Bahoulloh

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Bahoulloh

Bahoullohning Akkodagi maqbarasi
Tavalludi
Mirzo Husayn-Ali Nuri

12-noyabr 1817-yil
Tehron , Eron
Vafoti 29-may 1892-yil ( 1892-05-29 )
(74 yoshda)
Akko , Usmoniylar Imperiyasi
Fuqaroligi Fors
Millati Forscha
Turmush o?rtog?i Asiya
Bolalari Abdul-Baho , Bahiya Xonim
Otasi Mirzo Abbos Buzurg Nuri
Onasi Xadicha Xonim

Bahoulloh (kirillcha ?Bahoulloh“) (arab   ????? ???? asl ismi Mirzo Husayn Ali 1817-1892) ? Bahoiy e?tiqodining asoschisi. U Forsda zodagon oilada dunyoga keladi va Bobiylar e?tiqodiga sodiqligi sabab surgun qilinadi. 1863-yil Iroqda , u Tangridan yangi zuhur keltiruvchi ekanligini ilk bor e?lon qiladi va umrining qolgan qismini Usmoniylar Imperiyasi qamoqlarida o?tkazadi. Uning ta?limoti axloqiy va ma?naviy taraqqiyotdan tortib dunyoni boshqaruvigacha qamrab olib, vahdat va dinning yangilanishi tamoyillarining atrofida aylanadi. [1]

Bahoulloh rasmiy ta?lim olmay ulg?aygan bo?lsa-da, o?qimishli va taqvodor edi. Uning oilasi ancha badavlat edi va Mirzo Huseyn Ali 22 yoshida hukumatdagi lavozimni rad etadi va buning o?rniga oilaviy mulkni boshqarib, xayriya ishlariga katta vaqt va mablag? ajratadi. [2] Bahoulloh hech qanday mavqe yoki shuhrat izlashga qiziqmaydi. 27 yoshida u Bobning xushxabarini qabul qilganini ma?lum qiladi, Tangri yaqinda yangi Mazhar yuborishini targ?ib qila boshlagan yangi diniy harakatning shiddatli tarafdorlaridan biriga aylanadi. [3] Bob va uning minglab izdoshlari Eron hukumati tomonidan e?tiqodi tufayli qatl etiladi. 33 yoshida Bahoulloh mo??jiza bilan o?limdan qoladi va mol-mulki musodara qilinib, Erondan quviladi.

Siyoh-Chol zindonida zanjirband paytida, ozod etilishidan biroz oldin, Bahoullohga Tangridan vahiy keladi va uning ilohiy vazifasi boshlanadi. [4] 1863-yilda Bag?dodda u o?zini Bob bashorat qilgan va kutilayotgan Tangrining elchisi deb e?lon qiladi. Shu bois, Bahoiylar Bahoullohni qator dinlarning esxatologik umidlariga javob beradigan Tangrining Zuhuri deb e?tirof etadilar. [4]

Iroqda bo?la turib, Bahoullohning yo?llagan nomalari yana Eron hukumatining g?azabini qo?zg?atadi va ular Usmoniylar Imperiyasidan uni uzoqroqqa surgun qilishni talab qiladi. U Istanbulda bir necha oyni o?tkazadi, u erdagi hukumat uning diniy da?volariga ziddiyatda bo?lib, Bahoullohni to?rt yil davomida Edirnada uy qamog?iga, so?ngra esa ikki yili juda og?ir o?tgan Akko -zindon shahridagi qamoqxonada qamoq jazosiga tortadi. Bahoullohga nisbatan cheklovlar asta-sekin yengillashtirilib, uning oxirgi yillari Akko atrofida nisbatan erkinlikda o?tadi.

Bahoulloh 1 500 jildga yaqin, ba?zilari kitob hajmida bo?lgan nomalar yozadi, ular kamida 802 tilga tarjima qilingan. [2] Ba?zi diqqatga sazovor asarlari qatoriga " Nihon kalimalar " , " Kitobi-Iqon " va " Kitobi-Aqdas " (Eng muqaddas kitob) kiradi. Ba?zi asarlar tasavvufiy bo?lib, Tangrining sifati va ruhning taraqqiyotiga qaratilgan bo?lsa, boshqalari jamiyatning ehtiyojlari, izdoshlari uchun diniy qonunlar yoki uning ta?limotini targ?ib qiluvchi Bahoiy muassasalarining tuzilmasi bilan bog?liqdir. [5] U insonlarning mohiyatan ma?naviy mavjudot ekanligini o?rgatadi va ularni ilohiy fazilatlarni rivojlantirishga, jamiyatning moddiy va ma?naviy taraqqiyotiga hissa qo?shishga da?vat etadi. [6]

Bahoulloh 1892-yil Akko yaqinida vafot etadi. U dafn qilingan joyi hozirda 236 mamlakat va hududlarda istiqomat qiluvchi va 5 milliondan 8 milliongacha odamni tashkil etuvchi Bahoiylar nomi bilan tanilgan izdoshlari uchun ziyoratgohga aylandi. [7] Bahoiylar Bahoullohni Iso Masih yoki Muhammad kabi Tangrining Mazhari yoki Tanngrining elchisi deb biladi. [8]

Ismi, maqomi va talaffuzi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Bahoulloh ([Bahoulloː], arabcha : ??????????) ? maqomi bo?lib, ?Allohning shuhrati“ ma?nosini bildiradi. U Nur viloyatidagi zodagon oilaning farzandi bo?lib, Mirzo Huseyn Ali Nuriy ( forscha : ????? ???????? ????) nomi bilan mashhur edi. 1848-yilda Bedashtdagi anjumanda u arabchadan ?Shuhrat“ yoki ?Ulug?vorlik“ degan ma?noni anglatuvchi Baho (????) maqomini oladi. [9]

Bahoiy e?tiqodidagi ko?plab ramziy belgilar va iboralar mohiyatan Baho (Baha? ? ? ?? ) so?zidan olinadi. Masalan, 9 qirrali yulduz yoki to?qqiz tomonli ibodatgohlar Baho (Baha? ? ? ?? ) kalomining qiymatiga ishoralar bo?lib, numerologiya (abjad) tizimiga ko?ra (b = 2, h = 5, a = 1, ? = 1) 9 ga teng. Bahoiy so?zi Bahoullohning izdoshi degan ma?noni anglatadi, Uning o?g?li esa Bahoullohga sadoqatini ko?rsatish uchun o?z unvonini Abdul-Baho (Bahoning xizmatkori) deb tanlaydi. 1930-yillarda Bahoiylar arab tilini lotin yozuviga aniq tarjima qiladigan standartlashtirilgan arab transliterasiyasi tizimini qabul qiladilar.

Erondagi ilk hayot [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Bahoullohning otasi, Mirzo Buzurgning tasviri.

Bahoulloh 1817-yil Eronning Tehron shahrida dunyoga keladi. Bahoiy mualliflari uning nasl-nasabini Ibrohimning ikkala xotini, Xetura [10] va Sara [11] orqali, Zardusht [1] payg?ambardan, shoh Dovudning otasi Iesseyadan [12] va Sosoniylar Imperiyasining [1] so?nggi shohi Yazdigird III dan kelib chiqqan, deb biladilar. Bahoullohning onasi Xadicha xonim [12] [13] , otasi esa Mirzo Buzurg nomi bilan mashhur bo?lgan Mirzo Abbos-i-Nuri. U kishi Fath-Ali Shoh Qajarning o?n ikkinchi o?g?li Imom-Virdi Mirzoning vaziri bo?lib xizmat qilgan.

Bahoulloh 1835-yil Tehronda bir zodagonning qizi Asiyya Xonimga uylanadi, o?shanda u 18 yoshda, Asiyya Xonim esa 15 yoshda edilar. [14] [15] Yigirma yoshga to?lganida, Bahoulloh imtiyozli hayotdan voz kechib, buning o?rniga o?z vaqti va moddiy resurslarini qator xayriya ishlariga bag?ishlaydi, va u ?Miskinlarning Otasi“ [2] sifatida taniladi.

Bobning tan olinishi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Asosiy maqola : Bobiylar E?tiqodi

1844-yilning may oyida Sherozlik 24 yoshli savdogar Sayyid Mirzo Ali-Muhammad nafaqat Islomning Va?da qilingan Xaloskori ( Qoyim yoki Mahdiy [Mihdi]), balki Muso, Iso va Muhammad kabi Tangridan kelgan yangi payg?ambar ekanligi haqidagi xabari bilan Forsni larzaga keltirdi. [8] [16] U ?Bob“ (arabcha ?darvoza“ degan ma?noni anglatadi) unvonini oldi, bu esa uning ruhiy ?ilohiy ilm darvozasi“ sifatidagi maqomini ko?rsatardi va u Tangri tomonidan yuboriladigan yanada buyukroq murabbiyning yaqinda paydo bo?lishiga yo?l tayyorladi. [16] [1]

Isroilning Hayfa shahridagi Karmel tog?ida 19 ta ayvon o?rtasidagi Bobning Maqbarasi.

Mulla Husaynga [17] o?zining ilohiy vazifasini e?lon qilgandan so?ng, ko?p vaqt o?tmay, Tangrining hidoyati ko?rsatgan zotga maxsus Lavhni [18] etkazish uchun Bob uni Tehronga yuboradi. Mulla Husayn bir tanishi orqali Bahoulloh haqida xabar topadi, va ushbu Lavhni Bahoullohga etkazishning zaruriyatini his qiladi ? Mulla Husayn ushbu voqeani maktub orqali etkazganida, bu xabar Bobga ulkan quvonch bag?ishlaydi. [11] Bahoulloh Lavhni olganida 27 yoshda edi. U Bob bitiklarining haqligini darhol tan oladi va uni boshqalar bilan baham ko?rish uchun ko?tariladi. [14]

O?zi tug?ilib o?sgan Nur viloyatida, Bahoullohning mashhur inson sifatidagi maqomi Bob ta?limotini o?rgatish uchun katta imkoniyatlar yaratadi va uning safarlari ko?pchilikni, jumladan islom ulamolarini ham jalb qiladi. [19] Uning Tehrondagi uyi faollikning markaziga aylanadi, va u din uchun oliyhimmat moliyaviy yordamlar ko?rsatadi. [20] Bahoulloh 1848-yilning yozida Xuroson viloyatidagi Bedashtda , 22 kun davom etgan [1] va Bobning 84 [21] nafar izdoshi qatnashgan yig?ilishga tashrif buyurib, anjumanni tashkil qiladi. Bu anjumanda Islomning (shar?iy) qonunlarini saqlab qolmoqchi bo?lganlar va Bob yangi diniy saltanatni boshlab berganiga ishonganlar o?rtasida tarixiy munozaralar bo?lib o?tadi. Bahoulloh ikkinchi nuqtai nazar atrofida murosa kelishuviga o?z ta?sirini ko?rsatadi. [22] Aynan Bedashtda Mirzo Husayn-Ali Nuriy Baho (Baha?) [1] ismini oladi va boshqa barcha ishtirokchilarga ham yangi ruhiy ismlar beradi; [2] [23] bundan keyin Bob o?z Lavhlarida ularga shu nomlar bilan murojaat qiladi. Bobning eng mashhur shogirdi Tohira (arabchadan ?pokiza“ degan ma?noni anglatadi) anjumandan so?ng hibsga olinganida, Bahoulloh uni himoya qilish uchun bu ishga aralashadi. Keyinchalik uning o?zi ham vaqtinchalik hibsga olinib, bastinado bilan jazolanadi. [24]

Har bir Bahoiy uchun ziyoratgoh bo?lgan Bob Maqbarasining oqshom ko?rinishi

Bobiylar dini ko?plab izdoshlarni jalb qilib, tezda butun Fors bo?ylab tarqaladi. Bu holat, ulamolarning jamoatlari va shu bilan imtiyozlarni ham yo?qotishdan, va Bobiylar jamoasining ta?siri kuchayishidan havotirdagi fuqarolik hokimiyatning keng ko?lamli qarshiliklarini keltirib chiqaradi, [10] natijada minglab Bobiylar tinimsiz ta?qib kampaniyalarida o?ldiriladi. 1850-yilning iyul oyida Bobning o?zi ham 30 yoshida Tabrizda otib o?ldiriladi. [1]

