Bu madde Osmanlı Devleti 'nde kurulmu? siyasi partiler hakkındadır. ^{[1] [2]}

Etnik partiler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Federal Halk Partisi (Bulgar bolumu) (1909?1910)
• Bulgar Anayasa Kulupleri Birli?i (1908?09)
• Filistin'deki Yahudi Sosyal Demokrat ??ci Partisi (Poale Zion) (1906??)
• El-Fetat Cemiyeti (Genc Arap Cemiyeti olarak da bilinir; Cem'iyet el-’Arabiye el-Fetat )
• ?dari Yerinden Yonetim Osmanlı Partisi ( Hizb al-lamarkaziyya al-idariyya al'Uthmani ; 1913??)
• Ermeni Devrimci Federasyonu (EDF; Hay Heghapokhagan Dashnaktsutiun ya da Da?nak ya da Ta?nak ; 1890?gunumuz)
• Armenakan (1885?1921)
• Sosyal Demokrat Hıncak Partisi (1887?gunumuz)
• Sırp Demokratik Birli?i

Notlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1. ^ Osmanlı ?mparatorlu?u 'nda faaliyet gosteren bir siyasi cemiyettir. 1909 yılına de?in yasal olarak parti kurmak mumkun olmadı?ından, gizli orgut ?eklinde yapılanmasına kar?ın siyasi amaclar gutmeleri nedeniyle siyasi parti olarak kabul edilmektedir ve Osmanlı co?rafyasındaki ilk Turk siyasi olu?umu oldu?u du?unulmektedir.
2. ^ Komitenin amacı, tahttan indirilen Sultan V. Murad 'ı yeniden padi?ah yapmak veya Londra’ya kacırmaktı. Komitenin ba?lıca mason uyeleri Evkaf Tefti?i kurulundan Aziz Bey, Ali ?efkati , Sultan V. Murad ’ın annesinin cariyelerinden Nak?ıbend Kalfa ve bazı devlet memurlarıydı. Komite, V. Murad 'ın gonderdi?i bir notu alarak, harekete gecti. Skalyeri, II. Abdulhamid 'e acık bir mektup yazdı ve bunu ?ngilizce cıkan Eastern Express gazetesinde yayımladı. Ayrıca mason arkada?larıyla birlikte ?stanbul’daki alman ve ?ngiliz elcilerinin V. Murad lehine mudahalede bulunmalarını istedi. Fakat bundan bir sonuc alınamadı. Komite uyeleri ?stanbul’un ce?itli semtlerinde, V. Murad lehine bildiriler da?ıttılar. Bir ara II. Abdulhamid ’yi oldurmeyi tasarladılarsa da ba?aramadılar. Su yollarından Cıra?an Sarayı 'na girerek V. Murad 'I kacırmak ve tahta cıkarmak icin karar aldılar. Aziz Bey'in evindeki bir toplantı sırasında, komiteden, Husnu adında birinin ihbar etmesi uzerine baskına u?radılar. Kleanti ve bazı arkada?ları Turkiye’nin dı?ına kactı, bir kısım uyeler de cezalandırıldı. Daha oncesinde Ali Suavi 'nin ba?ını cekmi? oldu?u ve Sultan II. Abdulhamit'e muhalif bir grup aydın tarafından gercekle?tirilen ve tarihe Cıra?an Baskını olarak gecmi? bu olay, ba?arısızlıkla sonuclanmı?tı. Bu defa, daha eylem a?amasına gelmeden Aziz Bey'in evinde kacırma planları hazırlanırken uyelerden olan Hacı Husnu Bey’in if?ası uzerine bu siyasi olu?um baskına u?rar. Bu baskın neticesinde Kleanti Skalyeri onemli evrakları da yanına alarak yurt dı?ına kacar. Ayrıca yanında siyasal orgutun uyelerinden Nak?ibend Kalfa ve Ali ?efkati de bulunmaktadır. Haklarında idam kararı alınmasına ra?men Padi?ah II. Abdulhamit tarafından Ali Suavi olayındaki gibi yine affedilmi?lerdir ve cezaları kalebentli?ine cevrilmi?tir.
