|
| Versal saroyi
|
| Mamlakat:
|
Versal, Fransiya
|
| Maqomi:
|
saroy
|
| Rasmiy nomi:
|
Versal Qirollik saroyi
|
| Me?mori:
|
Filibert Le Roy
|
| E?tirofi:
|
1979-yil, Yunesko
|
| Qurilish boshlandi:
|
1623-yil
|
| Qurilish tugallandi:
|
1660-yil
|
| Hududi:
|
1,070 gektar
|
| Bog? hududi:
|
9,467 gektar
|
| Tashrif buyuruvchilar:
|
15 mln 2018
|
| Uslubi:
|
Borokko va klassitsizm
|
| Versal qirol bog?boni:
|
Andre Lenotr
|
| Rasmiy sayti:
|
www.chateauversailles.fr
|
Versal saroyi
(fr. Chateau de Versailles) ?
Parijdan
24 metr uzoqlikda joylashgan saroy-bog? majmuasi. 1995-yildan beri
Fransiya
Madaniyat vazirligi rahbarligida Versal saroyi, muzeyi va milliy mulki jamoat muassasasi tomonidan boshqariladigan hududga aylantirildi. Har yili Versal saroyi, bog?i yoki bog?lariga 15.000.000 kishi tashrif buyuradi va bu uni dunyodagi eng mashhur sayyohlik joylaridan biriga aylantiradi.
[1]
Biroq, COVID-19 pandemiyasi tufayli
Versalga
pullik tashrif buyuruvchilar soni 2019-yildagi sakkiz milliondan 75 foizga kamaydi, 2020-yilda ikki million kishni tashkil qiladi.
Qirol
Lyudovik XIII
bu yerda
uncha katta bo?lmagan qasr qurishni rejalashtiradi, ya?ni ov uchun
mo?ljallangan bino. 1623-yilda Versal saroyi o?rnida oddiy ov uyi qurdi va 1631?34-yillarda uning o?rniga kichik qasr qurdi. Uning o?g?li esa
Lyudovik XIV
? 1660-yilda [[Ver-
sal]]ni ajoyib saroy-bog? ansambliga aylantiradi. Bu ikkala qirolning sevimli qarorgohi edi va 1682-yilda Lui XIV o?z saroyi va poytaxtini Versalga ko?chirdi Bu holatni qirollar Lui XV va Lyudovik XVI davom ettirdilar, ular birinchi navbatda saroyning ichki qismini o?zgartirdilar, ammo 1789-yilda qirollik oilasi va Fransiya poytaxti Parijga qaytdi. Fransuz inqilobidan keyin Versal saroyi atrofidagi shahar aholisi keskin kamaydi. 1666-yildan 1789-yilgacha doimiy qirol qarorgohi bo?lgan.
Napoleon Bonapart
Fransiyani
egallab olganidan keyin 1810-1814-yillarda
Versaldan
yozgi qarorgoh sifatida foydalangan. 1830-yillarga qadar saroyda mazmunli ta?mirlash amalga oshirildi. Uning ichida janubiy qanotning hududlari o?rniga
Fransiya
tarixi muzeyi o?rnatildi. Saroy va bog? 1979-yilda
Fransiyada
XVII-XVIII-asrlarda kuch, san?at va ilm-fan markazi sifatidagi ahamiyati uchun YuNESKO tomonidan Jahon merosi ro?yxatiga kiritilgan. Shuningdek,
Fransiya
Madaniyat vazirligi saroyni, uning bog?larini va uning ba?zi yordamchi tuzilmalarini madaniy ahamiyatga ega yodgorliklar ro?yxatiga kiritdi.
Versal nomli qishloq yaqinidagi bu joy saroy qurilgunga qadar o?rmonli botqoqlik edi, uni Lui XIII qirollikka loyiq emas hudud deb qoniqmagan. 1631-yildan 1634-yilgacha arxitektor Filibert Le Roy Lyudovik XIII uchun bu yerda bir qasr qurdi. Lekin qirolning bu qasrda yashashiga malika Anna rozi bo?lmaydi. 1641-yilda Sen-Jermen okrugida chechak kasalligi avj olgach, Lui XIII o?zining uch yoshli merosxo?ri, bo?lajak
Lui XIV
bilan Versalga ko?chib o?tishga majbur bo?ldi. 1643-yilda Lui XIII vafot etganida, Anna Lui XIVning regent(yosh qirol voyaga yetgunga qadar uning nomidan mamlakatni boshqarib turuvchi kishi)i bo?ldi va ular yana Versalni tark etib,
Parijga
qaytishdi. Parijda malika Anna va uning bosh vaziri kardinal Mazarin Lui XIII ning pul islohotini davom ettirdilar. Natijada 1648-1653-yillarda qirol hokimiyatiga qarshi bir qator qo?zg?olonlarga olib kelsi. Qo?zg?olondan keyin Lyudovik XIV yolg?iz hukmronlik qilishga qaror qildi.
