Hem?inliler

Vikipedi, ozgur ansiklopedi
Hem?inliler
???????????

Geleneksel giysileriyle Hem?inli kadınlar.
Toplam nufus
~150,000 [1]
Onemli nufusa sahip bolgeler
  Turkiye ~150,000 [2]
Rusya Rusya ~1,047 [3]
Diller
Hem?ince , Turkce (Karadeniz a?ızları)
Din
Turkiye 'de:
Sunni ?slam
Abhazya ( Gurcistan ) ve Rusya 'da:
Ermeni Apostolik
?lgili etnik gruplar
Ermeniler

Hem?inliler ( Ermenice :  ??????????? Ham?entsiner , Rusca :  Амшенцы Am?entsı, Lazca : Sumexi ), yo?un ya?adıkları yerler Turkiye 'nin Rize , Erzurum 'un Tortum , ?spir , Artvin 'in Hopa ve Kemalpa?a ilceleri, Trabzon 'un Araklı ve Surmene ilcelerinde olan, nufusu yakla?ık iki yuz bin ki?iden olu?an ve Hem?ince veya Turkce ana dilli etnik gruptur. Hem?inli tanımı Hem?in'de ya?ayanları de?il kendine ait ortak bir kulturu, dili olan toplulu?u ifade etmektedir. [4] Hem?inlilerin onemli bir kısmı bugun Turkiye'nin buyuk ?ehirlerine ve Rusya , Gurcistan , Ozbekistan gibi ba?ka ulkelere da?ılmı? durumdadır. Bunun siyasi, ekonomik ve dini pek cok nedeni bulunmaktadır. Hem?inlilerin co?unlu?unun mensup oldu?u din ?slam 'dır. [5] [6]

Etimoloji [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Hem?in adının kokeni Prens Hamam'ın isminden kaynaklanmaktadır. Prens Hamam'ın adını ta?ıyan prenslik ba?kenti zaman icinde Hamame?en ?eklini almı?, daha sonra ise Hem?in ?eklini alarak tum bolgeyi tanımlayan bir ad haline gelmi?tir. [7] [8] [9]

Co?rafi da?ılım [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bert Vaux ; Hem?inlileri do?u, batı ve kuzey olarak uc kategoride incelemi?tir. [10]

Tarih [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Hem?in Prensli?i'nin kurulu?u [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Hem?in Prensli?i

Edwards, Hem?inlilerin MS 8. yuzyılın ikinci yarısında, Prens Hamam Amatuni onculu?unde bolgeye yerle?ti?i, Hacikyan gocmenlerin Ararat bolgesindeki Kotayk ve Aragatsotn ’dan oldu?u, R. Benninghaus ise 11. yuzyılın ikinci yarısında, Ani ?ehrinden bolgeye goc oldu?unu belirtmektedir. [6] [7] [12]

Pokut Yaylası Camlıhem?in , Rize . Hem?inliler, yaz mevsimini oldukca yuksek rakımlı yaylalarda gecirmektedirler.

Tarihte, Amatunilerin lideri Prens Hamam ve akrabalarının bu bolgeye yerle?tikleri bilgisi mevcuttur. Bu bilgiler ise kaynak olarak; Mamikonlu Hohanes'in; "Daron tarihi" adlı eseri kaynak gostermektedir; Bu bilgiye gore, "626 yılında Gurcu Beyi Vastyan'ın, Coruh 'u gecerek Balkar da?larının kuzey yamacındaki Dampur denilen ?ehri yıktı?ından onun ye?eni Amatunili Hamam bu ?ehri yeniden imar ederek kendi adını vermi? ve Hamame?en (Hem?in) olarak anılmasını sa?lamı?tır." Dampur bolgesinin bugunku Hem?in oldu?u soylense de bu kesinlik kazanmamı?tır. [7] Bir di?er kaynaktan elde edilen bilgilerde ise; " Ulkeleri ya?malanıp yoksul du?en, cok kalabalık kimse, Amatunili Hamam'ın onculu?unde Kol ( Gole ) uzerinden Tayk ( Oltu - Narman )'a geldiler. Oradan da kuzeybatıya giderek Egeristan'a (Eceristan- Acara ) oradan da, Post'a (Karadeniz) dokulen Akapsis'i (Coruh) gecerek batıya geldiler. Bunu haber alan Bizans (797-780) onlara kendi ulkesinde verimli topraklar verdi." diyerek onceki bilgiye biraz daha detaylı bilgi eklemektedir. Levon Hacikyan 789-790 yıllarında meydana geldi?i tahmin edilen bu olayı do?rulayarak, "...bu olaya Arap Vostikan Obayduullah ve onun vekili "Beterin beteri namlı Suleyman'ın sebep oldu?u.."' bildirilmektedir. [7]