Bob o?z ta?limotida o?zini, insoniyat komillikka erishganining ramzi ? barcha odamlar birdamlikda, bir insoniy oiladek yashaydigan, mustahkam tinchlikni o?rnatish uchun Tangri tomonidan yuborilgan ikki Tangri mazharlarining birinchisi deb ataydi. [25] Bahoiylar, Bobning ta?limoti ?barcha millatlar birligi, barcha dinlar hamjihatligi, barcha odamlarning teng huquqliligi, hamda, rahm-shafqatli, maslahatlashuvli, bag?rikeng, demokratik, axloqiy dunyo tartibi bilan tavsiflanadigan jamiyatni oxir-oqibat barpo etish uchun“ zamin yaratdi [21] , deb biladilar. Bobning barcha ta?limotida "Tangri zohir etadigan zot" , Bob yo?l tayyorlayotgan buyuk va?da qilingan Zotga ishoralar bor. Bob ko?plab bashoratlarida keyingi ilohiy muallim, U kutayotgan O?z shahidligidan ko?p o?tmay paydo bo?lishini ta?kidlaydi. [26] Bob o?zining asosiy asarlaridan birida shunday deydi: "Nigohini Bahoullohning tartibotiga qaratib, o?z Tangriga hamdu sanolar aytgan muborakdir". [16]

Hibsga olinishi va qamoq jazosiga hukm qilinishi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Bobning qatl etilishi va Bobning etakchi shogirdlarining, jumladan, deyarli barcha Hayot Harflari  ( arab ???? ????) ning ommaviy qirg?in qilinishi Bobiylar jamoasi uchun qattiq zarba bo?ldi. Musulmon peshqadamlari aqidaparast olomonni ularga qarshi zo?ravonlikka undaganida, ko?p bobiylar hujum qilganlarga qarshi tajovuzkor harakatlar qilishdan bosh tortib, o?zlarini himoya qilishga kirishardilar, [2] ammo, odatda bu, ularni o?ldirish bilan yakunlanardi. Bobiylar jamoasining ba?zi sabotsiz a?zolari, shafqatsiz ta?qiblar oqibatida, Bob e?lon qilgan haqiqatlarni to?g?ri tushunadigan etakchilarini yo?qotib qo?yganliklari sababli, o?zlarini, Bob belgilab qo?ygan tamoyillarning asl doirasida ushlab tura olmasliklarini, oldindan aytish mumkin edi, va shunday bo?ldi ham. 1852-yil 15-avgustda o?zlari ko?rib turgan dahshatlardan aqlini yo?qotgan va umidsizlikka tushgan ikki yosh Bobiy bu fojialarda Eron shoxini ayblab, Nasriddin Shohga suiqasd qiladilar. Ular ishlatgan to?pponcha qushlarga otiladigan sochma o?q bilan o?qlangan va shohga jiddiy jarohat etkazmagan edi. Biroq, bu suiqasd Bobiylar jamoasiga shafqatsizlikda avvalgidan ham og?ir bo?lgan yangi ta?qiblar to?lqinini olib keladi. Mamlakatni zo?ravonlik to?lqini qamrab oladi. [10]

Tergovlar bu ikki jinoyatchi yordamsiz o?zi harakat qilganini aniqlagan bo?lsa-da, taniqli yoki gumon qilinayotgan Bobiylarni, jumladan, Bahoullohni ham kollektiv jazolash uchun, hukumat vazirlari bir-birlari bilan kimo?zar raqobat qilganliklari tufayli, ?terror hukmronligi“ [10] boshlanadi, natijada o?sha yili 10.000dan ortiq Bobiylar o?ldiriladi. [16] Bobiylar harakatini qo?llab-quvvatlashi bilan tanilgan Bahoulloh hibsga olinib, Tehrondagi ?Siyoh Chol“ (Qora o?ra) zindoniga tashlanadi. Siyoh Chol, oldinroq jamoa hammomlaridan biri uchun suv ta?minlovchi hovuz bo?lgan edi. Uning devorlari ichidagi mahbuslar sovuq va badbo?y havoda, juda og?ir zanjirlar kishani azobida edilar. Zanjirlar Bahoullohning badanida hayotining oxirigacha o?z izini qoldiradi. Shohning onasi va hukumat vakillari, shohning maqtoviga sazovor bo?lish uchun Bahoullohni qatl qilishga sabab izlaganliklari tufayli, Bahoulloh to?rt oy davomida o?sha zindonda mahbuslikda bo?ldi. [19]

Vahiy [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Siyoh-Chol qamoqxonasida, mazkur qorong?ulik muhitda yana bir tasavvufiy voqea yuz beradi. Bahoulloh, zohiran har jihatdan inson bo?la turib, u Tangri tomonidan insoniyatga yangi xabar keltirish uchun tanlangan, Bob e?lon qilgan va?da qilingan zot, ekanligini tavsiflaydi. [1] Bahoiylar, Bahoullohning ruhiy vazifasining bu tongini Bobning "Olloh zohir etadigan Zot" haqidagi bashoratlarining amalga oshishining boshlanishi, deb biladilar. [27] Bob va Bahoullohning [21] [28] qo?shaloq vahiysining ?ajralmas“ tabiati va birligi, bahoiylar uchun, har ikkala ta?limotni yagona diniy birlikdek ko?rishi va 1844-yil Bob vazifasini e?lon qilgan kuni Bahoiy e?tiqodining boshlanish sanasi, deb bilishlarining sababidir.

Forsdan surgun qilinish [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Bahoullohning pasporti, 1853 yil, yanvar

To?rt oy davomidagi og?ir uqubatlardan so?ng, Bahoullohning ыhohning hayotiga [16] suiqasd qilinishiga aloqasi yo?qligi isbotlangach, u kasal va mutloq ozgan holda Siyoh-Choldan ozod qilinib, o?z vatani Erondan umrbod surgun qilinadi. [12] O?zining bepoyon mulki va boyligidan mahrum qilingan Bahoulloh va uning oilasini 1853-yil yanvar oyining o?ta qattiq qishida Bag?dodga jo?natishadi, shu tariqa umrining oxirigacha Usmonlilar Imperiyasi hududidagi surgunlar boshlanadi. [3]

Surgunlikdagi hayot [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Bag?dod [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Bahoulloh Bag?dodga etib kelgach, Forsda Bobning ta?qibga uchragan izdoshlarining so?nib borayotgan ruhini rag?batlantirish va jonlantirish uchun xabarlar va din muallimlarini jo?nata boshlaydi. Vaqt o?tishi bilan ba?zi bobiylar Bahoullohga yaqinroq bo?lish uchun Bag?dodga ko?chib keladilar. Ulardan biri, keyinchalik Subh-i-Azal nomi bilan tanilgan, Bahoullohning 13 yosh kichik o?gay ukasi unga ergashib, Bobiylar qatoriga kirgan, va hatto ba?zi dastlabki safarlarida uning nomidan kuzatuvchi bo?lgan Mirzo Yahyo edi. Otalarining vafotidan so?ng Yahyoning tarbiyasi va unga g?amxo?rlik qilish bilan asosan Bahoulloh shug?ullangan. [1] Bahoulloh Siyoh-Chol zindonida bo?lganida Yahyo yashirinib yuradi, [1] biroq, Bahoulloh Iroqga surgun qilinganidan so?ng, u kiyimlarini almashtirib, Eronni tark etadi va Bag?dod tomon yo?l oladi. [10]

Yahyo bir muncha vaqt Bag?dodda Bahoullohning kotibi bo?lib xizmat qiladi, biroq, Bobiylarning Bahoullohga borgan sari maftun bo?layotganliklariga nisbatan hasadi, Yahyoni Bobiylar diniga rahbarlik qilish yo?lini izlashga majbur qiladi. [10] [19] Yahyo va uning bir necha tarafdorlari Bobiylar orasida o?zlarini ulug?lashga urinadilar, Bob bir necha yil oldin, Yahyo hali o?smirlik chog?ida [1] [29] " Tangri zohir etadigan zot " zohir bo?lgunga qadar Yahyoni belgilangan etakchi deb yozgan edi. Bu maktub, u Bobning vorisi yoki noibi etib tayinlanganligini anglatadi, deb ta?kidlar edi Yahyo. Mazkur maktubda bunday maqom ko?rsatilmaganligi va Bobning boshqa bitiklarida uning dinidan ?vorislik yoki noiblik muassasasi“ [21] qoidalari aniq olib tashlanganligi sababli, ilmli Bobiylar Yahyoning da?vosini darhol rad etdilar. Bob, va?da qilingan yakka kishi kelgach hech bir kalom mo?minlar uchun majburiy bo?lmaydi, deb ham buyurgan edi. [21] Boshqalar esa Yahyoning niyatlarini shubha ostiga qo?yishardi, chunki u endilikda yuqori maqomga da?vogar bo?la olish uchun hech qachon Bobiy dinini yoki Bobiylarning hayotini himoya qilish yo?lida, hech narsa qilmagan, deb hisoblardilar. [19] [30] Yahyo o?z harakatlarini kuchaytirish uchun, shu paytlarda, Bahoulloh haqida yolg?on mish-mishlar va ayblovlarni tarqatish orqali uni obro?sizlantirishga harakat qildi, bu esa Bag?dod jamoasidagi Bobiylar orasida norozilikni keltirib chiqardi.

Kurdistonga ketish [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Yahyo bilan bahslashishdan yoki ?ruhiy tushkunlikdagi Bobiylar jamoasining [10] birligi va omonligini xavf ostiga qo?yadigan“ biror narsa qilishga rozi bo?lmagan Bahoulloh o?z oilasini ukasi Mirza Musoning qaramog?iga topshiradi va hech kimni ogohlantirmasdan, 1854-yil 10-aprelda Bag?doddan Kurdistonning Sulaymoniya yaqinidagi tog?lariga chiqib ketadi. Keyinchalik u, Bobiylar jamoasida ixtilof manbasi bo?lmaslik uchun jo?nab ketganini yozadi. [31] [16]

Dastlab bu tog?larda zohid bo?lib yashab, Bahoulloh darveshcha kiyinadi va Darvish Muhammad-i Eroniy ismini qo?llaydi. [31] [19] Sulaymoniyada taniqli tariqat shayxi tasodifan Bahoullohni uchratib qoladi va uni mehmonga taklif qiladi. [14] U erda bir talaba Bahoullohning nafis husnixatiga e?tibor beradi, bu esa etakchi muallimlarning qiziqishini uyg?otadi. Murakkab diniy mavzulardagi savollariga javob berar ekan, Bahoulloh o?z bilimi va donoligi bilan tezda hayratga sazovor bo?ladi. [1] Naqshbandiya , Qodiriy va Xolidiy tariqatlari etakchilaridan Shayx Usmon, Shayx Abdur-Rahmon va Shayx Ismoil Undan maslahat so?ray boshladilar. [19] Aynan Shayx Abdur-Rahmon uchun Bahoulloh ?To?rt Vodiy“ kitobini nozil qiladi. [1]

Bahoullohning Bag?doddagi Bobiylar jamoasida yo?qligi davrida Mirzo Yahyoning asl tabiati tobora oydinlashib borardi. Yahyo ruhiy rahnamolik qila olmagani va Bob o?rgatgan yuksak taqvoni kundalik hayotda ko?rsata olmagani sababli, Bobiylarning jamiyatdagi hurmati va shiddat ruhiyati tez orada tanazzulga yuz tutadi. Uning Bahoullohni va uni sevganlarni obro?sizlantirish uchun qilgan harakatlari esa o?sib borardi. Shu bilan birga, Yahyo Bobiylar e?tiqodidan o?ziga moddiy manfaat ko?rish va o?zining yolg?on maqomini yuksaltirishga harakat qilib, Bobning aytganlariga sharmandalarcha zid bo?lgan vositalarni qo?llaydi. [16] U, shuningdek, jinoiy faoliyat bilan ham shug?ullanadi, jumladan, Yahyo o?ziga dushman deb o?ylagan yoki xayolida raqiblarining tarafdorlari deb hisoblagan boshqa Bobiylarni o?ldirishga, bir necha izdoshlarni undab ishontiradi. [1] Yahyo hatto Fors shohiga yana bir suiqasd uyushtirish uchun urinish qiladi. [32] [26] Yahyoning diniy rahnamo sifatidagi mutlaq muvaffaqiyatsizlikka uchragani, Bobiylarning aksariyati uning da?volarini rad etishiga olib keladi. [10]

Sulaymoniyada yashovchi bir ?avliyo“ haqidagi mish-mishlar Bag?doddagi Bobiy do?stlarning qulog?iga etib borgach, ular bu Bahoulloh ekanligini gumon qilib, qarindoshlarining biridan uni topishni va jamoaga yordam berish uchun qaytishini iltijo qilishni so?raydilar. [10] Hatto, Yahyo ham chaqiruvini qo?shgan, qattiq iltimoslarni qabul qilib, [10] Bahoulloh 1856-yil 19-martda Bag?dodga qaytib keladi. [31]

