C?ng hoa Chechnya
Чеченская республика
Нохчийн Республика
|
|
|
Qu?c k?
|
Huy hi?u
| |
B?n đ?
|
Qu?c ca
|
---|
Шатлакхан Илли/?atlaqan ?lli
|
Hanh chinh
|
---|
Th? đo
| Grozny
|
---|
Thanh ph? l?n nh?t
|
|
---|
đ?a ly
|
---|
Di?n tich
| 15.300 km² (
h?ng 80
)
|
---|
Di?n tich n??c
| 1 %
|
---|
Mui gi?
| UTC
|
---|
Ngay thanh l?p
| 1993
|
---|
Ngon ng? chinh th?c
| Ti?ng Chechen
,
ti?ng Nga
|
---|
Dan s? ??c l??ng (2018)
| 1.456.951 ng??i (
h?ng 49
)
|
---|
M?t đ?
| 72.1 ng??i/km²
|
---|
Kinh t?
|
---|
GDP
(
PPP
)
| T?ng s?:
|
---|
đ?n v? ti?n t?
| (
)
|
---|
C?ng hoa Chechnya
(
ti?ng Nga
: Чече?нская Респу?блика /
?e?enskaja Respublika
;
ti?ng Chechen
: Нохчийн Республика/Noxciyco Respublika), la m?t
n??c c?ng hoa
thu?c
Nga
. N?m tren vung nui B?c Caucasus, Chechnya giap phia tay?b?c v?i
Stavropol Krai
, phia đong; đong?b?c giap
Gruzia
, phia tay giap
Ingushetiya
va
B?c Ossetia
.
Trong th?i gian
Lien Xo
s?p đ?, chinh ph? lam th?i c?a Chechnya tuyen b? đ?c l?p, đ?t ten n??c la C?ng hoa Chechnya. Nh?ng n?n C?ng hoa nay khong đ??c qu?c t? cong nh?n. (N?m 2000 chinh ph?
Taliban
c?a
Afghanistan
cong nh?n
C?ng hoa Chechnya
tr??c khi b? quan đ?i
Hoa K?
đanh đu?i.)
[1]
Chechnya la m?t vung ? phia B?c
Kavkaz
luon ph?i khang c? l?i th? l?c cai tr? ben ngoai b?t đ?u t?
ng??i Th? Nh? K? Ottoman
? th? k? 15. Cu?i cung ng??i dan Chechnya đa c?i theo
H?i giao
va c?ng th?ng v?i ng??i Th? gi?m d?n; tuy nhien, nh?ng cu?c xung đ?t v?i nh?ng ng??i lang gi?ng theo
Thien Chua giao
nh?
ng??i Gruzia
va
Co D?c
, c?ng nh? v?i
ng??i Kalmyk
theo
Ph?t giao
l?i t?ng len.
đ?o quan Terek Co D?c
c?a ng??i Nga đ??c thanh l?p t?i vung đ?t th?p Chechnya n?m 1577 b?i nh?ng ng??i Co D?c t? do tai đ?nh c? t? Volga t?i vung Song Terek. N?m 1783, Nga va v??ng qu?c đong Georgia
Kartl-Kakheti
(v?n đa b? tan pha b?i nh?ng cu?c c??p pha c?a ng??i Th? Nh? K? va Ba T?) ky k?t Hi?p ??c Georgievsk, theo đo Kartl-Kakheti nh?n đ??c s? b?o h? c?a Nga. đ? gi? m?i lien l?c v?i Georgia va cac vung khac t?i vung Ngo?i Kavkaz, đ? ch? Nga b?t đ?u m? r?ng ?nh h??ng vao vung nui Caucasus. Cu?c khang chi?n ch?ng s? cai tr? c?a Nga hi?n nay đa b?t đ?u t? cu?i th? k? 18 (1785-1791) nh? la h?u qu? c?a hanh đ?ng m? r?ng c?a n??c Nga vao nh?ng lanh th? thu?c quy?n ki?m soat c? c?a
Th? Nh? K?
va
Ba T?
