An Khe
Th? xa
Th? xa An Khe
M?t goc th? xa An Khe n?m 2009
Hanh chinh
Qu?c gia	Vi?t Nam
Vung	Tay Nguyen
T?nh	Gia Lai
Tr? s? UBND	đ??ng Quang Trung, ph??ng Tay S?n
Phan chia hanh chinh	6 ph??ng, 5 xa
Thanh l?p	9/12/2003
Lo?i đo th?	Lo?i IV
N?m cong nh?n	2003
T? ch?c lanh đ?o
Ch? t?ch UBND	đ?ng chi Nguy?n Hung V?
Ch? t?ch HđND	đ?ng chi đinh V?n C??ng
Ch? t?ch UBMTTQ	đ?ng chi Hu?nh Minh Thi?n
Bi th? Th? ?y	đ?ng chi Nguy?n Xuan Ph??c
đ?a ly
T?a đ? : 13°57′23″B 108°39′23″đ  /  13,95639°B 108,65639°đ  / 13.95639; 108.65639
B?n đ? th? xa An Khe An Khe V? tri th? xa An Khe tren b?n đ? Vi?t Nam
Di?n tich	200,65 km²
Dan s? (2021)
T?ng c?ng	67.711 ng??i
Thanh th?	46.651 ng??i
Nong thon	20.060 ng??i
M?t đ?	338 ng??i/km²
Dan t?c	Kinh , Bana ...
Khac
Ma hanh chinh	623 [1]
Bi?n s? xe	81-G1
Website	ankhe .gialai .gov .vn
x t s

An Khe la m?t th? xa n?m ? phia đong c?a t?nh Gia Lai , Vi?t Nam .

đ?a ly [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th? xa An Khe n?m ? phia đong c?a t?nh Gia Lai, co v? tri đ?a ly:

• Phia đong giap huy?n Tay S?n va huy?n V?nh Th?nh thu?c t?nh Binh đ?nh
• Phia tay va phia nam giap huy?n đak P?
• Phia b?c giap huy?n Kbang .

đ??ng đ?n An Khe t??ng đ?i thu?n l?i, co qu?c l? 19 n?i vung duyen h?i mi?n Trung v?i Tay Nguyen va đong b?c Campuchia ; t?nh l? 669, 674 n?i An Khe v?i cac huy?n phia đong c?a t?nh... v?i cac tr?c đ??ng huy?t m?ch qua th? xa đa t?o cho An Khe co đ??c v? th? đ? tr? thanh đo th? trung tam, đ?u m?i giao l?u kinh t? - v?n hoa xa h?i c?a t?nh.

Th? xa An Khe n?m tren qu?c l? 19 t? C?ng Quy Nh?n (thanh ph? Quy Nh?n , Binh đ?nh ) đi thanh ph? Pleiku ; cach Pleiku 90 km, cach Quy Nh?n 79 km, n?m gi?a 2 ng?n đeo An Khe (giap huy?n Tay S?n , Binh đ?nh ) va Mang Yang (giap huy?n Mang Yang , Gia Lai ).

Th? xa An Khe co di?n tich 200,65 km², dan s? la 67.711 ng??i (tinh đ?n n?m 2021), m?t đ? dan s? đ?t 407 ng??i/km².

Th? xa An Khe n?m tren đ? cao trung binh t? 400 - 500m:

• đi?m cao nh?t: 840m (đ?nh nui Ong Binh, phia đong xa C?u An )
• đi?m th?p nh?t: 410m (C?u Su?i Cai, phia nam ph??ng Tay S?n )

Khi h?u [ s?a | s?a ma ngu?n ]

An Khe n?m ? s??n phia đong c?a day Tr??ng S?n , tren b?c th?m chuy?n ti?p gi?a Cao nguyen va mi?n duyen h?i Trung b? , nen co khi h?u nhi?t đ?i gio mua cao nguyen, chia hai mua: mua m?a t? thang 6 đ?n thang 11, mua kho t? thang 12 đ?n thang 5 n?m sau. Nhi?t đ? trung binh n?m 23°C, đ? ?m trung binh 81%, l??ng mua trung binh n?m t? 1.200mm - 1.750mm; t?c đ? gio trung binh 3,5m/s, h??ng gio chinh la đong b?c - tay nam. ^[2]

Hanh chinh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th? xa An Khe co 11 đ?n v? hanh chinh c?p xa tr?c thu?c, bao g?m 6 ph??ng: An Binh , An Phu , An Ph??c , An Tan , Ngo May , Tay S?n va 5 xa: C?u An , Song An , Thanh An , Tu An , Xuan An .

