Siyasi parti sistemi , demokrasinin bir parcasıdır. Halk icinden do?an ve halkın destekled?i toplumsal hareketlerin, siyasi faaliyet gostermesine verilen isimdir. Siyasi parti sistemi, bir ulkede siyasi partilern bulunmasını ve secimler yoluyla ulkenin idare edilmesini ?art ko?ar.

Parti sistemlerinin sınıflandırılmasında yaygın bir kabulle genellikle partilerin sayısı olcut olarak alınmı? ve bir ulkedeki parti sayısına gore, tek parti, iki parti ve cok parti sistemleri olarak ayrıma tabi tutulmu?lardır. Ancak bu klasik ayrımın tek ba?ına yeterli olmadı?ı yonunde itiralarda mevcuttur. Siyasi parti sistemleri demokrasinin oldu?u her ulkede uygulanmaktadır.

Alt sistemler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Hakim ve Hegemonyacı sistemler farklı kaynaklarda yer de?i?tirmi? olarak sınıflandırılabilmektedir. Cunku ?eklen yapılan ayrım ile oze bakılarak yapılan ayrım arasında bir tercih soz konusudur.

Toplumsal, iktisadi, siyasal ve kulturel etkenlere ba?lı olarak partilerin sayısı, gucu, iktidar suresi, uye sayısı ve aralarındaki ili?kiler ulkeye de?i?ir. Bu nedenle de her ulkenin kendisine ozgu parti sistemi vardır.

Tek parti sistemi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Yarı?macı/rekabetci olmayan sistemlerdir. Partiler arasında rekabet ve iktidarın el de?i?tirmesi soz konusu de?ildir. Cunku iktidar daima tek partinin elinde bulunmaktadır. Kendi icerisinde hukuki duruma gore uce ayrılır.

1. Gercek Tek Partili Sistemler: Hukuken ve fiilen sadece bir parti bulunmaktadır. Bu partinin dı?ında ba?ka partilerin kurulması kesin olarak izin verilmez. Ba?ka partiler yasaklanmı?tır. Gecici bir sistem de?il, tek parti uygulmasının daimi olması ongorulur. Tam anlamıyla tekelci ve her turlu rekabeti reddeden bir sistemdir. Bunlar da otoriter veya totaliter olabilirler. Otoriter tek partiler genellikle ulusal entegrasyonu ve butunle?meyi, iktisadi kalkınmayı gercekle?tirme veya ca?da?la?ma gibi belirli hede?ere yonelirler. ?deolojik yonleri baskın de?ildir. Buna kar?ın Totaliter tek partiler ise kapsayıcı bir ideolojiye dayanırlar. Parti, ideolojinin gereklerine gore yeni bir toplum modeli olu?trumayı amaclar. Bu amaca ula?abilmek icin de, sosyal ya?amı tumuyle kontrol altında bulundurma hakkını kendinde gorur. Her tur ekonomik, sosyal ve siyasal faaliyete mudahale eder. Komunist ve Fa?ist tek partiler Totaliter Tek Partilerin en bilinen ornekleridir ve bu ulkelerde ba?ka partilerin kurulmasına izin verilmedi?i gibi toplum tek bir ideolojiye ba?lanmaya calı?ılır.
2. Hegemonyacı Tek Partili Sistemler: Gorunu?te birden cok parti vardır fakat bu ?ekli bir uygulamadan ileri gitmez. Cunku e?it ?artlar altında bir iktidar yarı?ı bulunmaz. Mutlak ustunlu?u bulunan parti dı?ında ba?ka partilerin varlı?ına izin verilir. Fakat bunlar asla gercek anlamda muhalefet partileri de?ildir. O yuzden di?er partiler “uydu partiler” (peyk partiler) olarak nitelenirler. Bu kucuk uydu partilerin asıl egemen guc olan hegemonyaci parti kar?ısında rekabet etmeleri ve iktidarın el de?i?tirmesi mumkun de?ildir. Orne?in Cin Halk Cumhuriyeti'nde asal guc durumundaki Cin Komunist Partisi 'nin dı?ında ba?ka partilerin kurulumasına izin verilmi?tir. Ancak bunlar co?ulcu/demokratik sistemlerdeki muhalefet partilerinden farklıdırlar. Cunku buradaki uydu partiler iktidar partisinin kar?ısında onun muhalifi de?il, destekleyicisi olarak yanındadırlar. Bu nedenle gorunu?te cok partili gercekte ise tek partili sistem vardır. ^[1]
3. Gecici Tek Partili Sistemler: Amac cok partili hayata gecmektir. Tek partili i?leyi?in gecici bir sureli?ine olması ongorulur. Bilinen en net orne?i Turkiye Cumhuriyeti'nin ilk kurulu? yıllarındaki tek partili donemdir. Gercekten de bu donemdeki amacın cok partili sisteme geci? oldu?u yapılan (ba?arısız da olsa) de?i?ik denemelerden acıkca anla?ılmaktadır.