(xem them
Nh?ng cu?c chi?n tranh Nga-Th? Nh? K?
va
Chi?n tranh Nga-Ba T?, 1804-13
), d??i s? lanh đ?o c?a
Mansur Ushurma
?m?t
Naqshbandi
(
Sufi
) Sheikh Chechnya?v?i s? ?ng h? it ?i t? phia cac b? l?c B?c Caucasia khac (vi?c cac v? khan thay đ?i phe xung đ?t nhi?u l?n trong m?t n?m khong ph?i la đi?u hi?m g?p). Mansur đa hy v?ng thanh l?p m?t nha n??c H?i giao
Nam Kavkaz
theo lu?t
shari'a
, nh?ng cu?i cung khong th? thanh cong b?i c? s? ph?n đ?i c?a Nga va s? ch?ng đ?i c?a nhi?u ng??i dan Chechnya (nhi?u ng??i trong s? h? ? th?i đi?m ?y con ch?a theo H?i giao). Kh?u hi?u c?a h? do
Imam Shamil
, ng??i đa chi?n đ?u ch?ng l?i ng??i Nga t? n?m 1834 t?i 1859 đ?a ra.
Su?t t? th? k? 19, ng?n l?a ch?ng đ?i Chechnya luon bung len khi n??c Nga ph?i đ?i m?t v?i tinh tr?ng b?t ?n ben trong. Nhi?u cu?c n?i d?y đa x?y ra th?i Chi?n tranh Nga-Th? (
Xem
Chi?n tranh Nga-Th?, 1877?1878
),
Cach m?ng Nga 1905
,
Cach m?ng Nga 1917
,
N?i chi?n Nga
, va th?i
T?p th? hoa
. Th?i Xo vi?t, Chechnya đ??c g?p cung Ingushetia thanh n??c C?ng hoa t? tr?
Chechnya-Ingushetia
vao cu?i th?p nien 1930.
Ng??i Chechen m?t l?n n?a n?i lo?n ch?ng l?i nha n??c Xo vi?t trong th?p nien 1940 b?ng cach c?ng tac v?i quan
đ?c Qu?c xa
, d?n t?i cu?c tr?c xu?t hang lo?t ng??i Chechen t?i
CHXHCNXV Kazakh
(sau nay la
Kazakhstan
) va
Siberia
trong Chi?n tranh th? gi?i th? hai
[2]
.
Stalin
va nh?ng ng??i khac cho r?ng đi?u nay la c?n thi?t đ? ng?n ch?n ng??i Chechen h? tr? cho quan đ?c trong Chi?n tranh th? gi?i th? hai. Du chi?n tr?n khong bao gi? lan t?i bien gi?i Chechnya, m?t phong trao
du kich
Chechnya đa đe d?a lam suy y?u th? tr?n phong th? vung
Kavkaz
c?a Xo vi?t (c?n l?u y nha v?n
Valentin Pikul
trong đo?n vi?t v? l?ch s? Barbarossa đa cho r?ng khi thanh ph?
Grozny
đang chu?n b? cho m?t cu?c phong t?a n?m 1942, t?t c? may bay nem bom c?a m?t tr?n Caucasia đ??c l?nh ph?i d?p yen cu?c n?i lo?n c?a ng??i Chechen thay vi chi?n đ?u v?i quan đ?c trong
cu?c phong to? Stalingrad
). T??ng t?, nh?ng v? th? du bi m?t c?a quan đ?c ti?p t? cho quan n?i lo?n Chechnya c?ng th??ng x?y ra. Ng??i Chechen đ??c phep quay tr? l?i que h??ng h? sau n?m 1956 ? th?i
phi Stalin hoa
khi
Nikita Khrushchev
len n?m quy?n.
