Bu madde, Vikipedi bicem el kitabına uygun de?ildir . Maddeyi, Vikipedi standartlarına uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Gerekli duzenleme yapılmadan bu ?ablon kaldırılmamalıdır. ( Ocak 2023 )

Turkiye Cumhuriyeti'nde olum cezası , 1984'ten bu yana uygulanmamaktadır ve 2004'te kaldırılmı?tır. Olum cezası once 2001'de sava? tehdidi ve teror sucları halleri dı?ındaki suclar icin kaldırılmı?, 3 A?ustos 2002'de "sava? ve cok yakın sava? tehdidi hallerinde i?lenmi? suclar haric" ?artı ile kaldırılmı?tır. 7 Mayıs 2004 tarihli 5170 sayılı Kanun ile Anayasa 'dan olum cezaları ile ilgili maddeler cıkarılmı?, 14 Temmuz 2004 tarihli 5218 sayılı Kanun ile Turk Ceza Kanunu 'ndan olum cezaları ile ilgili maddeler cıkarılmı?, boylece olum cezası Turk Hukuku'ndan tamamen kaldırılmı?tır.

Tarihce [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Turkiye Cumhuriyeti’nde 1920'de Meclisin kurulu?undan, 1984'te olum cezalarının fiilen kaldırılmasına kadar gecen 64 yıllık donemde, Turkiye Buyuk Millet Meclisi tarafından onaylanan ve infazı gercekle?tirilen olum cezası kararı sayısı 712'dir. Bunlardan 15'i kadın hukumludur. Ancak bu rakama ?stiklal Mahkemeleri 'nin, Meclis’i devre dı?ı bırakarak aldı?ı idam kararları dahil de?ildir. Meclise gelmeden ?stiklal Mahkemeleri tarafından verilen en az 1500 - 2000 civarında idam kararı bulundu?u tahmin edilmektedir.

Prosedure gore mahkemeler tarafından verilen idam kararları Yargıtay ’da onaylandıktan sonra Meclis’e gonderiliyordu. Meclis’in de idam kararını onaylaması halinde olum cezaları infaz ediliyordu. ?nfaz kurallarına gore olum cezası hukumlunun mensup oldu?u din ve mezhebin hususi gunlerinde yerine getirilmiyor, hamile kadınlar do?um yapana kadar, akıl hastalı?ı tespit edilenler akli dengesi duzelene kadar idam edilmiyordu. 18 ya?ından kucukler ve 65 ya?ından buyukler hakkındaki olum cezası infaz edilmiyordu.

?nfazlar 1965 yılına kadar gunduzleri ve halkın izleyebilmesi icin alenen ve belirli noktalarda ?stanbul ’da Sultanahmet Meydanı ’nda, Ankara ’da Samanpazarı ’nda gercekle?tiriliyordu. 1965 yılında ?nfaz Kanunu’nda yapılan duzenlemeden sonraki infazlar cezaevi avlularında, gune? do?madan once, gizli olarak yapılmı?tır. Askeriyeye ba?lı bir ki?inin askeri suctan dolayı aldı?ı olum cezası kur?una dizilerek infaz edilirdi. Orne?in; ?eyh Said ?syanı ile ba?lantıları olan Albay Cibranlı Halit , Molla Abdurrahman , Yusuf Ziya Bey , Te?men Ali Rıza Bey , Faik Bey kur?una dizilerek idam edildi.

Turkiye Cumhuriyeti'nde, cezası infaz edilen son idam mahkumu, 25 Ekim 1984'te infaz edilen Hıdır Arslan 'dır. Ekim 1984'ten itibaren mahkemeler tarafından verilen olum cezaları Meclis’te onaylanmadı?ı icin infaz edilmemi?, 1991 yılında cıkarılan bir afla 500 civarında olum cezası dosyası, 10 yıl a?ır hapse donu?turulmu? ve 2002'deki yasayla da fiilen uygulanmamı? olan tum idam kararları, omur boyu hapse donu?turulmu?tur. Bunlar arasında, Abdullah Ocalan 'ın Ocalan Davası sırasında 29 Haziran 1999'da carptırıldı?ı, 25 Kasım 1999'da Yargıtay tarafından onanan olum cezası da vardır.

1920?1961 yılları arasında 11’i ?stiklal Mahkemeleri tarafından olmak uzere toplam 16 milletvekili idam edilmi?tir.