?ki partili sistem [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?ki partili sistemler gercekte cok partili sistemin ozelle?mi? bir turudur, hatta ?ki partili sistemi cok partili sistemden ayırmak bazı hallerde cok zordur. ^[2] Gercekten de boyle bir uygulamada bir ulkede yalnızca iki partinin zorunlu varlı?ı anla?ılmaz. Bu durum yasal bir zorlamanın sonucu de?ildir. O ulkedeki mevcut partiler icerisinde, guclu ve baskın bir bicimde iki buyuk partinin siyasal ya?ama egemen olmasıdır. ?ki buyuk parti dı?ında, di?er partilerin iktidara gelebilme yetenek ve gucleri cok uzun bir zaman boyunca kaybolmu?tur. Bu yapıdaki onemli bir olcut tartı?ması ise iki buyuk partiden ba?ka kucuk partilerin meclise girebilmeleri ancak uzun yıllar boyunca hukumete koalisyonla bile olsa gelme imkanı bulamamaları halinde sistemin ?ki Partili olarak kabul edilip edilmeyece?i uzerinedir. ?ki parti sistemi de kendi icinde ikiye ayrılabilir.

1. Saf iki partili sistem: Belirleyici ozelli?i, iki buyuk partiden birinin, parlamentoda salt (mutlak) co?unlu?u sa?layarak, tek ba?ına hukumeti kurabilmesidir. Secim mucadelesi, secmenler acısından iki e?ilim arasındaki bir tercih sorununa donu?mu?tur. Boyle bir sistemde uc tip secmen bulunur. a) ?ki buyuk partinin sadık ve her ne olursa olsun goru?u de?i?meyen secmenleri b) Kararsız secmenler c) Sistemin i?leyi?i ile ilgisi bulunmayan ve oy kullanmayan secmenler. Ayrıca var olan kucuk partilere oy veren ama toplamdaki oranı hicbir etkiye sahip olmayan secmenler de dorduncu olarak ele alınabilir. Bu sisteminin belirleyici ozelli?i, buyuk partilerden birinin koalisyon yapmak zorunda kalmadan iktidara gelmesidir. Bu nedenle, partilerin yakla?ımları ve programları itidalli (orta yolda, ılımlı) ve gercekci olmaktadır. Partiler daha cok kararsız secmenin oylarını almaya ve bazen de sandı?a gitmeyen kitleyi ikna etmeye calı?ırlar. En tipik orne?i, Amerika Birle?ik Devletleri'dir. Ulkede Demokratik Parti ve Cumhuriyetci Parti olmak uzere iki baskın parti bulunur. Buradaki cift parti sisteminde iktidardaki parti ba?arısızlık halinde secmen tarafından acıkca sorumlu gorulur. Amerikan siyasal tarihinde bircok kere “ucuncu parti” giri?imleri olmu?tur ve sistemde buna engel yasal bir durum yoktur. Ancak bunların hepsi ya ba?arısızlı?a u?ramı?, ya da yerel nitelikte kucuk partiler olarak kalmı?lardır. Oy kullanmayan secmen kitlesinin buyuklu?u ise dikkat cekici hususlardan biridir. Di?er ornek olan ?ngiltere'de ise Muhafazakar Parti ve ??ci Partisi arasında iktidar el de?i?tirir ancak 2010 yılında Liberal Demokrat Parti ile Muhafazakar Parti koalisyon kurarak Destekli ?ki Parti Sistemine do?ru kayma gercekle?mi?tir.
2. Destekli iki partili sistem: Siyasal ya?ama hakim olan iki buyuk partinin yanında, bir ucuncu partinin de zorunlu olarak ortaya cıktı?ı durumlarda gorulur. Burada aslında iki partili de?il uc partili bir yapı vardır. " ?ki-bucukluk Sistemi " olarak da bilinir. ?ki buyuk partinin herhangi biri tek ba?ına hukumeti kuracak co?unlu?u sa?layamadı?ında bu buyuk partilerden birinin ucuncu kucuk partiyle anla?masıyla hukumet kurulur. Yani kucuk partinin deste?ine ihtiyac vardır. Orne?in Almanya'da kucuk parti (bucukluk) konumundaki Hur Demokrat Parti (Almanca: "Freie Demokratische Partei" - FDP) oyların ve parlamentodaki sandalye sayısının cok az bir kısmını alabilmesine kar?ın 1945'ten itibaren 53 yıl boyunca iki baskın partiden birisiyle her defasında koalisyon kurarak surekli hukumet icinde yer almayı ba?armı?tır. Yani asıl partiler iktidardan du?erken FDP hep hukumet icinde kalmı?tır. Ancak ilk kez 2013 yılında FDP Parlamento dı?ında kalmı?tır.