Cac chinh sach Nga hoa ng??i dan Chechnya ti?p t?c di?n ra sau n?m 1956, ti?ng Nga tr? thanh ngon ng? c?n thi?t cho m?i m?t đ?i s?ng va đ? ti?n than vao h? th?ng Xo vi?t.
Khi Lien bang Xo vi?t s?p đ? n?m 1990, m?t phong trao
đ?c l?p
, ban đ?u la đ?i h?i Qu?c gia Chechnya, đ??c thanh l?p. Phong trao nay cu?i cung đa b? nha n??c
Nga
c?a
Boris Yeltsin
ph?n đ?i, v?i ly l?: (1) Chechnya ch?a t?ng la m?t th?c th? đ?c l?p ben trong Lien bang Xo vi?t ? nh? vung Baltic,
Trung A
, va cac Qu?c gia Caucasia khac ? ma t?ng la m?t ph?n c?a
C?ng hoa Xa h?i ch? ngh?a Xo vi?t Lien bang Nga
va vi th? khong co quy?n ly khai theo hi?n phap Nga;
(2) Cac nhom dan t?c thi?u s? khac ben trong n??c Nga, nh? ng??i
Tatars
, s? theo b??c ng??i Chechen va đoi ly khai kh?i Nga n?u h? đ??c trao quy?n đo, đi?u nay đe d?a nghiem tr?ng s? toan v?n lanh th? c?a Nga;
(3) Chechnya la m?t đi?m nut c? s? h? t?ng d?u khi qu?c gia va vi th? co th? gay ?nh h??ng t?i n?n kinh t? qu?c gia c?ng nh? vi?c ki?m soat cac ngu?n tai nguyen d?u khi.
Cu?c chi?n tranh Chechnya l?n th? nh?t
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Cu?c chi?n tranh Chechnya l?n th? hai
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Vai tro c?a Nga t?i Chechnya
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Chechnya đ??c nh?ng ng??i theo
ch? ngh?a ly khai
c?a h? coi la m?t n??c
C?ng hoa
đ?c l?p, va đ??c nh?ng ng??i theo ch? ngh?a lien bang coi la m?t n??c
C?ng hoa lien bang
. Hi?n phap vung c?a n??c nay b?t đ?u co hi?u l?c ngay
2 thang 4
n?m
2003
sau cu?c tr?ng c?u dan y t? ch?c ngay
23 thang 3
n?m
2003
. Cu?c tr?ng c?u dan y nay đ??c t? ch?c khong theo cac tieu chu?n qu?c t?. Con s? ng??i tham d? đ??c đ?a ra d??ng nh? cao h?n th?c t? r?t nhi?u.
[2]
M?t s? ng??i Chechyna thu?c hay đa thu?c t?m ki?m soat c?a cac
teip
đ?a ph??ng, hay cac dong h?, du v?n co s? t?n t?i c?a cac phong trao chinh tr? ?ng h? va ph?n đ?i n??c Nga.
T? n?m 1990, t?i C?ng hoa Chechnya đa x?y ra m?t cu?c n?i chi?n quan s?, theo đung ngh?a gi?a phong trao ph?n đ?i va ?ng h? chinh quy?n Nga.
đ?ng c? c?a ng??i Nga va ng??i Chechya trong nh?ng cu?c xung đ?t nay r?t ph?c t?p. N??c Nga can d? vao Chechnya lien quan t?i s? lo ng?i r?ng n?u Chechnya đ?c l?p, s? co them nhi?u vung lanh th? khac ly khai kh?i n??c Nga, d?n t?i s? tan ra c?a no. Nh?ng ngu?n l?i kinh t? c?ng la m?t y?u t? khac. T? lau đa co m?t cu?c xung đ?t gi?a Nga va Chechnya gay ra nh?ng t?n th?t đ?m mau cho c? hai phia
[
c?n d?n ngu?n
]
.
