한국   대만   중국   일본 
Bi?n c? 13 thang 5 ? Wikipedia ti?ng Vi?t B??c t?i n?i dung

Bi?n c? 13 thang 5

Bach khoa toan th? m? Wikipedia
Bi?n c? 13 thang 5
Peristiwa 13 Mei
五一三事件
Ngay 13 thang 5 n?m 1969
đ?a đi?m
Kuala Lumpur , Malaysia
K?t qu? Tuyen b? tinh tr?ng kh?n c?p qu?c gia.
  • đinh ch? Qu?c h?i .
  • Thanh l?p t?m th?i H?i đ?ng Ho?t đ?ng Qu?c gia.
  • Tunku Abdul Rahman t? ch?c th? t??ng .
  • Thi hanh Rukun Negara
  • Thi hanh chinh sach kinh t? m?i.
  • Gia t?ng c?ng th?ng gi?a cac ch?ng t?c, đ?c bi?t la gi?a ng??i Ma Lai va ng??i Hoa.
  • V?n đ? ch?ng t?c đ??c m?t s? chinh tr? gia UMNO va DAP s? d?ng.
Cac phe trong cu?c xung đ?t dan s?
Ng??i Ma Lai , ch? y?u g?m cac ?ng h? vien UMNO
Ng??i Malaysia g?c Hoa , ch? y?u g?m cac ?ng h? vien đ?i l?p
Th??ng vong
25 ng??i thi?t m?ng (chinh th?c)
143 ng??i thi?t m?ng (chinh th?c)

Bi?n c? 13 thang 5 n?m 1969 nh?c đ?n b?o l?c be phai gi?a ng??i Ma Lai va ng??i Hoa t?i Kuala Lumpur (đ??ng th?i thu?c bang Selangor ), Malaysia . Nao lo?n n? ra sau khi t?ng tuy?n c? toan qu?c trong cung n?m, v?i k?t qu? la cac đ?ng đ?i l?p gianh đ??c nhi?u gh? t? lien minh c?m quy?n la đ?ng Lien minh. Bao cao chinh th?c đ?a ra con s? ng??i thi?t m?ng do nao lo?n la 196, song cac ngu?n ngo?i giao ph??ng Tay vao đ??ng th?i đ?a ra t?ng s? la g?n 600, trong đo h?u h?t n?n nhan la ng??i Hoa. [1] Nao lo?n ch?ng t?c d?n đ?n m?t tuyen b? tinh tr?ng kh?n c?p qu?c gia, k?t qu? la chinh ph? đinh ch? Qu?c h?i , trong khi H?i đ?ng Ho?t đ?ng Qu?c gia (NOC) đ??c thanh l?p v?i t? cach la chinh ph? lam th?i, h? cai qu?n qu?c gia t? n?m 1969 đ?n n?m 1971.

đay la m?t s? ki?n quan tr?ng trong n?n chinh tr? Malaysia vi no khi?n v? th? t??ng đ?u tien la Tunku Abdul Rahman t? ch?c, va k?t qu? sau cung la thay đ?i trong chinh sach c?a chinh ph? nh?m ?u tien ng??i Ma Lai b?ng cach thi hanh chinh sach kinh t? m?i (NEP).

B?i c?nh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Phan chia dan t?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ngay 31 thang 8 n?m 1957, Malaya gianh đ?c l?p t? Anh. Tuy nhien, qu?c gia nay b? chia r? sau s?c v? c?a c?i gi?a ng??i Hoa va ng??i Ma Lai. Ng??i Hoa chi?m ?u th? t?i h?u h?t cac khu v?c đo th?, h? đ??c cho la ki?m soat m?t ph?n l?n n?n kinh t? Malaysia. Ng??i Ma Lai th??ng ngheo h?n va s?ng nhi?u ? nong thon. Tuy nhien, ng??i Ma Lai co v? th? đ?c quy?n đ?c bi?t v? chinh tr?, đi?u nay đ??c đ?m b?o trong đi?u 153 c?a Hi?n phap đ??c so?n ra khi qu?c gia nay đ?c l?p. [2]

Di?n ra nh?ng tranh lu?n soi n?i gi?a cac nhom ng??i Ma Lai v?n mu?n co cac bi?n phap c?p ti?n đ? th? ch? hoa ba quy?n c?a ng??i Ma Lai ( Ketuanan Melayu ), trong khi cac nhom ng??i Hoa keu g?i b?o v? cac l?i ich 's?c t?c' c?a h?, va cac thanh vien c?a cac đ?ng đ?i l?p phi Ma Lai tranh lu?n cho m?t 'Malaysia c?a ng??i Malaysia' thay vi đ?c quy?n c?a ng??i Ma Lai. [3] Trong b?i c?nh c?ng th?ng ch?ng t?c, vao n?m 1963, Lien bang Malaysia thanh l?p va bao g?m Malaya ( Malaysia ban đ?o ), Singapore , B?c Borneo va Sarawak .

