한국   대만   중국   일본 
Osmanlı mimarisi - Vikipedi ?ceri?e atla

Osmanlı mimarisi

Vikipedi, ozgur ansiklopedi
Sokollu Mehmed Pa?a Koprusu , Bosna-Hersek

Osmanlı mimarisi , Osmanlı ?mparatorlu?u ’nun beylik olarak kurulup, imparatorluk olarak yayıldı?ı ve hukum surdu?u donemlerde in?a etti?i veya fikir onculu?u yaptı?ı mimari uslupları ve eserleri kapsar. Osmanlı mimarisi kendinden once gelen Erken donem Anadolu Turk mimarisi , Selcuklu mimarisi , Bizans mimarisi , ?ran mimarisi ve Memluk mimarisi 'nden etkilenmi?tir. Osmanlı mimarisinin, Akdeniz ile Ortado?u mimari geleneklerinin sentezi oldu?unu du?unen mimarlık ele?tirmenleri de vardır. [ kaynak belirtilmeli ] Her ne kadar farklı donemlerdeki ihtiyaca ve teknolojiye gore farklı yapı turleri in?a edildiyse de, genelde Osmanlı’nın hakim oldu?u bolgelerde camiler ve cevresinde yapıların in?a edilmesi sıklıkla rastlanan bir olguydu. Camiler, cevrelerine yapılan sosyal yapılarla birlikte bir kulliye te?kil ediyorlardı.

Erken donem mimarisi veya Bursa uslubu (1299-1501) [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Erken donem Osmanlı mimarisi

Erken donem mimarisi 1299 yılında Osmanlı Devleti ’nin Osman Gazi tarafından So?ut 'te Osmanlı'nın tarafından kurulması [1] ile 1501 yılında Bayezid Camii 'nin (1501-1505) in?aatının ba?laması [2] arasındaki donemi kapsar. Bazı ara?tırmacılar ise bu donemin Edirne 'de yer alan Uc ?erefeli Cami in?aatının 1437 yılında tamamlanmasıyla bitti?ini kabul ederler. [3] 1437 yılında in?aatı tamamlanan Uc?erefeli Camii hem erken donemin en onemli yapıtlarından kabul edilmektedir; hem de klasik donemin ozelliklerinden olan ic avluya sahip planlar ve ana kubbe o?elerinin ilk kez uygulandı?ı bir yapıdır. [3]

Bu doneme ait yapılar a?ırlıklı olarak ?znik , Bursa ve Edirne ?ehirlerinde yer aldı. Osmanlı mimarisine ait ilk kayda de?er uygulamalar ?znik'te in?a edildi. Ancak 1335 ile 1365 yılları arasında ba?kent olan Bursa'da daha anıtsal uygulamaların gercekle?mesi nedeniyle bu doneme Bursa uslubu adı da verilir. 1365 ile 1453 yılları arasında devlete ba?kentlik yapmı? olan Edirne'de ise a?ırlıklı olarak cami ve medrese in?a edildi. Bizans mimarisi ve Selcuklu mimarisi etkilerini ta?ısa da bu donemde klasik doneme dayanak olu?turacak fikirlerin ilk uygulamaları gercekle?ti. Ayrıca Klasik donemin en onemli mimari kavramlarından birisi olacak kubbe kullanılması prati?i ortaya cıktı.

Ferah ve aydınlık mekanların olu?turulmasına onem verilen bu donemin ba?larında tek kubbeli yapılar in?a edilirken, ilerleyen surecte cift veya cok kubbeli yapılar da uygulandı. 1333 ile 1334 yıllarında in?a edilen Hacı Ozbek Camii Osmanlı mimarlık tarihinde in?a edilmi? ilk cami olarak kabul edilir. ?znik 'te yer alan bu yapı aynı zamanda tek kubbeli Osmanlı camii turune de ilk ornektir. [4] Donemin kayda de?er di?er yapılarının ba?ında 1472 yılında in?a edilen Cinili Ko?k gelmektedir. [5] Cinili Ko?k Osmanlı mimarisinde daha sonra pek ra?bet gormeyecek olan cininin dı? kaplama olarak kullanıldı?ı nadir uygulamalardan biridir. [6] Erken donem Osmanlı mimarisine ornek verilebilecek di?er bir uygulama da Osmanlı ?mparatorlu?u 'nun yakla?ık 600 yıllık tarihinin 400 yılı boyunca devletin idare merkezi olarak kullanılan ve Osmanlı Padi?ahları 'nın ya?adı?ı mekan olan Topkapı Sarayı ’dır. [7]