Rahip Gevond'un 1887'de yazılı olarak bıraktı?ı belgelerden elde edilen bilgilerde; Ayarart eyaletinden, Arap istilasından oturu gocen 12 binden fazla toplulu?un ba?ındaki liderlerin Amatuni Prensi ?apuh ve o?lu Prens Hamam ile di?er Ermenilerden olu?an suvarilerin oldu?u ve Araplara kar?ı sava?mı? oldukları belirtilmektedir. Arap istilasından kacan bu Amatuni toplulu?u, arkalarından gelmekte olan Arapları, Gurcistan sınırında kar?ılayıp burada bozguna u?ratmı?lar. Bu sava?tan sonra Coruh Nehrini (Corokh) gecerek batıya yonelmi?ler. [13] Bunları burada kar?ılayan Konstantin onlara yerle?ip yurt edinebilecekleri topraklar vermi?. Bu grup verilen topraklar uzerinde 789-790 yıllarında kurdukları prensli?e Hamam demi?lerdir. Bu ad zamanla Hamame?en ve en sonunda da Hem?in ?eklinde de?i?ikli?e u?rayarak tum bolgeyi tanımlayan bir ada donu?mu?tur. [9]

Hacikyan; Amatunilerin oz yurdunun Ararat bolgesinin Aragatsion ve Kotayk 'ı (Bugunku Ermenistan 'ın orta yeri sayılabilir) kapsayan topraklar olup ba?kentlerinin ise Osakan kenti oldu?unu ifade etmektedir. [7] Fahrettin Kırzıo?lu ise durumu "Alagaz da?ı ile Gokce Gol arasında merkezi Osaga Kalesi olan bolgeye yerle?en bu kavime, geldikleri Hamadan bolgesinden dolayı "Amatuni" (Hamad Hanedanı) denilmi?tir." ?eklinde ifade etmektedir. [14] [15] [16]

Burada Hacikyan onların Ermeni oldu?unu kanıtlayabilmek icin, bu toprakların, onların oz yurdu oldu?unu soyler. Her ne olursa olsun ortak bir mutabakat vardır ki; Hem?inlilerin atalarının Kotayk, Ani ve Ararat bolgesinden ce?itli yollarla gelip soz konusu bolgelere yerle?mi? olmasıdır. [17]

Hem?in Prensli?i'nin tarihini genel hatlarıyla vermek zordur, verilerin tamamen eksik olmasından dolayı Amatuni Prenslerinin Hem?in’de ne kadar sure iktidarda bulunduklarını saptamak mumkun de?ildir. [7]

15. yuzyılın ba?larından itibaren Hem?in Prensli?i, Lord Arakel (Arraquiel) ismi ile birlikte anılmaya ba?lar. ?spanyol diplomatı Clavijo , vatanına donu? yolunda Sperin ( ?spir ) Musluman emirinin misafiri olduktan sonra, Prens Arakel'in ismiyle anılan “Arakel'in memleketine” (Hem?in) hareket eder. Clavijo, Arakel ulkesi sakinlerinin Ermeni Hristiyanlar olmasına ra?men onu vergi almadan topraklarından gecirmek istemediklerinden ?ikayet etmektedir. Cunku Sper Emiri tarafından saygıyla konuk edilmi? olan Clavijo'nun, Arakel’in ulkesinden gecmek icin vergi odemeye mecbur olması Arakel'in, Sper Emirine tabili?inin sembolik oldu?unu gostermektedir. Ayrıca bugun Camlıhem?in sınırları icinde olan tarihi Zilkale 'yi ise Hem?inlilerin lordu Arakel'in yaptırdı?ı tarihciler tarafından ifade edilir. [18]

