Bu sayfa Kır?ehir ilinin ?ehir merkezini anlatmaktadır. ?l icin
Kır?ehir (il)
sayfasına bakınız.
Kır?ehir
,
Kır?ehir ilinin
?ehir merkezidir. 1941 yılında Ankara'da toplanan
I. Co?rafya Kongresi
'nde bu bolgeye ve bolgenin
Orta Kızılırmak Bolumu
'ne alındı. Ozellikle son yıllarda koylerin goc vermesiyle nufus merkez ilcede yo?unla?mı?tır. 1927'de 13.000 olan 1990'da 73.538'e, 2000'de 88.105'e cıkmı?tı. 2010'da 110.000 olan merkez ilce nufusu 2021 itibarıyla 160.737'dir.
Kır?ehir do?u ve guneydo?uda Nev?ehir, guneyde Aksaray, kuzeybatıda Kırıkkale, kuzeydo?u ve do?uda Yozgat, batıda Ankara ile cevrilidir. Kabaca bir paralel kenarı andıran il topraklarını guney ve guneybatıda Kızılırmak, batı da ve kuzeybatıda Kılıcozu Deresi, kuzey ve kuzeydo?uda Deliceırmak sınırlar. ?l topraklarının geni?li?i ulke topraklarının binde 8'i, ?c Anadolu topraklarının yuzde 2,9'u kadardır.
?lin yuzolcumu 6.570 kilometrekaredir. Bu yuzolcumun ilcelere gore da?ılımı ?oyle:
Akcakent
370
Akpınar
582
Boztepe
747
Cicekda?ı
891
Kaman
1284
Kır?ehir Merkez 1719
Mucur
992 km²'dir.
Orta Kızılırmak Havzası'nda ve bolumunde yer alan Kır?ehir il toprakları 39°41'- 39°48' kuzey enlemleri ile 33°25'-34°43' do?u boylamları arasında yer alır. Denizden 985 metre yukseklikte olan ?ehrin ku? ucu?u olarak gercek uzaklı?ı Karadeniz'e (Sinop) 334 km, Akdeniz'e (Anamur Burnu) 362 km.
Kır?ehir, yonetim bakımından do?u ve guneydo?uda Nev?ehir'in Kozaklı, Hacıbekta? ve Gul?ehir; guneyden Aksaray'ın Ortakoy guney ve guneybatıda Ankara'nın ?ereflikochisar ve Bala; kuzeybatıda Kırıkkale'nin Keskin ve Delice; kuzey ve kuzeydo?uda Yozgat'ın Bo?azlıyan ve Yerkoy ilceleri ile cevrilmi?tir.
Kent, Kayseri ve Nev?ehir ile birlikte Kapadokya diye anılan ucgenin kuzeyindedir. Co?u ya kaybolmu? ya da bilinmeyen eserlerin bulundu?u Kapadokya'nın merkezi ise Kır?ehir'dir. Kapadokya Bolgesi, Kayseri merkez olmak uzere
Tuz Golu
'nun do?usundan, guneyde Do?u Toroslar; kuzeyde Kır?ehir ve Sivas'ın onemli bir kısmını icine alarak Malatya'ya kadar uzanır. Pers dilinde "Katpatukya" olarak adlandırılan Kapadokya'nın sozluk anlamı "Guzel Atlar Ulkesi"dir. Burası binlerce yıl, bircok devlete kucak acmı?tır. Kimlerin ne kadar zaman once buralara geldi?i belli de?ildir.
?ehirdeki tek universite
Ahi Evran Universitesi
'dır. Universitede tıp fakultesi ile birlikte bircok fakulte ve yuksek okul bulunmaktadır.
Termal yonden zengin kaynaklara sahip bir co?rafyada yer alan ?ehir do?u-batı, kuzey-guney akslarının kesi?im noktasındadır.
Turkiye'nin tek yerli sermayeli lastik fabrikası
Petlas
burada uretim yapmaktadır.
