Ноябрь революциясе
(
алман.
Novemberrevolution
) ? 1918 елны? ноябренд?
Кайзер режимы
кризисы аркасында килеп чыккан
Германия империясенд?
революция.
Германияд? революция 1918 елны? 3 ноябренд? Киль ш???ренд? матросларны? баш к?т?р?е бел?н башланып кит? ??м 9 ноябрьг? аны? дулкыны
Берлинга
кад?р барып ?ит?. Кайзер илд?н кача, монархия бетерел?. Революцион х?к?м?т ? социал-демократ Ф. Эберт ?ит?кчелегенд?ге
Халык башкаручылары советы
(ХБС)
Германияне
республика дип игълан ит?.
11 ноябрьд? солых килеш?ен? кул куела. 12 ноябрьд? х?к?м?т уздырылачак чараларны? программасын игълан ит?: сугыш вакытындагы камалыш х?ле бетерел?, с?з, ?ыелыш ??м ассоциациял?рг? берл?ш? иреге игълан ител?, с?яси тоткыннарга амнистия ясала, беренче тапкыр тигез, турыдан-туры ??м яшерен тавыш биреп сайлау хокукы кертел?.
ХБС эшч?нлегенд? социаль с?яс?т м??им юн?леш була. Х?к?м?т демобилизациял?нг?н солдатларны ??м эшсезл?рне эшк? урнаштырырга, социаль проблемаларны х?л ит?рг?, икътисади ??м социаль м?н?с?б?тл?рне к?йл?рг? кереш?. 15 ноябрьг? ?к эшм?к?рл?р ??м профсоюзлар арасында булган с?йл?ш?л?р н?ти??сенд? эшлекле хезм?тт?шлек турындагы килеш?г? кул куела. Бу килеш? проф-союзларны, аларны? коллектив килеш?л?р т?з?, предприятиел?рд? эшче контроль комитетлары т?з? хокуклары булуын таный. 8 с?гатьлек эш к?не турында закон кабул ит? к?зд? тотыла. Моннан тыш, м?ш??р социал-демократлар К. Каутский ??м Р. Гильфердинг ?ит?кчелегенд? социальл?штер? буенча махсус комиссия т?зел?. Комиссияг? и? зур масштабка (монополияг?) ирешк?н предприятие ??м фирмаларны д??л?тл?штер? бел?н ш?гыльл?н? бурычы куела. Бу чаралар социаль с?яс?тт? д??л?тне? роле ки??юе турында с?йли.
1918 елны? декабрь урталарына герман революциясенд? социалистик революция, властьны Советларга тапшыруны яклаучы сул т?ркемн?р (шул ис?пт?н "Спартак" т?ркеме) оеша. Алар
Советлар Россиясе
?рн?ге бел?н рухланалар, ??м киресенч?, х?к?м?тк? ?ит?кчелек ит?че Германия социал-демократлар партиясе уртача реформаторлык позициял?ренд? тора ??м конституция эшл?? ??м кабул ит? ?чен Учредительное собрание чакыруны беренче чираттагы м??им бурыч дип саный. Бу тал?пл?рг? "халыкчан", "демократик", "милли" диг?н т?шенч?л?рг? т?ренг?н, я?адан оешкан либераль ??м консерватив партиял?р ки? тел?кт?шлек к?рс?т?.
Суллар мондый курс бел?н килешеп бетмил?р. 1918 елны? 30 декабренд? "Спартак"ны? лидерлары К. Либкнехт ??м Р. Люксембург ?ит?кчелегенд? Мюнхен, Бремен ??м Гамбург ш???рл?ре радикаллар т?ркемн?ре катнашында Германия коммунистлар партиясе оештырыла. Аны? программ документларында, г?рч? Германия ??мгыятене? к?н т?ртибенд? гомумдемократик бурычлар торса да, социалистик революция ясарга чакырулар була.
1919 елны? 5 гыйнварында Берлинда социал-демократ Ф. Эберт ?ит?кчелегенд? х?к?м?тне б?реп т?шер? максатында эшчел?рне? кораллы чыгышы була. Восстание стихияле р?вешт? килеп чыга, аны? берд?м ?ит?кчелеге булмый ??м илд? ки? яклау тапмый. Берлиндагы восстание бастырыла. Германия коммунистлар партиясе лидерлары К. Либкнехт ??м Р. Люксембургны? эзен? т?ш?л?р, кулга алып, 15 гыйнварда ?тер?л?р. "Германия ноябрь революциясе" диг?н гомуми термин бел?н атала торган революцион чыгышлардагы со?гы и? зур вакыйга булып 1919 елны? 13 апреленд? Бавария Совет республикасын игълан ит? санала. Пролетариат диктатурасыны? Россия т??риб?сен ?лге итеп алып, Совет Бавариясе х?к?м?те эшчел?р контроле керт?, банкларны национализацияли, ф?кыйрьл?рг? б?леп бир? ?чен азык-т?лек запасларын конфискацияли, контрреволюция бел?н к?р?ш? ?чен Кызыл армия ??м Гад?тт?н тыш комиссия т?зи.
Баварияд?
Совет власте нибары ?ч атна яш?п кала. Мюнхен янына тупланган х?к?м?т гаск?рл?ре восстаниене ??м республиканы бастыралар.
Учредительное собраниег? сайлауларда к?пчелек мандатлар либераль ??м консерватив партиял?р кулына эл?г?. Парламенттагы м??им урыннарны социал-демократлар яулап ала. Конституция ?стенд? эшл?? ??мгыятьт?ге социаль киеренкелек шартларында бара, шу?а да бу киеренкелек аны? эчт?легенд? чагылмыйча калмый. 1919 елны? 31 июленд? Веймар ш???ренд? булып узган Учредительное собрание революцион массаларны? к?пчелек демократик тал?пл?рен ныгыткан конституция кабул ит?. Германия тарихында я?а чор ?
Веймар республикасы
чоры башлана. 1919 елны? 28 июненд? Версальд?ге солых килеш?ен? кул куйганнан со? республика халыкара танылу таба.
- Мир в первой половине XX века. 1918?1945. Материалы к курсу "Новейшая история" /О. С. Сороко-Цюпа, В. П. Смирнов, В. С. Посконин, А. И. Строганов; Под ред. О. С. Сороко- Цюпы.?М.: Просвещение, 1994.?128 с.
- Сорока-Цюпа О. С. ?. б. XX гасырны? беренче яртысында д?нья. 1918?1945. "И? я?а тарих" курсына материаллар. /Русчадан Р. Р. М??диев т?р?.?Казан: М?гариф, 1996.?128 б.
ISBN 5-7761-0306-1