Klasik donem (1501-1703) [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Klasik donem Osmanlı mimarisi

1501 ile 1703 yılları arasında hakim olan Klasik donemin ornekleri a?ırlıklı olarak ?stanbul 'da yer alır. Ozel mulkiyet kavramının olmamasından dolayı sivil mimari orneklerin olmadı?ı bu donemde daha cok dini yapılar ve kamu yapıları in?a edildi. Klasik donemin mimarlarının genel yakla?ımı yuksek ve gorkemli yapılar in?a etmek yonundeydi. Bu sebepten erken donemde uygulanmaya ba?lanan kubbeli ve merkezi planlı yapılar, klasik donemde daha anıtsal olceklerde uygulandı. Bu donemi etkileyen onemli yapılardan birisi de 537 yılında in?a edilen Ayasofya idi. Ayasofya gibi buyuk ana kubbelerin in?a edilebilmesi icin yarım kubbelerin kullanılması prati?i de bu donemde yaygınla?tı. Bu amacla in?a edilen yapıların ba?ında gelen camilerde a?ırlıklı olarak kubbeli ve yan kubbeli ortuler ve tavanı destekleyen filayak destek sistemleri kullanıldı. Malzeme olarak kufeki ta?ı ve mermerin sıklıkla kullanıldı?ı klasik donem yapılarının tasarımında genelde yukarıdan a?a?ıya inildikce geni?leyen bir tasarım kompozisyonu hakim oldu.

Sivil mimari [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

15. ve 16. yuzyıllar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Mimar Sinan donemi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Mimar Sinan donemi Osmanlı mimarisi

Cıraklı?ımı ?stanbul'daki ?ehzade Camii 'nde yaptım. Kalfalı?ımı da Suleymaniye Camii 'nde tamamladım. Fakat butun gucumu bu Sultan Selim Han Camii 'nde sarf edip ustalı?ımı ayan ve beyan ettim.

— Mimar Sinan. [10] [11]

Modernle?me ve Osmanlı mimarisine etkileri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Lale Devri (1703-1757) [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bu donemin ba?lamasıyla, Osmanlı ?mparatorlu?u'ndaki ust sınıf acık ve genel alanları sıklıkla kullanmaya ba?ladı. Geleneksel ve ice donuk toplum de?i?meye ba?ladı. Ce?meler ve Aynalıkavak Kasrı gibi sahil kıyısındaki residanslar yaygınla?tı. Bir su kanalı (di?er adı Cetvel-i Sim) piknik alanı, Ka?ıthane dinlenme alanı olarak tesis edildi. Lale devrinin Patrona Halil isyanı ile son bulmasına ra?men, batılıla?ma davranı?ının bir modeli oldu. 1720-1890 yılları arasında Osmanlı mimarisi klasik donem prensiplerinden saptı. I. Mahmut 'un saltanatının surdu?u donemde (1730-1754) Barok stili camilerin in?aasına ba?landı.

Barok donemi (1757-1808) [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bu donemin yapıları icinde dairesel, dalgalı ve kıvrımlı hatlar a?ır basmaktadır. Barok mimarisinde ı?ık ve ic hacim onemli oldu?u gibi burada da etkilidir. Bunun buyuk ornekleri Nuruosmaniye Camii , Ayazma Camii , Zeynep Sultan Camii , Laleli Camii , Fatih Turbesi , Laleli Cukurce?me Hanı , Birgi Cakıra?a Kona?ı , Aynalıkavak Kasrı ve Selimiye Kı?lası 'dır. Mehmed Tahir A?a zamanın en onemli mimarıdır.

Ampir uslup donemi (1808-1876) [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Nusretiye Camii , Ortakoy Camii , Sultan Mahmut Turbesi , Mevlevi Dervi?leri'nin Galata Locası , Dolmabahce Sarayı , Beylerbeyi Sarayı , Sadullah Pa?a Yalısı , Kuleli Kı?lası batılıla?ma uygulamalarıyla paralel bir ?ekilde yuruyen en onemli orneklerdir. Balyan Ailesi doneme damgasını vurmu?tur.

Tanzimat donemi (1876-1922) [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Pertevniyal Valide Sultan Camii , ?eyh Zafir Binalar Grubu, Haydarpa?a Eczacılık Okulu , Duyun-u Umumiye Binası , Buyuk Postane , Laleli Harikzedegan Apartmanları eklektisizm stilinin hakim oldu?u donemin en onemli yapılarındandır. Raimondo D'Aronco , Alexandre Vallaury zamanın onde gelen mimarlarıdır.

