Чаш
(
орус.
Волосы
) ? кижини? азы колдуунда-ла чер кырында с?т-чемиштиглерни? бажыны? кырынга ?зер тускай д?ктер. ?скен тудум оо? узуну 1-2 метр ажа берип болур.
Чаъш
Чырык чер кырынга т?р?тт?н?п келген т?лд?? бичии-даа бол, бажыны? д?г? бар болур. Чаш уруг ?ш хар четкиже, тыва чанчыл ёзугаар ону кеспес дижир. Чаш уруг ?ш хар чедерге, бичии кижини? чажын кезип, хылбыктаар. Дойга чоок д?рг?л-т?рел чыглыр. ?где э? улуг кижи (кырган-авазы, кырган-ачазы, даайы-даа дижик), азы болза э? чедиишкинниг, мерген угаанныг кижи э? бир дугаар хылбыкты артыжап, кадак баглап каан хачы-биле кезер. Кезерини? бертинде, бичии уругга хамаарыштыр й?рээл чугаалап, бир-ле ч?вени уругга бээр бооп, аазаар. Ону "айтып бээри" дээр. Шагда анай-хураган, бызаа-молдурга, кулун-даа бээр турган. Мал-маган айтыр ча?чыл амгы-даа ?еде ажыглаттынып турар. Хоорай кижилери нургулайында-ла ойнаарактар бээр. Ол шупту алган белек-селээ, мал-маганын ада-иези чарып болбас, уругну? ?нч?з? болур. Чаш уруг улгаткыже чедир азырашкаш, х?лээдип бээр ужурлуг.
Чаш ? кыс кижини? кежиг??н?-д?р, кысты? к?ж? чажында-дыр. Эртен эрте тургаш, чажын эртенги х?н херелдеринде ыяш дыргак-биле дыраарга, к?ш бээр дижир. Дыраан чажындан адырылган (т?кт?п-баткан) чаъшты кыс кижи бокталдыр октавас ужурлуг. Хат-биле аас-кежии б?мб?рзекти долганып чоруп каар; аза аксынга алзыптар дижир. Кыс кижи а?гы хаптыг болур, чаъжын чыггаш отка чиртиптер, азы чыып чоруур дижир. А?гы-а?гы чоннарда бо ча?чыл база бар. Чамдык чоннарда, чижелээрге: туркмен, каракалпак, узбек база уйгур чоннарда авазы уруунга хол-биле б?рт даарааш, бодунун чыгган чажындан чи?ге узун чаштар (чи?ге кежегелер) ?рээш, чараш б?ртке кожуп белек кылдыр сунар. Кыс кижи ?гленмээн шаанда тыва ёзулалдар-биле чажын ча?гыс кылдыр ?р??р. ?гленген х?нден эгелеп ийи чара ?р??р. Ол болза ?гл?г-баштыг деп илереткени болур.
Шаанда тыва эр кижи узун чаш (кежеге) эдилээр турган. Узун чажы оо? чон аразында байдалын (статузун) илередир турган. ??н?? ишти ??н?? ээзини? чажын чараштыр ?р?п бээр. Эр кижи кыла? кара чажы-биле мага-бодун, к?ж?н, угаан-туружун, арыг-силии болгаш турум болуп с?с ээзи болганын к?рг?зер чораан. ?гн?? эжиин ажарда, узун орукче а?нап азы шеригже ?нерде, эр кижи чажын х?йле?инге чажырып алыр турган. Дайзын удурланыкчыга туттургаш чер-чурттун саткан, мегечи азы багай чорук кылган эр кижини? чажын кескеш, чонга "Изгой/саттыныкчы/мегечи" болгаш оон-даа ?ске(о.?.) чуулдуни ырактан билдирер чораан арга дыр.
Ынчалза-даа ламаларны? чажы чок, баштары тас чорууру а?гы айтырыг-дыр.
Эр кижини? чажы эрни? к?ж?н илередир турган. Кысты алып ?гленгенде, эр биле кысты? чаъштарын иелери салып, дыргак-биле й?рээп дыраар. Ийилдирзин ча?гыс черге оргускаш, алгып-й?рээп, экини к?зеп чагывышаан ийи чаъшты ча?гыс чавага кылдыр ?р??р. Бо ча?чыл болза ийи ?гн?? ча?гыс ?г-б?ле болуп тургустунганын илередир.
- Дзержинский
.
Зоология позвоночных / Дзержинский, Васильев,
Малахов
. ? Издат. центр ≪Академия≫. ? ?нд. Издат. центр ≪Академия≫. ?
ISBN 978-5-4468-0459-7
.
- Жизнь животных : Энциклопедия :
в 6 т.
. ?
Просвещение
. ? Т. 6, ?нд.
Просвещение
.
- Волосяное сырьё
//
Ветеринарный энциклопедический словарь
? М.: Советская энциклопедия, 1981. ? 640 с.
- Герценштейн Г. М.
Волос
//
Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона
: в 86 т. (82 т. и 4 доп.). ?
СПб.
, 1890?1907.
- Волос конский
//
Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона
: в 86 т. (82 т. и 4 доп.). ?
СПб.
, 1890?1907.
- Майык:ВТ-БЭАН
- Майык:ВТ-ЕЭБЕ
- Славянские древности : Этнолингвистический словарь :
в 5 т.
. ? Международные отношения. ?
М
., 1995. ? Т. 1, ?нд. Международные отношения.
- Стасевич.
Волосы боятся стресса
: Стрессовый гормон подавляет активность стволовых волосяных клеток, так что на смену выпавшим волосам ничего нового не вырастает : [
арх.
10 Д?рт айны? 2021
] // Наука и жизнь : журн. ? 2021. ? ?нд. Наука и жизнь (апрель).
- Choi.
Corticosterone inhibits GAS6 to govern hair follicle stem-cell quiescence / Choi, Zhang, Ma
… [
и др.
]
// Nature : журн. ? 2021. ? ?нд. Nature. ?
Майык:DOI
. ?
Майык:PMID
.
- Дерматовенерология. Национальное руководство / под ред.
Ю. К. Скрипкина
, Ю. С. Бутова, О. Л. Иванова // М.: ГЭОТАР-Медиа, 2013. ? 1024 с.
ISBN 978-5-9704-2305-9
.