Following Mazarin?s death in 1661,
Otasining
Versaldagi
saroyini saroyga kengaytirishni buyurdi. Versal qurilishi bir necha oylar
davom etgan, unga yirik mablag? va minglab ishchilar jalb etilgan edi. 1670-yilda Le Vau vafot etdi. Birinchi me?mor lavozimini yetti yil davomida bo?sh qoldi.
[5]
Le Vau vafotidan so?ng Versaldagi ishlar uning yordamchisi, arxitektor Fransua d’Orbayga o?tdi. 1670-yillarda yangi me?mor e?tiborini saroydagi ishlarning ichki qismiga qaratdi, chunki saroy qurib bitkazilayotgan edi. Orbay hovlida davlat xizmatchilari uchun bir juft pavilyon qurdi. 1670-yilda d’Orbayga Lui XIVning kuchayib borayotgan hokimiyati ramzi sifatida Versal deb ataladigan shaharni loyihalashtirish vazifasini topshirdi. Atrofida kichik shaharcha qurish uchun 1671-yilda saroy a?zolariga yer berish boshlangan.Keyingi yili Franko-Gollandiya urushi boshlandi va Versal uchun mablag? 1674-yilgacha qisqartirildi.
[6]
Fransuz-golland urushi 1678-yilda fransuz g?alabasi bilan tugaganidan so?ng,
Lui XIV
birinchi me?mor etib Jyul Hardouin-Mansart etib tayinlandi. Lui XIVning tajribali me?mori Versalga 1678-yildan 1681-yilgacha Ko?zgular zalini qo?shish, Lui XIII saroyining hovli jabhasini ta?mirlash va d?Orbay pavilonlarini kengaytirdi. 1678-79 yillarda saroyga tutashgan bir juft otxona qurildi. 1682-yildan 1684-yilgacha Mansart saroyning janubiy qismida italyan uslubidagi ikkita butunlay yangi qanotlarni qo?shdi. 1679-yildan 1681-yilgacha shimoliy qismi ustida ishladi. Urush natijasida moliyalashtirish Versaldagi qurilishni XVII asrning qolgan qismida sekinlashtirdi.
1688
-yilda boshlangan To?qqiz yillik urush
1698
-yilga butunlay ishni to?xtatdi. Biroq, uch yil o?tgach, yana ham xavfliroq bo?lgan
Ispaniya
vorisligi urushi boshlandi. Bu
Fransiyani
inqirozga olib keldi.
https://www.archinform.net/projekte/3834.htm
Shu tariqa Lui XIV mablag?ni qisqartirdi va Mansart
1680
-yillarda rejalashtirilgan hovli fasadini italyancha uslubda qayta qurish kabi ba?zi ishlarni bekor qildi. Lui XIV va Mansart e?tiborni saroy ibodatxonasiga qaratdilar. Uning qurilishi
1699
-yildan 1710-yilgacha davom etgan. Lui XIVning vorislari Lyudovik XV va Lyudovik XVI asosan Versalni ichki qismiga e?tibor qaratdilar. Lui XV
1730
-yilda shimoliy qanotdagi bal zalida joylashgan Salon d’Gerkulning tugatdi va qirolning shaxsiy xonasini kengaytirdi. Bu esa Elchilar zinapoyasini buzishni talab qildi. 1748-yilda Lui XV saroyning eng shimoliy chekkasida saroy teatri, Versal Qirollik operasi qurilishini boshladi, lekin qurilish 1770-yilgacha kechiktirildi.
[7]
Qurilish
1740
-yillarda Avstriya taxti uchun urush va [[1756-yilda
Yetti yillik urush
boshlanishi bilan to?xtatildi. Bu urushlar qirollik xazinasini bo?shatdi va keyinchalik qurilish asosan Lui XVning rafiqasi madam du Barri tomonidan moliyalashtirildi.