Askeri mimari [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Fatih Sultan Mehmet tarafından in?a edilen Rumeli Hisarı.

Osmanlı devleti az sayıda mustahkem kentin ancak pek cok sayıda kucuk kalelerin bulundu?u da?lık bir bolgede ortaya cıktı. Bolgedeki bu savunma yapılarının co?u akritai adı verilen Bizans sınır sava?cılarının elinde bulunmaktaydı. Merkezi Bizans hukumetinin deste?i azalınca bu sava?cılar taraf de?i?tirerek Osmanlı uc beyi oldular ve boylece kaleler de Turklerin eline du?tu. Bu sebeple Osmanlı beylerinin kale in?a etmesi icin pek bir motivasyonu yoktu. Osmanlı'nın geli?erek bir tehlike durumuna gelmesi sonucunda Bizans ?mparatorlu?u ve Balkanlar'daki Hristiyan devletler savunmalarını guclendirdiler. Daha sonra Osmanlılar Balkanlar yayılınca bu tahkimatları da bunyelerine kattılar. [12]

Osmanlı Macaristan'ında kullanılan palanka tipi kale ornekleri.

1395 yılında I. Beyazıd, Bizans ba?kenti Konstantinopolis 'e saldırı hazırlı?ı olarak Anadolu Hisarı 'nı in?a etti. Osmanlılar ?slami askeri mimari gelene?inden etkilendiler ve burc denilen buyuk kule ce?idini kullanmaya ba?ladılar. Bu tur buyuk kuleler II. Mehmed'in ?stanbul Bo?azı 'nın Avrupa kıyısına in?a etti?i Rumeli Hisarı 'nın temelini olu?turdu. Kaleye kalın duvarlar ve topların yerle?tirilebilece?i platformlar eklendi. II. Mehmed Canakkale Bo?azını da 1452 in?a edilen yılında Kale-i Sultaniye ve Kilitbahir Kalesi'yle tahkim etti. [13]

16. yuzyılda Osmanlılar Macaristan hudutlarını guclendirmek icin a?ac ve topraktan in?a edilen palanka denilen ufak kaleler in?a ettiler. Bu yapıların avantajı du?uk maliyetle hızlıca in?a edilmeleriydi. [14] Bu yuzyılda Orta Avrupa , Balkanlar ve Kuzey Afrika 'da hakimiyetini sa?lamı? oldu?u icin Osmanlıların heybetli ve kapsamlı savunma yapılarına ihtiyacı yoktu. 17 ve 18. yuzyılda Osmanlılar savunma durumuna gecmi?ti ve bu donemde ba?ka bir askeri in?a programı ortaya cıktı. Ancak Osmanlılar donemin Avrupa askeri mimarisinin karma?ık, matematiksel ve pahalı kalelerine ilgi gostermediler. [15]

Mimari orgutlenmeler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Osmanlı ?mparatorlu?u doneminde kurulmu? ilk mimarlık orgutlenmesi Hassa Mimarlar Oca?ı idi. Hassa Mimarlar Oca?ı’nın temel gorevleri arasında Osmanlı ?mparatorlu?u’na ait yeni yapıları tasarlamak, ke?if calı?malarını yapmak ve in?aatları gercekle?tirmek vardı. Ayrıca in?a edilmi? eski yapıların bakımından ve onarımından da sorumluydular. ?stanbul ’un dı?ında ise Hassa Mimarlar Oca?ı’na ba?lı olan eyalet mimarları bu gorevi yerine getirirlerdi. [16] Hassa Mimarlar Oca?ı'ndaki e?itim ve o?retim usta-cırak ili?kisine dayanılarak gercekle?irdi. Bu kurumda yeti?en mimarlar in?aatların uygulamalarında da yer alırlardı. Tecrubesine gore bir in?aatta bir ba? mimar, yardımcı mimarlar, ustalar, kalfalar ve di?er uzmanlar bir ekip halinde calı?ırlardı.