Bag?dodga qaytish [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Keyingi 7 yil davomida Bahoulloh Bobiylar jamoasini tubdan o?zgartirishga kirishadi. O?zining shaxsiy namunasi, shuningdek, Bobiylarni rag?batlantirish va ular bilan doimiy muloqot qilish orqali, Bahoulloh ?jamoani Bobning hayotiylik davrida erishgan axloqiy va ruhiy darajaga qaytaradi“. [10] Qayta jonlangan Bobiylar harakatiga tobora ko?proq odamlar ergashardi. [31] Bahoullohning ruhiy yo?lboshchi va Bobiylar etakchisi sifatida shuhrati oshgani sayin, Mirzo Yahyo chetda qolaverardi. [10] Bahoullohning obro?-e?tibori Bag?dod va uning atrofida tarqalishi, uning asarlarining keng yoyilishi bilan birga ?shahzodalar, olimlar, tasavvuf oriflari va davlat amaldorlari“ni ham unga jalb qildi, ularning ko?pchiligi ?Fors davlatining ijtimoiy hayotida muhim o?rin egallar edi“. [10] [14] Bu voqealar Eron islom ruhoniylarini xavotirga soladi va eron shohi va uning maslahatchilarida ?qattiq qo?rquv va shubha“ni yana bir bor kuchaytiradi. [10]

Konstantinopolga taklif [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Fors hukumati Usmonlilar imperiyasi hukumatidan Bahoullohni Forsga qayta topshirishni so?raydi, ammo, ular rad etishadi. [31] Shundan keyin forslar Usmonlilardan Bahoullohni Eron chegarasi yaqinida joylashgan Bag?doddan uzoqroqqa jo?natishlarini talab qiladilar. Natijada, 1863-yilning aprel oyida sulton Abdul-Azizning o?zi Bahoullohni Usmonlilar imperiyasining poytaxti Konstantinopolga (hozirgi Istanbulga ) istiqomat qilish uchun taklif qiladi. [29]

Birinchi e?lon [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

1863-yil 22-aprelda Bahoulloh Bag?doddagi uyini tark etib, Dajla daryosi qirg?og?iga yo?l oladi va Bag?dodlik muxlislardan biri foydalanishni taklif qilgan yam-yashil Najibiya bog?iga kirish uchun narigi qirg?oqqa o?tadi. [33] U erda Bahoulloh o?n ikki kun davomida oila a?zolari va unga hamrohlik qilish uchun tanlangan bir necha yaqin izdoshlari bilan birga bo?ladi. Bog?ga etib kelgach, Bahoulloh o?z hamrohlariga o?zini Bob va?da qilgan ?Tangri zohir etadigan yakka kishi“ ekanligini [10] va hozirda bu dunyoda Tangrining eng oxirgi zuhuri vazifasi boshlanganini e?lon qiladi. [12] [14] [34]

Konstantinopolda musofirlik [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Bahoulloh bu bog?ga Rizvon (jannat) bog?i deb nom berib, 1863-yil 3-mayda uni tark etadi va oilasi bilan Usmonlilar hukumatining [31] [14] mehmoni sifatida Sultonning bosh vaziri Ali Posho tomonidan ularni himoya qilish uchun hukumat tashkil etgan otliq faxriy soqchilari hamrohligida Istanbulga yo?l oladi. [29] Sayohatchilar orasida Bahoullohdan unga hamrohlik qilish uchun ruxsat so?ragan kamida 25 kishiga yaqin odam bor edi. Mirzo Yahyo Sulton tomonidan taklif qilinmagan bo?lsa-da, u yo?lda guruhga qo?shiladi. [29] [14] Oradan 15 hafta o?tgach, Bahoulloh 1863-yil 16-avgustda Usmonlilar imperiyasining poytaxtiga etib keladi. [1] Sulton hukumatining turli vazirlari va taniqli arboblari o?z hurmatlarini unga bajo keltirib, uni kutib oladilar. Fors elchisi ham Bahoullohni etib kelganining ertasi kuniga uni qutlash uchun o?zi belgilagan odamlarni yuboradi. [29]

O?sha paytlarda Bahoulloh kabi hukumatning taniqli mehmonlari ?bosh vazir va boshqa yuqori martabali amaldorlar huzuriga borish“ udum edi, va bu vaqt davomida mehmonlar xayrixohlikka erishish, vositachilik bitimlarini va o?zlari uchun turli shakllarda rasmiy qo?llab-quvvatlanishlarni ta?minlashga erishish odat tusiga kirgan edi. Bahoulloh javobiy tashrifga bormaganida, Usmonlilar imperiyasining sobiq bosh vaziri Kamol Posho bu odatni eslatib ham qo?ygan edi. Bahoulloh bu amaliyotdan xabardor ekanligini, ?lekin, hech kimga hech qanday talab qo?ymagani yoki ulardan iltifot kutmagani uchun hech kimga murojaat qilish uchun unda hech qanday asos yo?qligini“ aytadi. [29] [14]

Bahoullohning mustaqilligi va inqito? holatida ekanligidan Fors elchisi, Bahoullohni Usmonlilar hukumati oldida [35] qasddan yomon ko?rsatish va uni poytaxtdan badarg?a qilishni talab qilish uchun foydalanadi. [2] Natijada, Konstantinopolga kelganidan to?rt oy o?tmay, bosh vazir Sultonga Bahoullohni va uning hamrohlarini Adrianopolga (hozirgi Edirna ) quvg?in qilishni taklif qiladi, hukmdor esa darhol ma?qullaydi. [35]

Adrianopolga quvg?in qilish [31] [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Bahoulloh Adrianopolda turgan uy

1863-yil 12-dekabrda Bahoulloh oilasi va boshqa hamrohlari bilan Adrianopolga etib keladi. Uning bu erda, to?rt yarim yil davom etgan surguni uning Bobiylar orasida vazifasining yanada kengroq ochishi va uning Amri ommaviy e?lon qilinishi uchun muhim davr bo?ldi. Keyingi ikki yil davomida Bahoullohdan taralgan bitiklar Erondagi Bobiylar orasida keng tarqaladi. Bahoulloh Eronga bir necha ishonchli izdoshlarini yuboradi va Bobiylarning aksariyati uni o?z e?tiqodlarining etakchisi sifatida tan oladilar. [35] [10]

Bobiylarga qarshi ta?qiblarning yo?qligidan dadillashgan Mirzo Yahyo, Bahoullohga nisbatan hasadi yanada yondirayotgan rahbarlik ishtiyoqini davom ettirish uchun ?o?z ixtiyoriy xilvatidan chiqishga“ qaror qiladi. [36] O?zining shaxsiy rivoji uchun Bahoulloh o?lishi kerak degan ishonch bilan Yahyo, birinchi navbatda, uni choyga taklif qilgan Bahoullohni zaharlaydi. [14] [19] Uning bu qilmishi bir oy davom etgan og?ir xastalikka sabab bo?ladi va umrini oxirigacha Bahoullohning qo?lida titroq qoldiradi. Garchi Bahoulloh bundan xabardor bo?lganlarga, nima sodir bo?lganini gapirmaslikni maslahat bergan bo?lsa-da, voqeadan voqiflar ko?payib, Bobiylar orasida kuchli sarosimani keltirib chiqaradi. Biroq, aynan Yahyoning Bahoullohning hayotiga keyingi suiqasd qilishi ?jamiyatda misli ko?rilmagan hayajonga“ sabab bo?ladi. [29] Unda Bahoullohning hammom xizmatchisi bo?lgan, an?anaviy sartarosh Ustod Muhammad-Aliy-i-Salmoniy ishtirok etadi. [14] Salmoniyning xabar berishicha, Yahyo to?satdan unga mehribonlik ko?rsata boshlagan va keyin bir kun kelib, agar u hammomda Bahoullohga suiqasd qilsa, bu ularning diniga ?katta xizmat“ bo?lishiga shama qilgan. Salmoniy shu qadar g?azablanganki, u darhol Yahyoni o?zini o?ldirishga tayyor turganini ? biroq, bu Bahoullohga yoqmasligini bilganligi sabab, ikkilanganini so?zlab beradi. U hayajonlanib, Bahoullohning sodiq ukasi Mirzo Musoga voqea haqida xabar beradi, u esa Yahyo bu haqda ko?p yillardan beri o?ylab yurganini aytib, unga e?tibor bermaslikni maslahat beradi. [19] Hanuz xafaligi tugamagan Salmoniy bu haqda Bahoullohning to?ng?ich o?g?li Abdul-Baho bilan bo?lishadi, Abdul-Baho esa bu haqda boshqalarga gapirmaslikni so?raydi. Nihoyat, Salmoniy Bahoullohga xabar beradi, u ham bu haqda hech kimga aytmaslik kerakligini ta?kidlaydi. Bu voqeaga qadar Yahyo, Bahoulloh doimo mehribonlik va g?amxo?rlik qilgan o?gay uka bo?lganligi sababli, Bobiylar jamoasining aksariyati, hatto ular uning alohida diniy maqomga da?volarini qabul qilmagan bo?lsalar ham, Yahyoga hurmat ko?rsatishar edi. Biroq, Salmoniy sukut saqlay olmay, Yahyo undan so?ragan narsalarni boshqalarga ochiq aytib berganida, [37] Yahyoning xatti-harakatlari va niyatlari Bobning ta?limotiga zid bo?lganligi Bobiylar orasida katta sarosimaga sabab bo?ladi. [29]

Kenja ukasi va singlisiga Bobiylar me?yorlariga muvofiq yashash uchun etarlicha yo?l-yo?riq va imkoniyatlar berib, o?tmishda qilgan ishlari uchun uni qayta-qayta kechirgandan so?ng, [38] Bahoulloh Mirzo Yahyoga [31] U Tangrining oxirgi mazhari ekanligi va o?zining Bob ta?kidlagan va?da qilingan yakka kishi, ?Tangri zohir etadigan yakka kishi“ [14] ekanligini rasman e?lon qilish vaqti keldi, deb qaror qiladi ? chunki bu e?lon, agar Yahyo Bobga sodiq qolganida edi, undan Bahoullohga itoat qilishni talab qilardi. [39] Bahoulloh bu bayonotni 1866-yil [31] mart oyining boshida, Bahoullohning o?z qo?li bilan yozilgan va Uning kotibi tomonidan Yahyoga ovoz chiqarib o?qib berilgan Lavh orqali amalga oshiradi. [11] Bahoulloh o?zining ruhiy maqomini aniq e?lon qilishdan tashqari, Yahyoni ?Bob unga aniq bergan ko?rsatmaga munosib, uni tan olishga va qo?llab-quvvatlashga“ chaqiradi. [10] Mirzo Yahyoning javobi, Bahoulloh emas, balki uning o?zi Bob tomonidan aytib o?tilgan va?da qilingan yakka kishi degan, e?tiroz bo?ldi. Yahyoning bu harakati Bahoullohga sodiq bo?lgan, Adrianopoldagi deyarli barcha bobiylarni, Yahyo va uning bir nechta tarafdorlari bilan, tezda har qanday aloqani uzishga qaror qilishlariga sabab bo?ladi. Bu voqea haqidagi xabar Fors va Iroqdagi Bobiylarga, shuningdek, Bobning omon qolgan oila a?zolariga etib borar ekan, ularning Bahoullohni qo?llab-quvvatlashga bo?lgan munosabati bir xil bo?ladi. [10] Mirzo Yahyoning ilohiy maqomga da?vo qilishga urinishi uni ko?pchilik Bobiylardan haqiqatan ajratib qo?ydi, chunki bu Bobning o?z izdoshlari bilan tuzgan ahdiga zid edi, unga ko?ra ?Tangri zohir etadigan yakka kishi“ o?zini e?lon qilsa, barcha Bobiylar uni qabul qilishlari shart edi. [35] O?sha vaqtdan boshlab Bobning va?da qilingan yakka kishi haqidagi ta?limotini tushunganlar o?zlarini ?bahoiylar“, (Baho ahli, Bahoullohning izdoshlari (nazarda tutiladi) deb atay boshlaydilar. [10] [40]

Akkoga oxirgi surgun va qamoq [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Bahoullohning surgunlarini ko?rsatuvchi xarita

