Антон Дельвиг

Антон Дельвиг
Антон Дельвиг
	Файл:PGRS 2 029 Delvig ? crop.jpg ; А.А. Дельвиг ( 1798-1831 ) ; В. Лангер р?семе. 1830
Тугач бирелг?н исеме:	Антон Антон улы Дельвиг
Псевдонимнар:	≪ Русский ≫
Туу датасы:	17 август 1798
Туу урыны:	М?ск??
?лем датасы:	26 гыйнвар 1831 (32 яшь)
?лем урыны:	Санкт-Петербург
Милл?т:	алман
Ватандашлык:	Русия империясе
Эшч?нлек т?ре:	язучы, т?нкыйтьче, журналист
И?ат ит? еллары:	1814-1831
Юн?леш:	романтизм, т?нкыйть
Жанр:	элегия, идиллия, ода, ?ыр , шигырь
И?ат ит? теле:	рус теле
Дебют:	≪ На взятие Парижа ≫ ( 1814 )

Антон Дельвиг , Антон Антон улы Дельвиг, алман. Anton Delwig (Dellwig) , рус. Дельвиг Антон Антонович ( 1798 елны? 17 августы , М?ск?? ? 1831 елны? 26 гыйнвары , Санкт-Петербург ) ? язучы, т?нкыйтьче, журналист.

Т?р?ем?и х?ле [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

1798 елны? 6 ( 17 ) августында М?ск??д? , чыгышы бел?н Балтик буе алманнарыннан булган, б?лг?н лифлянд бароны гаил?сенд? туган.

Лицейда [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

М?ск??д?ге ш?хси пансионда, 1811 елдан Царское Селодагы лицейда укый. Шигърият бел?н тир?нтен кызыксына. Г.Р. Державин , В.А. Жуковский и?атларын ярата. Горацийны , Вил?елм Кюхельбекер йогынтысында XVIII гасыр алман шагыйрьл?рен ( Ф. Шиллер , Ф. Клопшток, Г. Бюргер, Л. ?елти ?.б. ) ?йр?н?. Лицей директоры ( 1816?1823 ) Г.А. Энгел?ардт ( ru ) ( 1775 - 1862 ) фикеренч?, ≪ рус ?д?биятын башка ипт?шл?рен? караганда к?пк? яхшырак бел? ??м аны? матурлыгын ??рдаим якларга ?зер була ≫. Лицейда Пушкиннан да алдарак шигырьл?р яза башлый ??м бик тизд?н ?леге уку йортыны? беренче шагыйрьл?ре р?тен? баса. ≪ Дионга ≫ ( 1814 ), ≪ Лилетага ≫ ( 1814 ), ≪ Доридага ≫ ( 1815 ) кебек беренче шигырьл?ре ?к гармонияле булулары, классик т?зеклеге бел?н ?зен? ??леп ит?. Матбугатта ≪ Парижны алуга ≫ патриотик одасы ( 1814 ) ≪ Русский ≫ исеме бел?н басыла. 1814 - 1815 елларда ≪ Вестник Европы ≫, ≪ Российский музеум ≫ ?.б. журналларда шигырьл?рен даими бастыра. 1817 елда язган ≪ Царское Село лицеенда т?рбиял?н?чел?рне? хушлашу ?ыры ≫ лицейны? гимнына ?йл?н?.

1817 елда лицейны т?мамлап, т?рле ведомстволарда ( Тау ??м тоз эшл?ре департаменты, Россия империясене? финанс министрлыгы, эчке эшл?р министрлыгында ) хезм?т ит? ^[1]. 1820 - 1825 елларда И.А. Крылов кул астында Публичный китапхан?д? эшли. К?пчелек вакытын и?атка бир?.

И?аты [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

А.С. Пушкин тир?сенд? тупланган ≪Шагыйрьл?р берлеге≫н? ( Кюхельбекер , Боратынский ?.б. ) ??м ≪Рус телен яратучыларны? х?р ??мгыяте≫н? кер?. Дельвиг беренчел?рд?н булып ( ?ле лицейда укыганда ук ) Пушкинны Державинны? ≪и?аттагы мирасчысы≫ дип игълан ит? (≪ Державинны? ?лемен? ≫ ( 1816 ), ≪ А.С. Пушкинга ≫ ( 1816 ) шигырьл?ренд?). ≪Шагыйрьл?р берлеге≫ ?гъзалары шигъриятт? х?рлек рухы ?стен булуны, ?зара дуслыкны, тормыш р?х?тлекл?рен татуны алга куюларын ассызыклый.

Дельвиг лирикасында с?яс?тт? ??м динд? х?рлек ?мет ит? мотивлары к?рен? башлый. ≪ Шагыйрь ≫ шигыренд? ( 1820 ) ирек с?юе ??м шагыйрьне? ??мгыятьт? ?стенлекле бурычлары булуын а?лавы турында б?ян ит?. Булачак декабристлар катнаша торган с?яси-?д?би т?г?р?кл?рг? ( А.Н. Муравьевны? ≪Изге ?ртиле≫н?, ≪Яшел лампа≫га ) й?ри, Ф.Н. Глинка, А.А. Бестужев, К.Ф. Рылеев бел?н якыная. Декабристлар чыгарган ≪ Полярная звезда ≫ ?лманахында катнаша. Л?кин декабристларны? ??мгыятьне ?зг?рт?не? инкыйлаб -ихтилал юлын сайлауларын кабул итми, со?ыннан 14 (26) декабрь фетн?сен кискен кабул итм?вен белдер?.

1820 елларда лирик шагыйрь буларак таныла. Романс лар, элегия л?р, антологик шигырьл?р яза. Идиллия , ?ыр жанрларына ?стенлек бир?. XIX гасыр шагыйрьл?ренн?н беренче булып, сонет жанрына м?р???гать ит?. ?леге жанрларга я?а рух, эчт?лек бирерг? тырыша. ??р яктан г?з?л булган кеше идеалын эзли. Сынлы с?нгатьт? , скульптурада бик матур итеп бирелг?н, физик ??м рухи яктан гармонияле, берб?тен булып к?залланган борынгы антик заман кешесене? тойгыларын ??м уй-фикерл?рен и?атында ?р-я?адан ачмакчы була. Рус р?ссамнары ??м сынчылары бел?н якыная. Шигырьл?ренд? скульптурадагы пластиканы ??м гармония тудыру принципларын файдаланырга омтыла ( м?с?л?н, ≪Сын ясауны уйлап табу≫ идиллиясенд? ( 1829 ). Пушкин Дельвигны ≪ р?ссамнарны? дусты ??м ки??ш бир?чесе ≫ дип атый. Антик заманны тасвирлаганда, шигырьл?ренд? гекзаметр , элегия дистих ы, катлаулы строфа кебек антик шигърият формаларын даими куллана башлый. Пушкин Дельвигны? ≪ XIX гасырдан Алтын гасырга шулай ?и?ел ген? к?ч? алуына, борынгы грек шигъриятенд?ге нечк?лекне, г?з?ллекне оста тоемлавына ≫ соклана ^[2].

Рус шагыйрьл?ре арасында халык ?ырларын и? яхшы бел?че буларак, ?ыр жанрындагы шигырьл?р д? и?ат ит?. Аларны чын халык ?ыр ?рн?кл?рен? ияреп яза, романска якынайта т?ш?. К?п кен? шигырьл?рен? композиторлар к?й язган ( Пушкинга багышланган ≪Соловей мой, соловей≫ романсы (А.А. Алябьев), ≪Пела, пела пташечка≫ А.Г. Рубинштейн ?.б. ).

