| Операцион система
|
 |
| Кыскача исем
|
OS
,
OS
,
ОС
,
SO
,
ΛΣ
,
SO
,
SO
,
ОС
,
ОС
,
OS
,
SO
,
OS
,
??
,
オ?エス
,
АС
,
ОС
,
ОС
,
SO
??м
SE
|
|---|
| ??в?лгесе
|
ядро операционной системы
[d]
|
|---|
| Кайда ?йр?нел?
|
компьютер белеме
|
|---|
| Нинди вики-проектка кер?
|
Проект:Программное обеспечение
[d]
|
|---|
 |
Операцион система Вики?ыентыкта
|
Windows 7
операцион системасы
Операцион система
, кыска
ОС
(
ингл.
operating system, OS
) ?
санакны?
?и?азы (
hardware
), програм (
software
) ресурслары бел?н идар? ит?че ??м кулланучы бел?н ?зара б?йл?нешен оештыручы т?эмин ителеш (
?зара б?йл?нешле програмнар ?ыелмасы
). Шу?а к?р? я?а ОС-ны? барлыкка кил?е санакны? аппарат ?леш
?сеше
бел?н б?йле.
Микропроцессорны?
я?а
модельл?рен
, я?а т?р
бирелм?л?р
туплагычларын
т?з? операцион системаларны? ?сешен? ярд?м ит?.
?и?азга тегелг?н микропрограммалардан (
рус.
прошивка
,
ингл.
firmware, fw
) кала, барлык санак программалары башкарылышы ?чен операцион система кир?к.
Вакыт-б?ленешле операцион системалар системаны эффектив куллану ?чен биремн?рне (
tasks
) т?ртипк? (
кир?кле ??дв?лг?
) сала ??м шулай ук процессор вакыты, х?тер ?айланмасы, басак (
printing
) ??м башка ресурсларны б?леп бир? ?чен махсус хисап программасын (
accounting software
) ?з эчен? алырга м?мкин.
ОС кулланучы бел?н ?зара б?йл?нешен оештыра, т?рле
?айланмаларны?
эше бел?н идар? ит?.
Операцион системалар хисап аппаратына, лицензиясен? ??м башкарылачак максатына арасыннан к?п т?рл?рг? б?лен?. Т?рл?р ис? ?з чиратында тармакларга б?лен?.
Санакларда кил?се ике операцион система т?рл?ре ки? таралган:
Microsoft Windows
,
Unix
??м
Unix системасына хас
(шул ис?пт?н
Macintosh
) операцион системалары.
XX гасырны?
70-нче елларында
барлыкка килг?н беренче сигез
разрядлы
ПК-лар
СР/М
операцион системасын куллана (
эшл??чесе
?
Digital Research
ширк?те
).
IBM
фирмасыны?
(
1981
)
беренче персональ санагы 16 разрядлы микропроцессор бел?н ?и?аз-ландырыла. Аны? ?чен
MS-DOS 1.0
(
Microsoft
ширк?те
)
операцион системасы т?зел?.
MS-DOSHUH
?сешен? ПК-да
каты дискларны?
барлыкка кил?е ??м аларны?
м?гъл?мат
сыйдырышлыкларыны?
зураюы
йогынты
ясый. ?г?р
MS-DOS 2.0
(
1983
)
каты дискны? 10
Мбайтка
кад?р
к?л?мд?ге
эшен тотып торса,
MS-DOS
3.2
(
1985
)
версиясе
каты дискта 32 Мбайт к?л?мд?ге
логик б?лекл?рне
(
логик дискларны
)
т?зерг?
м?мкинлек
бир?.
MS-DOS 2.0
юрамасын
башлап, кулланучылар
агачсыман структурада
оештырылган
файллар
бел?н идар? ит? м?мкинлеген? иреш?л?р.
1985 елда
Intel
фирмасы 32 разрядлы я?а 80386
микропроцессор
и?ат ит?, ??м бер елдан со? ?леге
процессор
нигезенд?
я?а санак барлыкка кил?. MS-DOSHbm, командалы
интерфейсы
бел?н чагыштырганда дустан? файдалану интерфейсы булган к?чле операцион система эшл??
ихтыя?ы
туа.
MS-DOSHbm экраны
1985 елны?
ноябренд?
Microsoft фирмасы
Windows 1.0
операцион
тышчасын
чыгаруы турында белдер?. MS-DOSTaH башка эшли алмау с?б?пле,
80-нче елларда
Windows
операцион системага ?верелми.
1990 елда
Intel 80386 микропроцессоры ярд?м ит?че
Windows 3.0
барлыкка кил?. ?леге версияд? санакны? эчке
х?тере
н?ти??лер?к файдаланыла ??м компьютерда бер ?к
вакыт
эченд? бернич?
программаны
башкару м?мкинлеге
гам?лг?
ашырыла.
1995 елда
бик яхшы
сыйфатлы
Windows 95
операцион системасы и?ат ител?.
?леге ОС, MS-DOSKa караганда, нинди ?стенлекл?рг? ия со??
- Икенчед?н, бер ?к вакытта бернич? программа башкару м?мкинлеге барлыкка кил?. Процессорный вакыты ?леге программалар буенча б?ленеп бирел? ??м аларны? параллель
р?вешт?
