한국   대만   중국   일본 
Bag?dod - Vikipediya Kontent qismiga o?tish

Bag?dod

Ishoratlarni tahrirla
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
( Bog`dod dan yo?naltirildi)
Bu atamaning boshqa ma?nolari ham mavjud. Qarang: Bag?dod (ma?nolari) .
Bag?dod
????????
Metropolis
Flag of Bagʻdod
Flag
Official seal of Bagʻdod
Seal
Nickname: 
Tinchlik shahri (?????????? ?????????) [1]
Davlat Iroq
Gubernatorlik Bag?dod
Asos solingan 30-iyul mill.avv 762-yil
Asos solingan Caliph al-Mansur
Hukumat
 ? Turi Hokim-kengash
 ? Bag?dod shahar maslahat kengashi Ammar Moussa Kadhum
Hudud
 ? Umumiy 673 km 2 (300 sq mi)
Balandligi
34 m ( 110 ft)
Aholisi
  (2024)
 ? Umumiy 7 921 134 [2]
Vaqt mintaqasi UTC+3 (Arab standart vaqti)
Pochta kodi
10001 dan 10090 gacha
Veb-sayt amanatbaghdad.gov.iq (arabcha)

Bag?dod  ? Iroqning poytaxti (1921); Bag?dod muhofazasining ma?muriy markazi. Dajla daryosining har ikki sohilida ; Markaziy va Janubiy Osiyo hamda O?rta dengiz mamlakatlarini birlashtirib turuvchi yo?llar chorrahasida. Mamlakatning eng katta shahri . Aholisi 4 mln. kishi (1990). Bag?dodda arablar (aksariyat), kurd , arman , turk , yahudiy va forslar yashaydi. Iqlimi O?rta dengiz iqlimi; yanvarning o?rtacha temperaturasi 10°, iyulniki 34°, yiliga o?rtacha 163 mm yog?in yog?adi. Bag?dodni 762-yil xalifa Mansur (754 ? 775) Madinat as-Salom (Tinchlik shahri) nomi bilan bino qilib, Abbosiylar xalifaligi poytaxtiga aylantirgan. Bag?dod etimologiyasi to?g?risida bir necha rivoyatlar bo?lib, shulardan eng ko?p tarqalgani: Bag?dod (Dodning bog?i) va But (sanam) tuhfasi. IX asrda Bag?dod xunarmandchilik , savdo va o?rta asr Sharq madaniyatining markazi bo?lgan. Bag?dodni eronlik buvayhiylar (945), sal-juqiylar sultoni To?g?rulbek (1055) va mo?g?ul xoni Hulokuxon (1258) bosib olgan. 1393 va 1403-yillarda Amir Temur saltanati tarkibiga kirgan. 1410 ? 1508-yillarda Bag?dod Qora qo?yunli va Oq qo?yunli ko?chmanchi turkman xonlari qo?l ostida bo?ldi. 1508-yilda Eron sa-faviylari eg?allagan, 1534-yil esa Usmonli turklar davlatiga qo?shib olindi. 1623-yilda Bag?dodni Eron shohi Abbos I bo?ysundirgan. 1638 ? 1917-yillarda Usmonli turklar tasarrufida bo?ldi. XVIII asrda Bag?dod Osiyodagi yirik savdo markazlaridai biriga aylandi. Birinchi jahon urushi davrida Bag?dodni Angliya qo?shinlari bosib oldi (1917-yil mart), 1920-21-yillarda Angliyaning mandatli hududi tarkibida. 1921-58-yillar Iroq qirolligining , 1958-yildan Iroq Respublikasining poytaxti.

Bag?dod

Bag?dod ? mamlakatning transportsanoat, savdo-moliya markazi. Bag?dod, avtomobil va havo yo?llarining tuguni. Xalqaro ahamiyatga ega aeroport bor. Yirik daryo porti (chetga don. xurmo , jup, teri va boshqa chiqariladi). Mamlakatdagi sanoat korxonalarining (asosan to?qimachilik , ko?nchilik , tikuvchilik va oziq-ovqat ) 25 %i Bag?dod Metallsozlik, kimyo , sement sanoati , elektrotexnika zavodi bor. Hunarmandchilikda ro?zg?or asboblari, zargarlik buyumlari, gilam , poyabzal kabi mahsulotlar ishlab chiqariladi. Bag?dod yaqini (Dora)da neftni qayta ishlovchi yirik zavod bor. Shaharda ko?plab zamonaviy binolar qurilgan. Shaharning chap sohildagi qismida ma?muriy muassasalar, parlament , xukumat binolari , o?ng sohilida ishlab chiqarish korxonalari va ustaxonalar joylashgan. Dajlaga bir necha yirik ko?prik qurilgan. Me?moriy yodgorliklardan Zubayda maqbarasi (XIII asr), Xon Marjon karvonsaroyi (1358 ? 59), Abbosiylar saroyi (XII-XIII asrlar), Oltin masjid (XVI asr) va boshqa saqlangan.