1771
yilda Lui XV shimoliy vazirlar qanotini qulab tushayotgani uchun o?zining saroy me?mori Anj-Jak Gabriel tomonidan neoklassik uslubda qayta qurdi. Bu ish ham moliyaviy cheklovlar tufayli to?xtatildi va 1774-yilda Lui XV vafot etganida bitdi.
1784-yilda
Lyudovik XVI Versal saroyini to?liq ta?mirlashdan oldin qirol oilasini qisqa muddatga Sent-Kluga ko?chirdi, ammo moliyaviy qiyinchilik va siyosiy inqiroz tufayli qurilish boshlana olmadi.
1789
-yilda fransuz inqilobi qirol oilasi va hukumatini Versaldan abadiy siqib chiqardi.
[8]
Versal saroyi Lui XIV siyosatining ko?zgusi bo?lib, fransuz san?ati va madaniyatining ifodasi hamda qirol hokimiyatini markazlashtirish uchun xizmat qilgan. Lyudovik XIV birinchi marta Versalda 1664, 1668 va 1674-yillarda bir qator ballar o?tkazib, bundan o?zini ko?z-ko?z qilish uchun foydalangan. Saroy Versalga 1682-yilga kelib ko?chdi. Ammo bu ham rasmiy ravishda emasdi, chunki Fransiya zodagonlari orasida Versal haqidagi fikrlar har xil edi. 1687-yilga kelib, Versal Fransiyaning amalda poytaxti ekanligi hammaga ayon bo?ldi va Lui XIV Versalga zodagonlarni jalb qilishga muvaffaq bo?ldi. Aynan Versal saroyida 1685-yilda Lyudovik XIV
Genuya
elchisi, 1686-yilda Ayuttaya qirolligidan, 1715-yilda Safaviylar Eronidan elchilarni qabul qildi. 1789-yilda fransuz inqilobi yillari bir necha ming erkak va ayollardan iborat olomon nonning qimmatligi va tanqisligiga norozilik bildirib,
Parij
bozorlaridan Versalgacha yurishdi. Ular shahar qurol-aslaha omboridan qurol olib saroyni qamal qilishdi va ertasi kuni qirol, qirol qirol oilasi ketishi bilanoq saroy yopildi.
[9]
[10]
1792-yilda Milliy konvensiya-yangi inqilobiy hukumat barcha rasmlar va haykallarni saroydan Luvrga o?tkazishni buyurdi. 1793-yilda Konvensiya monarxiyaning bekor qilinishini e?lon qildi va saroydagi barcha qirollik mulkini kim oshdi savdosida sotishni buyurdi. Kim oshdi savdosi 1793-yil 25-avgustdan 1794-yil 11-avgustgacha bo?lib o?tdi. Saroyning jihozlari va san?at buyumlari, jumladan, mebellar, oynalar, vannalar va oshxona jihozlari hammasi sotildi. Buyuk Fransiya inqilobidan so?ng Versal muzeyga aylantirildi.
1793 -yildan boshlab bo?sh katta xonalar ekskursiyalar uchun ochildi va ba?zi xonalarga fransuz rasmlari muzeyi va san?at maktabi ochildi.
Napoleon Bonapart
1804-yilda Fransiyani egallaganda, u Versalni o?zining qarorgohi qilish haqida o?yladi, ammo ta?mirlash xarajatlari tufayli bu g?oyadan voz kechdi.
1870-1871-yillardagi Fransiya-
Prussiya
urushi paytida saroyni g?alaba qozongan nemis armiyasining bosh shtabi egallagan. Saroy qismlari ko?zgular galereyasi harbiy kasalxonaga aylantirildi. Vilyam I davrida Prussiya va uning atrofidagi nemis davlatlarini birlashtirgan
Germaniya
imperiyasining tashkil etilishi 1871-yil 18-yanvarda ko?zgular zalida rasman e?lon qilindi. Nemislar 1871-yil mart oyida sulh imzolanmaguncha saroyda qolishdi. O?sha paytda
Parijni
, keyin esa
Bordoni
tark etgan yangi Uchinchi Fransiya Respublikasi hukumati saroyga ko?chib o?tdi. Milliy Assambleyaning yig?ilishlari Opera teatrida bo?lib o?tdi.