đ?n v? hanh chinh	Ph??ng An Binh	Ph??ng An Phu	Ph??ng An Ph??c	Ph??ng An Tan	Ph??ng Ngo May	Ph??ng Tay S?n	Xa C?u An	Xa Song An	Xa Thanh An	Xa Tu An	Xa Xuan An
Di?n tich (km²)	9,30	3,85	18,79	4,57	10,04	3,28	19,98	44,52	22,21	35,34	27,93
Dan s? (2019) (ng??i)	9.450	16.731	3.862	3.938	6.167	15.017	4.626	6.225	4.962	6.138	4.484
M?t đ? dan s?(ng??i/km²)	1.016	4.346	206	862	614	4.578	232	140	223	174	161

L?ch s? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

An Khe so v?i toan b? t?nh Gia Lai va vung Tay Nguyen thu?c lanh th? đ?i Vi?t s?m nh?t, d??i tri?u đ?i nha Tay S?n n?m 1771 . Vung cao nguyen An Khe chinh la vung đ?t Tay S?n th??ng đ?o, đ??c Nguy?n Nh?c dung lam c?n c? kh?i ngh?a đ?u tien c?a phong trao Tay S?n ^[3] .

An Khe v?n la th? tr?n huy?n l? huy?n Tan An, t?nh Kon Tum th?i Phap thu?c .

Th?i Vi?t Nam C?ng hoa , ban đ?u la qu?n l? qu?n Tan An, t?nh Pleiku .

Ngay 13 thang 3 n?m 1959 , An Khe tr? thanh qu?n l? qu?n An Tuc (la qu?n Tan An c?) va đ??c nh?p vao t?nh Binh đ?nh .

T? 1976 đ?n nay [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Th?i k? 1976 - 1991 , An Khe la huy?n l? huy?n An Khe, thu?c t?nh Gia Lai - Kon Tum , sau đo thu?c t?nh Gia Lai .

Huy?n An Khe ban đ?u bao g?m 22 xa: Ch? Long, C? An, C?u An, đ?k Song, đong, Ha Tam, K’rong, L? Ku, Nam, Ngh?a An, Phu An C?, S? Pai, S?n Lang, Song An, Sro, Tan An, Tu An, Ya H?i, Ya Ma, Yang B?c, Yang Nam va Yang Trung.

Ngay 2 thang 3 n?m 1979 , H?i đ?ng chinh ph? ban hanh Quy?t đ?nh 77-CP ^[4] . Theo đo:

• Chia xa Phu An C? thanh th? tr?n An Khe va xa Phu An
• Chia xa Yang Trung thanh 2 xa: Yang Trung va An Trung.

Ngay 17 thang 8 n?m 1981 , Chia xa An Trung thanh 2 xa: An Trung va Ch? Krey. ^[5]

Ngay 29 thang 10 n?m 1983 , chia xa Nam thanh 3 xa: Kong Pla, Kong L?ng Kh?ng va T? Tung. ^[6]

Ngay 28 thang 12 n?m 1984 , tach 9 xa: S?n Lang, S? Pai, K'rong, T? Tung, Kong L?ng Kh?ng, Kong Pla, đong, Ngh?a An va L? Ku đ? thanh l?p huy?n Kbang . ^[7]

Huy?n An Khe con l?i th? tr?n An Khe va 17 xa: C? An, C?u An, Song An, Tan An, Ha Tam, Tu An, Phu An, Ya H?i, Yang B?c, Yang Nam, Yang Trung, An Trung, Ch? Krey, Ch? Long, Sro, đ?k Song, Ya Ma.

Ngay 30 thang 5 n?m 1988 , tach 8 xa: An Trung, Ch? Long, Ch? Krey, đ?k Song, Sro, Ya Ma, Yang Nam va Yang Trung đ? thanh l?p huy?n Kong Chro . ^[8]

Huy?n An Khe con l?i th? tr?n An Khe va 9 xa: C?u An, Ha Tam, Phu An, Song An, Tan An, Tu An, Ya H?i, Yang B?c, An C?.