3. ^ Bu siyasal olu?um, Turkculuk - Turancılı?ın Turkiye co?rafyasındaki ilk temsilcisi olarak kabul edilen Ali Suavi 'nin ba?ını cekti?i bir grup aydınla birlikte olu?turuldu. ?lk siyasal eylem olarak, Sultan II. Abdulhamit 'i devirerek yerine Sultan IV. Murat 'ı gecirmeye calı?an Ali Suavi ve komitecileri 20 Mayıs 1878 gunu Cıra?an Sarayı 'na baskın duzenledi. Yakla?ık 100-150 ki?ilik bir grupla duzenlenen baskın, Be?ikta? Karakol Komutanı Yedi Sekiz Hasan Pa?a ve muhafızları aracılı?ı ile bastırıldı ve Ali Suavi , ba?ına aldı?ı Hasan Pa?a'nın sopa darbeleri ile oldu. Boylece muhaliflerin Sultan II. Abdulhamit 'in kar?ısına IV. Murat 'ı gecirme umutları kalmamı?tır. Bu olaydan sonra fazla taraftarı bulunmayan ve onderi olmu? olan bu komite kısa sure sonra da?ılmı?tır.
4. ^ Sultan II. Abdulhamit 'e muhalif olan ve hanedan uyesi olan Prens Sabahaddin , Aralık 1889'da di?er Jon Turk uyeleri gibi Paris 'e gitmi?ti. Mahalli idarelere geni? yetkiler tanınmasını ( Ademi Merkeziyetcilik ) amaclayan ve Turk yonetimsel duzenin buna gore ?ekillenmesini teklif eden Prens Sabahaddin , Paris 'teki 3. yılında, yani 1892'de bu siyasal orgutun temellerini atmı?tır. Daha sonrasında 4 ?ubat 1902'de gercekle?tirilen I. Jon Turk Kongresine de katılmı? ve bu toplantıda di?er muhalif gruplardan olan ?ttihad-ı Osmani Cemiyeti 'nin sundu?u fikirlerin orgut yapısına ters oldu?unu du?unmu? ve ilk siyasal ayrılı?ın gercekle?mesi ya?anmı?tır. Bu siyasal orgut uye kazanımını 1902'de ilk kez gercekle?tirmi?tir. 1906'da ?stanbul , ?zmir , Erzurum ve Trabzon ’da ?ubeler acarak geni?leyen topluluk, aynı yıl Paris ve Kahire 'de de dahil olmak uzere e?zamanlı ?ekilde " Terakki " isimli dergiyi yayımlanmı?tır.
5. ^ Bu topluluk, Vefa ?dadi 'si o?rencilerinden Satfet Lutfi’nin giri?imleri ile 1904 yılında kurulan kucuk bir gruptur ve bu genclerin tek amacı, 1876 Kanun-u Esasi ’nin yeniden yururlu?e konulmasıdır. Ayrıca Mecmua-i ?nkılabiye adı ile yayın cıkartmı?lardır. Vefa ?dadi 'sinden mezun olan o?renciler, o?renimlerini surdurdukleri okullarda hucreler olu?turarak Harbiye , Tıbbiye ve Hukuk o?rencileriyle de ba?lantı kurmu?lardır. Ancak bu kucucuk grup tek ba?ına caba sarf etmeyi yararlı gormeyerek, Paris’teki Jon Turklerle ba?lantı kurmu?tur. Daha sonra bu kucuk grup Te?ebbus-i ?ahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti ’nin bir ?ubesi haline gelecektir. II. Me?rutiyet ’in ilanından sonra, bu ?ubenin uyeleri calı?malarını Nesl-i Cedid Kulubu adı altında surdurmu?lerdir. Nesl-i Cedit Kulubu, tum siyasi gerginliklere ra?men Sabahaddin Bey 'in manevi onderli?inde calı?arak onun ilkelerine ba?lı kalmı?tır. Ayrıca uyelerinin hicbirinin, ba?langıcta siyasi ba?larının olmaması dikkate de?er bir noktadır. Uye sayısı yuzu bulan Nesl-i Cedit’ciler, Sabahaddin Bey 'in mali yardımları ve yer tahsisi ile kendilerini geli?tirme olana?ı bulmu?lardır.