Co nhi?u nhom khac nhau ben trong Chechnya chi?n đ?u ch?ng l?i Nga v?i nh?ng đ?ng c? chinh tr?, kinh t? va/hay ly t??ng khac nhau. M?t s? nhom xu?t phat t? long c?m thu va ham mu?n tr? thu nh?ng hanh đ?ng chinh tr? va quan s? c?a n??c Nga trong qua kh?. đ?c bi?t la vi?c d?i toan b? dan t?i Siberia trong th?p k? 1940, d?n t?i s? thi?t m?ng c?a kho?ng m?t ph?n t? dan s? Chechnya. S? t?ng h?p c?a cac đ?ng c? bi?u l? vong xoay tr? thu la nhien li?u cho nh?ng cu?c xung đ?t trong vung, c?ng nh? n?n v?n hoa quan s? khi?n đa s? dan mu?n tham gia vao m?t cu?c xung đ?t quan s? d??i s? lanh đ?o c?a m?t v? th? l?nh. Tinh tr?ng th?t nghi?p va ngheo kh? c?ng la nh?ng y?u t? keo dai cu?c xung đ?t.
V? lanh chua ly khai c?
Akhmad Kadyrov
, b? nhi?u ng??i ly khai coi la k? ph?n b?i đa nh?n đ??c 83% s? phi?u trong m?t cu?c b?u c? co s? giam sat qu?c t? vao ngay 5 thang 10 n?m 2003. Nh?ng l?i len an v? vi?c gian l?n phi?u va đe d?a c?a binh linh Nga va vi?c tr?c xu?t cac đ?ng ly khai sau nay đa đ??c cac giam sat vien
T? ch?c An ninh va H?p tac chau Au
(OSCE) đ? c?p.
Rudnik Dudayev
la ch? t?ch H?i đ?ng An ninh Chechnya va
Anatoly Popov
tr? thanh Th? t??ng. Ngay 9 thang 5 n?m 2004, Kadyrov b? am sat trong m?t san v?n đ?ng ?
Grozny
b?ng m?t v? n?
min
đ??c d?u s?n t? tr??c ben d??i khu v?c VIP va đ??c kich n? khi đang di?n ra cu?c di?u binh t??ng ni?m
Chi?n tranh th? gi?i th? hai
.
Sergey Abramov
đ??c ch? đ?nh lam quy?n th? t??ng sau v? am sat. Tuy nhien, sau m?t v? tai n?n o to t?i Matxc?va n?m 2005 Sergey Abramov khong con co th? đ?m đ??ng ch?c v?.
Ramzan Kadyrov
(con trai c?a Akhmad Kadyrov) tr? thanh ng??i đ?m nhi?m ch?c v? th? t??ng t? sau v? tai n?n va ngay 1 thang 3 n?m 2006 Abramov đa t? ch?c. Abramov đa noi v?i hang thong t?n
Itar-Tass
: "Toi t? ch?c trong hoan c?nh Ramzan Kadyrov đi?u hanh chinh ph? Chechnya b?i toi th?c s? tin r?ng quy?t đ?nh đo la đung đ?n."
Nhi?u ng??i tin r?ng
Ramzan Kadyrov
s? n? l?c k? b??c cha n?u ong ta khong g?p v?n đ? tu?i tac ? hi?n ong m?i h?n 20 tu?i (45 tu?i vao 2021) va hi?n phap đoi h?i t?ng th?ng ph?i tren 30 tu?i. Nhi?u ng??i cho r?ng ong la ng??i giau nh?t va nhi?u quy?n l?c nh?t n??c, v?i quy?n ki?m soat nhi?u đ?i quan v? trang t? nhan l?n đ??c g?i la 'Kadyrovski'. đ?i quan v? trang ? ti?n than la đ?i b?o v? an ninh c?a cha ong ? b? nhi?u t? ch?c nhan quy?n nh?
Human Rights Watch
cao bu?c th?c hi?n cac v? gi?t h?i va b?t coc.