Kır?ehir, Anadolu bozkırının ortasında kultur ve sanat merkezi ozelli?ine sahiptir. Bugun bile hayranlık uyandıran Ahilik felsefesinin do?up yayıldı?ı Kır?ehir, goz kama?tırıcı bir kultur varlı?ına sahiptir. 13. yuzyılda Turkceyi buyuk bir inancla savunup Turkce ?iirler yazarak Turk edebiyatının olumsuz isimleri arasına katılan
A?ık Pa?a
'yı; gokbilim, ?slam hukuku, felsefe-tasavvuf bilgini
Caca Bey
'i ve daha nicelerini yeti?tirmi? bir ildir. Bunların dı?ında bircok ses sanatcısı, gazeteci ve bilim insanı da Kır?ehir'de yeti?mi?tir.
Kır?ehir 2019 yılında
Sanayi ve Teknoloji Bakanlı?ı
'na ba?lı
Ahiler Kalkınma Ajansı
ve
Kır?ehir Belediyesi
'nin giri?imleri ile UNESCO Yaratıcı ?ehirler A?ına Muzik alanında dahil olmu?tur. Turkiye'den muzik alanında bu a?a dahil olan ilk ve tek ?ehir olma ozelli?ini de ta?ımaktadır.
Merkezden bir gorunum
Onceleri Makissos (Macissus) adıyla anılan kent, ?mparator
I. Justinianus
(
h
. 527-568
) devrinde yeniden kurulmu? ve Justinianopolis diye anılmaya ba?lamı?tır.
Ucsuz bucaksız bozkırın ortasında yukselen bu kente Turkler "Kır ?ehri" adını vermi?lerdir. Kır ?ehri zamanla halk dilinde "Kır?ehir" oldu. Bu gun bile bazı koylerinde ya?ayan halk, burasını Kır ?ehri diye anar. Kır?ehir ismi Turkcedir. Bir rivayete gore de Timur'un Anadolu'ya geli?inde kendisine kar?ı koyan burada ya?ayan halkı gostererek "kırın ?ehri" dedi?i, daha sonra bunun Kır ?ehri olarak de?i?ti?i ve bugunku ismini aldı?ı da soylenmektedir.
Kır?ehir'de, kı?ları so?uk ve kar ya?ı?lı, yazları sıcak ve genellikle kurak gecen karasal iklim gorulur. Son yıllarda, yaz ya?ı?larında artı?lar gorulse de, Thorntwait'in iklim tasnifine gore, Kır?ehir yarı kurak iklim ozelli?ine sahiptir. ?ldeki yıllık sıcaklık ortalaması 11.3 °C'dir.
Yıllık ortalama ya?ı? miktarı ise 415,9 kg/m²'dir.
Seyfe Golu cokuntu alanı ile Kır?ehir kenti arasında bulunan bu da?lar, kuzeybatıdan guneydo?uya do?ru uzanarak Mucur ?lcesi'ne sokulur. Mucur yakınlarında, aynı yonde uzanan platolar uzerinde belirginli?i azalan da?lar, ilcenin kuzey do?usunda yeniden yukselir. Nev?ehir kuzeyindeki Kızılda? ile birle?ir.
Kervansaray Da?ları
'nın en yuksek noktası ?ehrin kuzeydo?usunda kalan bolumudur ve 1707 metredir. Aynı sıranın obur onemli dorukları ise Armutlu, Kopekli, Kırlangıc ve Kızılda?'dır. Bu da?lar, bitki ortusunden yoksundur. Akarsuların actı?ı derin vadilerle parcalanmı?tır. ?iddetli a?ınma sonucu yer yer duzle?ti?i icin de platolara donu?mu?tur.