Bu qirol qarorgohida Fransiya uchun va jahon tarixida ham muhim bo?lgan ko?plab halqaro shartnomalar imzolangan. Masalan, 1783-yilda AQsh mustaqilligi uchun urushni to?xtatish shartnomasi,
1789
-yilda Inson va fuqarolar huquqi deklaratsiyasi, okkupatsiya davrida germaniyalik harbiylar Versalda
Germaniya
imperiyasini tuzish e?lon qilingan,
1919
-yilda
Birinchi Jahon urushini
to?xtatish shartnomasi imzolangan,
Versal tizimi boshlanishiga ham xizmat qildi ? urushdan keyingi xalqa-
ro aloqa tizimi deb nom oldi.
1979
-yilda Versal saroy-bog? majmuasi YUnesko butunjahon madaniy meros ro?yxatiga kiritildi.
Versal qurilishi absolyutizm o?z kuchini eng yuqori cho?qqisini egallaganda o?ylab topilgan va
amalga oshirilgan. Absalyutizm inqirozga yuz tutgan yillar Lui XIV
podsholigida Versalning qullash davri edi. Qurilishda markazlashtiril-
gan monarxiya g?oyasi aks etgan, feodal tarqoq davlat birlashtirilib,
yagona Fransiyaga aylantirildi. Ijtimoiy qayta qurilish va xo?jalikning
rivoji
Versal
qurilishi bilan bog?liq va muvaffaqiyat shu yo?sinda aks
etgan. oynali galereya nafaqat yangi yorug?lik va fazoviy yechimni be-
radi, balki
Fransiya
ko?zgu sanoati rivojini ham aks etadi, uning birinchi
yutug?i bo?lib, Venetsiya oynalari bilan raqobatlashgan.
1668
-yilda yangi xonalar paydo bo?ladi, mar-
mar saroyi devorlari saqlanib qoladi, tashqi fasadning katta qismi yo?q
qilinadi. G?arbiy fasad uch marta uzunroq bo?ladi, eski binoning birin-
chi qavati qayta qurilgan. Yuqori qavat ayvonga olib chiqadi, marmar
saroy bilan bog?ni birlashtiradi. Ikki nafis binolar shimoliy va janubiy
fasadlarni uzaytiradi. Janubiy qismida qirolicha zinapoyasi bor, shi-
moliy zinapoya elchilar uchun bo?lgan. Levo saroyning tantanavor qis-
mini bezashga ulgurmadi. Fransua D’obre
ikkita pavilyonni panjara bilan fasadning sharqiy
chiziqlari orqali o?rnatgan. shunday qilib ?Qirol saroyi“ tugatiladi.
Levo tomonidan yaratilgan Versal Mazarini kordinali o?limidan so?ng
unchalik mahobatli ko?rinishga ega emas edi. Uni o?zgartirish uchun
XVII asr oxirida yirik me?morlardan biri Jyul Mansar taklif etildi.
[11]
Uning rahbarligida saroy yanada mahobatli bo?ladi: 500 metrdan
shimoliy va janubiy fasadlari tomon ikkita qanoti quriladi. shimoliy
qsmida cherkov joylashgan. Ayvon tepasida yana ikki qavat qurilib,
oynali galereya yaratildi. Urush va tinchlik zallari tugatiladi.
Undan tashqari, Mansar ikki korpusdan iborat vazirlar saroyini ham
yaratadi. Bino tashqi ko?rinishini o?zgartiradi, lekin balandligi qoladi.
Mahobatlilik paydo bo?ladi, katta o?lchamdagi va oddiy sokin ritmdagi
kompozitsiyadagi barcha elementlar yagona butunlikni namoyish etadi.
Versal landshaft me?morchiligi shedevr hisoblanib ? saroy bilan
bog?ni alohida ko?rish mumkin emas. saroy qurilishi Levo tomonidan
boshlangan bo?lsa, Andre Lenotr
Fransiya
tarixiga Versal qirol bog?boni
bo?lib kirib keldi. Uning g?oyasi bo?yicha
Parijdagi
Tyuilri bog?lari,
Londondagi
Marli, moliya vaziri Fukega tegishli Vo-le-Vikont bog?lari
yaratilgan. Fuke, ya?ni yosh monarx qiroldan ham zo?r bog?ga ega
bo?lgani uchun hatto qamoqqa olingan edi.
