Portałe : Africa

Portałe Africa

L' Africa ła xe el secondo continente par estension e popołassion (dopo l' Axia ). Ła so superficie, pari a 30.065.000 km², ła xe el 20,3% de łe tere emerse del pianeta , i soi abitanti (oltre 800.000.000) i costituise un setimo de ła popolassion mundiałe. L'Africa ła xe dełimita a nord dal Mar Mediteraneo , a ovest da l' Oceano Atlantico , a Sud da l' Oceano Antartego e a est da l' Oceano Indian . A nord-est ła xe separa da l'Axia dal Canałe de Suez che l'e artificiałe. Ła xe traversa da l' Equator e carateriza da na gran varieta de climi.

Miłioni de ani fa, ła gera tuto un bloco de tera insieme col Sud-America e pian pian łe sa ga divixo co l' Atlantego in mezo.

Al di de anco ła xe divixa pułitegamente in 64 Stati, pi do enclave spagnołe su la costa del Maroco , cioe łe do sita de Ceuta e Melilla , e l'ixola de Reunion che ła fa parte giograficamente de l'Africa ma połiticamente ła xe soto de ła Francia . ( Va vanti a lezar... )

Istoria

left|200px Se pol parlar de Storia de l' Africa solo co l' eta del bronzo , co se cata i primi documenti de l'antico Egito . Prima de alora, se pol parlar de l'Africa baxandose soło so łe descoverte archeołogiche .

Da i ricatamenti paleontologici e archeologici se sa che i primi ominidi - animali progenitori de la spece umana - xera presenti in Africa cinque milioni de ani fa. Dopo verghe svilupa el bipedalismo - el caminar so do gambe - i ominidi i sa slarga su tuta l'Africa. Do milioni de ani fa, xe comparso l' homo abilis , n'ominide bon de usar utensili par tajar la carne. No se sa de sicuro, ma par che el no fuse bon de copar grasi animali, contentandose de magnar le vitime de altri animali caciatori. On milion de ani fa, xe la volta de l' homo erectus . L'erectus xera bon de farse armi, de andar a cacia e de defendarse da grosi predatori. L' homo erectus xe sta el primo a lasar l'Africa e portarse en Axia . Da l'homo erectus sa svilupa l' homo sapiens , el primo vero omo moderno. ( Va vanti a lezar... )

Persone

Nelson Rolihlahla Mandela el xe n'ativista e połitego sudafrican. Mandela l'e nato a Qunu el 18 lujo 1918 e deso el vive a Maputo , Mozanbico . El xe sta par tanti ani on leader de l’Africa National Congress ? el grupo che combatea contro l’apartheid in Sudafrica ? e prigioniero połitego a Robben Island fin al 1991. En tel 1993, el ga vinto el Premio Nobel par ła Pace. En Sudafrica, tuti i łe ciama Madiba, titoło de rispeto par i ansiani. ( Va vanti a lezar... )

Giografia

El Lago Vitoria xe el lago piase grande de l'Africa. El xe anca ono de i Grandi Laghi de l'Africa . El lago l'e divixo tra Tanzania , Uganda e Kenya , che'l ghen'a soło un tochetin. Vari fiumi i se imete nel lago, come el Kagera . Dal Lago Vitoria vien fora el Nilo che'l scominsia a Jinja. El livel del lago el xe canbia tante olte nei ultimi ani. Anco el xe de un metro pi baso del livel medio. Anca nel 1910-1920 el livel l'era na zo de pi de un metro. L'utiłixo de łe acque del Nilo el vien regoła da un tratato internassional che ciapa rentro tuti i paixi del bacin acquifero ( Rwanda , Burundi , Tanzania , Uganda , Kenya , Etiopia , Eritrea , Sudan , Egito ). ( Va vanti a lezar... )

Popołi

I maasai i xe un popoło de pastori che vive 'ntel sud del Kenya e 'ntel nord de ła Tanzania , doe i xe conosudi come i arusha . Gh'e altri grupi picenini sparsi - i samburu a Maralal, i maasai del monte Elgon, e fameje maasai in Mozanbico . I maasai i e riva en Kenya nel XVII secolo. I i e vegnudi zo da ła vałe del Nilo. I xera agricoltori, ma i i e deventa pasturi quando i s'a cata nełe zone aride da ła Rift Valley . ( Va vanti a lezar... )

Łengue

El swahili el xe na łengoa africana de orixene bantu . Ła xe nata a Lamu , in Kenya . Ła gramatica del swahili ła xe tipicamente bantu: tute łe parole łe apartien a na clase e bixogna coniugarle rispeto al sogeto e anca a l'ojeto tegnendo conto de ła clase. El vocabołario swahili el xe meta de orixene bantu, e meta de orixene araba. El swahili el se parla en Kenya , Tanzania , Uganda , Isole Comore , Congo Oriental e Mozambico del Nord. El swahili el xe ła lengoa franca de l’Africa de l’est e l’unica łengoa africana dopara da l’ Union Africana . ( Va vanti a lezar... )