Adını aldı?ı ilcenin batısındaki platonun ortasında yukselir. Cicek Da?ı'nın yuksekli?i 1691 metredir. Bu da?, Deliceırmak'a do?ru akan derelerin actı?ı vadilerle parcalanmı?tır. Orman ortusu bakımından seyrektir. Bu kutlenin yakınında olan Ya?murlu Dede Tepesi de, 1585 metre yuksekli?indedir. Bitki ortusu bakımından yoksun olan bu da?, derin vadilerle parcalanmı?tır.
Kaman ?lcesi'ndedir. Guney-guneydo?u yonunde uzanan Aliollez Da?ı'nın yuksekli?i 1528 metredir. Bitki ortusu bakımından zayıftır ve Hirfanlı Barajı yonunde derin olarak parcalanmı?tır.
Kır?ehir ile Kaman arasındadır. 1963 metre
[1]
yukseltisi olan bu da? batıdan guneydo?uya do?ru(
Yelek
-
Demirli
) uzanır. Kır?ehir'in en yuksek noktası bu da?ın zirvesidir. Ayrıca da?ın eteklerine kurulmu? bulunan bircok koy ve kasaba bulunmaktadır. Bunlardan Ca?ırkan'a ayda 4 bin turist gelerek ekonomik anlamda kasabaya etki etmektedir.
[1]
Kır?ehir'in Di?er Da?ları ve Yukseltileri
[
de?i?tir
|
kayna?ı de?i?tir
]
- Merkez ?lce: Kargasekmez (1712 metre), Cemele Da?ları (1555 metre), Naldoken Da?lan (1504 metre), Huyuklu Tepe (1256 metre), Emirburnu (1250 metre), Obruk Tepesi (1242 metre)Buzluk Da?ı (1609 metre).
- Kaman ?lcesi: Topakkaya Da?ı (1300 metre).
- Mucur ?lcesi: Armutlu Da?ı (1557 metre), Buyuk Uyuklu Da?ı (1356 metre), Kırlangıc Da?ı (1472 metre), Kızılda? (1341 metre), Kopekli Da?ı (1554 metre).
Halk arasında "Col" ya da "Seyfe Ovası" olarak adlandırılan Malya Ovası, Kır?ehir'in kuzeyinde yer almaktadır. Cicekda?ı ?lcesi'nin Salep Bo?azı ve Taburo?lu koyleri do?rultusunda ba?layan ova, Mucur topraklarını icine alarak Kayseri il sınırına do?ru uzanır. 1100 metre yuksekliktedir. Yani yuksek ovadır. Merkez ?lce'nin 20 kilometre kuzeydo?usundadır. 400 kilometrekare alana sahip olan ovanın uzerinde Malya Tarım ??letmeleri (Malya Devlet Uretme Ciftli?i) bulunmaktadır. Kır?ehir'deki platolann yumu?ak yapısı sonucu buyuk a?ınmalarla ortaya cıkmı?tır. Karasal iklimin etkili, olması nedeniyle Malya Ovası orman bakımından yeterli de?ildir. Bunun icin burada kucukba? hayvancılık yapılmaktadır.
Co?un Barajı'nın yapılmasından sonra, akarsuların ta?ıdı?ı maddelerin birikmesinden olu?an topraklar, Co?un Ovası adıyla anılmaya ba?lanmı?tır. 17 -18 kilometre uzanan toprakların kapladı?ı alan 2500 hektara yakla?maktadır. Cevredeki toprakların sulanması nedeniyle sanayi bitkileri ve meyve uretimi artmı?, kentin tarımdan elde etti?i yıllık gelir yukselmi?tir.
Kır?ehir'in guneyinde bulunan bir ovadır. Uzerinde sulama goleti (regulator) yaptırıldıktan sonra bu bolge guzler regulator'u sulanır 15 kilometre uzunlu?unda bulunan bu ovanın kapladı?ı yer ise 2400 hektar kadardır. Sulanabilen yerlerde endustri bitkileri yeti?tirilmektedir. Son yıllarda ?eker pancarı uretiminin artması uzerine ?eker Fabrikası'nın bu ovaya kurulması kararla?tırıldı ve temeli atıldı.?u an ?eker fabrikası faaliyete gecmi?tir.