Osmanlı ?mparatorlu?u'nda ilk modern mimarlık orgutlenmesi 1908 yılında Mimar Kemalettin Bey ’in onculu?unde kurulan Osmanlı Muhendis ve Mimar Cemiyeti 'ydi. [17] 1908 yılında ilan edilen II. Me?rutiyet ve kabul edilen anayasanin dernek kurma ozgurlu?u getirmesinin etkisiyle kurulan Osmanlı Muhendis ve Mimar Cemiyeti, I. Dunya Sava?ı ve hemen ardından ba?layan Turk Kurtulu? Sava?ı sureclerinde kesintilerle de olsa varlı?ını surdurdu. Ayrıca 1909 ile 1910 yılları arasında 12 sayı yayımlanan bir dergi de cıkartıldı. [16] [18]

II. Me?rutiyet surecinde kabul edilen anayasanın dernek kurma ozgurlu?u getirmesi ile kurulan ba?ka bir mimarlık orgutlenmesi de Guzel Sanatlar Birli?i idi. 1909 yılında Sanayi-i Nefise Mektebi mezunları tarafından kurulan bu orgutlenme Turkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra, 9 Mart 1927 tarihinden itibaren Guzel Sanatlar Birli?i ismiyle yeniden orgutlendi, 1934 yılında ise Turk Mimarlar Cemiyeti ’nin ?stanbul ?ubesi oldu. [16]

Yapı turleri [19] [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  • Cami : Osmanlı Devleti bircok turde yapı in?a etmi?tir. Bunlardan en onemlileri camilerdir . Cami, bir ?ehirde merkez te?kil ediyor ve pek ce?itli binalar etrafını cevirerek bir kultur sitesi halini alıyordu. Camilerden padi?ah adına yapılan ve nispeten buyuk olanları Selatin Camii ismiyle anılıyordu. Camilerde cini, mermer, tahta veya sıva uzerine nakı? gibi suslemeler bulunur.
  • ?maret : Yoksul halka ucretsiz yiyecek da?ıtan a?evleridir.
  • Kalenderhane : Yabancıların ve seyyahların ucretsiz kalıp beslendikleri yerdir.
  • Kervansaray : Yol uzerinde yolcuların konakladıkları ve hayvanların barındı?ı binalardır.
  • Tabhane : Fakirlerin barındı?ı hayratlardır. Buraların yiyece?i imaretlerden kar?ılanır.
  • Daru??ifa (Hastahane): Hastaların tedavi edildi?i ve tıp mezunlarının pratik yaptı?ı hastane tipi yerlerdir.
  • Ribat : Kale gorunu?lu savunma binalarıdır.
  • Kulliye : Ana yapısı cami olan ve ce?itli ihtiyacları kar?ılayan bina toplulu?udur. Genellikle bir cami etrafında kurulmu? medrese, kutuphane, imarethane ve ?ifahane (hastane) ve hamam gibi yapılardan olu?ur.
  • Hanukah : Dervi?lere dini e?itim verilen yerdir.
  • Hisar : Kale turudur.
  • Hunkar kasrı : Selatin camilere eklenmi? sultan ikametgahıdır.
  • Hunkar mahfili : Selatin camilerde sultana ayrılan namazgahtır.
  • Muvakkithane : Cami astronomunun evidir.
  • Sebil : Ce?me, Selsebil : ?elaleli (kademeli) ce?medir.
  • Selamlık : Kabul yeridir.
  • Vakfiye : Kar amacı gutmeyen, yardım kurulu?udur.
  • Tekke
  • Han
  • Medrese
  • Saray
  • Turbe
  • Yalı
  • Zaviye
  • Osmanlı evleri