T?ng di?n ra m?t s? s? ki?n xung đ?t ch?ng t?c gi?a ng??i Ma Lai va ng??i Hoa tr??c nao lo?n vao n?m 1969. Ch?ng h?n, t?i Penang, thu đ?ch gi?a cac ch?ng t?c bi?n thanh b?o l?c vao ngay k? ni?m m?t tr?m n?m George Town vao n?m 1957, d?n đ?n nhi?u ngay ?u đ? va khi?n m?t s? ng??i thi?t m?ng, [4] va con co cac v? nao đ?ng vao n?m 1959 va 1964, c?ng nh? m?t v? b?o đ?ng vao n?m 1967 b?t ngu?n t? m?t cu?c khang ngh? ch?ng pha gia ti?n t? song bi?n thanh gi?t ng??i theo ch?ng t?c. [5] [6] T?i Singapore, đ?i khang gi?a cac ch?ng t?c d?n đ?n b?o đ?ng vao n?m 1964, gop ph?n khi?n Singapore tach kh?i Malaysia vao n?m 1965.

B?u c? toan qu?c n?m 1969 [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Trong b?u c? vao n?m 1969 , lien minh c?m quy?n la đ?ng Lien minh đ?i di?n v?i thach th?c m?nh m? đ?n t? cac đ?ng đ?i l?p đ?c bi?t la t? hai đ?ng m?i thanh l?p va co đ?ng vien ch? y?u la ng??i Hoa, mang ten đ?ng Hanh đ?ng Dan ch? (DAP) va Parti Gerakan . Tr??c cu?c b?u c? đa bung phat cac s? ki?n s?c t?c, gop ph?n vao b?u khong khi c?ng th?ng. M?t ng??i cong tac chinh tr? thu?c dan t?c Ma Lai b? m?t b?ng đ?ng ng??i Hoa gi?t t?i Penang, trong khi m?t thanh nien ng??i Hoa b? c?nh sat b?n ch?t t?i Kuala Lumpur. Cac ph?n t? c?p ti?n keu g?i t?y chay b?u c? va đe d?a b?o đ?ng, song đam tang ng??i thanh nien thi?t m?ng đ??c t? ch?c m?t cach hoa binh tr??c ngay b?u c?. [7]

T?ng tuy?n c? đ??c t? ch?c vao ngay 10 thang 5 n?m 1969, trong ngay nay khong co s? c? nao. K?t qu? cho th?y đ?ng Lien minh gianh đ??c d??i m?t n?a s? phi?u ph? thong, đay la m?t b??c lui l?n cho lien minh c?m quy?n. [8] Tren binh di?n qu?c gia, đ?ng Lien minh v?n gianh đ??c đa s? gh? t?i Qu?c h?i du s? gh? b? gi?m đang k?. Thanh ph?n ng??i Hoa trong lien minh la Cong h?i ng??i Hoa Malaysia ch? gianh đ??c m?t n?a s? gh? so v?i tr??c. T?i c?p bang, Lien minh ch? gianh đ??c th? đa s? t?i Selangor b?ng cach h?p tac v?i ?ng c? vien đ?c l?p duy nh?t, do phe đ?i l?p co cung s? gh? trong c? quan l?p phap bang Selangor (song th?i đi?m ngay sau b?u c? v?n ch?a ro Lien minh co ki?m soat hay khong). Lien minh đ? m?t quy?n ki?m soat Kelantan (vao tay PAS ) va Perak, va đ?ng Gerakan n?m quy?n ki?m soat chinh quy?n c?p bang t?i Penang. [9]

Bi?u d??ng sau b?u c? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Vao đem ngay 11 va 12 thang 5, cac đ?ng đ?i l?p la DAP va Gerakan bi?u d??ng thanh cong c?a h? trong b?u c?. đ?c bi?t la m?t đam di?u hanh l?n c?a Gerakan hoan nghenh th? l?nh t? khuynh c?a đ?ng nay la V. David . [10] đam di?u hanh c?a cac đ?ng đ?i l?p b? cao bu?c la khieu khich ? m?c đ? cao, trong đo ng??i phi Ma Lai cham ch?c ng??i Ma Lai. [7] M?t s? ?ng h? vien c?a phe đ?i l?p đ??c thu?t la lai xe qua dinh th? c?a th? hi?n Selangor va yeu c?u ong ta ph?i r?i b? dinh th? đ? trao l?i cho m?t ng??i Hoa. [11]

