Mars'ın uyduları

Vikipedi, ozgur ansiklopedi
Mars, Phobus ve Deimos arasındaki goreceli uzaklıkların olcekli diyagramı.
Burayı tıklayarak geni?letebilirsiniz
Phobos (ustte) ve Deimos (altta).
Phobos ve Deimos 'nun cekim alanına alınması.

Mars 'ın uyduları Phobos ve Deimos adında iki kucuk uydu olup nasıl olu?tukları ve Mars'ın yorungesine ne zaman gectikleri bilinmemektedir. Fakat Mars'ın kutlecekim alanına kapılmı? asteroitler oldukları du?unulmektedir.

Mars yuzeyinden ekvatora yakın bir noktadan bakıldı?ında Phobus, Dunya'dan Ay'ın goruldu?u buyuklu?un ucte biri kadar bir cisim olarak gorulur. Acısal capı 8' (do?an) ve 12' (tepede) arasıdır. Gozlemci Mars ekvatoruyla kutupları arasında herhangi bir noktadan baktı?ında daha kucuk gorulurken kutuplarındaki buz kutlelerinden bakıldı?ında (hep ufkun altında kaldı?ından) neredeyse hic gorulmez. Deimos, Mars'tan bakan bir gozlemciye Dunya'dan Venus 'un goruldu?unden biraz daha buyuk bir cisim olarak, yani bir gezegen ya da parlak bir yıldız gibi gorulur. Acısal capı 2'´dır. Gune?'in acısal capı, Mars'tan bakıldı?ında 21'´dır. Nitekim uyduların gorunur acısal capı fazla kucuk kaldı?ından Mars'ta hicbir zaman tam bir gune? tutulması olamamaktadır. Di?er taraftan Phobos'un tam olarak tutulması neredeyse her gece gorulur. [1] Ayrıca Phobus'un Mars onunden geci?i ve Deimos'un Mars onunden geci?i konularına tutulma-benzeri olaylar icin bakınız.

Phobus ve Deimos'un hareketleri, Mars'ta bulunan bir gozlemciye Ay'ımızın hareketlerinden cok farklı gorulurdu. Hızlı Phobus batıda do?ar ve do?uda batar, sonra tekrar 11 saat sonra do?ar. E?zamanlı yorungenin biraz dı?ında bulunan Deimos'sa Dunya'dan gelen gozlemcinin bekledi?i gibi do?udan do?ar, fakat cok yava? yukselir. 30 saatlik yorunge perioduna ra?men batıda batı?ı 2,7 gun tutar ve do?ması da uzun surer. Cunku kendi donu?u Mars'ın donu?unden biraz daha yava?tır.

Her iki uydu da gelgit kilitlenmesiyle birbirine ba?lı oldu?undan Mars'a her zaman aynı yuzlerini gosterirler. Phobus, Mars'ın etrafında onun kendi donu?unden daha buyuk bir hızla dondu?unden gelgit kuvvetleri yava? fakat devamlı olarak yorungesinin capını azaltmaktadırlar. Bir zaman gelecek ve Roche sınırı 'na yakla?tı?ından Phobus, gelgit kuvvetlerince parcalanacaktır. [2] [3] Mars'ın yuzeyinde ya?larıyla do?ru orantılı olarak ekvatora daha buyuk enlemi olan krater zincirleri, eskiden Mars'ın Phobus'un bu beklenen kaderini bolu?en ba?ka uydularının da oldu?u goru?unu destekler. Aynı zamanda bu olaylar oldu?undan beri Mars kabu?u da tumuyle hareket etmi?tir. [4] Di?er taraftan Deimos'un yorungesi, Ay'ımız gibi gelgitle daha uzaklara goturulecek kadar uzaktadır. [5]

Her iki uydu 1877'de Asaph Hall tarafından bulundu ve Eski Yunan Mitolojisinde Ares'in Afrodit 'ten olma iki o?lu Phobos (panik, korku) ve Deimos 'a (teror, deh?et) gore adlandırıldılar. Ba?ka uydular bulmak icin aramalar yapıld. Son zamanlarda Scott S. Sheppard ve David C. Jewitt Hill kuresi 'ni kuraldı?ı uyduları bulmak uzere incelediler. Arama neredeyse butun Hill kuresini icine aldıysa da Mars'tan yayılan ı?ık, Phobos ve Deimos'un da bulundu?u en ici birkac yay saniyesinin gorunmesine engel oldu ve kırmızı ı?ıkta kadri 23.5'tan az ya da 0.07 aklıkta en az 0.09 km capı olan yeni bir uydu bulunamadı [6]

Yorungesel ayrıntılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Adı ve telaffuzu Resim Cap (km) Kutle (kg) Buyuk ana
ekseni (km) 		Yorungesel
periyodu (h) 		Uydunun ortalama
yukseli? periyodu (h, d)
Mars I Phobos /?fo?b?s/
FOE -b?s
22.2 km (27×21.6×18.8) 1.08×10 16 9 377 km 7.66 11.12 h (0.463 d)
Mars II Deimos /?da?m?s/
DYE -m?s
12.6 km (10×12×16) 2×10 15 23 460 km 30.35 131 h (5.44 d)

Bulunu?u [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Mars'ın ayları, 1877'de Amerikan astronomu Asaph Hall, Sr. tarafından bulundu. Hall, uzun aramadan sonra onceden varlıkları tahmin edilen bu gok cisimlerini tespit edebildi.

