Pafnuti Lvovic Cebı?ov
(
Rusca
:
Пафнутий Львович Чебышёв
-
Pafnuti Lvovic Cebı?ov
; 16 Mayıs 1821 - 8 Aralık 1894)
Rus
matematikcidir. ?smi
Cebı?ov, Tchebycheff
ya da
Tschebyscheff
olarak da cevrilir (
Almanca
ve
Fransızca
ceviri yazılarda).
Kaluga
eyaletinin
Borovsk
bolgesindeki Okatovo koyunde ailesinin dokuz cocu?undan biri olarak dunyaya geldi. Babası varlıklı bir toprak sahibi olan Lev Pavlovic Cebı?ov'du. Pafnuti Lvovic ilk e?itimini evde annesi Agrafena ?vanovna Cebı?ova (okuma, yazma) ve kuzeni Avdotya Kvintillianovna Suharyova'dan (Fransızca ve aritmetik) aldı. Muzik o?retmeni de Cebı?ov'un e?itiminde onemli rol oynamı?tır, Cebı?ov'un kendisi bu konuda "kendisi aklımı kusursuzluk ve analiz uzerine yeti?tirdi" ?eklinde bir de?erlendirmesi olmu?tur.
Sebepleri hala tam bilinmemekle birlikte muhtemelen fiziksel bir engelin Cebı?ov'un ergenlik ve geli?mesinde onemli bir etkisi oldu. Cocuklu?undan itibaren topallıyor ve bir koltuk de?ne?inin yardımı ile yuruyordu. Bu yuzden ailesi onun icin bir memurluk kariyeri fikrinden vazgecmi?ti. Rahatsızlı?ı onu pek cok cocuk oyununu oynamasından alıkoyuyordu bunun sonucu olarak kendini butun hayatını belirleyecek bir tutkuya adadı; mekanizmaların yapısı. 1832 yılında ailesi ya?ca en yeti?kin olan cocuklarının (Pafnuti ve Pavel, daha sonra avukat oldular) e?itimlerine devam etmesi icin
Moskova
'ya ta?ındı. Cebı?ov e?itimine evde, kendisi icin tutulan, zamanın Moskova'daki en iyi o?retmenlerinden biri olan ve yazar
?van Sergeyevic Turgenyev
'i yeti?tirmi?
P. N. Pogorelskiy
tarafından verilen fizik ve matematik dersleri ile devam etti. Ayrıca di?er konularla ilgili donemin en me?hur o?retmenlerinden de ders almı?tı.
1837 yılında Cebı?ov, kayıt sınavlarını ba?arı ile gecerek Moskova Universitesi felsefe bolumunde matematik e?itimine ba?ladı. O?retmenleri arasında
N. D. Brashman
,
N. E. Zernov
ve
D. M. Perevo?cikov
gibi isimler vardı. Hic ?uphe yok ki Brashman o?retmenleri icerisinde Cebı?ov uzerinde en buyuk etkiyi yapan isimdir. Cebı?ov'u pratik mekanik konusunda e?itmi? ve muhtemelen Fransız muhendis
J. V. Poncelet
'in calı?malarını gostermi?tir. 1841 yılında Cebı?ov, "denklemlerin koklerinin hesabı" isimli 1838 yılında tamamlanmı? olan calı?masıyla gumu? madalya kazandı. Bu calı?mada Cebı?ov,
Newton
algoritmasına dayanan "n" dereceden cebirsel denklemlerin cozumu icin bir yakla?ıklık algoritması turetmi?ti. Aynı yıl calı?malarını "en seckin aday" olarak tamamladı.
1841 yılında Cebı?ov'un finansal durumunda onemli de?i?iklikler oldu, Rusya'da cıkan bir kıtlıktan dolayı ailesi ?ehri terk etmek zorunda kaldı ve o?ullarına olan desteklerini surduremeyecek duruma geldiler. Yine de Cebı?ov matematik e?itimine devam etmeye karar verdi ve yakla?ık 6 ay boyunca yuksek lisans sınavlarına hazırlandı. Ekim 1843'te bu sınavları gecti. 1846 yılında "Olasılık Teorisinin Temel Analizinin Denenmesi" isimli yuksek lisans tezini savundu. Biyografi yazarı Prudnikov, Cebı?ov'un olasılık teorisi uzerine yakın zamanda basılmı? kitaplar ya da Rusya'daki sigorta endustrisinin gelirleri hakkında bilgi sahibi olduktan sonra matemati?in bu dalına yonlendirildi?ini du?unmektedir.