башкарылу
т?эсире
барлыкка кил?.
Х?зерге к?нд? Microsoft Windows операцион системалары
гаил?се
яши дип ?йтс?к т? була.
1998 елда
Windows 95
-не?
д?вамчысы
булган
Windows 98
юрамасы
барлыкка кил?. Бу операцион система
мультимедианы?
и? я?а
стандартларына
??м
чараларынa
? санлы видеога (
DVD
?
Digital Versatile Disk
) ??м санлы TV-га ярд?м ит?,
Интернетка
кер? шактый д?р???д? гадил?штерелде. Internetran
я?алыкларны
яис? башка м?гъл?матларны
Эш ?ст?лен?
куелган актив
каналлар
буенча алу м?мкинлеге туды.
2000 елда
Windows 2000
операцион системалар гаил?леге уйлап табыла. ОС (
Windows 2000 Professional
) нигезе
?ст?л санаклары
??м
мобиль санаклар
?чен билгел?нг?н, ул ике процессорный эшен? ярд?м ит?.
Линус Торвальдс
М?гъл?мат технологиял?ре
кеше
тормышыны? б?тен ?лк?л?ренд?:
ф?нд?
,
?итештер?д?
,
м?гариф
?лк?сенд?,
бизнеста
?. б. да ки?р?к кулланыла бара.
М?гъл?матлар
к?л?ме к?б?ю бел?н, аларны
эшк?рт?
??м
саклау
ихтыя?ы да арта. К?п процессорлы
ис?пл?? комплекслары
, санак
челт?рл?ре
булдырыла.
Санак челт?рл?ре барлыкка кил? бел?н, челт?рле операцион системаларга ихтыя? туа. Мондый системага
мисал
булып беренче версиясе инде
1993 елда
ук эшл?нг?н
Windows NT
системасы тора. Windows 2000 гаил?леге составына д?рт процессорны? эшен? ярд?м к?рс?т?че к?пмаксатлы Windows 2000 Server челт?рле операцион система кер?.
Windows ХР Professional
(
2001
)
шулай ук к?п процессорлы системага ярд?м ит?.
Unix
системасыны? ?сеше
Со?гы вакытта Microsoft Windows бел?н
Linux
операцион системасы
ярыша
.
Linux
-ны? и? зур ?стенлеге ? т?рле
конструкцияд?ге
(
кес? компьютерларын
да кертеп
) компьютерларда эшл?? м?мкинлеге. Аны?
тарихы
1991 елда
башланам/?елсинки университеты студенты
Линус Торвальдс
Intel
80386 процессоры ?чен
Unix
операцион системасыны?
коды
нигезенд? эшл?нг?н
Minix
системасыны? беренче версиясен чыгара. Вакытлар ?т? бел?н бу система тулаем к?череп языла. Linux ?ит?кчелегенд? бер ?к вакытта бернич? программа кертерг? м?мкин, ??м алар барысы да
процессор ресурсларыннан
берг?л?п файдаланалар. Компьютер к?п процессорлы система булганда, системаны?
н?ти??лелеге
бик к?пк? арта.
Linux-ны? ?сеше уннарча ме?
программачыларны?
хезм?тен?
б?йле. Linux ? Internet аша башкарылган
идеял?р
алмашы
,
коллектив
эш ул. ?леге операцион системага
?зг?рт?л?р
кертерг? д? м?мкин. Бу системаны кулланучылар бер ?к вакытта шул ук системаны
эшк?рт?чел?р
д? була алалар. Программа бел?н
т?эмин ителешк?
мондый якын кил?
open-source
диг?н исем алды. Linux-ны
яклаучылар
, ирешелг?н
у?ышны
ныгыту
?чен, ?леге операцион системага ярд?м ит?че гам?ли программа бел?н т?эмин ителешне
?итештер?чел?рне?
к?бр?к булуы кир?к дип саныйлар.
Unix ? операцион системалар группасы.
Т?п м?кал?
:
BSD
BSD ? программ т?эминатен чыгыш кодлар буенча тарату системасы. Ул уку-укыту оешмалары арасында т??риб? бел?н алмашу ?чен ясалган. Бу программ т?эминате пакетларыны? ?зенч?леге ? махсус BSD лицензия, а?а мен? болай кыскача сыйфатлама бирерг? була: б?тен чыгыш код ? BSD-ны? милеке, б?тен т?з?т?л?р ? шушы т?з?т?л?рне? авторларыны? милеке.
Linux ? Unix операцион системалар гаил?сен? кер? торган ??м нигезенд? Linux т?ше (
Linux kernel
) булган операцион система. Х?зерге вакытта Linux ачык кодлы (
open source
) программаларны? и? к?ренекле мисалларыннан берсе булып санала; барлык язылган код ??рбер кеше тарафыннан ?зг?ртелерг?, кулланылырга ??м таратылырга м?мкин.
Windows ? Microsoft ширк?те тарафынннан ясалучы, ?итештерел?че ??м сатылучы график операцион системалар метагаил?се. ?з эчен? бернич?, ??рберсе санак индустрисене? билгеле бер секторын кан?гатьл?ндер?че, операцион системалар гаил?сен ала.