Hukuki prosedur [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Sivil [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bir ki?inin olum cezası ile cezalandırılabilmesi icin oncelikle kar?ılı?ında olum cezası ongorulen bir suctan dolayı hukum giymesi gerekiyordu. Daha sonraki a?ama cezanın temyiz merciince onaylanması, ardından TBMM 'nin cezanın infazını uygun bulması ve Cumhurba?kanınca onaylanıp Resmi Gazete 'de yayınlanmasıydı. Bu a?amalardan sonra ise cezanın infazı surecine geciliyordu.

Uygulamada olum cezasını iceren hukum onanarak kesinle?tikten sonra dosya Yargıtay Ba?kanlı?ınca Adalet Bakanlı?ına gonderiliyordu. Adalet Bakanlı?ı hukumlu hakkında olum cezasının yerine getirilmesine dair bir kanun tasarısı hazırladıktan sonra soz konusu tasarı Bakanlar Kurulu teklifi olarak Meclis Ba?kanlı?ına intikal ediyor ve Meclis Ba?kanı dosyayı Adalet Komisyonuna gonderiyordu. Komisyon tarafından incelenen ve gecen tasarı, Meclis Genel Kurulu'na sevk edildikten sonra e?er Meclis olum cezasının yerine getirilmemesine karar verirse hukumlu hakkında yararlanma durumu do?uyordu. E?er olum cezasının yerine getirilmesi kabul edilmi?se ilanından sonra durum hukumlunun bulundu?u cezaevi nezdindeki Cumhuriyet Savcılı?ı'na bildiriliyordu. Olum cezasının ilamı da di?er mahkumiyet ilamlarında oldu?u gibi ilamat defterine kaydediliyordu. Daha sonra Cumhuriyet savcısı hukmun infazında tereddut, tavzihi gerektiren bir husus veya hukumlu yararına kanun yollarına ba?vurulmasını gerekli kılan hukuki noksanlık bulunup bulunmadı?ını ara?tırıyordu. E?er boyle bir durum varsa ilam, mahkemesine iade ediliyordu. Boyle bir durum bulunmadı?ı takdirde infazla ilgili hususlar inceleniyor ve varsa eksikler gideriliyordu. ^[1]

765 sayılı Turk Ceza Kanunu'nda olum cezası ongorulmu? suclar ^[2] [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

A. ^   - 23.06.1936 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanan 3038 sayılı "Turk Ceza Kanununun bazı maddelerini de?i?tiren kanun" ile a?ır hapis cezasına cevrilmi?tir.

B. ^   - 29.11.1990 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanan 3679 sayılı "765 Sayılı Turk Ceza Kanununun Bazı Maddelerinin De?i?tirilmesine Dair Kanun" ile a?ır hapis cezasına cevrilmi?tir.

21.07.2004 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanan 5218 sayılı "Olum Cezasının Kaldırılması ile Bazı Kanunlarda De?i?iklik Yapılmasına ?li?kin Kanun" ile tum suclar icin olum cezası kaldırılmı?tır.

Cezanın infazı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Turkiye Cumhuriyeti'nde olum cezası Turk Ceza Kanunu 'nun 15 Temmuz 1953 yılında Resmi Gazete 'de yayımlanan 6123 sayılı "Turk Ceza Kanununun Bazı Maddelerinin De?i?tirilmesi Hakkında Kanun" ile de?i?tirilen 12. maddesine gore asarak infaz ediliyordu. ^[3]

Hukumlunun cezasının infazında mahkeme heyetinden bir ki?i, cumhuriyet savcısı, doktor, zabıt katibi ve hapishaneler idaresi memurlarından bir ki?i hazır olarak ?ekilde hukmun okunması suretiyle infaz olunuyordu. Hukumlunun mensup oldu?u dinin bir ruhani gorevlisi, avukatı, infazın gecikmemesi guvenlik ve duzenlik yonunden bir sakınca bulunmaması ko?ulu ile aile fertlerinden biri, hukumlu yabancı uyruklu ise konsolosu infaz yerinde bulunabiliyordu. Bu ki?iler dı?ında, gardiyan, jandarma ve polis de infaz yerinde bulunabilirdi.

Hukumlu, anne veya babasını oldurmek sucundan hukum giymi? ise infazın gercekle?tirilece?i yalınayak, ba?ı acık ve siyah gomlek giydirilerek goturuluyor ve hukum bu ?ekilde infaz ediliyordu.

Kanuna gore olum cezasına carptırılan ki?inin mensup oldu?u din ve mezhebin ozel gunlerinde cezanın infaz edilmesi yasaktı. Hamile kadınlar acısından do?um gercekle?medikce, akıl hastalı?ından muzdarip olanlar ise iyile?medikce cezanın infazı gercekle?tirilemiyordu.