Ngay 12 thang 8 n?m 1991 , t?nh Gia Lai đ??c tai l?p, huy?n An Khe thu?c t?nh Gia Lai. ^[9]

Ngay 29 thang 8 n?m 1994 , Chinh ph? ban hanh Ngh? đ?nh s? 25-CP ^[10] . Theo đo:

• Chia xa C? An thanh 2 xa: C? An va Thanh An
• Chia xa Ha Tam thanh 2 xa: Ha Tam va An Thanh.

Cu?i n?m 2002 , huy?n An Khe co 12 đ?n v? hanh chinh tr?c thu?c, bao g?m th? tr?n An Khe va 11 xa: Tu An, C?u An, Song An, Thanh An, Phu An, Tan An, C? An, Ya H?i, Yang B?c, An Thanh, Ha Tam.

Ngay 9 thang 12 n?m 2003 , Chinh ph? ban hanh Ngh? đ?nh s? 155/2003/Nđ-CP ^[11] . Theo đo:

• Thanh l?p th? xa An Khe tren c? s? tach th? tr?n An Khe va 4 xa: C?u An, Song An, Thanh An, Tu An thu?c huy?n An Khe
• Thanh l?p 4 ph??ng: An Binh, Tay S?n, An Phu va An Tan tren c? s? gi?i th? th? tr?n An Khe
• đ?i ten ph?n con l?i c?a huy?n An Khe thanh huy?n đak P? .

Sau khi thanh l?p, th? xa An Khe co 19.912,10 ha di?n tich t? nhien va 62.600 ng??i v?i 8 đ?n v? hanh chinh tr?c thu?c, 4 ph??ng va 4 xa.

Ngay 19 thang 1 n?m 2009 , Chinh ph? ban hanh Ngh? đ?nh s? 02/Nđ-CP ^[12] . Theo đo:

• Thanh l?p xa Xuan An tren c? s? đi?u ch?nh 2.793,00 ha di?n tich t? nhien va 3.504 nhan kh?u c?a xa Tu An
• Thanh l?p ph??ng An Ph??c tren c? s? đi?u ch?nh 1.879,22 ha di?n tich t? nhien va 2.970 nhan kh?u c?a xa C?u An
• Thanh l?p ph??ng Ngo May tren c? s? đi?u ch?nh 1.004,10 ha di?n tich t? nhien va 4.750 nhan kh?u c?a xa Song An.

Th? xa An Khe co 6 ph??ng va 5 xa nh? hi?n nay.

Kinh t? - xa h?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Xa Song An la m?t xa vung ba co n?n kinh t? phat tri?n sau 5 ph??ng. Ho?t đ?ng kinh t? ch? y?u ? đay la nong nghi?p v?i cac vung chuyen canh cay mia va mi , ngo , ch?n nuoi gia suc .

An Khe - Tay S?n Th??ng đ?o la cai noi c?a cu?c kh?i ngh?a nong dan Tay S?n “Th? đo c?a Th? đo”, (theo cach g?i c?a Giao s? ? Ti?n s? S? h?c Nguy?n Quang Ng?c), g?n li?n v?i ten tu?i ng??i anh hung dan t?c Quang Trung ? Nguy?n Hu? va tri?u đ?i Tay S?n phat tri?n ti?n b? g?n 250 n?m tr??c. Tr?i qua hang tr?m n?m nh?ng nh?ng d?u ?n c?a cu?c kh?i ngh?a nong dan Tay S?n v?n con kha đ?m net tren vung đ?t An Khe ? Tay S?n Th??ng đ?o v?i Qu?n th? 6  c?m va 18 di tich l?ch s? - v?n hoa nh?: An Khe đinh, An Khe Tr??ng, Go Ch?; Mi?u Xa, Cay Ke, Cay C?y; Hon Binh, Hon Nh??c, Hon Tao, Go Kho, Xom Ke …đa đ??c B? V?n hoa, Th? thao va Du l?ch x?p h?ng la di tich l?ch s? ? v?n hoa c?p qu?c gia n?m 1991 va con nhi?u di tich co gia tr? khac g?n v?i cu?c kh?i ngh?a nong dan Tay S?n.