Ayrıca, Hamamozu, De?irmenozu, Acıoz, Manıoz ovaları ile Kenar, Tatarilyas, Kuytuluk, Korkuyu, Cardaklıbel, Yalnız. Mezar, Gobek, Laleli, Gulluda?, Ekiza?ıl ve Aksakal yaylaları da vardır. 1976'da yapılan ara?tırmalarda koylerin yuzde 30'u yaylalarda kurulmu?tur.
Turkiye'nin en uzun ve onemli vadisidir. Sivas'ın Kızılda? yakınlarından do?an Kızılırmak, ?c Anadolu Bolgesi'nde bir yay cizdikten sonra kuzeye do?ru uzanarak Karadeniz'e dokulur. Kır?ehir bu vadinin icinde yer alır. Bu vadi Aydo?mu? ve Yorucek'in do?usundan il alanına girer ve Ecika?ıl yakınlarından sınırı terk ederek Ankara sınırına ula?ır. Hirfanlı ve Kesikkopru Barajları bu vadi uzerinde yer alır.
Baranlı Da?ları
'nın yamaclarından Demirli-Kurancılı hattından ba?layan vadi Aydınlar'a (Sofular'a) uzanır, daha sonra yay cizerek Co?un'a gelir. Ozba?'dan ve Kır?ehir'in merkezinden (Kent Park rekreasyon alanı) gectikten sonra Guzler'in uzerinden
Kızılırmak
'a katılır. Co?un'a dek dik ve dar olan Kır?ehir Kılıcozu Vadisi'nin iki tarafında onemli tarım alanları bulunmaktadır. Co?un ve Guzler goletleri sayesinde bu vadinin hemen hemen topraklarının butunu sulanmaktadır.
Yozgat sınırları icinde kalan vadinin, Kır?ehir sınırına yakla?ılı?ında Yerkoy yoresinde tabanı geni?lemeye ba?lar. Deliceırmak Vadisi, Ankara - Yozgat sınırını olu?turarak, Corum il alanından Kızılırmak Vadisi'ne acılır. Kır?ehir sınırı icerisinde kalan kısımlarında sulamalı tarım yapılabilir.
Kaman ?lcesi'nin kuzeyine do?ru sokulur. ?l alanının guney ve guneydo?usunda dar ve oldukca dik bir koridor ?eklinde acılmı?tır. Geni? olmayan bu vadi, Ocakba?ı Buca?ı'ndan Ankara il alanına girer. Kuzeyden do?uya do?u geni?ce bir yay cizerek Ankara - Yozgat sınırından Delice Vadisi'ne acılır.
Kır?ehir, Kızılırmak ve onun onemli bir kolu olan Deliceırmak Havzası uzerindedir. Bu bakımdan irili ufaklı bircok akarsu il toprakları icerisindedir. Bu akarsuların onemlileri ?unlardır:
Kızılırmak Turkiye'de do?an ve Turkiye'de denize dokulen bir akarsudur. Sivas'ın ?mranlı ?lcesi'nin do?usundaki Kızılda?'dan do?ar, Sivas, Kayseri, Nev?ehir, Kır?ehir,Kırıkkale Ankara illerinden gectikten sonra Ic Anadolu Bolgesi'ni terk eder. Adını, icinde tuz ve jips bulunan, co?unlukla kızıl renkli, kumlu-killi topraktan almaktadır. 1355 km. ile Turkiye'nin en uzun akarsuyu olan Kızılırmak, Kır?ehir'in 17 kilometre guneyinden gecer. Irma?ın gecti?i yerlere Kızılırmak Havzası denir. Turkiye'nin Fırat Havzası'ndan sonra en buyuk havzasıdır. Kır?ehir bu havzanın uzerinde olmasına ra?men, ildeki dere ve caylann fazla olması nedeniyle ovalık alan ve sulanabilen alan bakımından fakirdir. Bitki ortusu de azdır. Yazın yeterli ya?ı? almayan Kızılırmak, duzensiz bir akı?a sahiptir. Kı?ın kar ?eklinde olan ya?ı?lar nedeniyle onemli bir yukselmeye rastlanamaz. Akarsu uzerinde Hirfanlı ve Kesikkopru Barajları bulunur.