Ceza ?nfaz Tuzu?u'ne gore infazdan once hukumlu, soyutlandı?ı yerden alınarak bir hucreye konuluyor ve infaza buradan goturuluyordu. ?nfaz kapalı cezaevinde ozel bir bolumde, di?er hukumlulerin goremeyecekleri bir yerde ve gune? do?madan gercekle?tiriliyordu. Hukumluler birden fazla ise infaz ayrı ayrı ve birbirlerini goremeyecekleri ?ekilde yapılıyordu.

?nfaz oncesinde hukum usulen mahkeme heyetinin secip gonderdi?i hakim tarafından okunuyordu. Ayrıca teamul olarak mahkeme uyesi veya din adamı tarafından veya ayrı ayrı hukumlunun son sozu soruluyordu.

Cezanın infazından sonra doktor tarafından hukumlunun olmu? oldu?u tespit ediliyor ve infaz yerinde hazır bulunanlar bir tutanak duzenleyerek imzalıyorlardı. ?nfazdan sonra hukmun ozeti; hukmun verildi?i yerde, curumun i?lendi?i yerde, hukumlunun en son ikamet etti?i mahallenin uygun yerlerine asılarak ilan ediliyordu. Cenaze, merasim yapılmadan mirascılara teslim ediliyor, e?er mirascı bulunmuyor veya kabul etmiyorsa belediye tarafından gomulme i?lemi tamamlanıyordu.

Olunun ki?isel e?yaları mirascılarına, yabancı uyruklu ise ba?lı bulundu?u devletin konsoloslu?una, bunlar yoksa yerel sulh hakimine teslim ediliyordu.

Askeri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Mare?alden aste?mene kadar subaylar, astsubaylar, Milli Savunma Bakanlı?ı ile Turk Silahlı Kuvvetleri kadro ve kurulu?unda calı?an sivil personel, uzman jandarma, uzman erba?, sozle?meli erba? ve er, erba? ve erler ile askeri o?renciler olarak tanımlanan askeri ?ahısların i?ledi?i askeri suclarda Askeri Ceza Kanunu uygulanır.

Cezanın infazı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Askeri ?ahıs askeri bir suctan dolayı olum cezasına carptırılmı?sa Askeri Ceza Kanunu'nun 20. maddesi gere?ince kur?una dizilerek cezanın infazı gercekle?tirilir. E?er i?lenen suc askeri de?ilse bu durumda Turk Ceza Kanunu hukumlerine gore cezanın infazı gercekle?tirilir.

Askeri Mahkemeler 'in Kurulu?u ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun'un 245. maddesine gore hukumlu, infaz yerine silahlı bir takımın muhafazasında ve uzerinde hicbir askeri i?aret bulunmayarak getiriliyordu. ?nfaz yerinde mahkumiyet ilamı ile infaz luzumunu gosteren i?aret kendisine yuksek sesle okunduktan sonra hukumlunun gozleri ba?lanıyor, bu sırada hukumlunun ba?lı bulundu?u birli?in veya hukumlu ba?ka bir birlikte ise orada mevcut ba?ka bir birli?in ce?itli boluklerine mensup en kıdemli erlerinden secilmi? bir manga, gorevlendirilecek bir subayın el i?areti uzerine hukumluye ate? ediyordu.

Hukumlu sivil olup da olum cezası asılmak suretiyle infaz edilecekse askeri savcı hukumluyu dosyası ile birlikte Cumhuriyet savcısına gonderiyordu.

Hukmun infazı icin TBMM'nin onayı ?art olsa da sava? zamanı halinde Turk Silahlı Kuvvetleri Komutanı hukmu onaylamaya yetkiliydi. Bu durumda TBMM kararı olmaksızın olum cezasının infazı gercekle?tirilebiliyordu.

Ba?lıca idamlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1923?1960 doneminde idamlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• ?eyh Said ?syanı sonrasında Diyarbakır 'daki ?ark ?stiklal Mahkemesi kısa suren bir yargılamadan sonra ?eyh Said ve 47 ayaklanma yoneticisi hakkında 28 Haziran 1925 gunu olum cezası vermi? ve cezaları ertesi gun infaz edilmi?tir.
• Haziran 1926'da ?zmir 'de Mustafa Kemal'e kar?ı yapılması tasarlanmı?, tarihe ?zmir Suikastı olarak gecen suikast giri?imi ardından Ziya Hur?it ve arkada?ları ?zmir ?stiklal Mahkemesi'nde yargılandılar. 2'si gıyabında olmak uzere 15'i olum cezasına carptırıldı. ?nfazlar, 13 Temmuz'u 14 Temmuz'a ba?layan gece ?zmir'in ce?itli yerlerinde gercekle?tirildi. Gercekle?tirilen idamların sonrasında cenazeler once Merkez Hastanesi'ne goturuldu, uzerindeki e?yaların alınmasının ardından da Kadifekale yakınlarındaki Kokluca Mezarlı?ı'na defnedildi.