Sankt-Peterburg
Universitesine girmeden ve orada e?itimci olma hakkını elde etmeden once 1847 yılında "logaritmaların yardımı ile integrasyon hakkında" isimli tezini savundu. Bu sıralarda P. N. Fuss tarafından yeniden ke?fedilen
Leonhard Euler
'in bir takım calı?maları, Cebı?ov'u bu konularda calı?ması icin cesaretlendiren
V. Ya. Bunyakovsky
tarafından geli?tiriliyordu. Boylece ilgi alanının temelleri olu?turuldu. 1848 yılında doktora tezi icin uygunluk teorisi uzerine yaptı?ı calı?mayı verdi ve 1849 yılında savunmasını yaptı. St. Petersburg Universitesinde profesor secildikten bir yıl sonra, 1860 yılında
ordinaryus profesor
oldu. Akademisyenli?inin ba?langıcından 25 yıl sonra onursal profesor olup 1882 yılında universiteden ayrıldı ve hayatını tamamen ara?tırmalarına adadı.
Universitedeki profesorlu?u yanında Cebı?ov 1852-1858 yılları arasında St. Petersburg'un guney varo?larından
Tsarskoe Selo
'daki (?u anda Pu?kin)
Alexander Lyceum
'da pratik mekanik dersleri verdi.
Bilimsel ba?arıları 1856 yılında
junior
akademisyen (adjunkt) olarak secilmesinin nedenlerindendir. 1856 yılında profesor olmasından sonra 1858'de
?mparatorluk Bilimler Akademisi
'nin bir uyesi oldu. Aynı yıl
Moskova Universitesinin
onursal uyesi oldu. Bunların yanında Cebı?ov'un daha pek cok onursal uyelikleri vardır; 1856 yılında milli e?itim bakanlı?ı bilimsel komite uyesi oldu, 1859 yılında akademinin
ordonat
bolumunun uyeli?ine getirildi ve burada atı? teorisi ile ilgili deneyler ve ordonat ile alakalı matematiksel sorularla ilgili komitenin ba?ına gecti, 1860 yılında
Paris Akademisi
'nde kar?ılıklı akademik uye olarak secildi ve bu uyelik 1874 yılında tam yabancı uyeli?e donu?turuldu. 1890 yılında kurulan St. Petersburg Matematik toplulu?una 1893 yılında onursal uye olarak secildi.
Pafnuti Lvovic Cebı?ov, 26 Kasım 1894 tarihinde
Sankt-Peterburg
'da oldu.
Cebı?ov
olasılık
ve
istatistik
alanındaki calı?maları ile bilinir.
Cebı?ov e?itsizli?inin
ifade etti?i anlam; bir
rastgele de?i?kenin
σ
standart sapması
ile cıktısının olasılı?ı ortalamasından
a
σ kadar uzakta olmasından daha kucuk de?il ve 1/
a
2
'den daha buyuk de?ildir:
Cebı?ov e?itsizli?i,
asal sayı teoremi
ve
Bertrand-Cebı?ov teoremini
("n"den kucuk asal sayıların sayısı
'dir ) (1845|1850) ispatlamak icin kullanılır.
Cebı?ov, Rus matemati?inin kurucularından biri olarak kabul edilir. O?rencileri
Dmitry Grave
,
Aleksandr Korkin
,
Aleksandr Lyapunov
ve
Andrey Markov
iyi tanınan ve uretken matematikcilerdi.
Matematik soya?acı projesine
(
Mathematics Genealogy Project
) gore, Cebı?ov'un yakla?ık 4000 matematiksel torunu bulunmaktadır.
Chebyshev kesirli fonksiyonları
Bu maddenin iceri?i
?ngilizce Vikipedi'deki Cebı?ov
sayfasından alınmı?tır.