Cok partili sistem [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?kiden cok partinin siyasal ya?amda etkin ve etkili olması, ancak hicbirinin iktidarı surekli olarak elinde tutamıyor olu?udur. Hukumet farklı partiler arasında belirli bir ba?ıntı olmaksızın ya tek ba?ına ya da koalisyonlarla el de?i?tirir. Bir ulkedeki cok partili siyasal ya?amın varlı?ı ideolojik, toplumsal, dinsel ve tarihsel nedenlere ba?lıdır. Kendi icinde uc gruba ayırmak mumkundur.

1. Ilımlı Cok Parti Sistemi: Ulkedeki var olan partiler arasında, ideolojik ayrılıklar cok derin de?ildir. Ayrıca mevcut rejime kar?ı (sistem ici muhaliflik de?il, do?rudan rejim kar?ıtı) olan muhalif e?ilimler de a?ırı de?ildirler veya var olanlar da cok gucsuzdurler. Hollanda, ?svec ve Norvec gibi ulkelerde, partiler iki e?ilimde grupla?ırlar ve iktidarın kullanılması ve el de?i?tirmesi bu iki e?ilim arasında gercekle?ir. Bu durum bir bakıma iki partili sistemi andırır. Hukumetlerin de?i?mesi, bir partiler bloku yerine oteki partiler blokunun gecmesi ile gercekle?ir. ?ki kutuplu parti sistemi adı da verilir. ?deolojik olarak iki kutba ayrılan birden fazla parti i?birli?i halinde koalisyonlarla i? ba?ına gelir. Orne?in sol partilerin fraksiyon farklılıklarına ra?men bir araya gelmesi ve kar?ılarında ise merkez sa? partilerin birlikte hareket etmesi gibi. Boylesine bir i?birli?i sisteminin varlı?ını uzun sure devam ettirmesi her zaman icin risk altındadır.
2. A?ırı Cok Parti Sistemi: Cok farklı ve birbirleri ile uyu?mayacak hatta catı?acak kadar geni? bir goru? aralı?ında partiler vardır. A?ırı uclardaki e?ilimler kutupla?maya yol acmaktadır. Ve kutupların sayısı da birden fazla olabilmektedir. Partiler arasında rejimin temel sorunları uzerindeki uzla?ma cok zayıftır. Sıs sık hukumet krizlerine rastlanır.
3. Baskın (Hakim) Parti Sistemi : Birden cok parti yasal olarak vardır ve az cok e?it ?artlar altında faaliyet gosterirler. Yani gercekte cok partili ve co?ulcu bir uygulama vardır. Ancak iclerinden birisi, topladı?ı oy ve parlamentoda sa?ladı?ı co?unluk bakımından di?erlerine oranla cok daha guclu ve ustundur. Bu durum bir sureklilik gosterdi?inde ortaya bir “hakim (baskın/dominant) parti” cıkar. Kucuk partiler de muhalefet gorevlerini serbestce yerine getirirler (hegemonyacı sistemin aksine). Fakat baskın partinin gucu nedeniyle iktidar uzun bir sure boyunca de?i?tirmez. Orne?in; Hindistan Ulusal Kongre Partisi .

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Tek parti sistemi
• ?ki partili sistem
• Cok partili sistem
• Baskın parti sistemi
• Turkiye'de tek partili donem
• Oncu parti

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Parti Sistemleri ve Turkiyedeki Uygulamalar, Murat Yanık, ?stanbul Universitesi Hukuk Fakultesi
• Ahmet Taner Kı?lalı - Tek Partili Rejimler [1]
• Mair, Peter, ed. The West European Party System (Oxford University Press, 1990)
• DUVERGER, Maurice, Siyasal Partiler, Cev. Ergun Ozbudun, Bilgi Yayınevi, ikinci Basım, Ankara 1974
• T?MUR, Taner, Turkiye'de Cok Partili Hayata Geci?, ileti?im Yayınları, ?stanbul 1991
• Klaus Detterbeck: Parteien und Parteiensystem, Konstanz 2011
• Karlheinz Niclauß: Das Parteiensystem der Bundesrepublik Deutschland. Eine Einfuhrung. 2. Aufl. Paderborn: UTB Schoningh 2002.
• Giovanni Sartori: Parties and Party Systems. A Framework for Analysis, Cambridge 1976, S. 119?216.

Dipnotlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Dı? ba?lantılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• ?ngilterede Secim Sistemi 28 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .
• ABD: ?ki Partili Siyasal Sistemin Tarihi Uzerine 10 A?ustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .