Laiklik

Laiklik veya laisizm ( Fransızcadan : laicite ), devlet yonetiminde dinin veya dinsizli?in referans alınmamasını ve devletin din veya dinsizlik kar?ısında tarafsız ve tepkisiz olmasını savunan ilkedir.

Fransızcadan Turkceye gecmi? olan " laik " sozcu?u, " din adamı olmayan kimse; din adamı dı?ında kalan halk " anlamına gelen Latince " laicus " sozcu?unden gelmektedir. Roma doneminde din adamlarına "Clerici", din adamı olmayanlara da "Laici" adı veriliyordu. Aynı terimin ?ngilizce kar?ılı?ı ise secularity olup, din ve devlet i?lerinin ayrı tutulması anlamına gelir. Latince bir kelime olan ca? anlamına gelen "saeculum" kelimesinden gecmi?tir. Sekulerizm Turkceye laiklik, ca?da?la?ma veya dunyevile?me olarak uc farklı terimle cevrilebilmektedir. Fransa 'da laiklik icin Laicite (Laicisme) terimleri kullanılmaktadır. Kavramlar, her iki bicimde de cismi ve bilimsel olan ile soyut ve dinsel olanın birbirine karı?tırılmamasını ifade etmektedir.

Kavram [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Laik kelimesi Yunanca laos ismi ve laikos sıfatından gelir, Latincesi laicus 'tur. Laos: halk, kalabalık, kitle demektir ve zıddı kleros 'tur. Laikos; halka ait, ruhban olmayan demektir. Laicus; dinsel olmayan demektir. Laiklik, Osmanlı doneminde Ziya Gokalp 'in La-dini (dinsel olmayan), Ahmet ?zzet Pa?a 'nın la-ruhbani ve Ubeydullah Efendi 'nin i? hukumeti deyi?leri ile acıklanmaya calı?ılmı? olup bir sure kullanılan layisizm deyi?i yerini tumuyle laiklik terimine bırakmı?tır. Laos/kleros kar?ıtlı?ı MO 3. yuzyılda, din yonetiminde iki sınıfı belirtmek uzere kullanılmı?tır. Hristiyanlı?ın ilk yuzyılından itibaren kilise adamlarına klerikoi (Latince clerici ), bunların dı?ında kalanlara laikoi (Latince laici ) denilmi?tir. Bu adlandırma, ruhani ve cismani bir ikili?e de i?aret eder. Yeni Ca? 'da laik terimi, felsefi ve hukuki, siyasal bir anlamla geni?leyerek devlet ve din ili?kilerine ait bir tarzı ifade etmeye ba?lamı?tır. Fransa 'da III. Cumhuriyet 'te laicisme kelimesi dile girmi?tir. ?ngilizcede, papazdan ba?ka butun halka lay , laity denir ve laic , secular kelimeleri de cismanili?i ifade eder. Latince saecularis 'ten gelen secular , ozellikle ?ngiliz ve Alman toplumunda kullanılır.

Siyasi anlamı uzerindeki tartı?malarda ise laiklik, liberalizmin fikri kaynaklarından biri sayılır ve siyasi kudretin dini kudretten ayrılmasını ifade eder. Teokratik devletten demokrasiye gecerken devlet otoritesiyle din otoritesi sınırlandırılmı?, laiklik klasik demokrasinin gereklili?inin bir icabı olmu?tur. Buna gore kavram, ca?da?la?ma ve insan hakları ile yakın ba?lantılıdır.

Hukuki tanımlara goreyse en yaygın tanım, devlet ile din i?lerinin ayrılmasıdır. Devlet, bir dine inanıp inanmama meselesini ozel bir problem sayar, fertlerinin sadece maddi yonuyle ilgilenir, kendisi devlet olarak hicbir dini ta?ımaz, hicbir dini ayine i?tirak etmez, fakat fertlerin her turlu dini serbestliklerini kabul eder. Devlet, dini esaslara dayanan kanunlar yapamayaca?ı gibi, butun dinlere e?it mesafede durur ve hicbir ?ekilde dinlerin ibadet hukum ve kurallarına mudahale edemez. Bununla birlikte din adına devlet duzenini bozacak davranı?ları onlemekle yukumludur.

Ataturk 'e gore laiklik, yalnız din ve dunya i?lerinin ayrılması demek de?ildir. Tum yurtta?ların vicdan, ibadet ve din ozgurlu?u de demektir. ^[1]

Kavramın tarihsel geli?imi Katolik Avrupa ile Anglosakson Avrupa arasında bir nuans yaratmı?tır. Katolik ulkeler laik, di?erleri sekulerdir. Laik ulkelerde daha cok din devletin denetimi altındadır; buna mukabil sekuler ulkelerde din ile devlet ozerk iki alandır. Protestan ve Anglikan ulkelerdeki sekulerizm , gunluk hayatı belirleyen dunyevi bir ya?ama tarzını ifade eder ve dunyevi i?lerde dini dı?arıda bırakmak anlamını edinir. Bu ulkelerde milli kiliselerin Roma Kilisesinden ayrılmı?lı?ı, Kraldan ayrı ozerk kurum olu?u da kavrama etkinlik kazandırmı?tır. Bu aynı zamanda ulusla?ma ve burjuvazinin ortaya cıkı?ıyla da ilgilidir. Laikli?in Bizans sezaropapismine ve elitist hakimiyete, sekulerizmin ise Roma paganlı?ına ve vicdan ozgurlu?une yakın oldu?u belirtilmi?tir.