Baranlı Da?i nın kuzey yamaclarından do?ar. Kır?ehir ve Guzler'i gecerek Taka denilen yerde kocabey koyu sınırları icerisinde Kızılırmak'a karı?ır. Kuzey-guney do?rultusunda akan 80 kilometre uzunlu?undaki Kılıcozu Deresi'nin sulanndan tarımda yararlanılmaktadır. Dere uzerinde, sulama ve ta?kını onleme amacıyla Co?un Barajı ile ??delioz, Kılıcozu ve Guzler sulama regulatorleri yapılmı?tır. Duzensiz bir akı?a sahip oldu?undan yazın suları azalır. Kı?ın ve bahar aylarında ise ya?ı?lar ve ani eriyen kar suları yuzunden zaman zaman ta?ar.
Yozgat-Kır?ehir sınırını olu?turan bu akarsu, Kızılırmak'ın onemli bir koludur. Yozgat'taki plato ve da?ların guney yamaclarında do?ar. Corum il alanından kuzeye donen Deliceırmak, burada Kızılırmak'a karı?ır ve Karadenize dokulur.
150 kilometre uzunlu?undaki bu akarsu, Karaova'nın batısında, ilin kuzey bolumunde yer alan da? ve platoların sularını toplayan Malakozu Deresi'ni alır. Dere Ankara-Yozgat sınırından Deliceırmak'a karı?ır.
?lcede yer alan Hılla Goleti (Ekim 2014)
Kır?ehir'in 22 kilometre do?usunda Boztepe ilcesi sınırları icerisinde bulunan sı? Seyfe Golu, 15 kilometrekarelik bir alanı kaplamaktadır. Denizden 1080 metre yukseklikte olan golun bulundu?u Seyfe Ovası'nın tamamı 152.200 hektardır. Bunun 1550 hektarı gol, 9700 hektarı gecici bataklık, geriye kalanı ise tarım alanıdır. Golun derinli?i, iceriye do?ru 200 metre ilerledikce 4 - 5 metreyi bulmaktadır. En derin yeri 10 -12 metre arasındadır. Yazın suyu iyice azalan Seyfe Golu'nun kı? aylarında bol ya?ı? nedeniyle kabardı?ı ve etrafının bataklı?a donu?tu?u gorulur. Kapalı Havza oldu?u icin suyu, durdukca tuzlanır. Bu nedenle toprak corakla?ır. Tuzlu suya sahip olması nedeniyle Tekel ??letmesi tarafından tuz i?letmeleri acılmı?tır. Seyfe Golu, dunyada nesilleri azalan Flamingo ku?larının konakladı?ı bir yerdir. 600 binden fazla ce?itli turden ku?ların bulundu?u bu alan Milli Park alanı haline getiriliyor. Av mevsiminde avcılar tarafından vurulan bu ku?ların nesillerinin azalmaması icin onlemler alınıyor. 50 ku? turunun kuluckaya yattı?ı,182 ku? turunun barındı?ı "Ku? Cenneti" ne yakla?ık 25 ku? turu de goc sırasında u?ramaktadır.
