Turkiye
'de
arkeoloji
, ulke sınırları icinde yapılan her turlu kazı ve restorasyon calı?masını kapsar.
Osmanlı
doneminde buyuk oranda yabancılar tarafından yapılan bu calı?maları, gercekle?tiren ilk yerli isim
Osman Hamdi Bey
'dir. Kendisi ilk Turk arkeolog olarak kabul edilmesinin yanında, ulkenin ilk arkeoloji muzesi olan
?stanbul Arkeoloji Muzesi
'nin kurucusudur.
Turkiye topraklarındaki arkeolojinin yerli olarak geli?imine bakarsak, ilk adım bu eserlerinin korunmasına yonelik bilincin geli?mesidir. Bunun ilk orneklerinde biri
Ahmet Fethi Pa?a
tarafından kimi eserlerin
Aya ?rini Kilisesinde
toplanmasıdır. Toplanan eserler ile
“Mecma-i Esliha-i Atika (Eski Silahlar Koleksiyonu)”
ve
“
Mecma-ı Asar-ı Atika
(Eski Eserler Koleksiyonu)”
olu?turulmu?tur. Daha sonra 1869 yılında
"Muze-i Humayun (Saray Muzesi)"
adı altıntaki kurulu? olu?turulur, kurum aynı zamanda ?stanbul Arkeoloji Muzesi'nin ilk ?eklidir. Bir donem kapatılan muze, 1881 yılında Osman Hamdi Bey'in muze muduru olarak atanmasından sonra ca?da? bir muze kimli?i kazanmaya ba?lar.
Cumhuriyet doneminde arkeolojik kazılar yo?unluk kazanmaya ba?ladı. 1931'de
Turk Tarih Kurumu
, 1934'te
?stanbul Universitesi
'ne ba?lı
Turk Arkeoloji Enstitusu
, iki yıl sonra da
Ankara
'da
Dil
ve
Tarih
-
Co?rafya
Fakultesi kuruldu. 1933'te Turk Tarih Kurumu adına ilk kazılar,
Hamit Zubeyr Ko?ay
ba?kanlı?ında
Ahlatlıbel
'de yapıldı. 1935'te Ko?ay ve
Remzi O?uz Arık
Catalhoyuk
kazılarına ba?ladılar. Ayrıca Turkiye’de 1930'lardan ba?layarak
Alman
,
Fransız
,
?ngiliz
ve
Hollanda
arkeoloji enstituleri kuruldu. Bu donemde yerli ve yabancı uzmanlar bircok eski yerle?im bolgesinde ara?tırma ve kazılar gercekle?tirdiler. Kazılardan cıkarılan eski yapıtları korumak ve sergilemek icin yeni muzeler acıldı. Bunların ba?ında, dunyanın en onemli arkeoloji muzelerinden biri olan
?stanbul Arkeoloji Muzesi
gelir. Antakya'da 1932 yılında ba?latılan kazı calı?maları sonucunda 1934 yılında Hatay Arkeolojı Muzesi kurulur.
Hatay Arkeoloji Muzesi
'nde dunyanın en buyuk ikinci mozaik koleksiyonunun segilendi?i bilinir.
Perge
antik kenti
1994 yılında Alman arkeolog
Klaus Schmidt
tarafından ke?fedilen Urfa Gobeklitepe'de kazı calı?maları, o tarihten bu yana suruyor. Bolgenin onemini, “Bu kalıntılara rastladı?ım zaman onumde iki secenek vardı. Ya hic kimseye bir ?ey soylemeden hemen burayı terk edecektim ya da hayatımın geri kalanını burada gecirmeye razı olacaktım. Ben ikincisini sectim.” diyerek ifade eden Schmidt’i, Stanford Universitesi’nden
Ian Hodder
da “Gobeklitepe her ?eyi de?i?tirecek” diyerek destekliyor.