• ?zmir suikastının ikinci davası Ankara'da yapıldı. ?dama mahkum edilen dort ki?inin cezası 26 A?ustos'u 27 A?ustos'a ba?layan gece, Cebeci 'deki Umumi Hapishane onunde infaz edildi. ?dam edilenler, hapishanenin avlusuna defnedildiler.

1. Cavid Bey
2. Hilmi Bey
3. Nail Bey
4. Doktor Nazım Bey

• 23 Aralık 1930 gunu, ?zmir'in Menemen ilcesinde, o?retmen-yedeksubay Mustafa Fehmi Kubilay 'ın ve yardımına ko?an bekciler Hasan ve ?evki'nin bir grup tarafından oldurulmesiyle ba?layan, Menemen olayları sonrasında, Divan Harp Mahkemesinde yargılanan sanıklardan 28'i 3 ?ubat 1931 gecesi Menemen'de idam edilmi?tir.

1961?1972 arasında idamlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• 27 Mayıs 1960 Darbesi 'nden sonra darbe yonetimi doneminde Ba?bakan Adnan Menderes , Dı?i?leri Bakanı Fatin Ru?tu Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan Yuksek Adalet Divanı'nda yargılanmı? ve olum cezası almı?lardır. Cezaları 17 Eylul 1961'de infaz edilmi?tir.

1. Fatin Ru?tu Zorlu (16 Eylul 1961, ?mralı)
2. Hasan Polatkan (16 Eylul 1961, ?mralı)
3. Adnan Menderes (17 Eylul 1961, ?mralı)

• 20 Mayıs 1963 ayaklanması sonrasında, daha once 22 ?ubat 1962 ayaklanmasında affedilen Talat Aydemir ve arkada?ları idam cezası aldılar. ?nfaz edilenler:

1. Fethi Gurcan (27 Haziran 1964)
2. Talat Aydemir (5 Temmuz 1964)

• 12 Mart 1971 Muhtırası da yarım darbe olarak nitelenmesine ra?men 17 ki?iyi idama gondermi?tir. 1971'in 18 Temmuz'u ile 28 Temmuz'u arasında -tamamı adli suclu- 14 hukum infaz edildi. Bunların icinde 25 Temmuz 1971'de ?zmir'de asılan Kadriye Partici, Turkiye Cumhuriyeti'nde idam edilen son kadın hukumlu olmu?tur. 12 Mart rejimin di?er 3 infazı ise 1968 ku?a?ının onde gelen Marksist-Leninistlerinden Deniz Gezmi? , Yusuf Aslan ve Huseyin ?nan 'dır. Ucu de 6 Mayıs 1972'de Ankara'da idam edildiler. Bu donemde idam edilenler:

• 1972'den sonra, 12 Eylul 1980 Askeri Darbesi 'ne kadar olum cezaları uygulanmadı.

1980 ? 1984 arasında idamlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• 12 Eylul 1980 Askeri Darbesi 'nden sonra, 1972'den beri infaz edilmeyen olum cezaları uygulanmaya ba?ladı. Siyasi hukumlulerin yanında adli hukumlulerin de cezaları uygulanmaya ba?landı. Ayrıca mahkemelerden pe? pe?e yeni olum cezası hukumleri cıktı. Sıkıyonetim askeri mahkemelerince 517 sanı?a idam cezası verildi. Askeri Yargıtay’ın onayladı?ı idam kararlarının sayısı 124 oldu. 54 ki?inin olum cezası yetkili kurumda (12 Eylul 1980-25 Ekim 1981 arası Milli Guvenlik Konseyi , 25 Ekim 1981-14 Ekim 1983 arası Danı?ma Meclisi , 6 Kasım 1983 sonrası TBMM) onaylandı. Bunların 50'si (24 adli suclu, 17 sol, 8 sa?, 1 ASALA ) infaz edildi. ?dam edilenlerin isimleri ?oyledir:

• Son olarak 25 Ekim 1984'te Hıdır Aslan 'ın idam edilmesinden bu yana Turkiye Cumhuriyeti'nde idam cezası uygulanmadı.

Dı? ba?lantılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Turkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinin De?i?tirilmesi Hakkında Kanun 17 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .
• Olum Cezasının Kaldırılması ile Bazı Kanunlarda De?i?iklik Yapılmasına ?li?kin Kanun 26 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]