Bag?dodda universitetlar, Fanlar akademiyasi, Nafis san?at instituti (1936), yuridik, savdo, tibbiyot , o?qituvchilar kollejlari, ko?plab muzeylar , jumladan Iroq muzeyi, Arab osori atiqa muzeyi, kutubxonalar bor.

Etimologiyasi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Bag?dod nomining kelib chiqishining bir nechta versiyalari mavjud. ?Bag?dod“ nomi miloddan avvalgi IX asrdagi Ossuriya mixxat yozuvlarida va shoh Navuxadnazar II (miloddan avvalgi VI asr) muhri tushirilgan Bobil g?ishtlarida uchraydi [3] .

Bag?dodning ahamiyati xalifa Abu Ja?far al-Mansur tomonidan asos solinganidan beri keskin oshgan. Xalifa shaharga Madinat as-Salom nomini berdi, bu arabcha ?tinchlik shahri“ degan ma?noni anglatadi. Bu rasmiy nom hisoblangan va tangalarda zarb qilingan, shuningdek boshqa rasmiy maqsadlarda ishlatilgan. XI asrga kelib, ?Bag?dod“ nomi butun dunyoga mashhur shaharning yagona nomiga aylandi [4] [5] .

Bag?dod nomining kelib chiqishining eng keng tarqalgan varianti bu o?rta fors tilidan ?bag“ ? ?xudo“ va ?dad“ ? ?berilgan“ so?zlaridan kelib chiqqan. Bu ?Xudoning in?omi“ yoki ?Xudo tomonidan berilgan“ deb tarjima qilinadi [6] [7] [8] [9] [10] [11] . Buni, o?z navbatida, qadimgi fors tilida ham uchratish mumkin [12] . Kamroq tarqalgan versiya bu nomni b?gh ? ?bog?“ va dad ? ?berilgan“ so?zlarining birikmasi bilan bog?laydi [13] .

Geografiya va iqlimi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Bag?dod Iroqning deyarli markazida, Dajla daryosi bo?yida, Diyala daryosining og?zidan uncha uzoq bo?lmagan joyda joylashgan. Shahar va uning atrofidagi ob-havo sharoitlariga subtropik va O'rta yer dengizi iqlimi ta?sir qiladi. Yanvar oyida o?rtacha havo harorati +10 °C, iyulda +34 °C atrofida. Yillik o?rtacha yog?in 160 dan 180 mm gacha. Eng ko?p yog?ingarchilik dekabr-yanvar oylariga to?g?ri keladi. Yoz maydan oktyabrgacha davom etadi: bu vaqtda Bag?dodda juda issiq, qahraton ob-havo kuzatiladi (iyulda o?rtacha kunduzgi harorat +43 daraja atrofida), yomg?ir juda kam yog?adi. Qish dekabrdan martgacha davom etadi. Qishda maksimal havo harorati +18 darajadan oshmaydi. Qor yog?ishi holatlari kuzatilgan (bu oxirgi marta 2008-yilning yanvarida sodir bo?lgan edi) [14] . 2011-yil 21-yanvarda ?1 dan ?3 °C gacha sovuq ob-havo qayd etilgan. Bu mutlaq minimal qiymatlarga yaqin.

May-iyun oylarida shimoli-g?arbdan shamol esadi. Bu davrda Bag?dod va uning atrofida chang va qum bo?ronlari ? ?xamsin“ tez-tez sodir bo?ladi.

O?simliklardan asosan taroqli o?t, xurmo , sho?r o?t, qamish , tol uchraydi. Suvda suzuvchi qushlar, xususan, Dajla daryosi qirg?oqlarida uya quradi (sazan, so?m baliq va boshqalar). Poytaxt yaqinida mayda kemiruvchilar va kaltakesaklar uchraydi. Shuningdek, ko?plab zararli hasharotlar, ayniqsa bezgak tashuvchi chivinlar bor.

Tarixi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Zamonaviy Iroq poytaxti hududidagi kichik aholi punktlari, arxeologik qazishmalarga ko?ra, mil.avv XIX-XVIII asrlarda allaqachon mavjud bo?lgan.