Turk egemenli?ine giri?, dil ve din [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Geleneksel kıyafetleri icinde, Hem?in kadınları. Elevit Yaylası , Camlıhem?in , Rize
Hem?inli bir aile, 1901

Bryer 'e gore, Hem?inliler 15. yuzyılda ?slam 'ın etkisine girmi? ve 18. yuzyılda topluca Musluman olmu?, Hristiyan kalmayı tercih edenler ise ba?ta Trabzon olmak uzere di?er Karadeniz kentlerine da?ılmı?lardır. [12] [19] Gurcu ara?tırmacı Lortkipanidze de, Hem?inliler hakkında ?u bilgiyi not etmektedir. "Hem?inliler Coruh batısında, yuksek yaylalarda, kıyı boyu Lazistan'a biti?ik bolgelerde ya?arlar. ??gal ettikleri topraklar Karadeniz'i ic noktalara ba?layan onemli gecitlerden biridir. Hem?inliler Turkiye 'de onemli derecede kalabalık, "ilginc bir etno-inanc" grubudur. Gercek inancını dı?a vurmayan kesimi saymazsak, Hem?inliler bugun Sunni-Hanefi mezhebine ba?lı Muslumandırlar. Bilim adamlarının ortak goru?une gore; Ermenilerin Muslumanlı?a giri?leri 17. ve 18. yuzyılda yo?unluk kazanmasına kar?ın, 20.yuzyılda bile halen Hristiyanlık dinini ve Ermenice dilini kullanan ki?ilere rastlanmaktadır." [7] Burada soz konusu yazar da Hacikyan gibi; Hem?inlileri, Musluman Ermeniler olarak tanımlamaktadır. [20]

Antik Ca?da Ermeniler ve ?ranlılar arasında bir ba?lantı oldu?unu ve zamanla birbirlerinden ayrıldıklarını bildiren Vaux, Batı Hem?inlilerin 16. ve 18. yuzyılda buyuk kitleler halinde, kucuk bir bolumun ise 20. yuzyılın ba?larında, Do?u Hem?inlilerinin ise 17. yuzyılın sonlarında ?slam’a gecti?ine inanmaktadır. [10]

Lortkipanidze; "Kanuni devrinde, Hem?in uc nahiyeden ibaretti. Hem?in, (Karahem?in) ve (Eksanos). Eksanos nahiyesi bugunku Kaptanpa?a olarak adlandırılmı? olan Senoz bolgesini icine alıyordu. Karahem?in denilen yer ise Camlıhem?in 'in ust kısımları idi. Hem?in'in 34 koyu ve iki de kalesi vardı (Kale-i bala, Kale-i zir)." Konuya ili?kin olarak ise O.Naci Ak ?u bilgiyi vermektedir. "....tarihi Hem?in kazası; Hem?in, Camlıhem?in ilceleri ile Cayeli -Kaptanpa?a bolgesini icine alan geni? bir alana yayılmı?tı. Hatta Cimil'e kadar bile uzanıyordu. Hem?in'de mahalle adı altında iki yerle?im yeri vardı. Bunlardan biri 40 haneli Kular, di?eri de 25 haneli Nekur idi. Bu iki yerin gunumuzdeki Hem?in'in merkezi olabilece?i du?unulmektedir. Aynı zamanda bu iki isim, 30 haneli ve kısmen Musluman olan Coco yani Levent karyesinden sonra gelmektedir. [21] Genel hatları ile tarihi Hem?in co?rafyası sahilden paralel olarak yakla?ık 20 km iceriden ba?layarak Kackar zirvelerine kadar olan bolge, Hem?in diyarını olu?turur. Bu o kadar belirgindir ki, Kackar a?ıtlarından kuzeye do?ru gidildi?inde sahile 20 km kalana kadar Hem?in koylerinin icinden gecilir ve bu bolge Hem?inlik olarak bilinir. Hem?in'in en batısı Anzer -Cimil Hem?in olup Acara 'daki uc Hem?in Koyu ise Hem?in co?rafyasının en do?u ucunu olu?turur. [22]

