Telif hakkı sembolu
Telif hakkı
(
?ngilizce
:
copyright
), bir ki?i ya da ki?ilerin her turlu fikri eme?i ile meydana getirdi?i
bilgi
, du?unce,
sanat eseri
ve urununun kullanılması ve kopyalanması ile ilgili hukuken sa?lanan haklardır. Telif hakkının do?ması icin tescile gerek yoktur.
[1]
Fikir ve sanat eserleri uzerindeki haklar eserin uretilmesiyle birlikte do?ar.
[2]
Bununla birlikte eser sahibi isterse ulkenin ilgili tescil birimlerinde (mesela Turkiye'de noter ya da
Kultur ve Turizm Bakanlı?ı
) iste?e ba?lı olarak kayıt tescili yaptırabilir. Telif hakları, genellikle belli bir sure icin gecerlidir.
Telif hakkı simgesi
,
cember
icinde bir "
C
" harfidir,
ⓒ
harfi uzerinde bulundu?u yapanın telif haklarının korundu?unu belirtir ve
?ngilizce
"copyright" kelimesini ifade eder. C sembolu kullanılsın ya da kullanılmasın, orijinal her fikir ve urun, do?u?tan telif haklarına sahiptir.
Telif hakların korunması temel insan haklarından biridir.
?nsan Hakları Evrensel Bildirgesi
'nin 27. maddesine gore herkesin yaptı?ı her turlu bilim, edebiyat veya sanat eserinden mutevellit manevi ve maddi menfaatlerin korunmasına hakkı vardır.
Telif hakları genellikle belli bir sure icin gecerlidir. Ulkelerin kendi kanuni mevzuatlarına ba?lı olarak koruma suresi pek cok ulkede eser sahibi ya?adı?ı sure ve olumunden itibaren 50-70 yıl sure icin gecerlidir (Mesela Turkiye'de 70 yıldır.
[3]
). Bu sure i?in turune, calı?manın bir fert ya da ?irket tarafından olu?turulup olu?turulmadı?ına, aleniyet kazanıp kazanmadı?ına ve di?er bazı de?i?kenlere ba?lı olabilir.
Telif hakları herkese kar?ı ileri surulebilirler. Ancak toplum menfaatinin korunması gibi nedenlerle bu mutlak hakka
yasalarla
ce?itli sınırlamalar getirilebilir. Mutlak hakka getirilen bu sınırlandırmalar; kamu yararı, kamu duzeni, genel ahlak gibi sebeplerle getirilen sınırlamalar ve hususi menfaat (?ahsi kullanım vs.) yararına getirilen istisnalardan olu?abilir. Orne?in telif hakkı saklı bir eserin kar amacı gudulmeksizin, ?ahsi kullanım amacıyla co?altılabilmesi mumkun olabilir.
[2]
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca eser sahibi olan ki?i telif hakkı kapsamında; manevi ve mali haklara sahiptir. Manevi haklar a?a?ıdaki ?ekildedir:
- Umuma arz etme, yayma.
- Adın belirtilmesi.
- Eserde de?i?iklik yapılması menetme.
Mali haklar a?a?ıdaki ?ekildedir:
- ??leme hakkı.
- Co?altma hakkı.
- Yayma hakkı.
- Temsil hakkı.
- ??aret, ses ve/veya goruntu nakline yarayan araclarla umuma iletim hakkı.
- Pay ve takip hakkı.
Bu hakları ihlal edilen telif hakkı yani eser sahibi; hakkına tecavuz eden ki?iye kar?ı tecavuzun onlenmesi, tecavuzun ortadan kaldırılması, tazminat ve ceza davası acılması icin gerekli ihbar, ?ikayet yollarından birine ya da birden fazlasına ba?vurabilir.
[
kaynak belirtilmeli
]
Telif hakları, tescil edilmeseler dahi yasal koruma altındadır. Yani bir eser yayımlandı?ı andan itibaren korunması gereken statuye kavu?ur. Telif anla?mazlıklarında bir eseri ilk olarak kimin uretti?inin tespiti icin ce?itli yontemler kullanılmaktadır. Bunlardan en me?huru
zaman damgalı elektronik imza ile imzalanmı? dokumandır
. Yine amator makale yazarlarının sık ba?vurdu?u bir di?er yontem ise e-posta
gondermek suretiyle kayıt altına almaktır
. Bunların yanında toplumdaki tanınmı?lı?ın tespiti ?ahitler yoluyla da mumkundur. Bir telif hakkı ihlalinde
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
'nun (FSEK) 71. maddesi uyarınca suc duyurusunda bulunulabilir. Buna ilaveten Fikri Haklar Mahkemesinde hukuk davası acmak ve savcılık kanalıyla FSEK ek 4. madde uyarınca eri?im engelletmek de mumkundur. FSEK ek 4. madde gere?i eri?im engelletebilmek icin evvela
ihtarname cekmek/bildirimde bulunmak
gerekmektedir. Bu ihtarda/bildirimde; kopya icerik barındıran ki?iye ilgili iceri?i kaldırması icin 3 gunluk muhlet verilmelidir. Ayrıca telif haklarının korumasının bizzat resmi bir kurum tarafından yapılması icin muracaatta bulunmak mumkundur.