Cac cu?c bi?u d??ng c?a cac đ?ng đ?i l?p đ??c nhin nh?n la m?t cu?c t?n cong vao quy?n l?c chinh tr? c?a ng??i Ma Lai. M?c du cac k?t qu? b?u c? v?n co l?i cho ng??i Ma Lai du co t?n th?t, song t? bao ti?ng Ma Lai Utusan Melayu neu ra trong m?t bai xa lu?n r?ng k?t qu? nay gay nguy h?i đ?n t??ng lai quy?n cai tr? c?a ng??i Ma Lai, va r?ng c?n hanh đ?ng đ? ng?n ch?n no. [12] Vao ngay 12 thang 5, cac thanh vien c?a đoan Thanh nien thu?c UMNO bi?u th? v?i Th? hi?n Selangor la Harun Haji Idris r?ng h? mu?n t? ch?c m?t cu?c di?u hanh m?ng th?ng l?i.

UMNO sau đo cong b? m?t đoan di?u hanh s? b?t đ?u t? dinh th? c?a Harun bin Idris. Tunku Abdul Rahman sau đo g?i cu?c di?u hanh tr? đ?a la "khong tranh kh?i, n?u khong thi cac thanh vien trong đ?ng s? b? m?t tinh th?n sau khi phe đ?i l?p pho tr??ng s?c m?nh va co nh?ng l?i l?ng m? nh?m vao h?." [13] Ng??i Ma Lai đ??c đ?a t? cac khu v?c nong thon đ?n Kuala Lumpur vi ng??i Hoa v?n chi?m ?u th? trong thanh ph?. Hang nghin ng??i Ma Lai, m?t s? trong đo co v? trang, đa gia nh?p đoan di?u hanh. [11]

B?o đ?ng [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Cac s? ki?n ban đ?u [ s?a | s?a ma ngu?n ]

đoan di?u hanh c?a UMNO co k? ho?ch t? luc 7.30 t?i Th? Ba ngay 13 thang 5. đ?n sang ngay 13 thang 5, ng??i Ma Lai b?t đ?u t?p h?p t?i dinh th? c?a Th? hi?n Selangor Harun Haji Idris t?i Jalan Raja Muda ben ria c?a Kampung Baru , song m?t s? ng??i đa ? đo t? t?i Ch? nh?t. Ng??i Ma Lai đ?n t? nhi?u n?i thu?c Selangor nh? Morib (khu v?c b?u c? c?a Harun) va Banting , va m?t s? ng??i đ?n t? cac đ?a ph??ng thu?c Perak . [14] Theo bao cao chinh th?c c?a NOC, vao kho?ng 6 gi? chi?u, cac cu?c ?u đ? đ?u tien bung phat t?i Setapak gi?a m?t nhom ng??i Ma Lai t? Gombak đang di chuy?n đ?n n?i t? t?p va nh?ng ng??i Hoa ben đ??ng ch? gi?u h?, tinh hinh leo thang thanh nem chai l? va đa. [15] Tin t?c v? v? vi?c lan đ?n đam đong đang t?p h?p t?i Jalan Raja Muda, va ngay tr??c luc 6.30 chi?u, nhi?u ng??i Ma Lai đa r?i kh?i đi?m t? t?p t?i dinh th? th? hi?n va h??ng đ?n cac khu ng??i Hoa lan c?n. [7] Ng??i Ma Lai mang theo cac lo?i dao parang va kris , h? đ?t o to va c?a hang, gi?t h?i va c??p boc trong cac khu v?c c?a ng??i Hoa; [7] Theo T?p chi Time , co it nh?t tam ng??i Hoa b? gi?t ch?t trong cu?c t?n cong ban đ?u nay. [16] Khi b?o đ?ng bung phat, no lan t?a nhanh chong va khong ki?m soat đ??c tren kh?p thanh ph? trong 45 phut, [1] đ?n Jalan Campbell , Jalan Tuanku Abdul Rahman (đ??ng Batu), Kampung Datuk Keramat , Kampung Pandan , Cheras va Kampung Kerunchi . [17]