Tarihi Hem?in kazası 9 ana bolgeden olu?maktadır sırasıyla; ( Cimil Hem?in : ?kizdere deki da?lık Hem?in koyleri, ( Senoz Hem?in : Bugunku Cayeli ilcesinin da?lık kesimindeki Hem?in koyleridir, ( Nahiye Hem?in : Bugunku Hem?in ilcesinin tumunu kapsamaktadır. Osmanlı doneminde Buyuk Hem?in kazasının merkezi olup. Butun Hem?in co?rafyası buraya ba?lıdır, ( Buyukdere Hem?in : Bugunku Camlıhem?in ilcesi ile Zilkale arasındaki koyleri kapsar, ( Yukarı Hem?in : Zilkale'den Kackar zirvelerine kadar olan koyleri kapsar, ( Hala Hem?in : Camlıhem?in ilcesinden ba?layıp Kackar zirvelerine kadar ula?an Haladeresi havzasını kapsar, ( Abo Hem?in : Fındıklı ilcesindeki Ca?layan vadisi ile cevresindeki Hem?in koylerinden olu?ur. ( Hopa Hem?in : Hopa ve Borcka 'yı birle?tiren Cankurtaran bolgesi ile Kemalpa?a'daki Hem?in koylerinden olu?ur. ( Acara Hem?in : Bugun Gurcistan 'da kalan 3 Hem?inli koyunden olu?ur. Bu ana yorelerden ba?ka Kackarda?larının guneyinde Hevek (Yaylalar), Hodercur (ispir Sırakonaklar) Hem?in co?rafyasına dahildirler. [22]

Hem?in'de ya?ayan Hristiyanlar , Muslumanlı?ı topluca kabul etmedikleri icin buralara Musluman Turkler getirilmi? ve Hristiyan Hem?inliler de; Araklı ( Karadere Vadisi ), Trabzon ve Car?amba 'ya gocmu?lerdir. Muslumanlı?ı secen Hem?inliler ise koylerinde kalmı?, Turklerle ce?itli bicimlerde akrabalıklar kurarak ana dillerini unutmu?lardır. Bolgede tamamen Turkce hakim bir dil olmu?tur." demektedir. [21] Konuya ili?kin bir ba?ka kaynaktan aktaraca?ımız bilgilerde ise 1690-1700 bolgede ya?ayan nufusun zorla Muslumanla?tırıldı?ı iddia ediliyor. Bji?kyan'ın bir andacından alıntılanan bilgide; "Karadere Ermenilerinin Sper'den Baberd'den ve ozellikle Ham?en'den din de?i?tirmekten kurtulmak amacıyla 1690-1700'lu yıllarda goctuklerini" ifade ettikten sonra devamla; "Ham?en ilinde kalan nufusun tamamini tacikle?tirdiler (?slamla?tırdılar). Ondan sonra saldırılar Karadereye yonelince; binlerce aile Trabizon, Ordu, Yuniya, Car?amba, Pafra, Sinop ve Adapazarı illerine sı?ındılar." demektedir. [23] [bkz 1]

