Он кара н?г?л
?
сарыг-шажынчыларны?
э? чугула сагыыр кол хоойлузу. Он кара н?г?лдер кижини? ?ш эжиктеринден ?н?п чоруур кылдыныглар-дыр.
?ш эжиктер
дээрге мага-бот-биле ?ш кылдыныг, с?с-домак-биле д?рт кылдыныг, угаан-медерел-биле ?ш кылдыныг, каттышкаш он кылдыныгны ынча-дээр. Он кара н?г?лдерни кылбазы ? карачал кижини? амыдыралыны? сагыыр хоойлулары ол.
Шажынчы
, ыдык амыдыралды? сагыл-саймаазыны? олбук-таваа база а?аа ?ндезилеттинген.
Он кара н?г?лдер
№
|
Мага-бот-биле
|
С?с-домак-биле
|
угаан-медерел
|
1
|
?л?рери
|
Мегелээри
|
Алыксак-чиксеги
|
2
|
Оорлаары
|
Хоп-чип тарадыры
|
Каржы бодалдар сеткиири
|
3
|
Самыыргайы
|
Каржы с?стер с?глээри
|
Меге к?р?ш
|
4
|
|
Хоозун чугаа кылыры
|
|
Кандыг-ла бир дириг амылыг амытаны с??лг? тынынга чедир тынмас кылып калырын ?л?рери дээр. Амы-тын ?зери э? улуг н?г?лдерни? бирээзи, ону кылган кижи каржы ??лезини? т??нелинде келир чуртталгаларында адакы ?ш чаялгага чаятынгаш шыдатынмас берге н?г?лдерни боду эртер. Тын ?зерини? хевирлери к?вей. Оларны? кыска ?ш хевири.
- Кылык-киле? аайынче киргеш тын ?зери. Маадырны? дайын ш?л?нге чурту дээш дайзыны ?л?рери.
- Хандыкшылга алзыпкаш тын ?зери. А? эъди чискээш а?-ме? тынын ?зери.
- Мугулайындан ?нген тын ?з??шк?н?. Б?д??л?к ч?д?лгени? кандыг-бир ёзулалын кылыр-дээш амылыг амытан тынын ?з?п кааптары.
?скелерни? ?нч?з?н айтырыг чокка алыры. Бодуну? туразы-биле ?ске кижини? эт-севин, акша-к?пееэн, херекселин, хевин, чажырып чыткаш азы к?ш д?геп тургаш алырын оорлаары дээр. Оо? биле д?мей чээп алган ашказын, дилеп алган эт-севин ?езинде эгитпези база хамааржыр. Кижилерни оорлаарынче ыдалаары база оор-чорук болур. Оорлаарында кыска ?ш хевирлер бар.
- Кандыг-бир эрге эдилээн сайыт азы дарга кижи эргезин шын эвес ажыглап тургаш ниити чонну? ?нч?з?н хуужудары оорлаашкын.
- Шагдаалар, шериглер ышкаш ок-чемзек эдилээр эргелиг кижилер каракка к?з?лд?р к?ш д?геп тургаш былаары оорлаашкын.
- Оор кижини? чаштынып, кеденип чыткаш ?нч?н?? ээзи чокта часкаары база оорлаашкын.
Чараш эвес эр-кыс чорук кылып чорууру. ?г-б?ле кижилерни? бот-боттарынга шынчы эвези. Ыдыктыг черлерге эр-кыс чорук кылыры, кыс кижи к?зел чок турда эр-кыс чорук кылыры, херээжен кижини? ай ?езинде холбажыры.
Бодуну? сорулгазын чедип алыр дээш ?скелерни овуузуннуг с?стер ажыглап тургаш т??редиири.
Бодунда эт-сеп, ашка-х?пеек, эртем-билиг чок турда-ла бар деп ?скелерге минииргенирин ынча дээр. Мегени? ?ш хевирлери.
- ?скелерни мегелептейн дээн бодал-биле илереткен с?стерни - б?д??н меге дээр.
- Буян кылырга ажык чок, н?г?л кылырга хилинчек к?рбес, дээди ораннарда чыргал чок, адакы ораннарда човула? чок- деп с?стер чугаалаарын - улуг меге дээр.
- Бхуми-черлер чедип алдым, сидхаларлыг мен деп с?стер с?глээрин - дээди меге дээр.
Ниитилелди?, ?г-б?лени?, эжишкилерни? найыралын болгаш дыжын ?рээр шын-даа, меге-даа чугааларны хынамча чокка х??реп чорууру. Ажык болгаш чажыт деп ийи хоп тарадырыны? хевири бар. Ажык хевири улусту? мурнунга с?глээри. Чажыт хевири кижилерни? артынга дидир-дидир тарадыры. Хоп тарадырыны? э? н?г?лд?? - Дээди Шуулганы? найыралын кузары. Оон ангыда тантраны? ??редиин ??редип берген башкызы биле ??реникчизини? аразында харылзаазын кошкадыыры э? н?г?лд?? болур.
?скелерни? сагыш-сеткилин доюлдуруптар каржы-дошкун уткалыг ?легер чок багай с?стер с?глээри. Кемниг кижилерни: аскак, д?лей, согур деп с?глээри. Анаа чымчак-даа с?стер ажыглап кыжыртынып тургаш, кандыг-бир кижини? сагыш-сеткилин булгандырыптары база ма?аа хамааржыр. Башкылар чанынга тургаш каржы с?стер ышкынары н?г?л? улуг.
Бодуну? болгаш ?ске кижилерни? алдын ?езин чарып, ?ре-т??нел чок кевин-херекчок чугаа кылыры. ?ске ч?д?лгелерни ??редиг деп х??рээри. Хандыкшыл тывылдырар ужуралдар, ырылар, ш?л?ктер х??рээри. Кылык-киле? тывылдырар дайын-чаа, оорлар-дээрбечилер дугайында х??рээри. Ылангыя ном-судур сайгарып, б?дээп турар улус чартыктырары улуг н?г?лд?г.
?ске кижилерни? эт-севин, ашка-х?пеегин, эргезин, алдарын бодумга болган болза дээн адааргал-сеткилден т?р?тт?нген багай сеткил. ?ске шевергиин арын-шырайлыг азы мага-боттуг кижилерни к?ргеш мен ындыг чараш турган болзумза дээн сеткил база хамааржыр.
?скелер айыыл-халапка таварышсын, ??делевес болзун дээн кылык-киле?ден ?нген каржы бодалдар. ?нч?л?г кижилерге к??р-х??н чокталып когараарын й?рээп, эртем-билиглиг кижилер багай ч?веге таварышсын дээн сеткиишкин сеткип. ?скелер шаптараазынга таваржыырга ??р?п олурары ол б?г? хамааржыр.
Угаан-сарыылды баларландырып келир чок ч?вени бар кылдыр шынзыгар бодалдарны ынча дээр. Чижээ: "мен" "мээ?" деп бодалдар угааны баларландырып чоруурлар. Ол бодалдар к?штелген тудум "мен" деп ч?ве бот-тускайла? м??ге бар деп бодалдар биле угаан баларланып хирленир. ?ске бир угаан баларландырар к?р?ш ??ле-хоойлузу чок деп боданырындан угаан баларланыр.
- ном:"Гарвардские лекции" "Кунса? Ламе шелу?"