Bahoiy jamoasiga aylangan Bobiylar jamoasi o?rtasida barcha hurmat va ta?sirni yo?qotgan Mirzo Yahyo yana Bahoullohni turk hukumatiga qarshi tashviqotda ayblab, Usmonlilar hukumati oldida obro?sizlantirishga urindi. [31] [2] Yahyoning ig?vo harakatlari tufayli hukumat tergov qo?zg?atdi, natijada Bahoulloh oqlanadi, ammo, diniy muammolar kelajakda tartibsizliklar keltirib chiqarishi mumkinligidan havotirlangan Usmonlilar, Bahoullohni ham, Mirzo Yahyoni ham o?z imperiyasining olis hududlarida qamoqqa tashlashga qaror qiladi. [12] [31] 1868-yil iyulda qirollik farmoniga ko?ra, Bahoulloh va uning oilasini, Akko shahridagi jinoyatchilar uchun eng dahshatli mustamlakada, umrbod qamoq jazosiga hukm qilinadi; ular bilan birga Adrianopoldagi bahoiylarning aksariyati va bir hovuch Azaliylar (Mirzo Yahyoning tarafdorlari) ham surgun qilinadi. [41] [42] Mirzo Yahyoning fitnasi o?zini ham asirga tushishiga sabab bo?ladi ? turk hukumati uni fitnaga aloqador deb gumon qilgani sabab u, oilasi, ba?zi Azaliylar va to?rtta Bahoiylar bilan Kiprdagi Famaguste qamoqxonasiga jo?natadi. [10] [3] [43] [44]

Bahoulloh hibsga olingan Akkodagi qamoqxona

1868-yil 12-avgustda Adrianopolni tark etib, Bahoulloh va uning hamrohlari 31-avgustda Akko shahriga etib keladilar va u erda shahar qal?a-qamoqxonasiga tashlanadilar. [31] Akko aholisiga yangi mahbuslar davlatning, Tangring va uning dinining dushmani ekanligi va ular bilan muloqot qilish qat?iyan man etilganligi aytiladi. Akkodagi birinchi yillar o?ta og?ir sharoitlarda kechadi, ko?plab bahoiylar kasallikka duchor bo?ladi (oxir-oqibat uchtasi vafot etadi). [31] 1870-yilning iyun oyi, Bahoullohning 22 yoshli o?g?li Mirza Mehdining bir kuni oqshomda qamoq tomida duo o?qib va mulohaza yuritib u erdan bu erga yurganida to?satdan yorug?lik uchun qo?yilgan, qo?riqlanmagan tuynukidan pastki qavatga yiqilib, fojiali vafotiga guvoh bo?ladi. [12] [14] Bir muncha vaqt o?tgach, bahoiy mahbuslar, amaldorlar va mahalliy aholi o?rtasidagi munosabatlar yaxshilangani sabab, ularning qamoq sharoitlari engillashadi. Doktor Tomas Chaplin (Quddusdagi Britaniya tomonidan boshqariladigan kasalxona direktori) 1871-yilning aprel oyida Akkoga tashrifi paytida, mahbus oila qal?adan ko?chirilgandan keyin yashayotgan uyda, Bahoulloh nomidan Abdul-Baho bilan uchrashadi. Bu uchrashuvdan so?ng doktor The Times gazetasi muharririga Bahoulloh haqida maktub yuboradi, u 1871-yil 5-oktyabrda chop etiladi. [45] [46] [47] Nihoyat, Sulton vafot etganidan so?ng, Bahoullohga shaharni tark etib, yaqin atrofga borishga ruxsat beriladi, va keyinchalik Akkodan tashqaridagi hududga yashash uchun ko?chib o?tadi. 1877-1879-yillarda Bahoulloh qamoq- shahridan bir necha chaqirim shimoldagi uy, Mazraida yashaydi. [31]

Akko yaqinidagi Bahji ko?shki

Rasmiy ravishda hali ham Usmonlilar imperiyasining asiri bo?lgan bo?lsa-da, Bahoulloh hayotining so?nggi yillarini (1879-1892) Akko yaqinidagi Bahji Ko?shkida o?tkazadi. Bahoulloh vaqtini o?z ta?limoti, jumladan, birlashgan dunyo haqidagi qarashlar, axloqiy amallarning zarurati va ko?plab duolarni batafsil ifodalovchi juda ko?p jildlarni bitishga bag?ishlaydi.

Bahoulloh Maqbarasi atrofidagi bog?larning yuqoridan ko?rinishi

Kembrij universitetining professori, taniqli sharqshunos Edvard Grenvill Braun 1890-yil Bahjida Bahoullohdan intervyu olishga muvaffaq bo?ladi. Ushbu uchrashuvdan so?ng u Bahoullohning mashhur suratini qalam bilan shunday tasvirlaydi:

Bahoullohning Maqbarasiga boradigan yo?lak, chap tomonda Bahji ko?shki.

Xonaning burchagida hayratga soladigan qiyofadagi, muhtaram simo odam o?tirardi…u odamning Yuzini men unita olmayman, ammo, tavsiflashga ham ojizman. Xuddi qalb to?rini ko?rayotganday nigoh, keng peshonadagi kuch va buyuklik muhri … Mening oldimda kim turganini so?rashga hojati qolmagan edi, Va men shohlar ko?rmagan va imperatorlar havas qiladigan, sadoqat va muhabbatga o?ralganning oldida ta?zim qildim! U yumshoq viqorli ovoz bilan meni o?tirishga taklif qildi, va keyin shunday dedi:

"Ollohga shukr, sen etding!…Seni shu erdaliging uchun Rabbga hamdlar bo?lsin! Sen qamoqdagi toliqganni ko?rishga kelding…Biz xalqlarga faqat yaxshilik va baxt tilaymiz, bizni esa, asirlik va surgunga loyiq, nizo sepuvchi va isyonchi deb hisoblashadi…Biz xohlaymizki, barcha xalqlar bir dinda bo?lishini, barcha odamlar birodar bo?lishini, odam o?g?illarining birligi va bog?langanlik rishtalari mustahkamlanishi lozim, toki dinlarning har xilligi tugatilsin, irqiy farqlar bekor qilinsin, ? buning nimasi yomon?Zero shunday bo?ladi, bu samarasiz nizolar, bu halokatli urushlar o?tmishda qoladi, va ?Sulhi A?zam“ ?Ulug?vor Tinchlik“ o?rnatiladi… Bu Masih bashorat qilganlari emasmi? Va shunga qaramay, Biz sizning shohlaringiz va hukmdorlaringiz o?z xazinalarini, odamzod baxtini osonlashtirishga emas, insoniyatni yo?q qilish vositalariga ayamasdan sarf qilayotganini ko?rayapmiz…Nizolar va qon to?kishlar tugaydi va odamlar bir tur yagona oila bo?ladi… Odam o?z mamlakatini sevishi bilan emas, yaqinlarini sevishi bilan faxrlansin" [45] [31]

Bahoulloh Maqbarasiga kirish

Qisqa xastalikdan so?ng, Bahoulloh 1892-yil 29-may kuni Bahjida vafot etadi. Hozirda u ko?shkning yonidagi, avvaldan mavjud bo?lgan va Uning maqbarasi bo?lib xizmat qiladigan binoga dafn etilgan. [12] Bu joy dunyoning [3] turli burchaklaridan keladigan bahoiylar uchun ziyoratgoh va kundalik farz namozlarida [31] yuz tutadigan Qibla hisoblanadi. 2008-yilda Bahoullohning Maqbarasi Akko va Hayfadagi boshqa Bahoiy muqaddas joylari bilan bir qatorda YuNESKOning Jahon merosi ob?ektlari ro?yxatiga kiritiladi. [48]


Ta?limot g?oyalari [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Asosiy maqola: Bahoiy ta?limotlari

Olloh [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Asosiy maqola: Bahoiy E?tiqodida Olloh

Tangri haqidagi Bahoiy konsepsiyasi monoteistikdir. Olloh butun borliqning mutlaq va nihoyat manbai bo?lmish yagona yaratilmagan bezavol mohiyatdir. [10] [3] Bahoulloh so?zsiz"anglab bo?lmas va etishib bo?lmas Zot, barcha Zuhurlarning manbai, Boqiy , Aliym , Qayyum va Qodir Tangrning mavjudligi va birligini" [49] o?rgatadi. [50] Bahoullohning ta?kidlashicha, yaralmish yaratuvchisini anglay olmaydi, chunki har qanday yaratilgan narsa o?zining yaratuvchisini hech qachon idrok etolmaydi. [51] Shunday bo?lsa-da, Bahoullohning aytishicha, yaratguvchi insonlarga Xalloqning borligini tan olish layoqatini, hamda Tangrining nihoyat darajada barkamol sifatlaridan voqif bo?lish va ularni hayotda iloji boricha ko?proq aks ettirishga intilish orqali ruhiy rivojlanish qobiliyatini ato etgan. [52] [31] Bunday sifatlarga muhabbat, rahmdillik, mehr-muruvvat, saxiylik, adolat va shu kabilar kiradi.

Olloh Mazharlari [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Asosiy maqolalar: Olloh Mazhari (Bahoiy E?tiqodi) va Progressiv zuhur (Bahoiy)  

Bahoulloh tushuntiradiki, inson uchun Tangrining mavjudligi haqida bilish va yaratuvchining sifatlaridan xabardor bo?lish, faqatgina Tangri mazharlari deb atalmish o?ziga xos nodir yakka kishilar ochib bergan darajadagina mumkin bo?lgan va abadul-abad shunday bo?lib qoladi, uning o'zini va Bob ularni mazharlar deb ataganlar. [51] [12] Mazharlar, shunchaki hayotni boshqalarga nisbatan yaxshiroq biladigan buyuk mutafakkirlar bo?lmasdan, ular oddiy insonlarga nisbatan cheksiz yuksakroq maqomdagi qobiliyatlarga ega bo?lmish, Tangri tomonidan maxsusan yaralgan yakka kishilarlardir. Ushbu jismoniy hayotga tug?ilishdan oldin ruhiy olamlarda mavjud o?laroq, Tangri tomonidan muayyan bir davr va joy uchun yuboriladigan har bir mazhar, ilohiy aralashuv vositasi bo?lib xizmat qiladi va inson nasliga o?zi uchun belgilangan ilohiy rejani amalga oshirishda o?z tug?ma salohiyatini bosqichma-bosqich rivojlantirishda yordam beradi. [10]

Bahoiylar ishonadilarki, Mazharlar bu dunyoda Tangri irodasi va maqsadining nurini aks ettiradilar. Bahoiy Bitiklarida Mazharlar bir quyoshni aks ettiruvchi mukammal ko?zgularga o?xshatiladi, garchi har bir ko?zgu alohida bo?lsa-da, ularda ayni bir yagona quyosh o?z aksini topadi, ularning farqi faqatgina zamonasi va makoniga bog?liq. [10] Bahoulloh aytadiki, Mazharlar tomonidan beriladigan hidoyat ular kelgan zamonaning vaziyati va talablariga yarasha holda o?zgarib turadi va farq qiladi:

"Olloh Payg?ambarlariga, vazifasi dunyo va uning xalqlari farovonligini ta?minlashdan iborat bo?lgan mohir tabiblarga qaragandek qarash kerak … Demak, bugungi kunda tabib tomonidan tayinlangan davo, u ilgari buyurgan davo bilan bir xil bo?lmasa, buning hech ajablanarli joyi yo?q. Bemorni qiynayotgan dard kasallikning har bir bosqichida o?zgacha muolajani talab qilar ekan, bundan boshqacha bo?lishi mumkinmi? Xuddi shunday, har safar Ollohning Payg?ambarlari dunyoni Ilohiy ilmning Kunduzgi Yulduzi nuri ila yoritganlarida, ular doimo o?z xalqlarini o?zlari paydo bo?lgan zamona talablariga eng mos keladigan vositalar orqali Olloh nurni qabul qilishga chorlaganlar". [53] [8]

Bahoiylar asosiy jahon dinlaridan har birini Tangri tomonidan joriy etilgan yaxlit ta?limiy jarayonning [1] bir qismi sifatida qabul qiladilarki, qaysikim bu jarayon, insoniy sivilizasiyani ham ruhan va ham ijtimoiy jihatdan rivojlantirishga imkon berdi, ya?ni insonlar bosqichma-bosqich ravishda, borgan sayin ko?proq turfa oilalarni, qabilalarni, shaharlarni va keyinchalik xalqlardan iborat bo?lmish doimiy kengayib borayotgan birlik doiralarini qamrashni o?rgandi. [54] Muqarrarki, inson irqi o?zining yakuniy birlik doirasini, sayyoraviy miqyosdagi doirani qamrashi kerak va shunday ham bo?ladi. [1]