Bazı tarihcilerin ifade etti?i bir olayla ilintili olarak Hem?in'de Ermeni yonetiminin 14. yuzyılın sonunda sona erdirildi?i bilgisine ula?ılmaktadır. Her ne kadar bu tarihlerde Hem?inlilerin yonetimi da?ıtılmı? oldu?u ifade ediliyor olsa da bazı kaynaklar, Hem?in'in Osmanlıla?tırılması ve Muslumanla?tırılması 16. yuzyıl (I. Selim zamanını) gostermektedir. [7] Bu ?slamla?tırmaya ve Osmanlıla?tırmaya kar?ı kendini korumaya calı?an koyler de elbette ki vardı. Bu koyler daha ic ve uc noktalardaki koylerdi. Bunlardan biri olan Elevit oldukca direnip, dinlerini ve milliyetlerini koruyup mevcudiyetlerini devam ettirebilmek icin kilisedeki faaliyetlerini surdurmeye calı?mı?tır. Ancak bolge tamamen ku?atılınca, bu faaliyet icerisinde bulunan Ermeni din adamları da Elevit'ten kovulduktan sonra bu halkın tum hayalleri sonmu? oldu. [24]

?brahim Karaca soz konusu kitabına konuyla ilgili olarak Ali Ta?pınar'dan yaptı?ı alıntıda; [25] "..Do?al olarak, Hristiyan orf ve adetleri eski nesille birlikte ve din gorevlilerinin planlı mucadelesinin de etkileriyle unutulup yok olacaktı." [7] [24] P. Tumayantz'ın belirtti?ine gore koca ulkenin tek (Ye?novit) Elevit koyunde Hristiyanlı?ını koruyan yirmi aile kalmı?. 1840'lı yıllarda ?slam'ı kabul eden birkac ailenin Hristiyanlı?a geri donmesi bu tur olayları onlemek icin mollaları harekete gecirdi. Onlar halkı etkilemek uzere Muslumanlar icin "yedi Ermenice sozcuk bir kufre e?ittir." diye fetva verdiler. Fakat Turkce bilmeyen kadınlar birkac koyden mollaları sopalarla kovdular. Buna kar?ın erkekler, katliam korkusuyla toplandılar ve her Ermenice konu?anın a?aya be? koyun ceza vermesine karar verdiler." [25] 1877?1878 yılları Rus-Turk sava?ına kadar Hem?in kazasının 33 koyunde 13 binden fazla Ermenice konu?an kaydedilmi?ti.

Bu ?artlar dahilinde Hem?inlilerin, kom?u halklar olan; Turkler, Lazlar, Pontus Rumları haricinde Hristiyan Ermenilerle de cok az ili?ki icinde olmaları dikkate ?ayandır. Bu ?ekilde, git gide dı? dunyadan farklıla?arak kendi “Ham?enli” veya “Hem?inli”, bir nevi gururlu da?lı benli?iyle suregelme fenomeni iclerinde ?ekillenmi?tir. Boylelikle, yarı yarıya olma hususu, sadece Turkle?meye yol acmamakla kalmayıp, aynı zamanda resmi makamlar tarafından benliklerine kar?ı yapılan saldırılara kar?ı da guclu bir kalkan te?kil etmekteydi. [7]

Geleneksel calgıları tulumla e?lenen Hem?inliler Camlıhem?in , Rize

Fransız seyyah Cuinet , 1890'larda Hem?inlilerin cocuklarını hala vaftiz ettiklerini bildiriyordu. Bugun de Hem?inli­ler, ilk zamanlardaki dini anlamını yitirmi? gorunse de, ?sa Mesih'in suretinin de?i?imini simgeleyen Vartavar 'ı (Batı Hem?inlilerde Vartivor ) her yıl otlak alanlarda da ozel bir festivalle kutluyorlar. Ayrıca Hem?inliler bugun halen Ermeni dilini de korumaları nedeniyle Ermeni­ce konu?an tek Musluman topluluk olma ozelli?ine sahip. [26] "Pontus Tarihi" eserinin yazarı Minas Bıjı?kyan , 19. yuzyıl ba?larında bu yoreleri ziyaret etmi? ve ?slamla?mı? Hem?inliler hakkında, "Hem?inliler yarı yarıyadır (yarı Hristiyan, yarı ?slam), co?u dinlerini de?i?tirmi?, fakat Hristiyan adetlerini koruyup kiliselere gitmek ve zekat vermekten kacınmazlar; hemen herkes Vartavar ve Verapokhum bayramında kiliseye gidip, mum yakıp atalarının ruhu icin kurban keserler... Hristiyanlı?ı bilen ihtiyarlar var, onlar hacı sayarlar ve kiliselere gizlice zekat verirler" diye yazmı?tır. [23] [bkz 1]

