Бойдуска ч?д?лге

Википедия деп сайттан

Бойдуска ч?д?лге - кижи биле долгандыр бойдусту? харылзаазы . Азы тодарагайы-биле хамнар ч?дулгези. Хамнарга эвес, а хамнар ч?д?лгези.

Утказы [ эдер | вики-с?з?глелди эдер ]

Тыва кижиге долгандыр бойдус дириг кылдыр к?ст?р. Тыва кижи шаандан бээр бойдустка ч?д?п, оо?-биле харылзааны тудуп чоруур.

Т??г?з? [ эдер | вики-с?з?глелди эдер ]

Тываларны ? бойдуска ч?д?лгези бурун шаандан тыптып келген. Ол ?гбелерден ?гбелерже дамчып чоруур.Хамнар ч?д?лгезин б?д?н назынында ??ренип кээн эртемденни? Монгуш Кенин-Лопсанны саналы-биле алырга бо ч?д?лге бронза уезинде, 1500-1000 до н.э. тыптып келген. Ол болза тываларны? чурттап турар овур-хевиринден хамааржып, долгандыр ?ртемчейни тайылбырлап, оо?-биле харыылзааны тудуп, чурттаар оран-савазынны? аайындан укталып, кижини д?в?редип чоруур айтырыгларга харыылап чораан. Кол айтырыглар - кижинин бо делегейге соруу, ?нези, чурталга соонда ч?? барыл, ?л?мге хамаарыштыр айтырыглар, бодусту? болуушкуннарын тайылбырлап ажыдып турар. Бо айтырыгга тывалар бойдус-биле харылзаа таварыштыр тып чорааннар. Кижи-биле бойдус тудуш деп кол бодал, кол чурталгаже к?р?ш бооп чораан.Бойдус кижиге чугле бо ?ртемчей-биле т?нмээн, ол болза дуу ораннарга база хамааржыр. Кижинин бо ?ртемчейге кылган ажыл херээ ындыкы ораннарга оруун ажыдып турар.

Хамнар ч?д?лгези [ эдер | вики-с?з?глелди эдер ]

Тыва кижинин бойдуска ч?д?лгези-биле алыр болза оран делегей каш такпыр. Бисти? чуртап турар оранывыс ортаа оранга хамааржыр. Оон ы?ай Курбусту биле Эрлик ораннары бар. Оларны? аттары ?ст?? биле Куду ораннарны бурганнарынны? аттарындан укталып турар. Бо ч?д?лге аайы-биле тывалар с?незиннерге б?з?рээр.Тывалар шаандан бээр чок болган улуг ада-?гбелеринни? с?незининге ч?д?п, б?з?реп, олардан олча-омакты, камгалалды дилеп чорааннар. Ол-биле кады тыва чон долгандыр ?ртемчейни алгап й?рээп, а?аа ч?дуп, долгандыр бойдусту? ээлеринге чаагай аъш-чемин делгеп чораанннар. Кижи-биле бойдусту? азы кижи-биле дуу ораннарны харылзаалаштырыптар кижилер тыва чонну? тыптып кээри-биле тыптып келген. Ол болза хамнар. Хам кижи дээрге бир дугаарында-ла ораннар аразында харылзаа тудуп турар кижи. Шаанда тыва чоннун эмчизи, камгалакчызы, дузалакчызы. Оо? кол сорулгаазы чонунга бердинген кылып турар ажыл-херээ, чаялгазы аайы-биле оруу. Бойдус ч?д?лгези дээрге-ле хамнар ч?д?лгези. Ч?ге дизе ч?д?лге к?р?жуну? аайы-биле хам кижи дээрге ораннар аайында харылзаа тудуп турар аралакчы, чуге дизе хам кижи анаа кижини бодаарга х?йн? билип, к?р?п чоруур чаялгазыны? дузазында. Ынчалза-даа ол ч?гле аралакчы, а ч?д?лге кижини? амыдыралче к?р?ж?нде, а?аа хамаарылгазында.

Д?з? [ эдер | вики-с?з?глелди эдер ]

http://www.nauka-shop.com/mod/shop/productID/4288/ Archived 2012-07-17 at the Wayback Machine http://www.liveinternet.ru/users/bloodandmilk/post88299308/