?lk tahminler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Mars'ın uydularının olabilece?i Hall'in ke?finden once one surulmu?tu. Hatta astronom Johannes Kepler (1571-1630) sayılarını bile do?ru tahmin etti, fakat bu tahmininde yanlı? bir mantık kullandı. Yazısında Jupiter'in dort, Dunya'nın da bir uydusu oldu?undan Mars'ın iki uydusu olmasının do?al oldu?unu ifade etmi?ti [7]

Muhtemelen Kepler'den ilham alan Jonathan Swift 'in romanı Gulliver'in Seyahatleri ' nde (1726) ucuncu parcanın ucuncu bolumu de iki aydan bahseder ("Laputa'ya seyahat"). Bu seyahatte Laputa'nın astronomlarının Mars'tan 3 ve 5 Mars capı uzaklı?ında donen iki uydu ke?fettiklerini anlatır. Bu uyduların periyodu sırasıyla 10 ve 21½ saattir. Bu de?erler, Phobus ve Deimos'un gercek yorungeleri olan 1,4 ve 3,5 Mars capıyla 7,6 ve 30,3 saate tekabul eder. Swift'in kehaneti, o devirde Mars'ın aylarını gozleyecek kadar guclu teleskoplar olmadı?ından bir tesaduf olarak kabul edilir. [7]

Voltaire 'in 1750'da yazdı?ı Micromegas romanında da Dunya'yı ziyaret eden uzaylı, Mars'ın iki uydusundan bahseder. Voltaire muhtemelen Swift'in etkisinde kalmı?tı. [8]

Ke?if [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Her iki Marsa ait uyduyu bulan Asaph Hall .
Mars'ın aylarını ke?fetmek icin kullanılan teleskop

Hall, Deimos'u 12 A?ustos 1877'de tahminen 07.48 EEZ , Phobos'u da 18 A?ustos 1877'de Washington 'daki ABD Denizcilik Gozlemevi 'nde takriben 09.14 EEZ 'de ke?fetti. (Ca?da? kaynaklar, gunu o?leyin ba?latan 1925-oncesi astronomik uygulamayla bulu? zamanını 11 A?ustos 14.40 ve 17 A?ustos 16.06 Washington ortalama gune? saati olarak verirler) [9] [10] [11] O zamanlar kasten Mars'ın aylarını aramaktaydı. Hall, 10 A?ustos'ta Mars'ın bir ayı gibi gorunen bir cisim gormu?, fakat kotu hava ?artlarından dolayı daha sonraya kadar tam olarak bu cisimleri belirleyememi?tir.

Hall, Phobus'un ke?fini not defterine ?u ?ekilde kaydettmi?tir: [12]

Denemelerimi 11 [A?ustos] gecesinin erken saatlerinde tekrar ettim ve tekrar bir ?ey bulamadım. Fakat birkac saat sonra tekrar deneyerek soluk bir cismi izleyen tarafta ve gezegenin biraz kuzeyinde tespit ettim. Irmaktan kalkan sisten dolayı gozlemimin sonuclarını emniyet altına almaya ancak vaktim kalmı?tı. Saat o sıralar 11'i gecesinde iki bucuktu. Bulutlu hava, birkac gun gozlemleri onledi.
15 A?ustos'ta hava daha umut verici oldu?undan gozlemevinde uyudum. Gok bir fırtınayla 11'de acıldı ve aramaya devam edildi. Fakat atmosferin (gozlem icin) durumu kotu olup Mars o kadar alevlenmi? ve sallanır gorunuyordu ki cisimden hicbir ?ey gorunmuyordu. Bugun, cismin o anda gezegene gorulemeyecek kadar kucuk bir acıda oldu?unu biliyoruz.
16 A?ustos'ta cisim tekrar gezegenin di?er tarafında goruldu ve o gecenin gozlemleri, cismin gezegenle birlikte hareket etti?ini gosterdi. E?er bir uyduysa bir uzanımına yakındı. O zamana kadar gozlemevinde Mars'ın uydularını aradı?ım hakkında kimseye bir ?ey soylememi?tim. Fakat 16'sı gecesi bu gozlemlerden sonra gozlemevinden sabah uc sularında ayrılırken ona da gosterdi?im asistanım George Anderson'a bu gorulen cisimle Mars'ın bir uydusunu bulmu? olabilece?imi soyledim. Her ?ey ?uphe goturmez ?ekilde kesinle?ene kadar ortaya cıkmasını istemedi?imden ona ayrıca kimseye bir ?ey soylememesini tembih ettim. bir ?ey soylemedi ama olan ?ey, saklanmayacak kadar iyi oldu?undan kendim dile verdim. 17 A?ustos'ta saat bir ve iki arası gozlemlerimi indirgedi?im bir sırada Profesor Newcomb odama girerek o?len yeme?ini yemek istedi. Ben de ona Mars yakınındaki sonuk cismin onunla birlikte hareket etti?ini ispatlayan olculerimi gosterdim.
17 A?ustos'ta dı?taki uyduyu bekleyip gozlerken icte olan ay ke?fedildi. 17 ve 18 A?ustos'taki gozlemler, bu cisimlerin ozelliklerini ?uphe goturmez ?ekilde ortaya koyunca ke?fim resmen Admiral Rodgers tarafından ilan edildi.