Gercekte, "Hem?inli yarı yarıyalar"ın buyuk kısmı geri kalan Ermenilerden hemen hemen hicbir konuda farklı de?ildi, co?unlukla Turkceyi kotu konu?ur, bazıları ise hic konu?amazdı. Bir kısmı da Turkce ile Ermenice karı?ımı bir dil konu?maktaydı. "Yarı yarıyalar"'ın bir kısmı Ermenice isim ve soyadı ta?ımakta ve sadece soyadlarında Turkce "o?lu" son eki bulunmaktaydı. Orne?in; Kirakoso?lu, Vasapo?lu, Petroso?lu, Kasparo?lu, Palu?o?lu, Hapelo?lu, Grigoro?lu vs. Gezginlerin "hangi ulustansınız?" sorusuna, milliyetleri hakkında hicbir bilgi vermeyen "?slam’ım" cevabını vermekteydiler. [7] 1840’larda bolgeyi ziyaret eden Alman gezgin Karl Koch 'a gore bu terimle Osmanlı’da sadece Osmanlı Turkleri nitelendirilmekteydi. [ kaynak belirtilmeli ]

Benzer ?slamla?tırma veya Turkle?tirme olayları her ne kadar yaygın olmu?sa da kazanın Ermeni cehresi de?i?memi?tir: "Fakat bunlar arasında Hristiyanlar da kalmı?tı, bunların, koylerinde eskiden kalmı? kiliseleri de var, fakat rahipleri yok". Din adamı olarak zaman-zaman (Ye?novit) koyunden papaz gelip dini torenleri ifa etmekteydi. ?slamla?tırılmı? Ermenilere "Taciklere" gelince, onlar "...hala Ermenice konu?maktalar, koylerde vaftiz babası ve vaftiz anası anarlar, Hristiyanlara has orucları ve di?er torenleri yerine getirirler, kiliseye giderler vs., bazıları inanc acısından yarı yarıyadır ve Turklu?u sadece dı?tan gosterirler. [27]

Yer isimlerinin, a?ac ve bitki ce?itlerinin isimlerinin eski Ermenice kalmı? olması hususu da Hem?in'e ozgun bir durum olmu?tur. [25] Kazanın en bereketli vadileri oradan gecen cayların ismiyle Ye?novit (Yu?hovit) ve Balovit (Balhovit) olarak anılmaya devam etmekteydi. [25] Ye?novit vadisinde aynı isimli bir koy ve unlu bir manastır bulunmaktaydı. Balhovit, yıl boyunca deri rengini de?i?tiren kecileri, boz ayıları ve farklı hayvanları icinde barındıran sık ormanlarıyla unluydu. [25] Verjnbak ve Kackar zirveleri, Khacevana manastırı ve aynı isimli cayı, Coruh Nehri’nin kolu olan Pejankert Deresi ile Ham?en (Hem?in), Tap, Ko?tents, Metzmun, Janıntnots, Mo?evints, Uskurtu, ?ınciva, Vordnents, Makrevints, Khapag, Khala, Yukarı ve A?a?ı Vija koyleri unluydu. Bu yerle?im yerleri 18. yuzyıl sonlarında Hristiyan Ermenilerle meskun olmadı?ı veya en iyi ?artlarda yarı yarıya’larla yerle?ik oldu?u halde isimleri Ermenice olarak kalmı?tı. Hem?inlilerin gerek bu gun kullandıkları lehceleri, gerekse de yer ve ce?itli e?ya adları itibarıyla Ermenilerle yo?un bir ili?ki ya da akrabalıkları oldu?u ortadadır. [25]