Ngay
29 thang 8
n?m
2004
m?t cu?c b?u c? t?ng th?ng m?i di?n ra. Theo ?y ban b?u c? Chechnya,
Alu Alkhanov
, c?u B? tr??ng n?i v? nh?n đ??c kho?ng 74% s? phi?u. T? l? ng??i tham gia b?u c? đ?t 85,2%. Nhi?u nha quan sat, nh?
B? Ngo?i giao Hoa K?
,
Lien đoan Nhan quy?n Helsinki
, c?ng nh? phe đ?i l?p, đ?t nghi v?n v? cu?c b?u c?, m?t ph?n vi đ?i th? chinh
Malik Saidullayev
ch?a đ?t t?m c?n thi?t. Vi?c b? phi?u c?ng b? nghi ng?, nh?ng khong h? co m?t nghi v?n chinh th?c nao đ??c đ?a ra. Cu?c b?u c? đ??c qu?c t? giam sat v?i s? hi?n di?n c?a
H?i đ?ng cac qu?c gia đ?c l?p
va
Lien đoan ? r?p
; cac nha quan sat ph??ng tay, du đ??c m?i, đa khong tham gia giam sat do nh?ng vi ph?m t? tr??c đo.
Ngoai chinh ph? đ??c Nga cong nh?n, con co m?t chinh ph? ly khai khong đ??c b?t k? m?t n??c nao cong nh?t (du cac thanh vien đa đ??c trao quy ch? t? n?n chinh tr? t?i chau Au va cac n??c ? r?p, c?ng nh? t?i Hoa K?). Chinh ph? ly khai đa đ??c Georgia cong nh?n (khi
Zviad Gamsakhurdia
con la T?ng th?ng Georgia va T?ng th?ng Chechnya la
Dzhokhar Dudaev
. N?m 1999 chinh ph?
Taliban
c?a Afghanistan cong nh?n n?n đ?c l?p c?a Chechnya va cho phep m? đ?i s? t?i Kabul ngay
16 thang 1
2000
. Vi?c cong nh?n đa b? h?y b? khi Taliban b? đanh b?i n?m 2001. T?ng th?ng c?a chinh ph? nay la
Aslan Maskhadov
, B? tr??ng ngo?i giao la
Ilyas Akhmadov
, ng??i nay c?ng la ng??i phat ngon c?a Maskhadov. Ilyas Akhmadov hi?n s?ng t? n?n t?i Hoa K?.
Aslan Maskhadov
đa đ??c ch?n vao m?t ?y ban giam sat b?u c? qu?c t? n?m 1997 v?i nhi?m k? b?n n?m, s? ki?n nay đa di?n ra sau vi?c ky k?t m?t th?a thu?n v?i Nga. N?m 2001 ong đa đ?a ra m?t ngh? đ?nh keo dai nhi?m k? c?a minh them m?t n?m; ong khong th? tham gia vao cu?c b?u c? t?ng th?ng n?m 2003 b?i cac đ?ng ly khai b? chinh ph? Nga c?m đoan, va Maskhadov đ?i m?t v?i l?i bu?c t?i ti?n hanh kh?ng b? trong n??c Nga. Maskhadov đa r?i
Grozny
sang vung ki?m soat c?a phe ly khai ? phia nam khi
Cu?c chi?n tranh Chechnya th? hai
di?n ra. T?ng th?ng Maskhadov khong th? gay ?nh h??ng t?i m?t s? v? lanh chua v?n con gi? quy?n ki?m soat v?i m?t s? vung lanh th? Chechnya, va quy?n l?c c?a ong c?ng đa m?t. Ong đa len an cu?c t?n cong c?a nh?ng k? n?i lo?n vao Beslan va c? gi? kho?ng cach v?i
Shamil Basayev
, ng??i tuyen b? ch?u trach nhi?m cho cu?c t?n cong tren. Cac l?c l??ng Nga đa gi?t Maskhadov ngay 8 thang 3 n?m 2005. V? am sat Maskhadov c?a cac l?c l??ng Nga đa b? ch? trich r?ng rai b?i v? lanh đ?o ly khai Chechnya "on hoa" đa khong con co th? đong vai tro vao cac cu?c th??ng l??ng.