An Khe c?ng la n?i đ?nh c? s?m nh?t c?a ng??i Vi?t tren vung đ?t Tay Nguyen, nh? v?y ? An Khe co r?t nhi?u thi?t ch? tin ng??ng đinh, Mi?u kha đong đ?c (36 cong trinh tin ng??ng co l?ch s? hang tr?m n?m va nhi?u thi?t ch? đ??c tri?u đinh nha Nguy?n ban S?c phong t? th?i vua T? đ?c đ?n th?i Vua B?o đ?i) do ng??i dan t? l?p ra đ? th? th?n linh va nh?ng v? co cong l?n trong vung, theo y ni?m đ? th?n linh phu h? dan lang đ??c m?a thu?n gio hoa, xom lang yen ?n va la n?i t? h?p c?a dan lang… Ngoai ra, An Khe con co tren 19 cong trinh ton giao nh? Chua, T?nh xa, Nha th?, Tu vi?n,... h? th?ng ki?n truc nha c? tren 100 n?m tu?i, co ngoi chua c? An Binh co tu?i g?n 300 n?m.

Vi?c cac Nha kh?o c? h?c khai qu?t va phat hi?n cac di ch? s? k? đa C? ? R?c T?ng, xa Xuan An va Go đa, ph??ng An Binh th? xa An Khe co nien đ?i h?n 80 v?n đ?n 1 tri?u n?m tr??c kh?ng đ?nh r?ng An Khe la m?t trong nh?ng cai noi c?a nhan lo?i, đa đ??c B? V?n hoa, Th? thao va Du l?ch x?p h?ng la di tich kh?o c? c?p qu?c gia n?m 2020.

Th? xa An Khe co h? th?ng l? h?i phong phu mang tinh đ?c s?c rieng c?a vung đ?t Tay S?n Th??ng đ?o nh?: L? k? ni?m chi?n th?ng Ng?c H?i ? đ?ng đa; L? cung Khai S?n (mung 10 thang Gieng); L? cung Quy Xuan (mung 10 thang 2 am l?ch); L? cung Quy Thu (r?m thang 8 am l?ch); L? k? ni?m ngay m?t Hoang đ? Quang Trung (28 thang 7 am l?ch) va m?t s? l? h?i truy?n th?ng khac c?a đ?ng bao dan t?c Bahnar,... An Khe n?m gi?a Gia Lai va Binh đ?nh la c?u n?i gi?a Tay Nguyen v?i vung duyen h?i Nam trung B? V?i qu?c l? 19, m?t trong nh?ng tuy?n đ??ng huy?t m?ch c?a t?nh Gia Lai đang ngay cang đ??c nang c?p đ? tr? thanh nh?ng tuy?n đ??ng t?t nh?t.

Di tich kh?o c? R?c T?ng - Go đa [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Di ch? đ? đa c? An Khe (th? xa An Khe ) đ??c phat hi?n n?m 2014, la h? th?ng nhi?u đi?m di tich phan b? kh?p thung l?ng An Khe trong ban kinh h?n 3 km quanh long h? cong trinh th?y đi?n.

N?m 2015, di tich Go đa ( ph??ng An Binh ) đ??c Vi?n Kh?o c? h?c ( Vi?n Han lam khoa h?c xa h?i Vi?t Nam ) ph?i h?p v?i Vi?n Kh?o c? - Dan t?c h?c Novosibirsk ( Vi?n Han lam khoa h?c CHLB Nga ) va S? VH-TT-DL t?nh Gia Lai khai qu?t l?n đ?u tien di?n tich 20m² ? v? tri cao kho?ng 40m so v?i long song Ba. Qua trinh khai qu?t Go đa, cac nha kh?o c? h?c kh?o sat phat hi?n h?n 20 đ?a đi?m đa c?.