Grup kimli?i [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bugun birkac yerle?im biriminde ya?ayan Hem?inliler Do?u Karadeniz'in en eski halklarından biridir. Turkiye Hem?inlilerinin her iki bolumu aynı grup kimli?ine sahip olmakla birlikte birco?u kendisini Turk olarak tanımlama, [4] [25] [28] Ermeni kultur ve kimli?iyle ili?kilendirilmekten rahatsız olmaktadır. [25] [29] [30]

Batı grubu ile do?u grubu arasında kulture ba?lı bir uzaklık bulunmaktadır. [4] Yine bir goru?mede a?a?ıdaki goru?ler kaydedilmi?tir:

"Dini Musluman, dili Turkce, Hem?inli gibi yiyip-icen, ya?ayan, koyde de, gurbette de oca?ını tutturen Hem?inlidir. Hem?inliler calı?kan, atik, keskin olur." [6] Hem?inliler kendilerini kesinlikle Rizeli olarak tanımlamamakta, gerek batı, gerekse do?u gruplarının, kom?uları Lazlar ile de arası iyi olmayıp, sosyal acıdan izole bir hayat surmektedirler sahilde ya?ayan ve Hem?inli olmayan Rizelileri ise (Bk) Horumi (< Rum, Romalı) olarak tanımlayarak kendilerinden ayırmaktadırlar. Balıkcı tez calı?masında, Hem?inlilerin kendilerini Rizeli kabul etmediklerini belirtmi? ve Hem?inlilerin kendilerini kimlik tanımını kaydetmi?tir:

"Kaynak ki?ilerin hicbiri do?rudan "Rizeliyim" yanıtını vermiyor. Ancak ustelendi?inde ‘Rize'nin, Pazar ilcesinin ... koyundenim’ yanıtı alınabiliyor. Bu yore insanı kendini Rizeli kabul etmiyor, ilden kendini tamamiyle soyutlamı? gorunuyor. Ciddi sa?lık problemi olmadıkca halk Rize'ye gitmiyor. Yore halkı "nerelisin?" sorusuna Mollaveyisliyim, Mermonatlıyım, Cingitliyim, Meleskurluyum, " yanıtını verdikten sonra ustune basa basa "Hem?inliyim’, ‘Bize Hem?inli derler’, ‘Biz Hem?inliyiz’ ?eklinde acıklama yapılmaktadır..." [6]

Kultur [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Hem?inli bir ailenin resmi(1905)

Dil [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Hem?ince

Do?u Hem?inlilerinde koyden koye farklılık gosteren en az iki Hem?ince lehcesi var olup [19] Turkce ve Lazcadan odunclenmi? pek cok terim kullanılmaktadır. [ kaynak belirtilmeli ]

Batı Hem?inlerinde ise genel olarak Trabzon-Rize lehceleri icerisinde de?erlendirilen; ama kendine ozgu farklılıklara sahip, Ermenice ve Hem?ince kelimelerinde bulundu?u Rumca ve Lazcadan odunc terimler iceren bir Turkce lehcesi kullanılmaktadır. [9] Kaynaklarda Batı Hem?inlilerde 450 civarında Hem?ince kelimenin var oldu?u soylense de bu kelimeler Turkce konu?ma icerisinde kullanılmakta, yalnızca Hem?ince kelimelerle konu?ulmamaktadır. [25] Hom?otsi'de tıpkı Batı Hem?in Turkcesinde oldu?u gibi:

  • /e/ > /a/ (Farsca > Turkce= Belki > Hom?otsi= balki)
  • /i/ > /u/ (Turkce= ?i?e > Hom?otsi= ?u?e) donu?umleri karakteristiktir. [6]

Din [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Gerek batı, gerekse do?u Hem?inlileri Sunni ?slam'ın Hanefi mezhebinden olmakla birlikte, onemsiz uygulama farklılıkları bildirilmi?tir. [31] Gurcistan ve Rusya'da ya?ayan Kuzey Hem?inlileri ise Ermeni Apostolik Kilisesine ba?lıdırlar. [11]

