한국   대만   중국   일본 
Конституция ? Википедия Перейти к содержанию

Конституция

Википедия деп сайттан
Кайгамчык улуг д?р?мнерни? хартиязыны? хоолгазы

Конститу?ция (от лат.   constitutio  ? ≪тургузуг, доктаадыг, чогаадыг≫) ? к?р?нени? ?ндезин хоойлузу, онзагай нормативтиг хоойлу-д?р?м актызы, дээди юридиктиг к?шт?г .

К?р?нени? политиктиг, хоойлу-д?р?мн?г, экономиктиг ?зээн ?ндезин хоойлу тодарадып турар. ?ндезин хоойлу ? к?р?нени? тургузукчу документизи. Ында к?р?нени? кол сорулгаларын бижээн. Х?й кезии к?р?нелерде ?ндезин хоойлуну тургузукчу хурал азы референдум дузазы-биле х?лээп ап турар. ?ндезин хоойлу деп с?ске мындыг юридиктиг демдеглелди берип болур: к?р?нени? кол юридиктиг нормативтиг хоойлу-д?р?м актызы Ол болза к?р?нени? политиктиг, экономиктиг, хоойлу-д?р?м системаларын база к?р?нени? болгаш хамааты кижилерни? эргезини? болгаш х?лээлгелерини? ?ндезиннерин быжыглап турар [1] . Материалдыг ужур-утка биле алырга ?ндезин хоойлу дээрге к?р?нени? дээди органнарыны?, оларны? тургустунганыны? болгаш ажыл-агыйыны? чоруп турарыны? чурумун, оларнын аразында харылзааны база билиглерин, к?руне эрге-чагыргазынга хамаарышкан ангы кижини? принциптиг ?зел-бодалын илереткен эрге нормаларыны? каттышканы болур. Ниитилелди? керээзини? теориязы биле алырга ?ндезин хоойлу дээрге к?р?не -биле чонну? аразында чардынган керээ болуп турар. Ол керээде к?р?нени? тургустунган корум-чурумун, оларны? аразында харылзааны канчаар чоруп турарын шынзылап бижжн. Хоойлу-д?р?мн?? билиини? аайы-биле юридиктиг болгаш херек кырында ийи а?гы ?ндезин хоойлу бар деп турар. Юридиктин ?ндезин хоойлу дээрге ниитилелди? иштинде харылзааларны башкарып турар хоойлу-д?р?мн?? нормаларыны? системазы болур. Херек кырында ?ндезин хоойлу дээрге шынныг болуп турар харылзаалар [2] .

Б?л?ктээшкин [ эдер | вики-с?з?глелди эдер ]

Хевирини? аайы-биле ?ндезин хоойлу ийи б?лукке чарлып турар:

  • Бижиттинген
  • Бижиттинмээн.

Бижиттинген ?ндезин хоойлулар дээрге нормативтиг актылар (х?й кезии к?р?нелерде бар), чок болза конституциялыг азы органиктиг хоойлуларны? (чижээ, Швецияны? ?ндезин хоойлузу, Испаниянын ?ндезин хоойлузу) ниитизи.

Бижиттинмээн хоойлу д?р?м болза конститустуг шынарлыг нормалардан, ≪тарамык≫ х?й актылардан, болгаш конституциялыг чанчылдардан тургустунган (англосаксонский правовой ?г-б?ле чурттарны? онзагайы (СШАдан а?гыда), Великобританияны? ?ндезин хоойлузу).

?ндезин хоойлуларнын тургузуу [ эдер | вики-с?з?глелди эдер ]

Шупту ?ндезин хоойлуну? доктаалдары? тургузуу колдуунда д?мейлешкек. Олар дараазында бижиттинген д?р?мнерни боттарынче киирип турар:

  • К?р?нени? эрге-чагырганын тургузууну? дугайында тодарадылга, эрге-чагырга органнарыны? эрге-х?лээлгелерин облгаш б?р?н эргелерин, база оларнын чонга хамаарылгазын илередип турар.
  • Хамааты чонну? кол х?лээлгелери болгаш эргелери ? хамааты чонну? хостуг эргелери.

