| Niccolo Machiavelli
|
|---|
| Tavalludi
|
3-may
1469
[1]
[2]
|
|---|
| Vafoti
|
21-iyun
1527
[1]
[2]
|
|---|
| Fuqaroligi
|
Republic of Florence
|
|---|
| Otasi
|
Bernardo di Niccolo Machiavelli
|
|---|
| Onasi
|
Bartolomea di Stefano Nelli
|
|---|
Nikkolo Makiavelli
(
Machiavelli
,
italyancha
:
Niccolo di Bernardo dei Machiavelli
; 3-may 1469-yil
Florensiya
? 22-iyun 1527-yil, o?sha yerda) ? italyan
[3]
mutafakkiri, siyosatchisi, faylasuf,
yozuvchi
, g'arb nazariyasiga doir asarlar muallifi. Makiavelli Florensiya hukumatida qator lavozimlarda ishlagan, ulardan eng muhimi, respublika diplomatik aloqalari uchun mas’ul bo?lgan ikkinchi kanselyariyaning kotibligi edi. Makiavellining asosiy asari ?Hukmdor“ sanaladi (
italyancha
:
Il Principe
, 1513-yillar
[4]
atrofida yozilgan). Biroq, ?Florensiya tarixi“ va
"Tit Liviyning
birinchi dekadasi haqida mulohazalar" asarlari uning siyosiy qarashlarini ancha yaxshi aks ettiradi hamda uni ?hukmdorning kuchli qo?li“ g?oyasi emas, balki, respublika g?oyalari tarafdori sifatida tavsiflaydi
[5]
.
Makiavelli zamonaviy siyosiy falsafa va siyosatshunoslik asoschilaridan biri hisoblanadi.
Makiavelli siyosiy hayotini ikki bosqichga ajratish mumkin. Birinchi bosqichda, 1498-yilda Florensiya Respublikasining ikkinchi kotibi lavozimini egallaganidan boshlab, u asosan davlat ishlari bilan shug?ullangan. 1512-yilda Makiavelli faol siyosatdan majburan chetlashtirilgach, keyinchalik uning nomini mashhur qilgan asarlarni yozgan ikkinchi bosqich boshlandi.
Nikkolo Makiavelli
3-may
1469-yilda
huquqshunos Bernardo Makiavelli oilasida,
Florensiyadagi
Via Romana (hozirgi
Via Guicciardini
) ko?chasidagi saroyda tug?ilgan. Ushbu saroyda Bernardo Makiavelli oilasidan tashqari sulolaning boshqa a?zolari ham yashagan. Makiavelli bolaligi qashshoqlik va qiyinchilikda o?tganini ta?kidlagan bo?lsa-da, uning oilasi boylik jihatidan o?rta sinfga mansub edi. Biroq, bu oilani kelib chiqishiga ko?ra, huquqqa ega bo?lganidan pastroq ijtimoiy darajaga qo?ydi. Makiavelli oilasi uzoq vaqt davomida Florensiya siyosatida ham gonfalonistlar va priorlar bilan ham qatnashgan. Nikkolo tug?ilganda, urug?ning soni kamayib, o?z ta?sirini yo?qotgan edi. Ota, oiladagi eng kambag?al, hech qachon ko?zga ko?ringan yoki foydali lavozimni egallamagan; bu hatto uning noqonuniy tug?ilgan bo?lishi mumkinligi haqidagi taxminlarga ham sabab bo?ldi. U amaliyotchi huquqshunos edi va eri bilan bir nechta qishloq uylaridan ijaraga berib daromad olardi, lekin oilaning daromadi pastligicha qoldi. Ularning daromadi kitob sotib olish uchun yetarli emas edi (Bernardo Makiavelli o?qishni yaxshi ko?rardi va katta kutubxona yig?ardi) va bundan tashqari, ularda Florensiya elitasi kabi ta?lim uchun yetarli deb hisoblangan ? qadimgi yunon tilini o?qitish, xususiy o?qituvchilar yollash, turli fanlarni yaxshilash kabilar yo?q edi.
Yetti yoshidan boshlab lotin tilini o?rganishni boshlagan Nikkolo imkon qadar yaxshi ta?lim oldi. U lotin va italyan klassikalarini mukammal bilgan.