Tr? đ?a va ph?n ?ng quan s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Theo l?i John Slimming, ng??i Hoa b? b?t ng? va khong tr? đ?a trong vong h?n m?t ti?ng. [18] Tuy nhien, bao cao chinh th?c c?a NOC thi cho r?ng cac ph?n t? h?i kin ng??i Hoa đa chu?n b? tr??c cho r?i lo?n va đa hanh đ?ng khi b?o đ?ng b?t đ?u t?i Kampung Baru. [19] Tren đ??ng Batu, cac ch? hi?u ng??i Hoa va ?n b?t đ?u t?p h?p l?i thanh m?t l?c l??ng phong v? ?ng bi?n, trong khi m?t đam đong ng??i Ma Lai n? l?c xong vao khu v?c đ??ng Thu Ki?t (秋傑, Chow Kit) song ph?i đ??ng đ?u v?i cac thanh vien b?ng đ?ng h?i kin co v? trang r?i ph?i ch?y đi. [15] Ng??i Hoa t?n cong nh?ng ng??i Ma Lai đ??c phat hi?n trong khu v?c c?a ng??i Hoa, va cac khach ng??i Ma Lai trong cac r?p chi?u phim b? đ?a ra va gi?t ch?t. [20] H? c?ng c? đ?t chay tr? s? c?a UMNO tren đ??ng Batu va bao vay đ?n c?nh sat Salak South.

đ?n đ?u bu?i t?i, nh?ng ng??i tham gia b?o đ?ng ph?i đ?i pho v?i c?nh sat, c?nh sat s? d?ng h?i cay nh?m ki?m soat h?. M?t l?nh gi?i nghiem t?i Kuala Lumpur trong 24 gi? đ??c ban hanh tren đai phat thanh vao luc 7.35 gi? t?i va tren đai truy?n hinh vao luc 8 gi? t?i. Sau đo, t? 8.30 đ?n 9.00 gi? t?i, T?ng thanh tra c?nh sat Mohamed Salleh bin Ismael ra l?nh b?n h?. Ti?p đ?n la m?t l?nh b?n h? khac t? T??ng quan Tunku Osman Jiwa ben phia l?c l??ng v? trang. [21] Quan đ?i đ??c tri?n khai va h? ti?n vao cac khu v?c ch?u tac đ?ng c?a b?o đ?ng vao kho?ng 10 gi? t?i. [22] Nhi?u ng??i khong bi?t l?nh gi?i nghiem nen đa b? b?n. M?t s? ng??i c?ng b? b?n trong khi đ?ng t?i l?i vao va v??n nha c?a h?. Cac phong vien ngo?i qu?c t??ng thu?t r?ng nhin th?y cac thanh vien c?a Trung đoan Hoang gia Ma Lai đ?t cac c?a hi?u c?a ng??i Hoa ma khong co ly do ro rang. [21]

đ?n 5 gi? sang hom sau, nha ch?c trach t?i B?nh vi?n đa khoa Kuala Lumpur thong bao r?ng co kho?ng 80 ng??i ch?t. Cac thanh vien trong đ?i ng? nhan vien b?nh vi?n c?ng t??ng thu?t r?ng cac ca t? vong ban đ?u t? 7 đ?n 8.30 t?i đ?u la ng??i Hoa b? cac v?t c?t va đam b?ng dao, song t? 8.30 đ?n 10.30 gi? t?i thi cac n?n nhan chia đ?u gi?a ng??i Hoa va ng??i Ma Lai. Tuy nhien, sau kho?ng 10.30 t?i thi cac ca t? vong h?u nh? đ?u la ng??i Hoa, g?n nh? t?t c? h? đ?u co th??ng tich do sung. [21]

Cac s? ki?n ti?p sau [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Quan đ?i t?p h?p t?i cac giao l? quan tr?ng va tu?n tra cac đ??ng ph? chinh, song du co thong bao v? l?nh gi?i nghiem song cac nam thanh nien t?i cac khu v?c nh? Kampung Baru va Pudu ph?t l? l?nh nay. M?c du h?u h?t ng??i b? gi?t la vao t?i th? ba va sang th? t?, song ng??i Ma Lai ti?p t?c đ?t pha va c??p boc c?a hi?u va nha ? c?a ng??i Hoa vao th? n?m va th? sau, v?i h?n 450 nha b? đ?t. [23] Ng??i dan ph?i di d?i do b?o đ?ng, h?u h?t trong s? đo la ng??i Hoa, h? b? đ?a đ?n cac trung tam t? n?n chinh th?c t?i nh?ng n?i khac nhau trong thanh ph? - ng??i Ma Lai đ??c đ?a đ?n san v?n đ?ng Negara, ng??i Hoa đ??c đ?a đ?n san v?n đ?ng Merdeka, san v?n đ?ng Chinwoo, va tr??ng Shaw Road. đ?n ch? nh?t, s? l??ng ng??i Hoa t? n?n đa t?ng len đ?n 3.500 trong san v?n đ?ng Merdeka, 1.500 t?i san v?n đ?ng Chinwoo, va 800 t?i tr??ng Shaw Road, con s? ng??i Ma Lai trong san v?n đ?ng Negara gi?m t? 650 vao th? n?m xu?ng con 250 vao ch? nh?t. [24] Tren m?t nghin ng??i t? n?n v?n ? trong san v?n đ?ng Merdeka m?t thang sau b?o đ?ng.

