Referandum
,
plebisit
veya
halkoylaması
;
anayasa
de?i?ikli?i, yasaların kabulu gibi bazı onemli meselelerde halkın iradesini belirlemek amacıyla yapılan
oylamadır
. Referandumda halkın iradesi idareye do?rudan do?ruya yansımakta olup
do?rudan demokrasinin
guzel bir orne?idir.
Temsili demokraside
ise, halkın secti?i insanlar, halkın iradesini yansıtmaya calı?maktadır. Ancak bu tur oylamalar, muhalefetin onayını almadan, populer uygulamaları hayata gecirmekte kullanılabildi?inden,
totaliter
rejimlerde
yonetimin isteklerini hukuka uydurmaya alet edilebilirler.
[1]
Plebisit
genelde
yasama organlarının
biri tarafından halkın oylamasına sunulan bir sorudur. Plebisitlerde genellikle secmene farklı secenekler sunulmaz, sadece bir teklifin kabulu veya reddi oylanır.
[1]
Bu nedenle plebisit bir ?ekilde "
guven oylaması
" manasını ihtiva etti?i icin, gunumuzde referanduma nazaran daha az kullanılır.
Referandum kelimesi genelde
plebisit
kelimesiyle beraber anılır.
Plebs
, Eski Roma'da, ayrıcalıklı
patricii
ler dı?ında kalan kalabalık halk sınıfına verilen isimdir. Plebs meclislerinin aldı?ı karar anlamında olan Latince
plebiscitum
sozunden gelir. Referandum ise
Latince
"referre" (geri getirmek) kokunden gelir.
[2]
Bazı antik toplumlarda vatanda?lık hakkına sahip bir kısım halk, gercek bir hukumet ve yasama organı gibi toplanırdı. Bugun ise bazı
?svicre
kantonlarında
ve bir kısım Amerikan kominlerinde, yılda bir defa toplanan halk genel kurulunun gorevi, sadece yoneticileri denetlemek ve tekliflerini bildirmektir.
Do?rudan demokrasinin fiilen uygulanmasındaki gucluk sebebiyle temsili demokrasi sistemine gidilmi?tir. Bu sistemin de mahzurlarını gidermek ve do?rudan demokrasi sistemine yakla?mak icin, yarı do?rudan demokrasi sistemine gidilmi?tir. Referandum bunlardan birisidir. Yarı do?rudan demokrasi denilen, halkın yonetime katılmasının bu ?eklinde ise; secmenlerin gorevi, sadece temsilciler secmek de?ildir.
Secmenler
, gerek anayasa yapma ve gerekse yasama yetkisine oylarıyla katılırlar.
Hazırlanmakta olan bir kanunun kabulune veya bir kanun teklifine halkın katılması iki ?ekilde olur:
- Yetkili makamın bir kanun tasarısı veya teklifinin esaslı kısımları hakkında halk oyuna ba?vurmak.
- Yasama organı (
parlamento
)nun hazırladı?ı kanun hakkında halkın reyine muracaat etmek.
Meclisin hazırlamı? oldu?u kanun, yururlu?e girmeden once halka sunulur. Secmenler, hazırladıkları bir
dilekce
ile kanunun kar?ısında yeterli sayıda imza toplayabilirse, kanunun tasdiki veya yururlukten kaldırılması hususunda halkın reyine ba?vurulur. Kar?ı oylar yetersiz kalırsa kanun, referandumla tasdiklenmi? sayılır. Kar?ı oylar fazla gelirse, kanun yururlukten kalkmı? olur. 1789 Fransız ihtilali sonucu Fransa'da uygulanan bu sistem, bugun bazı Amerikan eyalet anayasalarında yer alır. Buna halkın tasdiki veya halk vetosu denir. Bazen de, Alman Weimar Anayasasında oldu?u gibi; devlet ba?kanı dilerse, herhangi bir kanunu tasdik etmeden once, bir defa da halkın oyuna gerek duyabilir.
Anayasaların, yeni hazırlanmalarından sonra veya onemli de?i?ikliklerde referandumla halkın oyuna ba?vurulur. Turkiye'de, Fransa'da ve ?svicre'de yeni anayasaların kabulu bu ?ekilde olmu?tur. Buna
Anayasa Referandumu
denir.
Kanunların halkın referandumuna sunulması usulu
ABD
ve
?svicre
'de temel bir prensip olarak kabul edilmi?tir. Bugune kadar referanduma sunulmu? dunya anayasaları icinde sadece 1946 Fransız Anayasası halk tarafından birinci oylamada reddedilmi?tir. Bu anayasa ikinci referandumda kabul edilmi?tir.