Mirza Muhammed Taragay bin ?ahruh ????? ???? ???? ?? ??? ??
Timur Sultanı
Hukum suresi	1447-1449
Tac giymesi	1447
Once gelen	?ahruh
Sonra gelen	Abdullatif Mirza
Do?um	22 Mart 1394 Sultaniye
Olum	27 Ekim 1449 (56 ya?ında) Semerkand
Cocuk(lar)ı	Abdullatif Mirza Abdulaziz Mirza
Hanedan	Barlaslar
Babası	?ahruh
Annesi	Gevher ?ad Begum
Dini	?slam
Meslek	Gokbilimci , matematikci

Ulu? Bey , ( Ozbekce :  Mirzo Ulug'bek , Ca?atayca : ???‌??? Ulug Beg; asıl adı: ????? ???? ????????? ?? ??? ?? - M?rz? Muhammed ?aragay bin ??h Ru?; d. 22 Mart 1394 ^[1] - o. 27 Ekim 1449), Timur ?mparatorlu?u 'nun 4. sultanı Turk matematikci ve astronomi bilgini.

Babası Timur 'un kucuk o?lu ?ahruh , annesi Gevher ?ad 'dır. 1394 yılında Azerbaycan 'ın Sultaniye kentinde do?mu?tur. Asıl adı Muhammed Taragay olup Timur tarafından sevilmesi nedeniyle Timurlular 'daki "emir-i kebir"' in Turkce kar?ılı?ı olan "Ulu? Bey" unvanıyla anılmaya ba?ladı. 1394-1405 yılları arasında sarayda dini ilimlerin yanı sıra mantık, matematik ve hey'et (astronomi) tahsili gordu. 1404’te Timur tarafından Muhammed Sultan’ın kızı Oge Begum (Oge Biki) ile evlendirildi. ^[2] Timur’un Cin uzerine gercekle?tirece?i sefere katıldı. Ancak Timur’un 18 ?ubat 1405 tarihinde Otrar’da olmesi uzerine onun naa?ıyla birlikte Semerkant ’a geri donmek uzere harekete gecti. Timur olmeden once torunlarından Pir Muhammed’i varisi secmesine ra?men Timur’un di?er torunlarından Halil Sultan , taht uzerinde hak iddia etmeye ba?ladı. Semerkant savunucuları Ulu? Bey ve beraberindeki emirleri ?ehre sokmayınca Buhara’ya gecmek zorunda kaldı. Buhara'da da can guvenli?i kalmayınca gizlice babası ?ahruh’un bulundu?u Herat’a kactı. 1406 yılında babası ve kuzeni Pir Muhammed’in ordularının ba?ında Ceyhun dolaylarında Sultan Halil ile kar?ıla?tı. Ancak meydana gelen sava?ta Sultan Halil’in galip gelmesi uzerine Herat’a kacmak zorunda kaldı. 1409 yılında ?ahruh, Sultan Halil’i ele gecirerek Semerkant’a hakim oldu. Ulu? Bey de Emir ?ah Melik’in gozetiminde buranın hukumdarı oldu. Sonrasında Emir Nureddin isyanının bastırılması, Emir ?ah Melik’in Herat valisi olmasıyla da Semerkant merkezli Maveraunnehir bolgesinde tek ba?ına hukum surmeye ba?ladı. ^[2]

1414 baharında amcası ?eyh Omer’in o?lu Ahmet denetimindeki Fergana’ya sefer duzenledi. Semerkant'ta hukum surerken genel olarak avcılık, e?lence ve alimlerle sohbetlerle geciren Ulu? Bey, ?eyh, molla ve dervi?lerle iyi ili?kiler sa?layamamı?tı. Bu donemde saray ku?cularından Alaaddin Ali bin Muhammed (Ali Ku?cu) ile dostluk kurmaya ba?ladı. 1425 yılında Mo?ollar uzerine sefer duzenleyerek Issık Golu dolaylarına kadar geldi. Mo?olları da?ıtarak onemli miktarda ganimetle Semerkant 'a dondu. Sonrasında babasından aldı?ı destek kuvvetlerle Ozbekler uzerine sefer duzenlese de yenilerek Semerkant'a cekilmek zorunda kaldı. ?eyhler, mollalar ve dervi?ler tarafından ?ehre sokulmak istenmese de kendisine sadık adamlarının deste?iyle Semerkant’a girerek duzeni yeniden sa?ladı. Daha sonra yeniden Ozbekler’e sefer duzenleyerek Ta?kent ’e kadar ilerledi. Buradan Semerkant’a dondukten sonra av ve e?lence ya?antısını bırakan Ulu? Bey, ilim calı?malarıyla u?ra?maya ba?ladı. ?lmi sohbetler, matematik ve astronomi konularında kendini e?iterek kendini geli?tirmeye ba?ladı. Bu donemde onemli alimler Kadızade Rumi , Gıyaseddin Cem?id ve Ali Ku?cu ile calı?malar yaptı. Semerkant yakınlarında rasathane kurulması calı?maları ba?lattı. 1429 Ekim'inde rasathaneyi tamamladı.

?ahruh'un 12 Mart 1447 yılında olumuyle yeniden Timurlu tahtı icin ya?anan mucadeleye katıldı. Herat 'a sefere cıktı ve kar?ısına cıkan Ebubekir Mirza'yı ele gecirerek onun kuvvetlerini de ordusuna kattı. Herat'ta hakim olan annesi Gevher ?ad ve karde?i Baysungur 'un o?lu Alauddevle ile anla?arak eski sınırları kabul etti. Ancak o?lu Abdullatif , valisi oldu?u Belh ?ehrinde Alauddevle tarafından ku?atılınca yeniden sefere cıktı. 1448 yılı baharında Alauddevle'nin kuvvetlerini yenerek Herat 'a girerek tahtta egemenli?ini sa?ladı. Herat'a o?lu Abdullatif'i vali yaparak batıya do?ru harekete gecti. Kı?ın ya?anan isyanı bastırmak icin Herat'a dondu ve ?ehri ya?malattı. Buradan Buhara 'ya gecen Ulu? Bey bir sure burada kaldı. Bu sıralarda Gevher ?ad Sultan da Herat'ı geri aldı. 1449 yılında Belh'te bulunan o?lu Abdullatif'in kendine sefer duzenleyece?i haberi uzerine onun uzerine harekete gecti. Ceyhun kıyılarında kar?ıla?an kuvvetler kucuk caplı carpı?malarda bulundu. Bu esnada Semerkant'ta ya?anan isyanı bastırarak tekrar Abdullatif uzerine harekete gecen Ulu? Bey, Semerkant yakınlarındaki Dıma?k koyu yakınlarında o?luna yenildi. Bir sure kactıktan sonra Semerkant'a donerek o?luna teslim oldu. Teslim olduktan sonra Hacca gitmek icin o?lunun iznini alan Ulu? Bey, yolda o?lunun adamları tarafından olduruldu. ^[1]

Calı?maları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ulu? Bey, Semerkant'ta bir medrese ve bir de rasathane yaptırmı?tır. Kadızade Rumi bu medreseye ba?kanlık etmi?tir. Rasathane icin yorede bulunan tum muhendis, alim ve ustaları Semerkant'a ca?ırmı?tır. Kendisi icin de bu rasathanede bir oda yaptırarak tum duvar ve tavanları gok cisimlerinin manzaralarıyla ve resimleriyle susletmi?ti. Rasathanenin yapım ve rasat aletleri icin hicbir harcamadan kacınmamı?tır. Bu gozlemevinde yapılan gozlemler, ancak on iki yılda bitirilebilmi?tir. Gozlemevinin yonetimini Bursalı Kadızade Rumi ile Cem?id'e vermi?tir. Cem?id, gozlemlere ba?landı?ı sırada ve Kadızade' de gozlemler bitmeden olmu?tur. Gozlemevinin tum i?leri o zaman genc olan Ali Ku?cu 'ya kalmı?tır. Bu gozlem uzerine Ulu? Bey, unlu "Zeycini" duzenlemi? ve bitirmi?tir. Zeyc Kurkani veya Zeyc Cedit Sultani adı verilen bu eser, birkac yuzyıl do?uda ve batıda faydalanılacak bir eser olmu?tur. Zeyc Kurkani, bazı kimseler tarafından acıklanmı? ve Zeyc'in iki makalesi 1650 yılında Londra'da ilk olarak basılmı?tır. Avrupa dillerinin birco?una, cevrilmi?tir. 1839 yılında cetvelleri Fransızca tercumeleriyle birlikte, asıl eser de 1846 yılında aynen basılmı?tır. Zeyc Kurkani'nin asıl kopyalarından biri Irak ve ?ran sava?larından sonra Turkiye'ye getirilmi? ve halen Ayasofya kutuphanesindedir. Ulu? Bey'in yonetimi zamanında fetihlerden cok babası zamanında oldu?u gibi yonetim guclendirilmi? ve onemli bilimsel geli?meler ya?anmı?tır.

Galeri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Wikimedia Commons'ta Ulu? Bey ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• 
  Ulu? Beyin Semerkand kentinde kurdu?u gozlemevinin gunumuzde dı?arıdan gorunu?u
• 
  Ulu? Bey'in rasathanesi ( Semerkand )
• 
  Ulu? Bey Medresesinden ic gorunum

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]