Bahoulloh ushbu ?Progressiv Zuhur jarayoni“ni [8] [51] [12] Tangrining abadiy ahdi , ya?ni, har bir ilohiy murabbiy o?z izdoshlariga beradigan va?da, yaratuvchi ularga yo?l-yo?riq ko?rsatish uchun yuboradigan navbatdagi Mazharga oid va?dasi bilan bog?laydi. [55] Mazkur buyuk ahdga oid bashoratlar barcha Muqaddas diniy Bitiklarda mavjud bo?lib, har bir mazhar o?zidan keyingi va hattoki, undan-da keyin keladigan boshqalari haqida ham bashorat qilib kelgan. Ushbu ahdga binoan, har qanday dindorning mas?uliyati, o?z e?tiqodlarida va?da qilingan yangi elchi deb da?vo qilgan shaxs, o?z dinlariga tegishli bashoratlarni ruhan bajo ayladimi yo?qmi, ochiq fikrlilik va diqqat bilan o?rganib chiqishi shart. [10]

Bashoratning amalga oshishi haqidagi da?volar [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

O?zini Bob tomonidan e?lon etilgan va?da qilingan zuhur deya da?vo qilar ekan, Bahoulloh o?z maqomini o?tmishdagi har bir asosiy dinda bashorat qilingan va?da qilingan yakka kishi ? insoniyatni Oltin asrga boshlash uchun Tangri yuborishga va?da bergan ilohiy murabbiy sifatida e?lon qildi. [12] Bahoullohning bir shaxs ichida birlashgan bir necha ?masihlar“ ekanligi haqidagi da?vosini, bahoiylar o?tmish e?tiqodlaridagi messianik va esxatologik bashoratlarning so?zma-so?z amalga oshishi emas, balki ruhan ramziy ro?yobga chiqishi, deb tushunadilar. [56] Bu tushuncha, Bahoullohning Tangri zuhurlarining birligi [51] va diniy asoslarning birligi haqidagi ta?limotiga asoslanadi. [10] [3] Shu tariqa, Bahoiylar Bahoullohni yahudiylar uchun ?Abadiy Ota“, ?Qo?shinlar Rabbiysi“ va ?Tinchlik shahzodasi“; Xristian olami uchun ?Haqiqat Ruhi“, Iso aytgan ?Yupatuvchi“, shuningdek, ?Otaning shuhratida“ qaytgan Masih; Islomning Shialar mashabi uchun Imom Husaynning qaytishi; Islomning Sunniylar mashabi uchun ?Tangrining ruhi“ (Iso) ning kelishi; zardushtiylar uchun va?da qilingan Shoh-Bahrom ; hindular uchun Krishnaning reinkarnasiyasi; Buddistlar uchun esa Maytreya , beshinchi Buddaning mujassamlanishi sifatidagi bashoratlarni amalga oshiruvchi, deb bilishadi. [1]

To?g?ri hayot kechirish buyruqlari [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Bahoulloh har bir bahoiyni to?g?riso?zlik, halollik, ishonchlilik, sabrlilik, xushmuomalalik, mehmondo?stlik, vafodorlik, poklik, iffat, mo?tadillik, [2] bag?rikenglik, adolatlilik va xolislik kabi go?zal odob va axloqiy fazilatlar bilan ajralib turadigan solih, sog?lom, samarali hayot [2] kechirishga chaqiradi. [57] U mo?minlarni, har qanday dinga mansub kishilar bilan do?stlik va birodarlik ruhida muloqot qilishga chorlaydi, [31] diniy zo?ravonlikning barcha turlarini, jumladan, jihodni qoralaydi va ta?qiqlaydi. [31] Bahoulloh haqiqiy dinning jinoyatni oldini oluvchi, ijtimoiy tartibni ta?minlovchi kuch va doimiy shaxsiy ma?naviy rivojlanish katalizatori, Tangri bilan har kuni muloqot qilish [12] va o?z-o?zini tubdan o?zgartirish zarurati sifatidagi rolini batafsil tasvirlab beradi. [58] [59] Bahoulloh, o?ziga va boshqalarga foyda keltirish uchun har qanday hunar yoki kasb bilan shug?ullanish muhimligini yana bir bor tasdiqlab, zohidlik, tilanchilik, rohiblik va gunohlarga kafforat qilishni man qiladi. [57] Bahoiylar qaerda yashamasin, namunali, halol, sadoqatli va vijdonli fuqarolar bo?lishga, har qanday sharoitda ham manmanlik, janjal, tuhmat va g?iybatdan o?zini tiyishga da?vat etiladilar. [57] Bahoullohning o?z izdoshlariga yo?llagan asosiy xabari insoniyatga xizmat qilish uchun barcha sa?y-harakatlarni ishga solish va dunyoni Tangriga ma?qul keladigan yo?llar bilan birlashtirish jarayonini olg?a siljishda hamfikrlar bilan hamkorlik qilishdir. [1] [3]

Ijtimoiy tamoyillar [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Bahoulloh o?z xabari barcha xalqlar uchun ekanligini va uning ta?limotining maqsadi butun insoniyat rivojlanadigan yangi dunyoni qurish ekanligini qayta-qayta ta?kidlaydi. U insoniyat birligi tamoyilini ochiq-oydin e?lon qilib, [6] davlat rahbarlarini tinchlikka erishish va uni jamoaviy xavfsizlik orqali himoya qilish uchun mavjud nizolarni birgalikda hal qilishga chaqiradi. [25] Birlashgan jahon hamjamiyatining rivojlanishiga ko?maklashish uchun Bahoulloh diniy va irqiy xurofotlarga barham berish va millatchilikning chegaradn chiqib keishidan cheklanishning muhimligini ta?kidlaydi. [31] Bundan tashqari, u barcha kamsonlilarning huquqlarini himoya qilish va ularning rivojlanishini ta?minlash kerakligini ta?kidlaydi. [2] Global tinchlikni amalga oshirish uchun mutlaqo zarur deb ta?riflangan shart, bu butun dunyo bo?ylab ayollar va erkaklar o?rtasidagi to?liq tenglikdir. [60] Bahoulloh aytadiki, Tangri nazdida erkak va ayol tengdir; hech biri boshqasidan ustun emas. [31] Bunday tenglikni amalga oshirish uchun Bahoiy ta?limotlari hamma joyda keng qamrovli ijtimoiy o?zgarishlarni amalga oshirishni, [60] jumladan, ayollarga nisbatan kamsitish amaliyotlarini tugatish mandatlarini [31] va ayollarning inson faoliyatining barcha sohalarida o?z salohiyatlarini ro?yobga chiqarishlarini ta?minlash uchun qizlarning ta?lim-tahsil olishiga [1] ko?proq e?tibor berishni nazarda tutadi. [31]

Vorislik va Bahoullohning Ahdi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Bahoulloh vafotidan keyin Abdul-Baho (Abbos Effendi) nomi bilan tanilgan.

Asosiy maqola: Bahoullohning Ahdi

O?z qo?li bilan to?lasincha yozma ravishda qoldirilgan, ?Ahdim Kitobi“ deb tanilgan vasiyatnomasida Bahoulloh Bahoiylar bilan o?ziga xos Ahd tuzdi. [1] 1892-yil, Uning vafotidan to?qqiz kun o?tgach, guvohlar va oila a?zolari huzurida bu hujjatning muhri ochilib, o?qiladi. O?zining bitiklarini izohlab, aniqlik kiritadigan uzluksiz hidoyatning yagona markaziy nuqtasini ta?minlash maqsadida, [16] Bahoulloh o?z vasiyatnomasida Bahoiy e?tiqodiga rahbarlikni to?ng?ich o?g?li Abdul-Bahoga ishonib topshiradi va uni o?zining vorisi, o?z bitiklarining yagona sharhchisi, o?z ta?limotning mukammal namunasi, hamda o?zi va barcha Bahoiylar orasidagi Ahdning Markazi deb e?lon qiladi. [61] [10] [62] [63] Abdul-Bahoning [64] bunday so?zsizlik bilan tayinlanishi, ko?plab Bahoiylar tomonidan tabiiy holat sifatida hozirlik bilan qabul qilindi, zero u Bahoullohning vafotidan oldingi o?nlab yillar davomida, Bahoulloh tomonidan o?ziga ishonib topshirilgan vazifalarni o?ta qobiliyat [42] [31] va sadoqat bilan bajarib, xizmatlari uchun otasidan cheksiz tasannolarga sazovor bo?lib kelgani hammaga ma?lum edi. [10]

Bahoullohning Ahdi ?yangi vujdga kelgan bahoiy jamoasiga rahnamolik qilish, uni muhofaza qilish va kengaytirish vakolatiga ega bo?lgan muassasaviy tuzilmaning yaratilishini“ [10] yaqqol tasvirlaydi. Bahoiylar ishonadilarki, Bahoullohning Ahdi e?tiqodning farqli jihati bo?lib, o?tmish dinlarida yuz berganidek, ularning asoschisi dunyodan o?tganidan so?ng mazhablarga bo?linib ketmasligi uchun uning birdamligini saqlaydi va himoya qiladi. [65] [66] [31] Bahoiy e?tiqodi bugunga qadar o?z butunligini saqlab qolmoqda. [2]

Bahoiy Ma?muriyati [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Asosiy maqola: Bahoiy ma?muriyati

?айфадаги Кармал то?ида, Ёйсимон жойлашган Ба?оий Жа?он Марказининг хал?аро маъмурий биноларининг ?исман к?риниши, ?аводан олинган сурат

Aksari Bahoiy jamoalarining ishlari Bahoiy prinsiplaridan bo?lmish kollektiv qarorlarni qabul qilish [3] va maslahatlashuvga tayangan holda [67] idora etiladi. Bahoiy e?tiqodida mullachilik yoki rohiblik yo?qligi sabab, [2] [68] bahoiylardan hech biri boshqasiga qanday fikr yuritish yoki qanday yo?l tutishi kerakligi haqida aytish vakolatiga ega emas. [2] Bahoulloh Bahoiylar orasida shaxsiy tashabbusga tayangan holda ta?limot haqida bo?lishishni yuksak darajada rag?batlintirsa-da, ammo prozelitizm bilan shug?ullanishni ta?qiqlaydi. [2] Guruhlarda ishlash va jamoa ishlarida ishtirok etish ham Bahoiy hayot tarzining muhim qismi hisoblanadi. [2] Talab va ehtiyoj paydo bo?lganda, Bahoiy jamoasining faoliyati, shaxs va guruhlar harakati milliy, regional va mahalliy darajada har yili (yashirin ovoz berish yo?li bilan) saylanadigan to?qqiz kishidan iborat bo?lgan majlislar yordamida idora etiladi, yo?naltiriladi va qo?llab-quvvatlanadi. [31] Qo?shimcha rag?bat va ma?naviy rahnamolik maxsus tayinlangan shaxslar tomonidan ham ko?rsatiladiki, ular ijrochilik kuchi vakolatiga ega emaslar. [1] [3] Bahoiy loyihalari to?lasincha bahoiylarning ixtiyoriy ishtirokidan to?ladigan jamg?arma mablag?lari orqali qo?llaniladi, chunki Bahoiy e?tiqodida jamoaning a?zosi [3] [12] bo?lmagan kishilardan mablag?lar qabul qilinmaydi. [2] Bahoiy majlislarining a?zolari, shuningdek, ular tomonidan turli jamoa faoliyatlarini uyushtirishda tayinlangan shaxslar (masalan, bolalar va o?smirlar bilan ma?anviy axloqiy darslarni o?tkazishda) ixtiyorli ravishda xizmat qilishadi. [2] Bahoiy ma?muriy tartibotining rahbari Umumjahon Adolat Uyi bo?lib, [66] bu muassasaga Bahoullohning o?zi, o?z qonunlari kitobida aynan mana shu maqsadni buyurgan va vakolatlagan; ushbu umumjahon muassasa xalqaro saviyada har besh yilda Bahoiy Jahon Markazida o?tkaziladigan qurultoyda dunyo Bahoiylari tomonidan saylanadi. [12] [31] [2] [3]

Bitiklar [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Asosiy maqolalar: Bahoiy adabiyoti va Bahoulloh asarlarining ro?yxati

Asl nusxalar, ko?rinishi va hajmi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

' Vahiyning yozmasi ': Bahoullohga tezlik bilan quyilib kelayotgan vahiyning kotib tomonidan qayd qilishga ulgurilgan xomaki birlamchi asl qo?lyozmasi.