6. ^ Selanik 'te karargah merkezi bulunan 3. Ordu mensubu subaylar olan 10 arkada? tarafından kurulan bu orgut, Paris ’te bulunan donemin siyasal topluluklarından (cemiyet) tumuyle ba?ımsız bir orguttur. ?lk olarak 1906 yılı Eylul ayının 8. gununde, Selanik ’te duzenlenen kurulu? toplantısında “me?rutiyetin ilanını sa?lamak ve hukumete kar?ı gizli eylemlerde bulunmak amacı” kararla?tırılmı?tır. Bu siyasal orgut, daha sonrasında 27 Eylul 1907'de Terakki ve ?ttihat Cemiyeti ile birle?mi?tir ve bu cemiyetin yeni adı ?ttihat ve Terakki Cemiyeti olmu?tur.
7. ^ ?am 'da karargah merkezi bulunan 5. Ordu mensubu subaylar olan 3 arkada? tarafından kurulmu?tur. 1906 Ekim ayında "Vatan" isimli tek sayfalık bir gazete cıkartarak siyasi ya?amına ba?layan bu topluluk, daha sonrasında Beyrut , Yafa ve Kudus ?ubelerini acarak siyasal alanda geni?lemi?tir. Daha sonrasında ise Mustafa Kemal (Ataturk ], Mısır ve Yunanistan uzerinden gizlice Selanik 'e gecerek, toplulu?un Selanik ?ubesini acmı?tır. Mustafa Kemal (Ataturk) , sonrasında merkezi Manastır 'da bulunan 3. Ordu Karargahına atanmı?; Cemiyetin Selanik ?ubesinde calı?mak uzere; Manastır 'dan Selanik 'e gelmi?tir. Burada, kurucusu oldu?u cemiyetin, Selanik 'te faaliyet gosteren ?ttihat ve Terakki Cemiyeti'ne 13 Ekim 1907 tarihinde katıldı?ını o?renmi?tir. Sonradan kendisi de arkada?ı Omer Naci 'nin iste?iyle ?ttihat ve Terakki 'ye girmi? ve cemiyetin 322 numaralı uyesi olarak kısa sure katılım yapmı?tır.
8. ^ II. Me?rutiyet ’in ilanından sonra ?stanbul’da kurulmu? bir dernektir. Osmanlı ?mparatorlu?u'nda ilk milliyetci kurulu? olarak kabul edilir. 1909 yılında cıkartılan Turk Dili Dergisi ’nde acıklanmı?tır. Amac, “Turk diye anılan butun kavimlerin mazisi, hali ve eserlerini o?renmek ve o?retmek”tir. Uyeleri dil ve kultur arasındaki ili?kiyi kavramı? olan dernek, dilde yalınla?ma hareketi icin calı?mı?tır. Dergi, 1911'de altı, 1912'de bir sayı olmak uzere yedi olmak uzere yedi sayı cıktıktan sonra kapanmı?tır. Dergide, Turk tarihi ve Osmanlı toplumu uzerine yazılmı? makaleler yayımlandı makalelerde esas olarak dil sorunu ele alındı. Dernek, 1912 yılına kadar devam ettikten sonra da?ıldı; kalan elemanları yeni kurulan Turk Yurdu Cemiyeti 'ne katıldılar; Turk Oca?ı Cemiyeti kurulunca Turk Yurdu Cemiyeti elemanları olarak oraya devroldular.

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]