[
kaynak belirtilmeli
]
Arkeoloji dunyasına bomba gibi du?en Gobeklitepe kazısı icin Witwaterstand Universitesi’nden David-Lewis Williams, “Gobeklitepe dunya uzerinde bulunmu? en onemli tapınak” ifadesini kullanırken Steve Mithen, “Gobeklitepe aklımın alabilece?inin cok otesinde” yorumunu yapıyor.
[
kaynak belirtilmeli
]
12 bin yıllık oldu?u tespit edilen tapınaklar, avcılık ve toplayıcılıkla gecinen gocebe toplulukların tarımı o?renerek yerle?ik ya?ama gecti?i tezini de curutuyor cunku soz konusu tapınakları yapanların canak comlek kullanmayı bilmedi?i du?unuluyor.
[
kaynak belirtilmeli
]
Tarihsel olarak bu konuda cıkarılmı? yasalar ve ilgili resmi kurumlar;
[1]
Kanunlar
- 1869 Asar-ı Atika Nizamnamesi
[2]
- 1874 Asar-ı Atika Nizamnamesi
- 1884 Asar-ı Atika Nizamnamesi
- 1906 Asar-ı Atika Nizamnamesi
- 1951 Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yuksek Kurulu Te?kili Kanunu
- 1973 Eski Eserler Kanunu
- 1983 Kultur ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu
|
Kurumlar
|
Arkeoloji Bolumu Turkiye'de bircok universite tarafından 4 yıllık bir surecte vermektedir. Turkiye'de; Arkeoloji veya Arkeoloji ve Sanat Tarihi adı altında 47 universite e?itim verilmektedir.
[3]
Arkeolojiyle ilgili farklı universiteler farklı ana bilim dalları olsa da Turkiye'deki yaygın ba?lıca ana bilim dalları ?unlardır:
- Prehistorya
, Pleistosen ca?dan Holosen ca?a kadar insanın evrimle?me sureci ve yerle?ik ya?ama geci?ine kadarki donemi inceler.
- Protohistorya ve Onasya Arkeolojisi
, Onasya co?rafyasında tarımın ba?lamasından demir ca?ın sonuna uzanan zaman dilimini ara?tırır.
- Klasik Arkeoloji
Yunan ve Roma donemlerini ele alır.
Gerek izinsiz kazılar gerekte bir Osmanlı politikası olan yabancılara kazı izni verip cıkan eserlerin payla?ılması durumu sonucudunda, Turkiye topraklarından cıkarılan bircok eser, yurtdı?ında sergilenmektedir. Orne?in; Almanyadaki
Bergama Muzesi
ve Avusturyadaki
Efes Muzesi
isimlerini aldıkları Anadoludaki antik kentlerden eserler sergilemektedirler.
Bazı eserlerin ise ulke dı?ına cıkarılması, Osmanlı oncesi doneme dayanır. 1204 yılında
4. Haclı Seferi
sonrası ya?malanan ?stanbul'dan pek cok eser Avrupa'ya ta?ınmı?tır. Venedik'te bulunan
"St. Mark Atları"
, bu eserlerin en bilinenlerindendir. Ama yurtdı?ındaki tum eserlerin ilgili ulkelerle diyolog sonucu, Turkiye geri donmesi icin calı?ılmaktadır.
Kultur Bakanlı?ına ba?lı Muze ve Oren Yerlerinine ait Ziyaretci Verileri
[4]
| Sıra
|
?sim
|
2008
|
2009
|
2010
|
| —
|
Turkiye
|
22,662,590
|
21,233,722
|
25,881,558
|
| 1
|
Topkapı Sarayı Muzesi
|
2,526,251
|
2,371,311
|
2,995,708
|
| 2
|
Ayasofya Muzesi
|
2,206,968
|
2,370,540
|
2,761,069
|
| 3
|
Efes Oren Yeri
|
1,678,756
|
1,756,336
|
1,845,447
|
| 4
|
Mevlana Muzesi
|
1,584,170
|
1,360,595
|
1,670,651
|
| 5
|
Hierapolis Oren Yeri
|
1,231,089
|
1,261,026
|
1,448,194
|