[4]
?ngiltere’de 1709'da kabul edilen ve 1710 yılında uygulamaya konan "Kralice Anna Kanunu", bir kitabın eser sahibi ve mirascılarına yayımdan itibaren belirli bir sure ile koruma sa?layan ilk kanundur. Bu yasa, kitap yayıncılarının kitaplarını ba?kalarının kopyalamasına kar?ı 14 yıl sureyle koruma sa?lamaktaydı.
?ngiltere
'de hakkak ve heykeltıra?ların haklarını koruyan 1734 ve 1814 tarihli kanunlar; tiyatro ve musiki eserleri sahiplerinin haklarını koruyan 1882 ve 1888 tarihli kanunlar cıkarıldı, bu kanunların icerikleri 1911 yılında birle?tirildi ve 1957 yılında Telif Kanunu halini aldı.
[5]
1789'da
Fransız ?htilali
ile
Fransa
'da locaların imtiyazları kaldırılmı?; eser sahipleri korumadan tamamen yoksun kalmı?tı. 1791 ve 1793 yıllarında telif hukumleri icere yasa calı?maları yapıldı. Bu calı?malar ile eser sahibinin fikri mulkiyet hakkının suresi, ya?amı boyunca ve olumunden sonra 10 yıl sureyle sınırlandırılması belirlenerek duzenlendi. On yıllık koruma suresinden sonra eserin "
kamu malı
" haline donu?mesi sistemi benimsenmi?tir.
[5]
Benzer yasal duzenleme calı?malarına daha sonra
Almanya
,
?svicre
ve
?spanya
gibi di?er Avrupa ulkeleri de katıldı. Fransa'da Fransız ?htilali'nin ardından cıkan yasaları 1810, 1854, 1866 tarihlerindeki yasala?ma calı?maları izledi. Bu calı?malar mahkeme ictihatları ile birlikte geli?erek 1957 fikir ve sanat eserleri kanunu kabul edildi. Kanun, gunumuzde Fikri Mulkiyet Kanunu adın ta?ır, telif ve sınai mulkiyet haklarını birlikte icerir.
Almanya'da 1837 yılında cıkan Prusya Bilim ve Sanat Eserleri Uzerindeki Mulkiyetin Himayesi Kanunu, 1871 yılında imparatorluk kanunu olarak yasala?tı ve 1965 yılında bugunku haline yakın duzenlemeye eri?ti.
ABD'de ilk defa 1672 yılında John Usher adlı bir yazarın, kendi eserini izni olmadan satma ve co?altma konusunda yasak getiren ozel bir izin sa?lamı?tı. Bu olay, ABD'de telif hakları konusunda ilk meydana gelen yasal olaydı. Ulkenin bir kısmında 1783, 1786'da Kralice Anna Kanunu'nu temel alan telif hakları yasası onaylanıp uygulanmaya ba?landı.
18. yuzyılda ortaya cıkan ilk telif kanunları edebi eserleri koruma altına almaya yonelikti. Zamanla muzik ve resim alanında eserlerin telif hakları kapsamında de?erlendirilmesi icin calı?malar yapıldı. Cok sonra haritalar, maketler, kabartmalar, oymalar, el yazmaları, bilimsel eserler, mimari eserler, tezhipler bu kapsamda de?erlendirildi. 1990'lı yıllardan itibaren n bilgisayar ve bilgisayar programları da sinema eserleri, pandomimalar, koreografilerden sonra eser sayılıp fikri urunler olarak koruma altına alınmaya ba?ladı.
Kralice Anna Yasası'ndan sonra neredeyse tum ulkelerin katıldı?ı uluslararası anla?malarla telif hakkı yasalarının dunya capında bir dereceye kadar uyumlu hale getirilmi?tir.
[6]
En onemli uluslararası anla?malardan biri 1886’da imzalanan
Bern Sozle?mesi
'dir. Bern Sozle?mesi’nin telif hakkı koruması standartları, yazarın minimum ya?am suresini artı 50 yıl olarak belirlenmi?tir. 1886'da sozle?meyi imzalayan ulkeler Bern Birli?ini olu?turmu?tur. Sozle?me, 1979'da son halini aldı.
Telif hakları saklı olan kitapların ba?ında veya sonunda "Butun yayın hakları saklıdır. Kaynak gosterilerek yapılacak kısa alıntılar dı?ında yayıncının yazılı izni olmaksızın hicbir yolla co?altılamaz." ?eklinde bir cumle bulunabilir. Yazarının olumunun uzerinden telif haklarının gecersiz kılınmasına yetecek kadar sure gecmi? olsa bile e?er yazıldı?ı dilde de?ilse cevirmenin cevirisi de bir eser kabul edildi?i icin telif hakları yayımlayan kurulu?un veya cevirmenin elinde olacaktır.
 |
Vikisozluk'te
telif hakkı
ile ilgili tanım bulabilirsiniz.
|