T? n?m 2015 đ?n 2019, cac nha kh?o c? khai qu?t 4 v? tri g?m R?c T?ng 1, R?c T?ng 4, R?c T?ng 7 va Go đa, thu hang nghin di v?t đa g?m cong c? ch?t, cong c? ghe m?t m?t, m?nh t??c, h?ch đa, thien th?ch... H?u h?t cong c? ? đay đ??c lam b?ng đa quartz ; tieu bi?u la lo?i cong c? ch?t lam t? cac vien cu?i to tho, nh?ng m?i nh?n l?n lam t? h?ch đa quartz , n?o lam t? m?nh t??c nh?. M?nh t??c đ??c khai qu?t t?i R?c T?ng. Hi?n b?o tang Tay S?n Th??ng đ?o l?u gi? h?n 4.000 hi?n v?t, tr?ng bay tren 200 di v?t. Thien th?ch đ??c tim th?y ? h? 2, R?c T?ng 1. Qua trinh khai qu?t ? đ?a t?ng di v?t, cac nha khoa h?c thu đ??c hang tr?m m?nh tektitle (thien th?ch) - m?t di ch? đ? đa c? n?i ti?ng trong nganh kh?o c? h?c H?ch đa (nguyen li?u đ? ng??i nguyen th?y dung đ? ch? tac cong c? lao đ?ng) đ??c tim th?y ? di tich R?c T?ng, đang tr?ng bay t?i B?o tang Tay S?n Th??ng đ?o (th? xa An Khe).

K?t qu? khai qu?t phat hi?n cac s?u t?p cong c? đa c?a ng??i nguyen th?y nien đ?i kho?ng 800.000 n?m, trong đo co cac cong c? riu tay ghe hai m?t thu?c d?ng r?t quy hi?m ? khu v?c đong Nam A va đong A.

Nh?ng phat hi?n đa c? đa đ?a An Khe vao m?t trong 10 đi?m co di tich đa c? c?a loai ng??i giai đo?n ng??i đ?ng th?ng. Vi?c nay gop them t? li?u nghien c?u l?ch s? hinh thanh con ng??i va v?n hoa đ?u tien c?a nhan lo?i.

Hang nghin "cong c? đa" c?a ng??i nguyen th?y co nien đ?i kho?ng 800.000 n?m đ??c tr?ng bay t?i B?o tang Tay S?n Th??ng đ?o (th? xa An Khe).

Phia sau la b?c tranh mo ph?ng 5 b??c ti?n hoa c?a loai ng??i. D?u tich ng??i c? tim th?y t?i di ch? An Khe n?m ? giai đo?n ng??i đ?ng th?ng ( Homo erectus ), t? tien tr?c ti?p c?a ng??i hi?n đ?i ( Homo sapiens ).

H? th?ng di tich s? k? đa c? An Khe đa đ??c H?i đ?ng bien so?n B? l?ch s? qu?c gia đ?a vao chinh s? v?i gia tr? la n?i xu?t hi?n ng??i nguyen th?y s?m nh?t ? Vi?t Nam .

Di tich R?c T?ng 4 đ??c vi la "cong x??ng" ch? tac đ? đa, ch?ng t? vung đ?t nay t?ng la n?i c? tru c?a c?ng đ?ng ng??i giai đo?n đ?ng th?ng. V? tri nay đ??c đ??c phat hi?n n?m 2015 va khai qu?t 3 l?n v?i hang nghin hi?n v?t đa (cong c? ch?t, m?i nh?n, cong c? ghe h?t m?t m?t, h?ch đa, đa co v?t gia cong, m?nh t??c) va m?nh thien th?ch.

Ngay 29 thang 12 n?m 2022, th?a l?nh Th? t??ng Chinh ph? , Pho th? t??ng V? đ?c đam đa ky quy?t đ?nh cong nh?n Di tich qu?c gia đ?c bi?t đ?i v?i di tich kh?o c? R?c T?ng - Go đa ? th? xa An Khe (t?nh Gia Lai ) va b? riu tay ? di tich nay đ??c cong nh?n la B?o v?t Qu?c gia . V?a qua t?nh Gia Lai đ? xu?t khai qu?t m? r?ng them 16 đ?a đi?m va th?c hi?n cong trinh nghien c?u, b?o t?n di tich đa c? An Khe đ? co cau tr? l?i thuy?t ph?c v? t? tien loai ng??i.

Hinh ?nh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

• 
  đeo An Khe, Gia Lai-Binh đ?nh
• 
  San bay An Khe n?m 1965
• 
  Binh minh t?i nui Ong Binh, đ?nh đeo An Khe

Tham kh?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]