Bahoiylar Bahoullohning barcha yozuvlarini, jumladan o?z payg?ambarligini e?lon qilishidan oldingilarini ham ilohiy nozil etilgan bitiklar deb sanaydilar. [1] [31] Zuhur (vahiy) nozil bo?layotganida, uni ba?zan Bahoullohning o?zi yozgan, ammo odatda, so?zlarni kotibiga baland ovozda aytib turgan. Shunday paytlar bo?lganki, uning nutqining tezligi qayd qiluvchilar uchun qiyinchilik tug?dirgan. [69] [20] Bahoulloh bitiklarining aksariyati, bir yoki bir necha shaxslarga qarata murojaat etilgan qisqa maktublar yoki lavhlar shaklida bo?lgan. [1] Uning yirik asarlari qatoriga Nihon kalimalar , Yetti vodiy , kitobi Iqon ( Ishonch Kitobi ), Kitobi Aqdas (Eng Muqaddas Kitob) va Bo?rivachchaga Nomalar kiradi. Bahoulloh bitiklarining asl nusxalari Forscha va Arabchada . Uning asarlari to?plami 100tomdan ortiqqa teng bo?lib, [2] ulardan qariyib 15,000tasi identifikatsiya va autentifikatsiyalashtirilgan. [70]

Mazmun [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Uning asarlaridagi mavzular keng qamrovli bo?lib, inson hayotiga, ham shaxslar va ham guruhlarga oid bo?lgan moddiy, ijtimoiy va ruhiy masalalarni qamragan. [2] Ular o?z ichiga oladigan kategoriyalar: oldingi dinlarga mansub bitiklar, bashoratlar va aqidalarga izohlar; [2] qadimgi qonunlarni bekor qilish va yangi Zuhur davriga oid qonun va farmoyishlarni e?lon qilish; [3] [1] mistik bitiklar; [71] Tangri haqidagi da?voli isbot va izohlar; Tangri inson ruhini o?z yaratuvchisining mavjudligini bilish va uning sifatlarini aks ettirishga qodir olijanob mohiyat qilib yaratgani haqidagi bayonnomalar; [2] O?limdan keyingi hayot va ruhning qanday qilib mangulik va cheksiz ilohiy olamlar sari taraqqiy etishining da?voli isbotlari va ta?riflanishi; [72] [31] [3] xizmat ruhida bajarilgan ishning maqomi ibodatga teng darajada yuksalishi; adolatli boshqaruv, hamda birdamlikni va dunyoviy tartibotni yaratish haqida tushuntirishlar; bilim, falsafa, alkimyo, tibbiyot va sog?lom hayot tarzi haqidagi bayonlar; ijtimoiy ta?limlarning asosidagi ruhiy tamoyillar; umumjahon ta?limiga chaqiriq; va Tangri irodasiga hamohang ravishda taqvoli yashash. [73] Bahoulloh, shuningdek, teoditseya va hayot qiyinchiliklarining sababini tadqiq etgan [16] va ko?plab duolar va mushohada matnlarinin yozgan. [1]

Dunyo liderlariga murojaatnomalar [10] [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Qirolicha Viktoriya, 1860 yildagi surat, bu erda Bahoullohdan o?ziga atalgan Lavhni olishidan bir necha yil oldingi muddat ko?rsatilgan

Bahoulloh monarxlar, siyosiy rahbarlar, diniy peshvolarga qarata ham shaxsiy va ham kollektiv murojaat etilgan qator maktublar yozib, ularda o?zining Tavrotda , Injilda va Qur?on da va?da etilgan ma?vud ekanligiga da?vo etgan. U ulardan o?z zuhurini qabul etishni, o?zlarining moddiy mulklaridan ko?ngil uzishni, adolat bilan boshqarishni, xo?rlanganlarning huquqlarini himoya qilishni, qurollanishni kamaytirishni, tafovutlarni yarashtirishni va kollektiv ravishda olam farovonligi va bashar xalqlarining birdamligi uchun harakat qilishni so?ragan. U o?sha olam zamonasining oxiriga etgani va global sivilizatsiya tug?ilayotgani haqida ogohlantirdi. Bahoulloh yana shuni ta?kidlaydiki, to?xtatib bo?lmas tarixiy kunlar harakatga keltirilgani va dunyo rahbarlari o?zlariga Tangri tomonidan ishonib topshirilgan vakolatlarini insoniyatga xizmat, hamda adolat, tinchlik va birdamlikni o?rnatish uchun qo?llashlari kerak. [31] [10]

Bu maktublarda Bahoulloh shuningdek, hamjihatlikdagi sa?y-harakatlar orqali sayyora xalqlarida jamoa hissini rivojlantirishning yo?llarini tavsiya etadi, jumladan xalqaro yordamchi tilni, ommaviy umumiy xalq ta?limini, global umumiy valyuta va o?lcham me?yorini yaratish; [31] u hattoki rahbarlardan keskin ravishda qurollanishga sarflanadigan xarajatlarni qisqartirishga chorladi, davlatlar orasidagi mojarolarni hal etuvchi xalqaro tribunalni joriy etish, soliqlardan ijtimoiy nafaqa manfaatlari uchun foydalanish, ichki ishlarda demokratik prinsiplarga amal qilish. [10] Diniy rahbarlarga kelganda, Bahoulloh ularni o?zi keltirgan amrni jiddiyat bilan bid?atsiz, xolisona ravishda tadqiq etishni, dunyoviy-siyosiy rahbarlikdan voz kechishni, dogmalardan voz kechishni, ma?naviy-oqartuv ishlarini olib borib, bema?ni rasm-rusumlardan voz kechishni maslahat berdi; rohiblarga (monaxlarga) tarki dunyochilikni qo?yib, odamlar ichida bo?lishni va foydali ishlar bilan shug?ullanishni, shuningdek oila qurishni nasihat etdi. [10] [1]

Ushbu nomalardan birinchisi 1863-yilda Konstantinopolda, Bahoulloh o?zining Adrianopolga surgun etilishi haqidagi farmonni olganida Sulton Azizga yozilgan edi; [26] qolganlari esa, Adrianopol va Akkoda yozilgan. [31] Hammasi bo?lib, quyidagilarga murojaat qilingan: Rossiyaga Aleksandr II ; Avstriya-Vengriyalik Fransiz Jozef I ; Napoleon III Fransiya ; Nasriddin Shoh Eron ; Pop Piy IX ; va Qirolicha Viktoriya Buyuk Britaniya va Irlandiya ; Usmonlilar Sultoni Abdul-Aziz ; Vilgelm I Prussiya ; Amerika respublikalarining rahbarlari va prezidentlariga; har bir mamlakatdagi saylangan vakillarga; va diniy peshvolarga. [12] [31] Maktub egalaridan olingan mazmunli javoblarning kam bo?lganiga qaramay, keyinroq Bahoullohning maktublari salmoqli diqqatga sazovor bo?ldi (hatto uning amrini qabul qilgan mashhurlar ham bo?ldi)ki, bunga ularning har biridagi ?alohida individual bashoratlarning ajabtovur ravishda amalga oshishi“ sabab bo?ldi, zero ularda Napoleon, Pop, Kayzer Vilgelm, Rus Podshosi, Imperator Fransiz Jozef, Shoh, Sulton va so?nggi vazirlar va chet el ministrlariga qarata, agar ular Bahoullohning nasihatiga quloq solmasa va noto?g?ri yo?l tutishsa, ularning hokimiyati qulashi, erlaridan judo bo?lishlari va ilohiy jazoga mubtalo bo?lishlari haqida ogohlantirishlar bor edi. [31] [10]


Muallif Kristofer de Bellaigu o?z xatlarida shunday deb yozadi,

Bahoullohga o?z davrining muvaqqat rahbarlariga o?z saltanatlarini o?z oyog?i ostiga tashlashlarini aytib murojaat etish, maktublar va lavhlar yozish katta shodlik bag?ishlamas edi. Qirolicha Viktoriya mujmal javob qaytaradi; Podshoh yana tadqiq etishini aytadi. Napoleon III esa, lavhni yirtib tashlab, Bahoulloh xudo bo?lsa men ham xudoman deydi. Nasriddin Shoh esa, Bahoullohning elchisini qatl qiladi. [74]

Ovoz [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Bahoullohning Lavhidan keltirilgan matn, Mishkin-Qalam xusnixati bilan ishlov berilgan

Bahoullohning tavsiri bo?yicha, har bir Mazhar ikkilamchi tabiatga ega, biri Tangriga tegishli, ikkinchisi esa, ushbu moddiy dunyoga. Qolaversa, ulardan har biri ikki maqomga ega, birinchisi "botiniy voqe?lik"  bo?lib, uning orqali ? Tangri ovozi“ bilan gapiriladi, ikkinchisi esa, ularning insoniy jihati. Uning aytishicha, barcha Mazharlar inson yuragi va ruhiga ta?sir etish uchun yaratuvchi tomonidan to?xtovsiz hidoyat etilguvchi "Tangrining har narsaga singuvchi fazlining o?zanlaridir", zero insonlar ichra fikri ochiqlar o?zlariga berilgan haqiqatni anglay olsinlar. [12] [75] [76]

Bahoullohning bitiklaridagi ?ovoz“ mavzulariga, kimga yozilgan bo?lsa o?sha odamning kelib chiqishiga yoki shasxlarning bergan savollariga qarab farq etadi. [77] Ularning ko?pida u mehribon nasihatgo?y do?st; boshqa birlarida mazhar nomidan boshqalarga gapiruvchi; ba?zilarida go?yo Tangribirinchi shaxs nomidan gapirgandek; yana boshqa hollarda esa, kamtarin bandaning Tangri oldida chuqur tavoze? bilan, mutlaq qullik va fanolik ila gapiruvchi. 

Bahoulloh bitiklaridagi ovoz bir matnning o?zida, suhbat tariqasida, bir ohangdan boshqasiga o?zgarishi mumkin ? Olovli Lavhda (o?zbek tilida lavha ) [77] [78] o?z Mazhariga hidoyat ko?rsatayogan Tangri va Bahoulloh orasidagi dialog shaklida, yoxud Karmal Lavhidagi Tangri Mazhari sifatida Bahoulloh va Karmal tog?i orasidagi suhbat. [77] [78]  Mazhar o?zini qay tarzda yoki ovozda izhor etmasin, maqsad har doim ruhiy haqiqatlarni bo?lishishdan iborat. Keyinchalik Bahoulloh Bitiklarining [79] sharhchisi etib tayinlangan Shavqiy Effendi , bu borada quyidagicha izoh beradi:

Shunchalar qudratli Zuhurni o?zida mujassam etgan inson ehromi, gar biz o?z E?tiqodimiz prinsiplariga sodiq qoladigan bo?lsak, o?shal "pinhon Ruhlar Ruhi" va "mangu barqaror Mohiyatlar Mohiyati" dan tamomila farq qilib turishi kerak, ya?ni o?shal g?ayb ko?rinmas va idrokli Xudo, qaysikim Uning ilohiyatini Uning Mazharlari orqali zaminda qanchalar yuksaklarga ko?tarsak-da, aslo O?z intihosizligini, O?z anglab bo?lmas, so?nmas va har narsani qamrar Voqe?ligini muayyan va chegaralangan zavolli inson tanasi ichiga joylay olmaydi. Bahoulloh ta?limotiga binoan, gar Olloh O?z Voqe?ligini shu tariqa mujassam etganida, u Ollohligidan mahrum bo?lar edi. … Bahoullohning Zuhuri qanchalar qudratli bo?lmasin, U ham boshqa Olloh Mazharlar qatorida, ulardan biri sifatida qaralishi kerak va hech qachon uni o?shal g?ayb ko?rinmas Voqe?lik bo?lmish, Ilohiy Mohiyatning O?zi bilan tenglashtirish kerak emas. Bu bizning asosiy ishonchlarimizdan biri, ya?ni bu ishonchni hech qachon xiralashtirish va izdoshlardan hech biri uning yaxlitligini shak ostiga qo?yishi kerak emas. [12]

Saqlanishi va tarjima qilinishi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Bahoiy Jahon Markazi Bahoulloh bitiklarining asl nusxalarini yig?ish, autentifikatsiya qilish, kataloglashtirish va saqlash bo?yicha muntazam ravishda ish olib boradi. [1] [80]  Butun jahon global tarjima dasturi tufayli Bahoullohning asarlari joriy kunda 800dan ortiq tillarda mavjud. [2] [81]

Fotosuratlar va tasvirlar [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Bahoullohning ikkita ma?lum fotosurati bor, ikkalasi ham Adrianopolda olingan, ularning nusxalari Bahoiy jahon markazida saqlanadi. Suratlardan biri Xalqaro arxiv binosida saqlanib, uyushtirilgan Bahoiy ziyorati dasturining bir qismi sifatida ko?rsatiladi; [82] shuningdek, u boshqa muayyan yuksak darajadagi maxsus tadbirlarda namoyish etilishi mumkin. Boshqa surat, Uilyam Miller tomonidan, uning Bahoiy e?tiqodiga qarshi 1974-yildagi polemikasida chizilgan. [83]

Bahoiylar Bahoullohning fotosurati yoki tasvirini ommada yoki o?z uylarida namoyish etishdan saqlanadilar, shuningdek boshqalar tomonidan ham kitob va veb sahifalarda uning ko?rsatilmasligini maqbul biladilar. [84] Xuddi shu prinsip dramatik sahna ko?rinishlarida ham qo?llaniladi va Tangri Mazharini hech kim ifodalamaydi. [85] Bahoiylarning fotosuratlarga oid rasmiy pozitsiyasi Shavqiy Effendi tomonidan 1939-yilda bayon etilgan: [86]

Mo?minlarning Bahoullohning fotosuratiga qarashlariga qarshilik yo?q, ammo ular buni mutlaq ehtirom bilan bajo aylashlari kerak va uning ochiqchasiga omma oldida namoyish etishga, hatto xonadonlarda ham yo?l qo?ymasliklari kerak.