Mucur
'a 20 kilometre olan tektonik gol niteli?indeki Seyfe Golu nun batısında Seyfe ve Gumu?kumbet, do?usunda Kızılda? ve Karaarkac, kuzeyinde Malya DUC, guneyinde Yazıkınık ve Budak Koyleri bulunmaktadır. 1971 yılında ?ran'ın Ramsar kentinde imzalanan ve “Su Ku?ları Ya?am Ortamı Olarak Uluslararası Oneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında Sozle?me” olarak da bilinen Ramsar Sozle?mesi'nin onaylanması Turk Hukumeti tarafından uygun gorulerek 30.12.1993 tarihli Resmi Gazete'de yayınlanmı?tır. Aralık 2006 tarihinde seyfe golu kurumu?tur. Golun kuruması ile beraber su ku?lar bolgeyi terk etmi?tir. Seyfe Golu'nun eski haline getirilebilmesi icin DS?'nin bir takım calı?maları bulunmaktadır.
Elektrik uretmek, ta?kınları onlemek ve sulamada kullanılmak amacıyla 1959 yılında tamamlanan ve 8 Ocak 1960 tarihinde i?letmeye acılan Hirfanlı Barajı'nın acılı?ına zamanın Cumhurba?kanı Celal Bayar, Meclis Ba?kanı Refik Koraltan, Ba?bakan Adnan Menderes, bakanlar ve diplomatik erkan katıldı. O tarihlerde Turkiye'nin buyuk barajı olan 81 metre yuksekli?indeki bu barajın golunun en geni? yeri 15 kilometredir. 75 kilometre uzunlu?undaki baraj golunun alanı 320 kilometrekaredir. ?u anda Turkiye'nin Keban'dan sonra ikinci buyuk barajıdır. 6 milyar metrekup kaya dolgu ile yapılan barajdan yılda 400 milyon kilovatsaat enerji uretiliyor. 4 tribunden meydana gelen santralın olu?turdu?u yapay gol, yorenin iklimini olumlu yonde de?i?tirmektedir. Golette kerevit ve balık uretilmektedir. Uretilen balıklar arasında sazan, kefal, kaya ve gumu?balı?ı ile kepenek turundeki balıklar bulunmaktadır. Kaman'a 19 kilometre uzaklıktaki tesisler do?rudan do?ruya ilceye ba?lıdır. Bu tesisler yorede ya?ayan halkın deniz ve plaj gereksinimini kar?ılayabilecek durumdadır. Golun suyu tatlıdır...
Kesikkopru yakınlarındadır. Kızılırmak uzerinde kurulan baraj,1966 yılında i?letmeye acılmı?tır. Golun uzunlu?u 15 kilometre, en geni? yeri 2,5 kilometre ve alanı da 38 kilometrekaredir. Ankara sınırları icerisinde kalan golde tatlı su balıkları yeti?tirilmektedir. Bol miktarda su midyesi uretiliyor. Hirfanlı Barajı'na 25 kilometre uzaklıktadır. Kaman ?lcesi'ne ba?lı Bu?duz Koyu topraklarının bir kısmı baraj sulan altında kalmı?tır.
Kır?ehir'e 15 kilometre uzaklıkta bulunan Co?un Baraj Golu, kentin kuzeyindedir. Kaman yoresinden gelen Araz Cayı'nın sularını toplamaktadır. 1970'li yılların ortasında acılan gol, ta?kın ve sulama amaclıdır. Temelden yuksekli?i 43 metredir. 22 milyon metrekup su toplanan golun alanı 238 kilometrekaredir. Dolgu tipi olan gol sayesinde 2.068 hektar alan sulanabilmektedir. Golde, tatlı su balıkları da ya?amaktadır.
Ayrıca, Nev?ehir sınırları yakınında da kucuk bir obruk golu vardır.
Kır?ehir, ?ehir merkezi
Kır?ehir merkeze ba?lı
Karalar
koyunde
Karakurt Kaplıcası
bulunmaktadır.
Kır?ehir Belediyesi’nin a?a?ıdaki ?ehirlerle karde? ?ehir anla?ması vardır:
- ^
Kaman
ilcesinin kurulması ile nufus azalmı?tır.
- ^
Boztepe
ilcesinin kurulması ile nufus azalmı?tır.
Turkiye'deki il merkezleri
|
---|
|
|