Akhmed Zakayev
, Pho th? t??ng va la B? tr??ng ngo?i giao th?i Maskhadov, len nh?m ch?c m?t th?i gian ng?n sau cu?c b?u c? n?m 1997 hi?n s?ng t? n?n t?i
Anh Qu?c
. Ong va nh?ng ng??i khac đa l?a ch?n
Abdul Khalim Saidullayev
đ? thay th? Maskhadov sau khi ong nay ch?t, b? qua Basayev. Tuy nhien, đa co tin bao r?ng Basayev thay đ?i l?p tr??ng va tuyen th? trung thanh v?i Saidullayev. Saidullayev la m?t v? th?m phan H?i giao ch?a m?y n?i ti?ng, tr??c kia la m?t ng??i d?n ch??ng trinh H?i giao tren kenh truy?n hinh Chechnya. L?p tr??ng c?a ong c?ng ch?a đ??c ti?t l?, khi?n ng??i Nga va nh?ng ng??i khac đoan r?ng vi?c l?a ch?n ong đanh d?u s? ti?p t?c ?nh h??ng c?a Basayev ? Saidullayev ch? mang tinh hinh th?c ? va s? khan hi?m nh?ng nhan v?t co ?nh h??ng trong phong trao ly khai Chechya. Ngay 17 thang 6 n?m 2006, co tin cho r?ng cac l?c l??ng đ?c bi?t Nga đa tieu di?t
Abdul Khalim Saidullayev
trong m?t tr?n t?p kich t?i lang Argun, Chechnya. Theo t?
The New York Times
, cac kenh truy?n hinh Nga đa chi?u cac hinh ?nh kh?ng khi?p v? m?t than th? co th? la Saidullayev, va m?t Web site c?a quan n?i d?y Chechnya,
Kavkaz Center
, đa xac nh?n cai ch?t c?a ong va tuyen b? ong la m?t ng??i t? vi đ?o. Ng??i k? t?c Saidullayev la
Doku Umarov
. Ngay
10 thang 7
n?m
2006
,
FSB
thong bao r?ng cac m?t v? c?a h? đa tieu di?t Basayev va 12 ten ly khai Chechnya t?i
Ingushetia
khi kich n? m?t qu? bom g?n xe t?i ch? nh?ng ten nay. Quan ly khai Chechya đa bac b? thong tin va tuyen b? r?ng Basayev b? thi?t m?ng khi xe t?i ch? thu?c n? b? n?, va đay la m?t v? tai n?n.
N?m ? ph?n phia đong c?a B?c Caucasus, Chechnya h?u nh? b? bao quanh b?i lanh th? Nga. ? phia tay, n??c nay co bien gi?i chung v?i B?c Ossetia va Ingushetia, ? phia b?c, Stavropol Kray, ? phia đong, Dagestan, va ? phia nam, Georgia. Th? đo Chechnya la Grozny.
- Di?n tich: 19.300 km²
- Cac bien gi?i:
- Ben trong n??c
Nga
:
- N??c ngoai:
Cac con song:
Chechnya n?m trong
Mui gi? Matxc?va
(MSK/MSD). Gi? bu
UTC
+0300 (MSK)/+0400 (MSD).
Trong chi?n tranh, n?n kinh t? Chechnya đa s?p đ?.