Veb sahifalarida uning paydo bo?lishi haqida 1999-yilda Umumjahon Bahoiy Markazi yozadi: [87]

Bahoiylar uchun Bahoullohning fotosurati juda qadrli va unga munosib ehtirom va tavoze? bilan nafaqat qarash kerak, balki shunday munosabat ko?rsatish ham kerak, mazkur veb sahifa {Bahoiylarga tegishli bo?lmagan sahifa} bunday emas. Bahoulohning suratiga nisbatan bunday ehtiromsiz tarzda munosabat ko?rsatish bahoiylarni chindan qattiq bezovta qiladi. Biroq, sahifa ijodkori Bahoiy bo?lmaganligi sabab, bu masalani hal qilish deyarli imkonsiz. Umid qilamizki, bu sharhlar sizga yordam beradi.

Havolalar [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Shuningdek [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Adabiyotlar [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 1,22 1,23 1,24 1,25 1,26 1,27 Smith, Peter (2000). A concise encyclopedia of the Baha?i Faith . Oxford, UK: Oneworld Publications. ISBN 1-85168-184-1 .
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 2,19 2,20 2,21 2,22 Hartz, Paula (2009). World Religions: Baha?i Faith (3rd ed.). New York: Chelsea House Publishers. ISBN 978-1-60413-104-8 .
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 Warburg, Margit (2006). Citizens of the World: A History and Sociology of the Baha?is from a Globalisation Perspective . Leiden, The Netherlands: Brill. ISBN 978-90-04-14373-9 . OCLC 234309958 .
  4. ↑ 4,0 4,1 Buck, Christopher. The eschatology of Globalization: The multiple-messiahship of Bah?'u’ll?h revisited // Studies in Modern Religions, Religious Movements and the B?b?-Bah?'? Faiths (angl.) / Sharon, Moshe. ? Boston: Brill, 2004. ? P. 143?178. ? ISBN 90-04-13904-4.
  5. ↑ Stockman, Robert (2013). Baha?i Faith: A Guide For The Perplexed . New York: Bloomsbury Academic. ISBN 978-1-4411-8781-9 .
  6. ↑ 6,0 6,1 Stockman, Robert (2022a). ?Ch. 18: Oneness and Unity“. In Stockman, Robert H. (ed.). The World of the Baha'i Faith . Oxfordshire, UK: Routledge . pp. 219-229. ISBN 978-1-138-36772-2 .
  7. ↑ In 2001, an independent researcher confirmed that there were reliably over 5 million enrolled Baha’is in the world . In 2020 the Baha?i World Centre estimated ?about eight million“ Baha?is reside in "well over 100,000 localities " worldwide.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Dehghani, Sasha (2022). ?Ch. 15: Progressive Revelation“. In Stockman, Robert H. (ed.). The World of the Baha'i Faith. Oxfordshire, UK: Routledge . pp. 188-200. ISBN 978-1-138-36772-2 .
  9. ↑ Smith, Peter (2000). A concise encyclopedia of the Baha?i Faith . Oxford, UK: Oneworld Publications. ISBN 1-85168-184-1 .
  10. ↑ 10,00 10,01 10,02 10,03 10,04 10,05 10,06 10,07 10,08 10,09 10,10 10,11 10,12 10,13 10,14 10,15 10,16 10,17 10,18 10,19 10,20 10,21 10,22 10,23 10,24 10,25 10,26 10,27 10,28 10,29 10,30 10,31 10,32 Hatcher, William; Martin, Douglas (1984). The Baha?i Faith: The Emerging Global Religion. San Francisco, CA: Harper and Row. ISBN 0-06-065441-4 .
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Taherzadeh, Adib (1992). The Covenant of Baha?u’llah . Oxford, UK: George Ronald. ISBN 0-85398-344-5 .
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 12,11 12,12 12,13 12,14 12,15 Adamson, Hugh (2007). Historical Dictionary of the Baha?i Faith . Oxford, UK: Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-3353-1 .
  13. ↑ Uch farzandli beva ayol, Bahoullohning otasini ikkinchi xotini bo?ldi. Smith, Peter (2000). A concise encyclopedia of the Baha?i Faith
  14. ↑ 14,00 14,01 14,02 14,03 14,04 14,05 14,06 14,07 14,08 14,09 14,10 14,11 Momen, Moojan (2022). ?Ch. 4: Baha?u?llah“. In Stockman, Robert H. (ed.). The World of the Baha'i Faith . Oxfordshire, UK Routledge . pp. 40-50. ISBN 978-1-138-36772-2 .
  15. ↑ Asiy Xonim va uning farzandlari Abdul-Baho, Bahiya Xonim va Mirzo Mehdi Bahoiy dinining ?Muqaddas oilasi“ dir. [Ma?ani, Baharieh Rouhani (2008). Leaves of the Twin Divine Trees . Oxford, UK: George Ronald. ISBN 978-0-85398-533-4 ] Bahoullahning yana ikkita xotini va uning bu nikohdagi farzandlari haqida batafsil ma?lumot olish uchun Bahoullohning oilasiga qarang.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 16,6 16,7 16,8 Saiedi, Nader (2000). Logos and Civilization: Spirit, History and Order in the Writings of Baha'u’llah . Bethesda, MD: University Press of Maryland. ISBN 1-88305-363-3 .
  17. ↑ Bobga birinchi bo?lib ishongan musulmon ulamosi. [BBC (28 September 2009b). ? Religions ? Baha?i: The Bab “. BBC New s. Retrieved 23 December 2022.
  18. ↑ Diniy mavzudagi xat uchun atama
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 19,5 19,6 19,7 Balyuzi, Hassan (2000). Baha?u’llah: King of Glory . Oxford, UK: George Ronald. ISBN 0-85398-328-3 .
  20. ↑ 20,0 20,1 Momen, Moojan (23 September 2019a). ? Central Figures of the Baha?i Faith “. British Library: Discovering Sacred Texts . Archived from the original on 23 October 2020.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 Saiedi, Nader (2008). Gate of the Heart: Understanding the Writings of the Bab . Waterloo, ON: Wilfrid Laurier University Press. ISBN 978-1-55458-035-4 .
  22. ↑ Warburg, Margit (2006). Citizens of the World: A History and Sociology of the Baha?is from a Globalisation Perspective . Leiden, The Netherlands: Brill. ISBN 978-90-04-14373-9 . OCLC 234309958.
  23. ↑ Ruhiy ismlarning qo?llanilishi haqida ma?lumot olish uchun ?Islom va Bahoiy qo?llanilishidagi shaxsiy ismlar va unvonlar“ ga qarang. Walbridge, John (2002). ? Bobi va Bahoiy tarixi bo?yicha ocherklar va eslatmalar “.
  24. ↑ Hatcher, William; Martin, Douglas (1984). The Baha?i Faith: The Emerging Global Religion. San Francisco, CA: Harper and Row . ISBN 0-06-065441-4 .
  25. ↑ 25,0 25,1 Mahmoudi, Hoda (2022). ?Ch. 32: Peace“. In Stockman, Robert H . (ed.). The World of the Baha'i Faith . Oxfordshire, UK: Routledge . pp. 384-393. ISBN 978-1-138-36772-2.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 Effendi, Shoghi (1944). God Passes By . Wilmette, IL: Baha?i Publishing Trust. ISBN 0-87743-020-9 .
  27. ↑ BBC (28 September 2009). ? Religions ? Baha?i: Baha?u’llah “. BBC News. Retrieved 23 December 2022.
  28. ↑ Buck, Christopher (24 October 2019). ? Baha'i Social Principles First Proclaimed by the Bab “. BahaiTeachings.org . Archived from the original on 14 April 2021. Retrieved 9 December 2021.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 29,4 29,5 29,6 29,7 Taherzadeh, Adib (2000). The Child of the Covenant . Oxford, UK: George Ronald. ISBN 0-85398-439-5 .
  30. ↑ Schaefer, U.; Towfigh, N.; Gollmer, U. (2000). Making the Crooked Straight: A Contribution to Baha?i Apologetics . Oxford, UK: George Ronald. ISBN 0-85398-443-3.
  31. ↑ 31,00 31,01 31,02 31,03 31,04 31,05 31,06 31,07 31,08 31,09 31,10 31,11 31,12 31,13 31,14 31,15 31,16 31,17 31,18 31,19 31,20 31,21 31,22 31,23 31,24 31,25 31,26 31,27 31,28 31,29 31,30 31,31 31,32 31,33 Smith, Peter (2008). An Introduction to the Baha?i Faith . New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-68107-0 .
  32. ↑ Smith, Peter (1987). The Babi & Baha?i Religions: From Messianic Shi'ism to a World Religion. Cambridge: The University Press. ISBN 0-521-30128-9 .
  33. ↑ O?shandan beri bahoiylar Rizvon Bog?i (jannat) deb aytadilar. [ Smith, Peter (2000). A concise encyclopedia of the Baha?i Faith . Oxford, UK: Oneworld Publications. ISBN 1-85168-184-1 .]
  34. ↑ Bahoiylar dunyo boylab o?n ikki kunlik Rizvon bayramini nishonlaydilar. Shu davrini Bahoullah o?zining ruhiy missiyasini rasmiy e?lon qilishi bilan bog?liq. Smith 2000 , pp. 296-297.
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 Taherzadeh, Adib (1977). The Revelation of Baha?u’llah, v. 2: Adrianople 1863-68. [ sayt ishlamaydi ] Oxford, UK: George Ronald. ISBN 0-85398-071-3 .
  36. ↑ Tarixda payg?ambarlarning bir necha oila a?zolari o?zlarining ilohiy hokimiyatiga xudbin hasad tufayli e?tiroz bildirganlarida, o?tmishdagi diniy jamoalar xuddi shunday tarzda sinovdan o?tganini qayd etadi. Bunga misol qilib Buddani o?ldirmoqchi bo?lgan amakivachchasi Devadatta ; Qobil akasi Hobilni o?ldirdi; Yusufning akalari uni asirga sotgan; Muhammadning amakisi Abu Lahab esa uning dushmaniga aylandi. (Schaefer, U.; Towfigh, N.; Gollmer, U. (2000). Making the Crooked Straight: A Contribution to Baha?i Apologetics .)
  37. ↑ Salmani, Ustad Muhammad-?Aliy-i (1982). My Memories of Baha?u’llah . Los Angeles, CA: Kalimat Press.
  38. ↑ Hatcher, John (1997). The Ocean Of His Words: A Reader’s Guide to the Art of Baha'u’llah. Wilmette, IL: Baha?i Publishing Trust. ISBN 0-87743-259-7 .
  39. ↑ Yahyo Bahoullohning Rizvon Bog?ida qilgan ruhiy e?lon haqidagi bayonotini allaqachon bilar edi, lekin hech qachon unga havola qilmagan yoki tan olmagan. ( Taherzadeh, Adib (2000). The Child of the Covenant . p.83-84. Oxford, UK: George Ronald.)
  40. ↑ O?sha davrda yashagan Mirzo Haydar-Ali o?zining ?Bihjatus-Sudur“ kitobida Bobiylarning taxminan 99% Bahoullohni Va?da Qilingan Zot sifatida tan olishini qayd etgan. ( Taherzadeh, Adib (2000). The Child of the Covenant . Oxford, UK: George Ronald.)
  41. ↑ Yahyoning izdoshlari shu atama bilan tanildi; ?Azal“ Yahyoga Bob tomonidan berilgan belgi edi. (Hatcher & Martin 1984, ? The Baha?i Faith: The Emerging Global Religion“ p. 39.)
  42. ↑ 42,0 42,1 Alkan, Necati (2022). ?Ch. 6: 'Abdu’l-Baha 'Abbas“. In Stockman, Robert H. (ed.). The World of the Baha'i Faith . Oxfordshire, UK: Routledge . pp. 72-87. ISBN 978-1-138-36772-2 .