Aslında uyduların sırasıyla Phobus ve Deimus diye okunan isimleri, Eton Koleji 'nin bilim ustası olan Henry Madan (1838-1901) tarafından ?liad 'ın XV. kitabından alınmı?tır. Burada Ares Deh?et ve Korku'yu ca?ırır [13]

Jonathan Swift ve Mars'ın uyduları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Deimos (solda) ve Phobos (sa?da) Yay burcu 'nun onunden gecerken Mars Exploration Rover Spirit tarafından 26 A?ustos 2005 gecesi gorunumu
Resmi buyutmek icin tıklayınız
.

?ki hayali Mars uydusunun varlı?ı, Jonathan Swift 'ın 1726'da yayımlanan Gulliver'in Seyahatleri isimli yergi romanında 150 yıl once ?oyle anlatılır:

[Laputan astronomları] ayrıca Mars etrafında donen iki daha kucuk yıldız ya da 'uydu' ke?fettiler ki bunun iceride olanı gezegenin merkezinden tam tamına uc, dı?taki de be? cap uzaktadır. Onceki on saatte, sonraki de yirmi bir bucuk saatte doner. Boylece periyodik zamanlarının karesi, Mars'ın merkezinden olan uzaklıklarının kupune cok yakındır. Bu da onları ba?ka gok cisimlerine etkiyen cekim kanununun onlara da etkidi?ini ispatlar.…

Phobos ve Deimos, aslında Mars'ın ortasından sırasıyla 1,4 ve 3,5 Mars capı civarında uzakta olup donme periyotları sırasıyla 7,7 ve 30,3 saattir. Buna benzer bir ke?if, 1752'de yayımlanan Voltaire 'in gezegenlerarası macerası Micromegas 'ta da bulunur.

Bu iki 'kehanet'i takdir ederek Deimos'taki iki kratere Swift ve Voltaire adı verilmi?tir.

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  1. ^ " Moon Shadows : "Mars'ın ekvatoruna yakın yerde Phobus Gune?'i neredeyse her gun tutulmasına neden olur. " " . 20 ?ubat 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Aralık 2008 .  
  2. ^ "Bundan takriben 100 milyon yıl sonra gelgit kuvvetleri Phobus'u parcalayacaktır" . 4 Mayıs 2010 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Aralık 2008 .  
  3. ^ "Uyduların kaderi (The Fate of Moons)" . 25 Aralık 2008 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Aralık 2008 .  
  4. ^ "New Map Provides More Evidence Mars Once Like Earth: "… the new map shows evidence of features, transform faults, that are a "tell-tale" of plate tectonics on Earth. " " . 21 A?ustos 2011 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Aralık 2008 .  
  5. ^ "Sahife 6: "Deimos orbits far enough away from Mars that it is being slowly pushed farther and farther away from the planet. " " (PDF) . 17 Haziran 2011 tarihinde kayna?ından (PDF) ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Aralık 2008 .  
  6. ^ "Astron. J., 128, 2542-2546 (2004)" . 14 ?ubat 2017 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 30 Aralık 2008 .  
  7. ^ a b MathPages - Galileo's Anagrams ve Mars'ın uyduları 10 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi ..
  8. ^ William Sheehan, The Planet Mars: A History of Observation ve Discovery 5 Temmuz 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .
  9. ^ "Notes: The Satellites of Mars" . The Observatory, Vol. 1, No. 6. 20 Eylul 1877. 19 Mayıs 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi .  
  10. ^ Hall, A. (17 Ekim 1877). "Observations of the Satellites of Mars" . Astronomische Nachrichten, Vol. 91, No. 2161. 20 Mayıs 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi .  
  11. ^ Morley, T. A.; A Catalogue of Ground-Based Astrometric Observations of the Martian Satellites, 1877-1982 27 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi ., Astronomy ve Astrophysics Supplement Series (ISSN 0365-0138), Vol. 77, No. 2 (February 1989), pp. 209-226 (Table II, p. 220: first observation of Phobos on 1877-08-18.38498)
  12. ^ "The Discovery of the Satellites of Mars" . Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, Vol. 38, No. 4. 8 ?ubat 1878. 16 Temmuz 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi .  
  13. ^ Hall, A. (14 Mart 1878). "Names of the Satellites of Mars" . Astronomische Nachrichten, Vol. 92, No. 2187. 15 Kasım 2011 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi .  
" https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mars%27ın_uyduları&oldid=32836617 " sayfasından alınmı?tır