T?ng s?n ph?m qu?c n?i
, n?u con s? th?ng ke co th? tin c?y, ch? b?ng m?t ph?n nh? th?i tr??c chi?n tranh. Cac v?n đ? c?a n?n kinh t? Chechya đa gay hi?u ?ng t?i n?n kinh t? Nga - m?t s? v? t?i ph?m tai chinh trong th?p k? 1990 đ??c ti?n hanh thong qua cac t? ch?c tai chinh Chechnya. Chechnya co t? l? cac phien giao d?ch b?ng
dollar M?
so v?i cac phien giao d?ch b?ng đ?ng
rup Nga
cao nh?t ben trong
Nga
. C?ng co r?t nhi?u dollar gi? đ??c in ra ben trong n??c nay. N?m 1994, nh?ng ng??i li khai d? đ?nh đ?a vao s? d?ng m?t đ?ng ti?n m?i, đ?ng
Nahar
, nh?ng đi?u nay đa khong th? di?n ra b?i quan đ?i Nga đa tai chi?m Chechnya trong
Cu?c chi?n tranh Chechnya l?n th? nh?t
.
V?i h?u qu? chi?n tranh, g?n 80% ti?m n?ng kinh t? Chechnya đa b? pha h?y. Nhanh kinh t? duy nh?t đ??c khoi ph?c kha t?t la nganh cong nghi?p
d?u m?
. S?n l??ng d?u m? n?m 2003 đ??c ??c tinh kho?ng 1.5 tri?u t?n (hay 30 ngan
barrels
m?i ngay), gi?m so v?i s?n l??ng đ?nh 4 tri?u t?n m?i n?m trong th?p k? 1980. S?n l??ng n?m 2003 chi?m g?n 0,6% t?ng s?n l??ng khai thac d?u m? c?a Nga. T? l?
th?t nghi?p
cao, kho?ng t? 60 t?i 70 ph?n tr?m. Du đa co m?t s? s? c?i thi?n kinh t?,
buon l?u
va
trao đ?i
v?n chi?m m?t t? l? l?n trong n?n kinh t? Chechnya.
[3]
Theo chinh ph? Nga, h?n 2 t?
dollar
đa đ??c chi cho vi?c tai thi?t n?n kinh t? Chechnya t? n?m 2000. Tuy nhien, theo c? quan qu?n ly kinh t? trung ??ng Nga (
Schyotnaya Palata
), ch?a t?i 350 tri?u dollar đ??c chi tieu.
N?m 2006
MegaFon
(Mobicom-Kavkaz), v?i 300.000 thue bao la cong ty d?ch v? đi?n tho?i di đ?ng duy nh?t ho?t đ?ng t?i Chechnya, du
MTS
va
VimpelCom
c?ng đa đ??c c?p gi?y phep.
[3]
Theo nh?ng con s? ??c tinh n?m 2004, dan s? Chechnya x?p x? 1.1 tri?u ng??i. Theo
cu?c đi?u tra dan s?
n?m 2002,
s? ng??i Chechen
la 1.031.647 tri?u ng??i chi?m 93,5% t?ng dan s? c?a n??c C?ng hoa nay. Cac nhom dan t?c khac g?m
ng??i Nga
(40.645, hay 3,7%),
Kumyks
(8.883, hay 0,8%), va m?t s? nhom nh? khac, m?i nhom kho?ng 0,5% t?ng dan s?.
đa s? ng??i Chechen theo
H?i giao Sunni
, n??c nay đa chuy?n theo đ?o H?i trong giai đo?n t? th? k? 16 t?i th? k? 19. Cu?i th?i k? So vi?t, dan Nga chi?m kho?ng 23% dan s? (269.000 n?m 1989). Vi nh?ng v? t?i ph?m lan tran va cai g?i la
t?y r?a s?c t?c
do chinh ph?
Dzhokhar Dudayev
ti?n hanh, đa s? ng??i dan khong ph?i ng??i Chechen (va nhi?u ng??i Chechen) đa ph?i b? ch?y kh?i đ?t n??c trong th?p k? 1990.
[4]
Cac ngon ng? đ??c s? d?ng ben trong n??c C?ng hoa nay g?m
ti?ng Chechen
va
ti?ng Nga
. Ti?ng Chechen thu?c Vaynakh hay ng? h?