Bag?dod 762-yil 30-iyulda Dajla daryosining g?arbiy qirg?og?ida tashkil etilgan. Shaharning Abbosiylar davlatining poytaxti sifatida qurilishi xalifa Abu Jafar al-Mansurning farmoni bilan boshlangan [15] . Arab xalifaligida hokimiyatni qo?lga kiritgan abbosiylar poytaxtni Damashqdan sharqqa, o?z tarafdorlari uchun tayanch bo?lib xizmat qilgan Xurosonga yaqinroq ko?chirishga qaror qildilar. Bundan tashqari, yangi poytaxt VII-VIII asrlarda o?zining sharqiy chegaralarini sezilarli darajada kengaytirgan xalifalikning geografik markaziga yaqinroq bo?lgan.

IX-X asrlarda Bag?dod Yaqin Sharq hududlarining yirik madaniy va iqtisodiy markaziga aylandi. Bu yerda hunarmandchilik va boshqa mamlakatlar bilan savdo juda tez va muvaffaqiyatli rivojlandi. Bag?dodga Arabiston , Hindiston va uzoq Yevropa davlatlaridan turli mahsulotlar va qimmatbaho buyumlar yetib kelardi. IX asr oxirida arab olimi Ibn Xordodbeh tomonidan tuzilgan tarixiy hujjatlarda Bag?dod va ar-rus (rus) savdogarlari o?rtasidagi savdo aloqalari qayd etilgan. Abbosiylar davrida (VIII-XIII asrlar) Bag?dod arab (ba?zi manbalarda Bag?dod) xalifaligining poytaxti bo?lgan.

Abbosiylar davlati parchalanganidan keyin shaharning siyosiy va ma?muriy roli sezilarli darajada pasaydi, ammo uning madaniy ahamiyati barcha arab mamlakatlari uchun juda muhimligicha qoldi. Bag?dod tezda yirik ilmiy markaz maqomini oldi. Bu yerda XIII asr boshlarida 30 dan ortiq kutubxona ochildi. 945-yilda shahar Buyidlar sulolasi mulki tarkibiga kirdi va 1055-yildan Saljuqiylar davlati tarkibiga kirdi.

1258-yilda Xon Hulagu boshchiligidagi mo?g?ul bosqinchilari Bag?dodga bostirib kirib, shaharni talon-taroj qildilar. Bag?dod Eron Hulaguid Ilxonligi nazoratiga o?tdi [16] .

1356?1411-yillarda Bag?dod mo?g?ul Jaloiriylar sulolasining viloyat markazi bo?lgan.

XIV asr oxiri, so?ngra XV asr boshlarida Bog?dod barlos hukmdori Temurlan tomonidan bosib olinadi, buning natijasida ko?plab shahar binolari vayron bo?ladi, qimmatbaho buyumlar talon-taroj qilinadi. 1393-1405-yillarda Bag?dod Temur imperiyasining bir qismini tashkil etgan.

1411-1469-yillarda Bag?dod Qoraqo‘yunlular sulolasining viloyat markazi bo?lgan.

1469?1508-yillarda Bag?dod Oqqo?yunlular sulolasi davlatining viloyati markazi bo?lgan.

1508?1523-yillarda Bag?dod Safaviylar sulolasi davlatining viloyat markazi bo?lgan.

1523-1529-yillarda Bag?dodda kurdlar hukmronlik qilgan.

1529?1534-yillarda Bag?dod yana Safaviylar davlatining bir viloyati markazi bo?lgan.

1535-yilda turk-fors urushi paytida Bag?dod Usmonlilar imperiyasiga qo?shib olindi.

1624-yilda, navbatdagi turk-fors urushi paytida Bag?dod yana safaviylar nazoratiga o?tdi, ammo 1638-yilda 40 kunlik qamaldan so?ng u 1917-yilgacha bo?lgan Usmonli imperiyasiga qo?shildi.

1917-yilda ingliz qo?shinlari shaharga bostirib kirdi va uning hududini egallab oldi. 1920-yilda inglizlar Iroqda iqtisodiy ustunlikka erishib, Bag?dodni mandatli hududning ma?muriy markazi deb e?lon qildilar va 1921-yilda davlat suverenitetini tan olgach, Bag?dod Iroq Qirolligining poytaxti bo?ldi. 1923-yilda shaharda Iroq muzeyi tashkil etilgan bo?lib, unda asosan yirik arxeologik kolleksiyalar ? Qadimgi Bobil va Ossuriya tarixiy va madaniy yodgorliklari, Parfiya podsholigi, Sosoniylar davlati hududida topilgan san?at buyumlari va boshqalar joylashgan.