Devlet ve din arasındaki ili?kilere bir temel sa?layan laiklik, bu ili?kiler acısından uc ozellik gosterir: Devlet dine ba?lıdır (teokrasi, Tibet ); din devlete ba?lıdır (imparatorluk, Bizans , Osmanlı , ?ngiltere , Rusya ); ikisi de ozerktir (demokrasi, ABD , Avustralya , Belcika ). Laik devleti Duguit ?oyle tanımlar: “Din konusunda kendisi tarafsız olup, mensupları bir dini ta?ımakla birlikte kendisi devlet olmakla hicbir dini ozellik gostermeyen ve hicbir din ayini yapmayan ve kendi namına yaptırmayan devlet.” Bugun butun dunyada, cismani ve ruhani ayrılık anlamındaki temel ilkeler kabul gormekle birlikte, her devletin toplumuna ve kulturune has ozellikler de kavrama girmi?tir. Ataturk 'e gore “her faydalı ve yeni ?eye kar?ı cıkmak irticadır”. ?rtica, devletin laikle?mesiyle ilgili olarak kanun koyucunun hukuki normlarına aykırı hareketler, devletin dayandı?ı ana de?erlere aykırı goru?leri bu acıdan etiketlemesi ?eklinde tanımlanmakla beraber, dini kamuoyundaki dini vecibeleri yerine getirme davranı?ları ile bu anlayı? sıklıkla karı?tırılmakta, hatta secimle i?ba?ına gelse dahi e?er bu aykırılık gorulurse devlet en ba?ta ordu kurumu olmak uzere mudahale edebilmektedir. Burada devlet, demokratik acıdan her turlu du?unceye gecit verse bile, bu du?uncelerin dine dayanıp dayanmadı?ı noktasında laikli?e aykırı hareketler kapsamında irticayı temel terim olarak benimsemi?tir.

Laik du?uncenin felsefi temelleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Laikli?in felsefi temelleri; Ronesans , Humanizm ve Reform hareketleri ile bu akım du?unurlerinin eserlerinde kaynaklarını bulur. 16. yuzyılda ?talya ’da do?an Ronesans, sanat ve edebiyatta Katolik Vatikan Papalı?ından ve onun dinsel temalarından uzakla?arak antik Roma ve Yunan sanat ve felsefecilerinden beslendi. Yayıldı?ı ulkelere gore icerdi?i sanat ve edebiyat tarzının farklı alanlarda olu?masına yol actı. Sanatta oldu?u gibi edebiyat ve felsefe alanlarında da antik donem eserlerine donu?u simgelemesi Yeniden Do?u? olarak nitelenmesini sa?ladı. Ronesans, skolastik o?retileri yıkıma u?rattı?ı gibi canlandırdı?ı humanist ve akılcı akımları, Avrupa ulkelerinin 18. yuzyıl Aydınlanma Ca?ı du?unurlerine miras bırakarak ve kokleri MO 6. yuzyıla kadar dayandırılan Humanizm 'in tekrar canlanmasını hazırlayarak insan aklına duyulan ilgi ve saygının ba?latıcısı oldu.

Eski ca?lardan beri din, insanların gunluk ya?amında, toplumsal duzende ve devlet yapısında etkin bir unsur oluyordu. Din adamları Hristiyan dininin kurallarına gore insanların ya?amını yonlendiriyorlardı. Zamanla de?i?en ve geli?en ticaret ili?kileri, kentlerin zenginle?meye ba?laması, Hristiyan olmakla birlikte ayrı mezheplerden olanların co?alması gibi etkenler Hristiyan dininin donemin yeni ko?ullarına gore gozden gecirilmesini gerektirdi. 16. yuzyılda dinde Reform hareketi oldu. Edebiyat, sanat ve bilimde Ronesans diye adlandırılan canlanma ve atılım donemi de 15. ve 16. yuzyıllarda gercekle?ti. Boylece Hristiyan dunyasında din, ya?amın bircok alanında etkisini yitirmeye ba?ladı. Ozellikle e?itim ve o?retim alanında yenile?meler oldu. Din kurallarına uygun e?itim yapan kurumların yanı sıra ozgur du?unceye ve inanc ozgurlu?une dayanan e?itim kurumları devlet tarafından acılmaya ba?landı. 1789 Fransız Devrimi 'nden sonra laiklik yava? yava? devletin butun kurumlarında ve toplumda kendini kabul ettirdi.