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Konu ile ilgili yayınlardan secmeler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ozel [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  1. ^ Peter Douglas Rehm (2010). "From Osman to Bayezid:Deciphering Early Ottoman History (?ngilizce)" . Etudes Historiques . 2 (1). 11 Eylul 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 18 Ocak 2012 .  
  2. ^ a b "?stanbul'da Bayezid Camii ve Kulliyesi" . Diyanet Dergisi, Sayı: 239. 1 Nisan 2016 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 18 Ocak 2012 .  
  3. ^ a b c "Ottoman Architecture in Bursa (?ngilizce)" . T.C. Kultur ve Turizm Bakanlı?ı web sitesi. 11 ?ubat 2017 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 18 Ocak 2012 .  
  4. ^ "Osmanlı Donemi Kulturel Varlıklar" . ?znik Belediyesi web sitesi. 18 ?ubat 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 18 Ocak 2012 .  
  5. ^ Hulya Tuncay (1980). Cinili Ko?k . ?stanbul: Yapı ve Kredi Bankası. ss. Cilt. 14 Aralık 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 18 Ocak 2012 .  
  6. ^ "Erken Osmanlı Sanatı(Ba?langıcından Fatih Donemi Sonuna Kadar)" . ?stanbul Universitesi, Guzel Sanatlar Bolumu, Yıldız Demiriz. 29 Ekim 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 18 Ocak 2012 .  
  7. ^ "Center of Ottoman Power, 1993" . New York Times. 5 Mart 2016 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 18 Ocak 2012 .  
  8. ^ Пеев, Христо. Д. Пловдивската къща през епохата на Възраждането. Изд. Техника. София. 1960 г.
  9. ^ "Ar?ivlenmi? kopya" . 26 Mart 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 29 Mart 2019 .  
  10. ^ Evliya Celebi, Seyit Ali Kahraman, Yucel Da?lı (2005). Evliya Celebi Seyahatnamesi . ?stanbul: Yapı Kredi Yayınları. ss. Cilt. 14 Aralık 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 10 Mart 2012 .  
  11. ^ Esin Benian (Ocak 2011). "Mimar Sinan ve Osmanlı Cami Mimarisinin Geli?imindeki Rolu" (PDF) . Bilim ve Teknik . ss. 40 - 47. 13 Nisan 2015 tarihinde kayna?ından (PDF) ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 10 Mart 2012 .  
  12. ^ Nicolle 2010 , s. 6.
  13. ^ Nicolle 2010 , s. 9.
  14. ^ Nicolle 2010 , s. 21.
  15. ^ Nicolle 2010 , s. 4.
  16. ^ a b c "Mimarlar Odası ve Turkiye Mimarlık Ortamına Katkıları, N. Muge Cengizkan" . Tk.Kutuphancesi.org.tr. 16 Mayıs 2013 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 10 Mart 2012 .  
  17. ^ "Osmanlı Muhendis ve Mimar Cemiyeti Kurulu? Bildirgesi, Ceviri: ?eref Etker" . Osmanlı Bilimi Ara?tırmaları Dergisi, Cilt 10, Sayı 2 (2009)) . Eri?im tarihi: 11 Mart 2012 .   [ olu/kırık ba?lantı ]
  18. ^ "Osmanlı Muhendis ve Mimar Cemiyeti (OMMC), Cuneyd Okay" . TMMOB Mimarlar Odası Ankara ?ubesi. 7 Mart 2016 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 11 Mart 2012 .  
  19. ^ A History of Ottoman Architecture - J. Freely (WIT, 2011) BBS
  20. ^ Do?an Kuban (1965). Anadolu Turk Mimarisinin Kaynak ve Sorunları . ?stanbul: ?stanbul Teknik Universitesi Mimarlık Fakultesi. ss. 203 sayfa. 14 Aralık 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 10 Mart 2012 .  
  21. ^ Godfrey Goodwin (1971). A history of Ottoman architecture (?ngilizce). Johns Hopkins Press. ss. 511 sayfa. 14 Aralık 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 15 Mart 2012 .  
  22. ^ Ekrem Hakkı Ayverdi, ?. Aydın Yuksel (1976). ?lk iki yuz elli senenin Osmanlı mimarisi . ?stanbul Fetih Cemiyeti. ss. 255 sayfa. 14 Aralık 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 15 Mart 2012 .  
  23. ^ Oktay Aslanapa (1986). Osmanlı Devri Mimarisi . ?nkılap Kitabevi. ss. 568 sayfa. 14 Aralık 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 15 Mart 2012 .  
  24. ^ Ekrem Hakkı Ayverdi (1989). Osmanlı Mimarisinde Celebi ve 2. Sultan Murad Devri . ss. 618 sayfa. 978-9757618058. 15 Kasım 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 15 Mart 2012 .  
  25. ^ Ekrem Hakkı Ayverdi (1989). Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri . Kubbealtı Yayınları. ss. 400 sayfa. 9789757618065. 15 Kasım 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 15 Mart 2012 .  
  26. ^ Neslihan Sonmez (1997). Osmanlı Donemi Yapı ve Malzeme Terimleri Sozlu?u . ?stanbul: Yapı-Endustri Merkezi Yayınları. ss. 124 sayfa. 14 Aralık 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 10 Mart 2012 .  
  27. ^ Do?an Kuban (2007). Osmanlı mimarisi . ?stanbul: Yapı-Endustri Merkezi Yayınlarıi. ss. 719 sayfa. 14 Aralık 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 10 Mart 2012 .  

Genel [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  • Nicolle, David (2010). Ottoman Fortifications 1300-1710 (?ngilizce). Osprey Publishing.  

Dı? ba?lantılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

" https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Osmanlı_mimarisi&oldid=32157242 " sayfasından alınmı?tır