?ндезин хоойлу-д?р?мн?? х?лээлгелери [ эдер | вики-с?з?глелди эдер ]

К?р?нени? ниитилел системазындан хамаарышпайн турар ?ндезин хоойлу-д?р?м кезек кылып турар х?лээлгелерлиг:

  • Тургузукчу х?лээлгези

Бо х?лээлгезинге хамаарыштыр, ниитилелге болган чугула ?скерлиишкиннерни? т??нелдинде илереттинип келир ?ндезин хоойлу-д?рум к?р?нени? ниитилел чуртталгазыны?, политиктиг болгаш эрге талазы-биле келир ?еде сайзыралыны? ?зээ болуп турар. Ынчап кээрге, ?ндезин хоойлу-д?р?м амгы ?еде бар кижилерни? ажыл-чорудулгазыны? болгаш келир ?еде тыптып келир ниитилел хамаарылгаларга ?ндезин болур. Оон а?гыда турузукчу х?лээлгези баштай к?р?нени? б?д?н политиктиг системагазынга илереп к?ст?п келгеш улаштыр тодаргай к?р?нени? хоойлу д?р?м институттарынга илереттинип эгелээр.

  • Организакчы х?лээлгези ч?гле чедип алган т??нелдерин быжыдып турар эвес, оон а?гыда к?р?нени? болгаш ниитилиелди? мурнунга чаа сорулгаларны салып турар. Оон ангыда ол массаларны? политиктиг идекпейин улгатырып, к?р?не органнарыны? болгаш ниитилелди? эвилелдерини?, б?г? чонну? чаа ?нген ?ндезин хоойлуну? аайы-биле ажыл херээн кылырынга дузалыг. Ынчангаш, ?ндезин хоойлу ч?гле бар байдалдарны? ужур-утказын илередип турар эвес, оон а?гыда ону чедип алырда херек тодаргайлаан механизмнерни бодунда шыгжап турар.
  • Даштыкы политикага хамаарыштыр х?лээлгези ч?гле политиктиг чуртталгаже к?р?нген эвес, оон а?гыда ча?гыс аай даштыкы политиканы? ?зээ база болуп турар.
  • Идеологтуг х?лээлгези кандыг-ла бир политиктиг ??редигни кол кылдыр ?ндезин хоойлуга бадыткаарын илередип турар. Бо х?лээлгени? чижээ кылдыр Совет эвилелини? ?ндезин хоойлузун айтып болур.
  • Кижилерге чаагай сеткилин илереткен х?лээлгези . ?ндезин хоойлу б?гу кижи т?релгеттенни? ?нелелдерин, эрге-хосталгаларын илередип турар.
  • Хоойлу-д?р?м х?лээлгези

Хоойлу-дур?м х?лээлгезини? кол утказы болза оо? к?р?нени? эрге-х?лээлге системазыны? болгаш корум-чурумуну? ?ндезини болуп, оон а?гыда боду ниитилелде харылзааларны таарыштырып башкарып база ажыл-чорудулганы дорт шындыдар документи болган шаанда оон тыптып келир ?зээ база болуп турар.

Литература [ эдер | вики-с?з?глелди эдер ]

  • Beau Breslin. From Words to Worlds: Exploring Constitutional Functionality. The Johns Hopkins Series in Constitutional Thought. JHU Press, 2009. ISBN 0-8018-9051-9 , ISBN 978-0-8018-9051-2 . P.213.
  • Donald S. Lutz. Principles of Constitutional Design. Cambridge University Press, 2006. ISBN 1-139-46055-2 , ISBN 978-1-139-46055-2 . P.261.
  • Parpworth N. Constitutional and Administrative Law. ? Oxford University Press, 2010. P. 3-10.
  • Богдановская И.Ю.  Классификация конституций стран ≪Общего права≫.

Ш?л?глер [ эдер | вики-с?з?глелди эдер ]

  1. Улуг совет энциклопедия  : [30 т.] .
  2. сост. проф пол наук Санжаревский И.И. Конституция // Политическая наука: Словарь-справочник. ? 2010.