L?nh gi?i nghi?m đ??c n?i l?ng trong m?t th?i gian ng?n song nhanh chong đ??c ap d?ng l?i vao sang th? n?m. No l?i đ??c gi?i tr? trong ba ti?ng vao sang th? b?y. L?nh gi?i nghiem d?n đ??c n?i l?ng khi tinh tinh d?n tr? l?i binh th??ng, song cho đ?n cu?i thang l?nh gi?i nghiem v?n co hi?u l?c t? 3 gi? chi?u đ?n 6 gi? sang. [25]

B?o đ?ng t?p trung t?i cac khu v?c đo th?, va ngo?i l? la cac v? nao lo?n nh? t?i Malacca , Perak , Penang va Singapore do la n?i co đong ng??i Hoa, nh?ng n?i con l?i v?n binh ?n.

đ?n ngay 28 thang 6 n?m 1969, b?o đ?ng l?i bung phat t?i Sentul khi ng??i Ma Lai t?n cong ng??i ?n đ?, khi?n 15 ng??i thi?t m?ng. [26]

Th??ng vong [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Theo s? li?u c?a c?nh sat thi co 196 ng??i b? gi?t trong b?o đ?ng. [27] S? li?u chinh th?c đ?a ra con s? thi?t m?ng la 143 ng??i Hoa, 25 ng??i Ma Lai, 13 ng??i ?n đ?, va 15 ng??i thu?c nhom khac (ch?a xac đ?nh), [28] song cac s? li?u khong chinh th?c đ?a ra con s? ng??i Hoa thi?t m?ng cao h?n. [29] Cac ngu?n ngo?i giao ph??ng Tay khi đo đ?a ra t?ng s? la g?n 600, [1] va John Slimming ??c tinh s? ng??i thi?t m?ng la kho?ng 800 trong tu?n đ?u tien, [30] trong khi nh?ng nha quan sat va phong vien khac đ?a ra con s? co 4 ch? s?. [31]

439 ng??i c?ng đ??c t??ng thu?t la b? th??ng theo s? li?u chinh th?c. [32] 753 tr??ng h?p c? y phong h?a va 211 o to b? pha h?y ho?c thi?t h?i nghiem tr?ng.

đanh gia chinh th?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

H?i đ?ng Ho?t đ?ng Qu?c gia (NOC) cong b? m?t b?n bao cao vao ngay 9 thang 10 n?m 1969, va h? cho r?ng "n?n chinh tr? ch?ng t?c" la nguyen nhan ch? y?u gay ra b?o đ?ng, song khong s?n long đ? l?i cho ng??i Ma Lai. [33]

Ng??i Ma Lai v?n đa c?m th?y b? lo?i tr? trong đ?i s?ng kinh t? qu?c gia, nay b?t đ?u c?m th?y m?t m?i đe d?a đ?n đ?a v? c?a h? trong d?ch v? cong. Cac chinh tr? gia phi Ma Lai ch?a t?ng đ? c?p đ?n thai đ? g?n nh? đong c?a c?a ng??i phi Ma Lai đ?i v?i ng??i Ma Lai trong ph?n l?n khu v?c t? nhan trong n??c. [34]

M?t s? l??ng nh?t đ?nh cac nha di?n thuy?t b?u c? phan bi?t ch?ng t?c thu?c cac c?ng đ?ng phi Ma Lai đa luon luon khich đ?ng s? gi?n d? c?a ng??i phi Ma Lai ch?ng l?i cac c?nh sat va cong v? vien Ma Lai, cao bu?c l?c l??ng th?c thi phap lu?t đ?i x? thien v?. H? gop ph?n tr?c ti?p vao vi?c pha v? ton tr?ng phap lu?t va nha ch?c trach trong cac t?ng l?p c?a cac c?ng đ?ng phi Ma Lai. [33]

S? ki?n c?ng co m?t ph?n nguyen nhan t? đ?ng C?ng s?n Malaya va cac h?i kin:

S? ki?n bung phat b?o l?c vao ngay 13 thang 5 la k?t qu? c?a m?t s? t??ng tac gi?a cac ?nh h??ng... Chung g?m co kho?ng cach th? h? va khac bi?t trong gi?i thich c?u truc hi?n phap c?a cac ch?ng t?c khac nhau trong n??c...; cac phat bi?u kich đ?ng, qua đ? va thai đ? khieu khich c?a cac thanh vien va ?ng h? vien đ?ng phai k? th? ch?ng t?c nh?t đ?nh trong t?ng tuy?n c? g?n đay; m?t ph?n vai tro la c?a đ?ng C?ng s?n Malaya (MCP) va cac h?i kin trong vi?c kich đ?ng c?m tinh ch?ng t?c va ng? v?c; va tam tr?ng lo l?ng, va sau đo la tuy?t v?ng c?a ng??i Ma Lai cung v?i n?n t?ng ng? v?c gi?a ng??i Ma Lai va ng??i Hoa, va g?n đay la ngay sau t?ng tuy?n c?, đo la k?t qu? c?a nh?ng l?i l?ng m? ch?ng t?c va đe d?a đ?n s? t?n t?i t??ng lai c?a h? trong qu?c gia c?a h?'

? Trich d?n t? bao cao c?a H?i đ?ng Ho?t đ?ng Qu?c gia, thang 10 n?m 1969. [35]

Tuy nhien, bao cao cho r?ng "N?i lo l?ng chuy?n thanh xung đ?t c?ng đ?ng gi?a ng??i Ma Lai va ng??i Hoa" ch? khong ph?i la m?t tr??ng h?p n?i lo?n c?ng s?n. [33] Bao cao c?ng bac b? tin đ?n v? vi?c thi?u kien nh?n c?a l?c l??ng an ninh trong x? ly kh?ng ho?ng. [36]

Tunku Abdul Rahman trong m?t cu?n sach xu?t b?n hai tu?n tr??c bao cao nay đa đ? l?i cho cac đ?ng đ?i l?p v? b?o l?c, c?ng nh? ?nh h??ng c?a nh?ng ng??i c?ng s?n, va cho r?ng cac s? ki?n la do thanh nien c?ng s?n ng??i Hoa kich đ?ng. Ong c?ng an xa trach nhi?m cho đa s? ng??i Ma Lai, ng??i Hoa va ng??i ?n, va nhin nh?n nh?ng ng??i Ma Lai t? t?p vao ngay 14 thang 5 ch? la ph?n ?ng v?i "cac khieu khich qua qu?t". [37]

H?u qu? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Rukunegara (nguyen t?c qu?c gia) la l?i tuyen th? trung thanh tren th?c t? c?a ng??i Malaysia, no la m?t ph?n ?ng tr??c b?o lo?n. L?i tuyen th? đ??c đ?a ra vao ngay 31 thang 8 n?m 1970 nh?m t?o m?t cach th?c đ? nuoi d??ng đoan k?t gi?a ng??i Malaysia.

Nhan v?t dan t?c ch? ngh?a Ma Lai Mahathir Mohamad đ? l?i b?o đ?ng cho chinh ph?, đ?c bi?t la Th? t??ng Tunku Abdul Rahman la "h?n nhien" va khong l?p k? ho?ch cho m?t Malaysia th?nh v??ng, la n?i ma ng??i Ma Lai co ph?n trong kinh t?. Tunku thi đ? l?i "cac ph?n t? c?c đoan" nh? Mahathir gay ra xung đ?t ch?ng t?c, d?n đ?n khai tr? Mahathir kh?i UMNO. [38] đi?u nay thuc đ?y Mahathir vi?t tac ph?m The Malay Dilemma , trong đo ong đ?a ra m?t gi?i phap cho c?ng th?ng ch?ng t?c t?i Malaysia d?a tren vi?n tr? ng??i Ma Lai v? kinh t? thong qua ch??ng trinh hanh đ?ng kh?ng đ?nh.

Cac chinh sach hanh đ?ng kh?ng đ?nh bao g?m chinh sach kinh t? m?i (NEP), va đ?a Kuala Lumpur thanh m?t lanh th? lien bang vao n?m 1974, tach kh?i bang Selangor . Trong m?t n? l?c nh?m t?o m?t lien minh r?ng h?n, Barisan Nasional đ??c thanh l?p đ? thay th? đ?ng Lien minh, m?i c? cac đ?ng đ?i l?p c? nh? Gerakan, PPP va PAS.