Tit Liviyning
"Rim tarixi"ni
yaxshi bilgan va uni Tsitseron
va Iosif Flaviy asarlari bilan ?Tit Liviyning birinchi o?n yilligidagi nutqlar“ni yozishga ilhomlantirgan, yunon mualliflari asarlarining tarjimalarini o?qigan. Uning hayoti va faoliyati universitet darajasidagi ma?lumotni namoyon etadi, ammo uning universitetda o?qigani haqida aniq ma?lumot yo?q. Bir talqinga ko?ra, u
huquqni
o?rgangan va o?qituvchilari orasida
Florensiya universitetining
yunon va lotin tillarida notiqlik bo?limi mudiri bo?lgan Marchello Adriani bor. U
Dante
,
Bokkachcho
,
Petrarka
[3]
ijodini yuksak baholagan.
Tarixchi-biograf
Roberto Ridolfi
Makiavellini o?rtacha bo?yli, ozg'in odam sifatida ta?riflaydi: ?Sochlari qora, terisi oq, boshi kichik, yuzi ingichka, peshonasi keng edi. Juda yorqin ko?zlar va ingichka lablar, uning yuzida doim nim tabassum bo'lgandek tuyilardi“
[6]
.
Nikkolo Makiavellining hayoti xavfli, ammo qiziqarli davrda kechdi.
Rim papasi
butun bir armiyaga ega edi va
Italiyaning
badavlat, mustaqil shahar-davlatlari qo?shni davlatlar bo?lmish ? Fransiya,
Ispaniya
yoki
Muqaddas Rim imperiyasi
hukmronligi ostida edi. Bu tartibsiz to?ntarishlar, ishonchsiz ittifoqlar va hal qiluvchi so'nggi daqiqada o?z hukmdorlarini osongina o?zgartira oladigan buzuq yollanma askarlar davri edi.
Piazza della Signoria maydonida Savonarolaning qatl etilishi
Makiavellining yoshlik davrlarida rasman respublika hisoblangan Florensiya
Medichilar oilasi tomonidan ko?p yillar davomida boshqarib kelinar edi.
1494-yil noyabrda fransuz qiroli Karl VIII armiyasi Italiyaga kirib,
Florensiyaga
yetib keldi. Yosh hukmdor Piero di Lorenzo Medichi muzokaralarga borib, bir nechta asosiy qal’alarni topshirishni va 200 000 florin miqdorida katta badal to?lash buyurilgan xo?rlovchi tinchlik shartnomasini imzolashga muvaffaq bo?ldi. Piero Florensiya Signorialar roziligisiz bunday shartnomani tuzish uchun rasmiy vakolatga ega emas edi. G?azablangan xalqning qo?zg?olonidan qo?rqib, Piero o?z akalari bilan shahardan qochib ketishadi. Medichi urug?ining hukmronligi tugaydi va bu sulola vakillariga o?z vatanlariga qaytish taqiqlanadi. Qayta tashkil qilingan Florensiya Respublikasi tiklanadi, ?Katta kengash“ va ?saksontaliklar kengashi“ tuziladi. Fransuzlar bilan olib borilgan muzokaralar natijasida yanada qulay shartlarda tinchlik shartnomasi tuziladi, ammo Florensiyaning asosiy porti
Piza
qo?ldan boy beriladi. Muzokaralarning muvaffaqiyati va yangi konstitutsiyaning qabul qilinishida rohib Savonarola muhim rol o?ynadi, bu shahar siyosatiga ta?sir ko?rsatadigan fuqarolar doirasini keskin kengaytirdi. Bir necha yil davomida u va uning tarafdorlari ?yig?layotgan“ deb nomlangan katta ta?sirga ega bo?ladi
.
Makiavelli siyosatining saqlanib qolgan eng qadimgi dalillari uning ikkita maktubidir. 1497-yil 2-dekabrdagi maktub kardinal Jovanni Lopesu yo?llangan bo?lib, o?z oilasining bahsli yerga bo?lgan huquqini tan olish to?g?risidagi iltimosini o?z ichiga olgan; natijada Makiavelli foydasiga qaror qabul qilingan. 1498-yil 9-martdagi ikkinchi maktubida Florensiyaning Rimdagi elchisi Rikardo Bekkaga bergan hisobotida Nikkolo Jirolamo Savonarolaning harakatlarini tanqidiy tavsiflaydi
.
Nikkolo Makiavelli. Rassom: Santi di Tito.