Laikle?me sureci [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Laisizasyon ya da laikle?me sureci, sekuler bir devlet yapısını Laicite modeli ile benimsemi? olan Fransa 'nın 19. yuzyılda gecirmi? oldu?u laisizme geci? surecidir. Fransa 'da bu yuzyılda du?unce akımlarının dalgalı bir seyir izlemesiyle ulkenin tamamında insanların fikirlerinde buyuk de?i?imler hasıl olmu?tu. Endustri Devrimi ile birlikte ulkenin dı?ında cereyan eden ve acı veren pek cok hadise bu yuzyılda Fransa 'da buyuk bir de?i?ikli?in meydana gelmesinde onemli bir rol oynadı. Fransız Devrimi sonrasında, Roma Katolik Kilisesi 'nin Fransa 'daki dini uygulamalarında bir du?u? meydana geldi. Bu yuzyılda Fransa 'da Roma Katolik Kilisesi 'nin kar?ıla?tı?ı en onemli akımların ba?ında pozitivizm ve rasyonalizm gelmekteydi. Fransa 'da Kilise ile Devlet 'i birbirinden ayıran Sekulerizasyon Yasası ise 1905 yılında cıkarıldı.

Ulkelere gore durum [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Turkiye'de laiklik [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Laik toplum ve devlet yapısına verdi?i onemle Ziya Gokalp , Fuat Koprulu , Ataturkcu du?unceyi edebiyat alanına kazandıran Falih Rıfkı Atay , Turk Humanizmi eseri ile Suat Sinano?lu , Ataturk doneminin Milli E?itim Bakanı ve Dunya Klasikleri 'nin Turkceye cevrilmesini sa?layan Hasan Ali Yucel , Tonguc Baba olarak anılan ve Koy Enstituleri alanındaki ustun calı?maları ile bilinen ?smail Hakkı Tonguc , Cumhuriyet'in 50. yılına arma?an etti?i Turkiye'de Ca?da?la?ma isimli kitabı Turkiye Cumhuriyeti tarihinin 75 adetlik ender kitapları arasında gosterilen Niyazi Berkes , daha gerilere gidilecek olursa Yunus Emre gibi tarihi ki?ilikler Turkiye'de humanist de?er yargısının geli?mesine rehberlik eden saygın du?unurler oldular.

Turk Humanizmi adlı eserinde Suat Sinano?lu, Ataturk'un devrimlerinin ve reformlarının getirdi?i kurum ve kurulu?ların humanist ruhu temsil ettiklerini ve bu ruhun TBMM , Medeni Kanun gibi eserleri ta?ıdı?ını belirtti. Bir insani de?erler sistemi olarak tanımlanan humanizm , cinsiyet, inanı? veya ba?ka bir fark gozetmeyen uluscu ve e?itlikci yapısı ile Laik Cumhuriyet'in temel felsefesi oldu?u biciminde yorumlandı.

Din ve devlet i?lerinin birbirinden ayrılması yolunda hukuk alanında yapılan devrimler ve yenilikler, Cumhuriyet doneminin en onemli ca?da?la?ma hamleleri olarak ceza hukuku ve medeni hukuk duzenlemeleri ile gercekle?tirildi. Kadın veya erkek, ki?isel kanaatlerine ba?lı olmaksızın tum vatanda?ların e?it yasal haklara sahip olmaları ve hukuk birli?inin tesis edilmesi bu alanlardaki duzenlemeler ile gercekle?tirildi. Gercekle?tirilen hukuk devrimi ile Sened-i ?ttifak 'tan bu yana devam eden anayasalla?ma sureci tamamlandı, hem hukuk hem de e?itim alanlarında Tanzimat ile birlikte olu?turulan ikili yapılara son verildi ve ca?da?la?ma sureci temellerine oturtuldu.

Turkiye Cumhuriyeti, ulusal bir devlet olarak kurulmu?tur. Yani toplum, kendi kaderi hakkında karar verebilme erkine sahiptir ki; bu toplulu?a “Turk ulusu” denir. Ulusun tebaası ne bir ırk, ne de bir ummettir. Ulus , haklarını akla gore duzenleyen toplumdur. Bu bakımdan egemenli?in kayıtsız ?artsız ulusun olması demek, devletin “ laik ” olması demektir. Bazı cevreler, Turk Hukuku’nda laikli?in bir tanımının olmadı?ını iddia etmektedirler. Oysa Anayasanın 24. maddesi, laikli?i, rasyonalist felsefenin cozumlemesine gore tanımlamı?tır: ^[2]

“	Kimse, Devletin sosyal, ekonomik, siyasi veya hukuki temel duzenini kısmen de olsa, din kurallarına dayandırma veya siyasi veya ki?isel cıkar yahut nufuz sa?lama amacıyla her ne suretle olursa olsun, dini veya din duygularını yahut dince kutsal ?eyleri istismar edemez ve kotuye kullanamaz.	?
? Turkiye Cumhuriyeti Anayasası, Madde 24 ^[3]