1941-yilda fashistlar va Britaniyaparast kuchlar o?rtasidagi qarama-qarshilik davrida shaharda qisqa vaqt ichida hokimiyat bo?shlig?i paydo bo?ldi. Bunday vaziyatda Farhud nomi bilan mashhur bo?lgan qonli pogrom bo?lib o?tdi, unda kamida 175 kishi halok bo?ldi va ko?plab uylar yoqib yuborildi. Pogrom urushdan so?ng darhol Iroqdan yahudiylarning ommaviy chiqib ketishiga bilvosita sabab bo?ldi.

1940?1950-yillarda shaharda bir necha bor imperialistik hukumat siyosatiga qarshi ommaviy norozilik namoyishlari bo?lib o?tdi, milliy ozodlik harakati avj oldi, unga poytaxtning minglab aholisi qo?shildi. Eng yirik fuqarolik tartibsizliklari 1948, 1949, 1952 va 1954-yillarda Bag?dodda bo?lib o?tgan. 1950-yillarning o?rtalarida Iroqda ro?y bergan inqilobiy voqealar Hoshimiylar monarxiyasining tugatilishiga va 1958-yil iyulida mustaqil Iroq Respublikasining tashkil topishiga olib keldi, Bag?dod uning poytaxti deb e?lon qilindi. 1960-yillarning oxiri va 1970-yillarning boshlarida shaharda neft korxonalaridan tashqari barcha sanoat korxonalari milliylashtirildi. 1980-1990-yillarda Fors ko?rfazidagi harbiy to?qnashuvlar (avval Iroq va Eron, keyinroq Iroq va Quvayt o?rtasida) natijasida poytaxtda iqtisodiy faoliyat jiddiylashgan [17] .

Adabiyotlar [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

  • O?zME . Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Manbalar [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

  1. ↑ Petersen, Andrew ?Baghdad (Madinat al-Salam)“ . Islamic Arts & Architecture (2011-yil 13-sentyabr). 2016-yil 16-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2016-yil 23-avgust.
  2. ↑ Andoza:Cite Web
  3. ↑ ?Baghdad, Iraq“ . 2013-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2013-yil 11-yanvar.
  4. ↑ ??? ???? ??? ????? ????? ??? ???? ?“ . Seenjeem.maktoob.com. 2013-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2010-yil 27-aprel.
  5. ↑ ??? ???? (?????)? - ??? ??????? ??? ? Google ??????“ . Egabat.google.com. 2013-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2010-yil 27-aprel.
  6. ↑ ?3 civilians wounded in IED attack in Baghdad Iraq“ . 2013-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2013-yil 11-yanvar.
  7. ↑ ?Baghdad, Iraq“   (deadlink) . 2013-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2013-yil 11-yanvar.
  8. ↑ ?Persian Gulf Studies Center“ . 2013-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2013-yil 11-yanvar.
  9. ↑ ?BAGHDAD i. Before the Mongol Invasion ? Encyclopaedia Iranica“ . 2013-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2013-yil 11-yanvar.
  10. ↑ (ingl.) (ingl.) [1] ( at books.google.com Error: unknown archive URL 20150402060319 sanasida arxivlangan ) Baghdad name
  11. ↑ (ingl.) [2] ( at books.google.com Error: unknown archive URL 20150402034855 sanasida arxivlangan ) Baghdad name
  12. ↑ Guy Le Strange, ?Baghdad During the Abbasid Caliphate from Contemporary Arabic and Persian“, str. 10
  13. ↑ (ar.) ??? ???? (?????)? - ??? ??????? ??? - Google ??????“ . Egabat.google.com. 2013-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2010-yil 27-aprel.
  14. ↑ ?Lenta.ru: Из жизни: В Багдаде впервые за 100 лет выпал снег“ . 2008-yil 14-mayda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2010-yil 29-yanvar.
  15. ↑ ?Искусство Аравии, Сирии, Палестины и Ирака в Средние века | Istoriya arxitekturi“ . totalarch.ru. 2020-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2020-yil 4-fevral.
  16. ↑ Oboronoy Bagdada rukovodil Suleyman-shax, glava oguzskogo plemeni Ивэ . Sm.: V. Minorsky Studies in Caucasian history. ? London, 1953.
  17. ↑ ?В это место ни ногой. Назван худший в мире город для проживания“  (ru). Life.ru (2019-yil 13-mart). Qaraldi: 2019-yil 13-mart. 



"
https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Bag?dod&oldid=4312399
" dan olindi