?m virus t?i bang Virginia , Hoa K? .

H7N3: ? B?c M? , ng??i ta đa phat hi?n ch?ng virus cum ga H7N3 t?i m?t s? trang tr?i gia c?m t?i British Columbia vao thang 2 n?m 2004 . Cho đ?n thang 4 n?m 2004, đa co 18 trang tr?i ph?i cach ly đ? ng?n ng?a s? lan truy?n c?a loai virus nay. Co 2 tr??ng h?p ng??i dan vung nay b? nhi?m virus cum.

H7N7: Trong n?m 2003 ? Ha Lan , 89 ng??i đa đ??c ch?n đoan la nhi?m virus cum H7N7 sau m?t đ?t d?ch cum gia c?m t? m?t s? trang tr?i lan c?n. M?t tr??ng h?p đa t? vong.

H9N2: Lo?i virus nay đa đ??c nghien c?u cho th?y ch? la d?ng "gay nhi?m th?p". Co 3 tr??ng h?p phat hi?n ? Trung Qu?c va H?ng Kong cho th?y b? nhi?m virus va t?t c? đ?u đa qua kh?i. Trong thang 10, 2005 , m?t d?ch cum bung phat t?i th? tr?n Tolima , Hoa K? . Tuy nhien, khong m?t tr??ng h?p nao b? virus gay nhi?m cho ng??i. [3]

H7N9
Bai chi ti?t: Virus cum A/H7N9

Lo?i virus H7N9 la lo?i virus cum gia c?m m?i v?a đ??c phat hi?n co kh? n?ng lay t? gia c?m sang ng??i va co t? l? t? vong cao,bung phat t?i Trung Qu?c t? thang 3 n?m 2013 va t?p trung ch? y?u ? cac t?nh phia đong Trung Qu?c. H?u h?t cac tr??ng h?p đ??c bao cao nhi?m ? ng??i ng??i đ?u d?n đ?n suy ho h?p n?ng. H7N9 th??ng tru ?n trong c? th? c?a chim b? cau,ga va v?t nh?ng khong phat hi?n tren ca đan chim di c?.No la s? k?t h?p gene c?a cac virus khac nhau. Trong virus nay, 6 gen ben trong no la t? virus cum gia c?m H9N2, nh?ng ngu?n g?c c?a c? gen hemagglutinin (H) va gen neuraminidase (N) đ?u ch?a đ??c xac đ?nh ro [4] . Tinh đ?n ngay 27/5/2013 đa co 130 ca m?c b?nh t?i Trung Qu?c [5] ,1 ca m?c t?i đai Loan [6] L?u tr? 2013-07-02 t?i Wayback Machine va trong đo đa co 37 ca t? vong [7] L?u tr? 2013-06-09 t?i Wayback Machine , t? l? t? vong vao kho?ng 28%

H6N1: Lo?i virus H6N1 la lo?i virus cum gia c?m m?i nh?t v?a đ??c phat hi?n ? m?t co gai 20 tu?i t?i đai Loan ngay 21 thang 6 n?m 2013 . H6N1 la ch?ng virus cum nguy c? th?p th??ng đ??c phat hi?n ? gia c?m.

Phong ch?ng va đi?u tr? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cum ga ? ng??i co th? đ??c phat hi?n qua nh?ng xet nghi?m cum th??ng. Tuy nhien, nh?ng xet nghi?m nay khong ph?i luon đang tin c?y. Vao thang 3 n?m 2005, T? ch?c Y t? Th? gi?i thong bao r?ng co vai ng??i Vi?t Nam co xet nghi?m am tinh đ?i v?i cum ga luc ban đ?u nay đa co phat hi?n co nhi?m virus. Nh?ng ng??i đo sau nay đ?u đa binh ph?c.

Hi?n nay, cac xet nghi?m ch?n đoan nhi?m H5N1 đang tin c?y đ?u ph?i yeu c?u s? d?ng virus s?ng đ? t??ng tac v?i nh?ng khang th? co trong mau c?a b?nh nhan. Vi ly do an toan sinh h?c , cac xet nghi?m đ?u ph?i đ??c ti?n hanh trong cac phong thi nghi?m đ? an toan c?p 3 [8] .

Thu?c ch?ng virus đoi khi h?u hi?u trong c? ng?n ng?a va tr? b?nh, nh?ng ch?a co m?t lo?i virus nao th?c s? đ??c ch?a lanh trong l?ch s? y h?c. V?c xin , tuy nhien, m?t t?i thi?u 4 thang đ? s?n xu?t va ph?i đ??c chu?n b? rieng cho m?i loai bi?n th?.

đ?c tinh gia t?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Vao thang 7 n?m 2004 cac nghien c?u gia, d?n đ?u b?i Deng c?a Trung tam nghien c?u thu y Harbin , t?i Harbin , Trung Qu?c va giao s? Robert Webster c?a B?nh vi?n nghien c?u nhi đ?ng St Jude , t?i Memphis, Tennessee , đa bao cao k?t qu? th?c nghi?m tren chu?t khi ti?p xuc v?i 21 ch?ng H5N1 chi?t xu?t t? cac con v?t Trung Qu?c gi?a n?m 1999 va 2002 . H? đa phat hi?n "m?t m?u t?m th?i ro rang co tinh đ?c t? phat tri?n gia t?ng". [9]

Phong ng?a đ?i d?ch [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T? ch?c Y t? Th? gi?i (WHO) đa đ?a ra c?nh bao r?ng đ?i d?ch cum đang đ?n g?n, va nhi?u kh? n?ng la do m?t bi?n ch?ng c?a virus cum gia c?m H5N1. đ? chu?n b? đ?i pho, cac qu?c gia ph?i b?t đ?u v?ch k? ho?ch chi ti?t khi tinh hu?ng đ?i d?ch di?n ra. Cac bi?n phap kh?n c?p co th? ti?n hanh la phan vung, gi?i h?n s? lan truy?n, tieu hu? va tiem vaccin đ?i v?i gia c?m. Ngoai ra, cac k? ho?ch dai h?n c?n ph?i th?c thi la thay đ?i d?n l?i s?ng, ph??ng phap ch?n nuoi gia c?m c?a cac vung dan c? co nguy c? cao.

WHO đa chia d?ch cum thanh 6 giai đoan, t? m?c đ? ch? la nguy c? nh? cho đ?n khi đ?i d?ch bung phat va lan tran. H?u h?t cac t? ch?c y t? c?a cac qu?c gia đ?u t? đanh gia va cho r?ng hi?n nay (n?m 2005) d?ch gia c?m đang n?m ? giai đo?n 3 c?a d?ch, đi?u đo th?a nh?n s? gay nhi?m tren ng??i c?a m?t ch?ng virus m?i nay đa x?y ra nh?ng co r?t it b?ng ch?ng v? s? lan truy?n virus t? ng??i sang ng??i. Tuy th?, cac chuyen gia y t? c?a WHO lo ng?i r?ng d?ch cum gia c?m co th? tr? thanh m?t đ?i d?ch l?n trong th?i gian s?p t?i. Nhi?u c?nh bao c?a WHO lien t?c đ??c phat ra keu g?i c?ng đ?ng cac qu?c gia tren th? gi?i cung gop s?c ch?ng l?i hi?m h?a d?ch cum gia c?m.