  43. ↑ Nakhjavani, Bahiyyih (1983). Four on an Island . Oxford, UK: George Ronald. ISBN 0-85398-174-4 .
  44. ↑ Bahoullah va Mirza Yahyo o?rtasida sodir bo?lgan voqealar, shuningdek, Bahoiy va Azaliyning ularning farqlari haqidagi qarashlari haqida batafsil ma?lumot olish uchun ?Bahoiy-Azali bo?linishi“ maqolasiga qarang.
  45. ↑ 45,0 45,1 Momen, Moojan , ed. (1981). The Babi and Baha?i Religions, 1844-1944: Some Contemporary Western Accounts . Oxford, UK: George Ronald. ISBN 0-85398-102-7.
  46. ↑ " The Babs of Persia ", The Times , London, 5 October 1871, p. 8, 3rd column down from top
  47. ↑ Bu G?arb gazetalarida Bahoullah haqidagi birinchi jiddiy sharh bo?lganga o?xshaydi. ( Momen 1981, p. 210. The Babi and Baha?i Religions, 1844-1944: Some Contemporary Western Accounts )
  48. ↑ UNESCO World Heritage Centre (8 July 2008). ? Baha?i Holy Places in Haifa and the Western Galilee “. Retrieved 9 December 2021.
  49. ↑ While Baha’is believe God has ?a Mind, a Will, a Purpose“ and the capacity to reason and love, their conception of the Divine Being ?is not anthropomorphic, for it transcends all human limitations and forms, and does by no means attempt to define the essence of Divinity which is obviously beyond any human comprehension. To say that God is a personal Reality does not mean that He has a physical form, or does in any way resemble a human being. To entertain such belief would be sheer blasphemy.“ (Hornby, Helen, ed. (1988). Lights of Guidance: A Baha?i Reference File (Second revised and enlarged ed.). New Delhi: Baha?i Publishing Trust. ISBN 81-85091-46-3 . )
  50. ↑ Matthews, Gary (2005). The Challenge of Baha?u’llah: Does God Still Speak to Humanity Today?, p9. Wilmette, IL: Baha?i Publishing. ISBN 1-931847-16-9 .
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 51,3 Bolodo-Taefi, Vargha (2022). ?Ch. 14: God, Revelation, and Manifestation“. pp. 182-184. In Stockman, Robert H. (ed.). The World of the Baha'i Faith . Oxfordshire, UK: Routledge . pp. 175-187. ISBN 978-1-138-36772-2 .
  52. ↑ Kluge 2022. ?Ch. 19: The Physical and Spiritual Dimensions of Human Nature“. pp. 230-231. In Stockman, Robert H. (ed.). The World of the Baha'i Faith . Oxfordshire, UK: Routledge . pp. 230-239. ISBN 978-1-138-36772-2 .
  53. ↑ Baha?u’llah (1976). Gleanings from the Writings of Baha?u’llah . Wilmette, IL: Baha?i Publishing Trust. ISBN 0-87743-187-6 .
  54. ↑ Mount, Guy Emerson (2022). ?Ch. 20: Unity in Diversity“. In Stockman, Robert H. (ed.). The World of the Baha'i Faith . Oxfordshire, UK: Routledge . pp. 240-246. ISBN 978-1-138-36772-2 .
  55. ↑ Heller, Wendy M. (2022). ?Ch. 34: The Covenant and Covenant-Breaking“. In Stockman, Robert H. (ed.). The World of the Baha'i Faith . Oxfordshire, UK: Routledge . pp. 409-425. ISBN 978-1-138-36772-2 .
  56. ↑ Buck, Christopher (2004). ? The eschatology of Globalization: The multiple-messiahship of Bah?'u’ll?h revisited “. In Sharon, Moshe (ed.). Studies in Modern Religions, Religious Movements and the B?b?-Bah?'? Faiths . Boston: Brill. pp. 143-178. ISBN 90-04-13904-4 .
  57. ↑ 57,0 57,1 57,2 Bausani, A. (2011). ?AQDAS“. Encyclopædia Iranica . Vol. II/2. pp. 191-192.
  58. ↑ White, Christopher (2022). ?Ch. 24: Baha'i Spirituality and Spiritual Practices“. In Stockman, Robert H. (ed.). The World of the Baha'i Faith . Oxfordshire, UK: Routledge . pp. 282-288. ISBN 978-1-138-36772-2 .
  59. ↑ Mahmoudi, Hoda (2022). ?Ch. 32: Peace“. In Stockman, Robert H. (ed.). The World of the Baha'i Faith . Oxfordshire, UK: Routledge . pp. 384-393. ISBN 978-1-138-36772-2 .
  60. ↑ 60,0 60,1 Pearson, Anne M. (2022). ?Ch. 21: The Equality of the Sexes“. In Stockman, Robert H. (ed.). The World of the Baha'i Faith . Oxfordshire, UK: Routledge . pp. 247-257. ISBN 978-1-138-36772-2 .
  61. ↑ Alkan, Necati (2022). ?Ch. 6: 'Abdu’l-Baha 'Abbas“. In Stockman, Robert H. (ed.). The World of the Baha'i Faith . Oxfordshire, UK: Routledge . pp. 72-87. ISBN 978-1-138-36772-2 .
  62. ↑ Momen, Moojan (2004). ?Baha?i Faith and Holy People“. In Jestice, Phyllis G. (ed.). Holy People of the World: A Cross-cultural Encyclopedia, volume 3 . Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. ISBN 1-57607-355-6 .
  63. ↑ Bausani, A.; MacEoin, D. (2011). ??Abd-Al-Bah??“. Encyclopædia Iranica . Vol. I/1. pp. 102-104.
  64. ↑ Bahoullohning katta o?g?lining ismi Abbos edi, lekin u Bahoulloh vafotidan keyin Bahoiy dinining rahbari etib tayinlanganidan so?ng u Abdul-Baho degan oddiy unvonni oldi. ?Bahoullohning xizmatkori“ deb ta?kidlagan holda, u Bahoullohning Amriga xizmat qilishdan boshqa istagi yo?qligini ta?kidladi. Shundan so?ng u barcha bahoiylardan uni ?Eng Ulug? Shox“, ?Xudoning Siri“ va ?Ustoz“ kabi yuksak unvonlar bilan emas, balki ?Abdu’l-Baho“ deb atashlarini iltimos qildi. ( Smith, Peter (2000). A concise encyclopedia of the Baha?i Faith . Oxford, UK: Oneworld Publications)
  65. ↑ Heller, Wendy M. (2022). ?Ch. 34: The Covenant and Covenant-Breaking“. In Stockman, Robert H. (ed.). The World of the Baha'i Faith . Oxfordshire, UK: Routledge . pp. 409-425. ISBN 978-1-138-36772-2 .
  66. ↑ 66,0 66,1 Smith, Todd (2022a). ?Ch. 11: The Universal House of Justice“. In Stockman, Robert H. (ed.). The World of the Baha'i Faith . Oxfordshire, UK: Routledge . pp. 134-144. ISBN 978-1-138-36772-2 .
  67. ↑ Smith, Todd; Ghaemmaghami, Omid (2022b). ?Ch. 37: Consultation“. In Stockman, Robert H. (ed.). The World of the Baha'i Faith . Oxfordshire, UK: Routledge . pp. 450-462. ISBN 978-1-138-36772-2 .
  68. ↑ Bahoulloh har qanday ruhoniy va professional ruhoniylarni taqiqlagan, chunki uning fikricha, ular tarixan asoschilari vafotidan keyin dinlar ichida va o?rtasida adovatning asosiy manbai bo?lgan.(Adamson, Hugh (2007). Historical Dictionary of the Baha?i Faith . Oxford, UK: Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-3353-1 .)
  69. ↑ Lyuboy chernovoy variant, zapisanniy sekretarem yavlennogo Otkroveniya, pozje perepisivalsya, a okonchatelniy variant peresmatrival i odobryal sam Baxaulla. (Phelps, Steven (2022). ?Ch. 5: The Writings of Baha?u?llah“. In Stockman, Robert H. (ed.). The World of the Baha'i Faith . Oxfordshire, UK: Routledge. pp. 51-71. ISBN 978-1-138-36772-2 .)
  70. ↑ Universal House of Justice (2013). ? Numbers and Classifications of Texts and Sacred Writings “. Lights of Irfan . Wilmette, IL: Irfan Colloquia. 10 . Retrieved 23 December 2022.
  71. ↑ Bolodo-Taefi, Vargha (2022a). ?Ch. 22: Mysticism“. In Stockman, Robert H. (ed.). The World of the Baha'i Faith . Oxfordshire, UK: Routledge . pp. 258-268. ISBN 978-1-138-36772-2 .
  72. ↑ Sergeev, Mikhail (2022). ?Ch. 23: Progress of the Soul: Life After Death“, pp. 270-272, 274-276, 277-279. In Stockman, Robert H. (ed.). The World of the Baha'i Faith . Oxfordshire, UK: Routledge . pp. 269-281. ISBN 978-1-138-36772-2 .
  73. ↑ Taherzadeh, Adib (1976). pp. 42-43. The Revelation of Baha?u’llah, v. 1: Baghdad 1853-63 [ sayt ishlamaydi ] . Oxford, UK: George Ronald. ISBN 0-85398-270-8 .
  74. ↑ de Bellaigue, Christopher (2018). The Islamic Enlightenment: The Modern Struggle Between Faith and Reason . London: Vintage. ISBN 978-0-099-57870-3 .
  75. ↑ Sours, Michael (1991). Understanding Christian Beliefs . Oxford, UK: Oneworld Publications. ISBN 1-85168-032-2
  76. ↑ Baha?u’llah (1976). Gleanings from the Writings of Baha?u’llah . Wilmette, IL: Baha?i Publishing Trust. ISBN 0-87743-187-6 .
  77. ↑ 77,0 77,1 77,2 Phelps, Steven (2022). ?Ch. 5: The Writings of Baha?u?llah“. In Stockman, Robert H. (ed.). The World of the Baha'i Faith . Oxfordshire, UK: Routledge . pp. 51?71. ISBN 978-1-138-36772-2 .
  78. ↑ 78,0 78,1 Taherzadeh, Adib (1984). The Revelation of Baha?u’llah, v. 3: 'Akka, The Early Years 1868?77 . Oxford, UK: George Ronald. ISBN 0-85398-144-2 .
  79. ↑ Hollinger, Richard (2022). ?Ch. 8: Shoghi Effendi Rabbani“. In Stockman, Robert H. (ed.). The World of the Baha'i Faith . Oxfordshire, UK: Routledge . pp. 105?116. ISBN 978-1-138-36772-2 .
  80. ↑ Universal House of Justice (1993). ? Baha?i Archives: Preserving and Safeguarding the Sacred Texts “. Andalib . 12 . Retrieved 23 December 2022.
  81. ↑ Though a small percentage of Baha’u’llah’s original writings have been translated into English, those completed include many of his most important works. ( Smith, Peter 2000, A concise encyclopedia of the Baha?i Faith . Oxford, UK: Oneworld Publications, pp. 79?86.)
  82. ↑ Baha'i International Community (2019). ? Photograph of Baha'u’llah “. The Life of Baha?u’llah ? A Photographic Narrative . Retrieved 23 December 2022.
  83. ↑ Elwell-Sutton, L. P. (1976). " Review of ?The Baha?i Faith“ Its History and Teaching by William McElwee Miller ". Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland . 108 (2): 157?158. doi : 10.1017/S0035869X00133416 . JSTOR 25203713 . S2CID 162531277 .
  84. ↑ Universal House of Justice (1980). ? Photographs of Baha?u’llah; William Miller “. Retrieved 23 December 2022.
  85. ↑ Hornby, Helen, ed. (1988). Lights of Guidance: A Baha?i Reference File (Second revised and enlarged ed.). New Delhi: Baha?i Publishing Trust. ISBN 81-85091-46-3 .
  86. ↑ Hornby 1988, p. 477, ref. #1574 (citing Shoghi Effendi).
  87. ↑ Universal House of Justice (1999). ? Photograph of Baha?u’llah on Website “. Retrieved 23 December 2022. 
"
https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Bahoulloh&oldid=4172870
" dan olindi