Sau b?o đ?ng, Tunku Abdul Rahman b? bu?c ph?i lui v? h?u tr??ng, vi?c đi?u hanh qu?c gia th??ng nh?t đ??c chuy?n cho Pho th? t??ng Tun Abdul Razak , la ng??i kiem nhi?m ch?c giam đ?c c?a H?i đ?ng Ho?t đ?ng Qu?c gia. Ngay 22 thang 9 n?m 1970, khi Qu?c h?i đ??c tai tri?u t?p, Tunku t? ch?c th? t??ng, va Tun Abdul Razak k? nhi?m. [39]

Sau b?o đ?ng n?m 1969, UMNO c?ng b?t đ?u tai c?u truc h? th?ng chinh tr? đ? c?ng c? quy?n l?c c?a minh. H? nang c?p phien b?n Ketuanan Melayu c?a minh ma theo đo "n?n chinh tr? c?a qu?c gia nay đa t?ng, va c?n ph?i duy tri trong t??ng lai d? đoan đ??c, co c? s? b?n đ?a [t?c ng??i Ma Lai]: đo la bi quy?t s? ?n đ?nh c?a chung ta va s? th?nh v??ng c?a chung ta va no la m?t th?c t? trong sinh ho?t chinh tr? ma khong ai co th? đ?n gi?n la c?u cho no bi?n m?t." [40] Nguyen t?c Ketuanan Melayu nay đa đ??c UMNO s? d?ng lien t?c trong cac cu?c b?u c? k? ti?p nhau nh?m kich đ?ng s? ?ng h? c?a ng??i Ma Lai cho đ?ng. [41]