B?c Trung Kavkaz
, nhom nay con bao g?m
ti?ng Ingush
va
ti?ng Batsb
. M?t s? h?c gi? đ?t no vao trong m?t ng? h? l?n h?n
sieu ng? h? Iberia-Caucasia
.
Chechnya la n??c C?ng hoa co dan s? tr? ben trong n??c Nga đang ph?i đau đ?u v?i v?n đ? dan s? gia; đ?u th?p k? 1990, đay la m?t trong s? it vung co t?ng tr??ng dan s?.
- Dan s?
: 1.103.686 (2002) - cac con s? con b? tranh cai
- Thanh th?
: 373.177 (33,8%)
- Nong thon
: 730.509 (66,2%)
- Nam
: 532.724 (48,3%)
- N?
: 570.962 (51,7%)
- Tu?i trung binh
: 22,7
- Thanh th?
: 22,8
- Nong thon
: 22,7
- Nam
: 21,6
- N?
: 23,9
- S? l??ng gia đinh
: 195.304 (v?i 1.069.600 ng??i)
- Thanh th?
: 65.741 (v?i 365.577 ng??i)
- Nong thon
: 129.563 (v?i 704.023 ng??i)
|
Wikimedia Commons co them hinh ?nh va ph??ng ti?n truy?n t?i v?
Chechnya
.
|
B?n đ? va đ?a ly Chechnya
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Cac website đ?c l?p Ph??ng tay va Nga
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Cac s? ki?n l?ch s? Chechnya
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Cac website khong thu?c Chechnya
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Cac website ?ng h? Umarov
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
Cac website c?a quan đ?i Nga va c?u chi?n binh
[
s?a
|
s?a ma ngu?n
]
- Khassan Baiev.
The Oath: A Surgeon Under Fire
.
ISBN 0-8027-1404-8
- Vyacheslav Mironov.
Ya byl na etoy voyne.
(I was in this war) Biblion - Russkaya Kniga, 2001. Partial translation available online
[4]
- Matthew Evangelista,
The Chechen Wars: Will Russia Go the Way of the Soviet Union?
.
ISBN 0-8157-2499-3
.
- Roy Conrad.
A few days...
Available online
[5]
- Olga Oliker,
Russia's Chechen Wars 1994 - 2000: Lessons from Urban Combat
.
ISBN 0-8330-2998-3
. (A strategic and tactical analysis of the Chechen Wars.)
- Charlotta Gall & Thomas de Waal.
Chechnya: A Small Victorious War
.
ISBN 0-330-35075-7
- Paul J., Ph.D. Murphy.
The Wolves of Islam: Russia and the Faces of Chechen Terror
.
ISBN 1-57488-830-7
- Anatol Lieven.
Chechnya: Tombstone of Russian Power
ISBN 0-300-07881-1
- John B Dunlop.
Russia Confronts Chechnya: Roots of a Separatist Conflict
ISBN 0-521-63619-1
- Paul Khlebnikov.
Razgovor s varvarom
(Interview with a barbarian).
ISBN 5-89935-057-1
. Available online in full
[6]
L?u tr?
2008-12-23 t?i
Wayback Machine
- Marie Benningsen Broxup.
The North Caucasus Barrier: The Russian Advance Towards the Muslim World
.
ISBN 1-85065-069-1
- Anna Politkovskaya.
A Small Corner of Hell: Dispatches from Chechnya
ISBN 0-226-67432-0
- Chris Bird.
"To Catch a Tartar: Notes from the Caucasus"
[
ISBN 0-7195-6506-5
]
- Carlotta Gall, Thomas de Waal,
Chechnya: Calamity in the Caucasus
[
ISBN 0-8147-3132-5
]
- Yvonne Bornstein and Mark Ribowsky, "Eleven Days of Hell: My True Story Of Kidnapping, Terror, Torture And Historic
FBI
&
KGB
Rescue" AuthorHouse, 2004.
ISBN 1-4184-9302-3
.