Н?ширлек [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

1825 елдан ( О.М. Сомов бел?н берлект? ) башкала язучылары арасында абруйлы булган ≪ Северные цветы ≫ (7 китап), 1829 елда ≪ Подснежник ≫ ?лманахлары, 1830 елдан ( Пушкин ??м Вяземский бел?н берлект? ) ≪ Литературная газета ≫ н?шер ит? башлый, ?леге басмаларда А.С. Пушкин, В.А. Жуковсий, И.А. Крылов, Н.И. Гнедич, П.А. Вяземский, Е.А. Боратынский, И.И. Козлов ?.б. язучыларны? ?с?рл?рен бастыра, х?кем ителг?н Кюхельбекер , А.И. Одоевский, Н.А. ??м А.А. Бестужев ?.б.ларны? ?с?рл?ре д?, исемн?рен к?рс?тми ген? булса да, даими чыгып кил?.

1825 елда декабристлар фетн?сене? ?и?ел?ен ш?хси фа?ига итеп кабул ит?. Декабристларны? инкыйлаби т?нт?реш ясау тактикасын хупламаса да, ??зага тартылган ??м с?ргенг? ?иб?релг?н декабристларга ( алар арасында якын дуслары Пущин , Кюхельбекер да бар ) карата дустан? м?н?с?б?тен саклый. С?яси шигырьл?р язмаса да, лирикасында фа?игале а??? к?б?я. М?с?л?н, ≪ Алтын гасырны? бет?е ≫ идиллиясенд? ( 1828 ) гармонияле тормышны? ?имерел?ен сур?тли.

≪ Литертурная газета ≫да т?нкыйтьче буларак с?л?те ачыла. Ф.В. Булгаринны? ≪ Северная пчела ≫, Н.А. Полевойны? ≪ Московский телеграф ≫ ?.б. р?сми басмаларда басылган м?кал?л?р бел?н б?х?ск? кер?. ?зерлексез укучылар ?чен язылган, ≪ акчага корылган ?д?бият≫ны т?нкыйтьли, яшь язучыларда ?д?биятка карата югары тал?пл?р т?рбиял?рг? омтыла, Пушкин и?атын югары к?т?р?.

Со?гы еллары [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Тыелган шагыйрьл?рг? с?з бирг?н ?чен, III б?лек ??м х?к?м?т тарафыннан даими к?з?т? астында тора. 1830 елда Францияд?ге июль вакыйгалары турындагы д?ртьюллык шигырь бастырган ?чен ≪ Литературная газета ≫ чыгудан туктатылып тора, А.Х. Бенкендорф Дельвигка с?яси ышанычсызлыгы ?чен ??зага тарту, с?ргенг? ?иб?р? бел?н яный. Бу даими янаулар аны? гомерен кыскарта. С?лам?тлеге какшаган Дельвиг салкын тиеп бернич? к?н авырый ??м 1831 елны? 26 гыйнварында 32 яшенд? ?л?. Замандашлары, дуслары, бигр?к т? Пушкин, Дельвигны? ?лемен бик авыр кичер?л?р.

Д?ньяда Дельвигтан да якынрак кешем юк иде ^[3]

А.С. Пушкин

Гаил?се [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

1825 елда Софья Михаил кызы Салтыковага ?йл?н?, кызлары Елизавета туа. Дельвиглар йорты ч?рш?мбе ??м якш?мбе к?нн?ренд? Санкт-Петербургны? ?д?би салонына ?йл?н?, аларда Пушкин, Жуковский, Языков, А. Мицкевич , Плетнёв, Боратынский, яшь шагыйрьл?р катнаша, ?леге ?д?би кич?л?рд?, француз теленд? аралашучы башка салоннардан аермалы буларак, русча гына с?йл?ш? кабул ителг?н була.

Х?тер [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

2012 елда ≪ Литературная газета ≫ ≪Алтын Дельвиг≫ премиясе ( ≪Литературная газета≫ны? беренче м?х?ррире А.А. Дельвиг исеменд?ге ≪С?зг? ??м Ватанга тугърылык ?чен≫ премия ) булдыра. Б?л?кл?н?чел?р арасында ? Ренат Харис ( 2014 ) ^[4]^[5], Марсель С?лимов ( 2015 ) ^[6].