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  1. ^ a b c “Race War in Malaysia” . Time . ngay 23 thang 5 n?m 1969. B?n g?c l?u tr? ngay 18 thang 5 n?m 2007 . Truy c?p ngay 14 thang 5 n?m 2007 . đa đ?nh ro h?n m?t tham s? trong |archiveurl= va |archive-url= ( tr? giup ); đa đ?nh ro h?n m?t tham s? trong |archivedate= va |archive-date= ( tr? giup )
  2. ^ Liana Chua (2012). The Christianity of culture: conversion, ethnic citizenship, and the matter of religion in Malaysian Borneo . Palgrave Macmillan. tr. 39. ISBN   9781137012722 .
  3. ^ Dominik M. Mueller (2014). Islam, Politics and Youth in Malaysia: The Pop-Islamist Reinvention of PAS . Routledge. tr. 13?14. ISBN   978-0415844758 .
  4. ^ Donald L. Horowitz (2003). The Deadly Ethnic Riot . University of California Press. tr. 275. ISBN   978-0520236424 .
  5. ^ “Penang's forgotten protest: The 1967 Hartal” . Penang Monthly . ngay 25 thang 8 n?m 2014. B?n g?c l?u tr? ngay 30 thang 11 n?m 2016 . Truy c?p ngay 22 thang 2 n?m 2018 .
  6. ^ Donald L. Horowitz (2003). The Deadly Ethnic Riot . University of California Press. tr. 255. ISBN   978-0520236424 .
  7. ^ a b c d Gayl D. Ness (thang 5 n?m 1972). “May 13: Before and After. by Tunku Abdul Rahman; Malaysia: Death of a Democracy. by John Slimming; The May 13 Tragedy: A Report. by The National Operations Council; The May Thirteenth Incident and Democracy in Malaysia. by Goh Cheng Tiek” . The Journal of Asian Studies . 31 (3): 734?736. doi : 10.1017/s0021911800137969 .
  8. ^ Keat Gin Ooi bien t?p (2004). Southeast Asia: A Historical Encyclopedia, from Angkor Wat to East Timor, Volume 1 . ABC-CLIO. tr. 138?139. ISBN   978-1576077702 .
  9. ^ Boon Kheng Cheah (2002). Malaysia: The Making of a Nation . Institute of Southeast Asian Studies. tr. 105. ISBN   978-9812301543 .
  10. ^ Kia Soong Kua ? 2007 ? 136 pages.
  11. ^ a b Donald L. Horowitz (2003). The Deadly Ethnic Riot . University of California Press. tr. 284. ISBN   978-0520236424 .
  12. ^ Donald L. Horowitz (2003). The Deadly Ethnic Riot . University of California Press. tr. 285. ISBN   978-0520236424 .
  13. ^ Hwang, In-Won (2003). Personalized Politics: The Malaysian State under Mahathir , p. 78. Institute of Southeast Asian Studies. ISBN 981-230-185-2 .
  14. ^ John Slimming (1969). The Death of a Democracy . John Murray Publishers Ltd. tr. 27. ISBN   978-0719520457 .
  15. ^ a b Karl Von Vorys (2015). Democracy Without Consensus: Communalism and Political Stability in Malaysia . Princeton University Press. tr. 328. ISBN   978-0691617640 .
  16. ^ “Preparing for a Pogrom” . Time . ngay 18 thang 7 n?m 1969. tr. 3. B?n g?c l?u tr? ngay 19 thang 10 n?m 2007 . Truy c?p ngay 14 thang 5 n?m 2007 . đa đ?nh ro h?n m?t tham s? trong |archiveurl= va |archive-url= ( tr? giup ); đa đ?nh ro h?n m?t tham s? trong |archivedate= va |archive-date= ( tr? giup )
  17. ^ The National Operations Council (1969). The May 13 Tragedy: A Report . tr. 49.
  18. ^ John Slimming (1969). The Death of a Democracy . John Murray Publishers Ltd. tr. 29. ISBN   978-0719520457 .
  19. ^ The National Operations Council (1969). The May 13 Tragedy: A Report . tr. 53?54.
  20. ^ Karl Von Vorys (2015). Democracy Without Consensus: Communalism and Political Stability in Malaysia . Princeton University Press. tr. 333. ISBN   978-0691617640 .
  21. ^ a b c John Slimming (1969). The Death of a Democracy . John Murray Publishers Ltd. tr. 30?31. ISBN   978-0719520457 .
  22. ^ The National Operations Council (1969). The May 13 Tragedy: A Report . tr. 61.
  23. ^ John Slimming (1969). The Death of a Democracy . John Murray Publishers Ltd. tr. 41?43. ISBN   978-0719520457 .
  24. ^ John Slimming (1969). The Death of a Democracy . John Murray Publishers Ltd. tr. 49. ISBN   978-0719520457 .
  25. ^ John Slimming (1969). The Death of a Democracy . John Murray Publishers Ltd. tr. 44?46. ISBN   978-0719520457 .
  26. ^ John Slimming (1969). The Death of a Democracy . John Murray Publishers Ltd. tr. 64. ISBN   978-0719520457 .
  27. ^ Hwang, p. 72.
  28. ^ Karl Von Vorys (2015). Democracy Without Consensus: Communalism and Political Stability in Malaysia . Princeton University Press. tr. 364. ISBN   978-0691617640 .
  29. ^ Nat J. Colletta, Teck Ghee Lim, Anita Kelles-Viitanen bien t?p (2001). Social Cohesion and Conflict Prevention in Asia: Managing Diversity Through Development . Washington, DC: World Bank. tr. 226. ISBN   9780821348741 . Qu?n ly CS1: nhi?u ten: danh sach bien t?p vien ( lien k?t )
  30. ^ Karl Von Vorys (2015). Democracy Without Consensus: Communalism and Political Stability in Malaysia . Princeton University Press. tr. 368. ISBN   978-0691617640 .
  31. ^ John Slimming (1969). The Death of a Democracy . John Murray Publishers Ltd. tr. 47. ISBN   978-0719520457 .
  32. ^ N. John Funston (1980). Malay Politics in Malaysia: A Study of the United Malays National Organisation and Party Islam . Heinemann Educational Books (Asia). tr. 208.
  33. ^ a b c Karl Von Vorys (2015). Democracy Without Consensus: Communalism and Political Stability in Malaysia . Princeton University Press. tr. 363. ISBN   978-0691617640 .
  34. ^ Karl Von Vorys (2015). Democracy Without Consensus: Communalism and Political Stability in Malaysia . Princeton University Press. tr. 362?363. ISBN   978-0691617640 .
  35. ^ Professor Dato' Dr. Zakaria Haji Ahmad. The Encyclopedia of Malaysia , "Government and Politics". ISBN 981-3018-55-0
  36. ^ Karl Von Vorys (2015). Democracy Without Consensus: Communalism and Political Stability in Malaysia . Princeton University Press. tr. 365. ISBN   978-0691617640 .
  37. ^ Karl Von Vorys (2015). Democracy Without Consensus: Communalism and Political Stability in Malaysia . Princeton University Press. tr. 361?362. ISBN   978-0691617640 .
  38. ^ Keat Gin Ooi bien t?p (2004). Southeast Asia: A Historical Encyclopedia, from Angkor Wat to East Timor: A Historical Encyclopedia, from Angkor Wat to Timor, Volume 1 . ABC-CLIO. tr. 819. ISBN   978-1576077702 .
  39. ^ Keat Gin Ooi bien t?p (2004). Southeast Asia: A Historical Encyclopedia, from Angkor Wat to East Timor: A Historical Encyclopedia, from Angkor Wat to Timor, Volume 1 . ABC-CLIO. tr. 114. ISBN   978-1576077702 .
  40. ^ Lee Hock Guan. Daljit Singh, Anthony L Smith (bien t?p). Southeast Asian Affairs 2002 . Institute of Southeast Asian Studies. tr. 178.
  41. ^ Lee Hock Guan. Daljit Singh, Anthony L Smith (bien t?p). Southeast Asian Affairs 2002 . Institute of Southeast Asian Studies. tr. 183.

đ?c them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

L?y t? “ https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Bi?n_c?_13_thang_5&oldid=69503784 ”