Sanat [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Hem?ince yapılan ilk muzik albumu, anonim halk muziklerinden olu?an Vova 'dır. [28] [32] Geleneksel ezgilerin gunumuz formlarıyla birle?tirilmi? bir altyapı uzerine oturtulan album, ilk olması acısından belge niteli?i ta?ıyan Hem?inlilere ozgu bir calı?madır. Batı Hem?inli sanatcı Gokhan Birben de, Hem?in ezgilerini Turkcenin Rize a?zı ve Hem?ince soyledi?i ?arkılarıyla Hem?in muzik kulturunde onemli bir yere sahiptir. [33] [34] Do?u Hem?inli yonetmen Ozcan Alper 'in Sonbahar [35] filmi Hem?inlilere ozgu bir film olup cekimleri Camlıhem?in ve Hopa 'da yapılmı?tır. Turkce ve Hem?ince dillerinde cekilen film, 6 Haziran 2008 tarihinde 15. Altın Koza Film Festivali kapsamında ilk kez gosterime girmi?tir. Ulusal Uzun Metrajlı Film Yarı?ması bolumunde en iyi film secilmi?tir. Yonetmenin Momi adlı Hem?ince cekilen kısa filmi de bulunmaktadır. [36]

Ya?am tarzı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Yaz mevsiminde hayvanların otlatılması, kı?lık cayır bicilmesi amacıyla yaylalara cıkılmaktadır. Osmanlı doneminde , Carlık Rusya'sına giderek fırıncılık ve pastacılık mesle?ini o?renen Hem?inliler, bu ulkede kendi fırın ve pastanelerini acmı?lar, kazandıkları paralarla koylerinde luks konaklar yaptırmı?lardır. [37] Erzurum'daki UNESCO ho?goru odulunun alan Hem?in Pastanesi , Hem?in pastaneleri arasında en bilinenidir. 1917'deki Ekim Devrimi 'nin ardından bir kısmı Turkiye'ye donmeyi ba?arırken, bir bolumu Rusya'da mahsur kalmı?, hatta bazıları Josef Stalin doneminde Rus olmayan di?er azınlıklarla birlikte Sibirya 'ya surgune gonderilmi?lerdir. [38] [13] Fırıncılık ve nakliye i?leri yapan Hem?inliler arasından siyaset alanlarında da isimler cıkmı?tır; Murat Karayalcın [9] ve Mesut Yılmaz . [9] [39]

Gunumuzde Hem?inliler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Hem?inli kadınlar, Elevit

Osmanlı Devleti 'nin 1463'ten sonra Do?u Karadenizi fethiyle ba?layan de?i?imler bolgede ya?ayan di?er halklarda oldu?u gibi Hem?inliler arasında da ya?anmı?tır. Bolgede en az nufusa o donemde de sahip olan Hem?inliler donem itibarıyla asimilasyon surecine girmi? bu, toplumda dinsel ve dilsel farklıları meydana getirmi?tir. Hem?inliler bugun 3 gruba bolunmu? olup birbirlerinden kopuk bir ya?am surdurmektedirler. 1915 yılında Hristiyan Hem?inlilerin Ermeni Kırımı 'na ve tehcire u?ramaları, Rize 'de, Artvin 'de ya?ayan Hem?inlilerin ise daha sonraları ekonomik sebeplerle cevre illere ve Turkiye'nin buyuk ?ehirlerine da?ılmaları Hem?inlilerde ikinci bir bolunmeye neden olmu?tur.

Bugun bircok alanda millet bilincinin ana de?eri olan dil ve kulturlerini korumaya calı?salar da Hem?ince UNESCO tarafından yok olma tehlikesi altında olan diller listesine eklenmi?tir. [40] Musluman ve Hristiyan tum Hem?inliler hakkında bilgi ve haberler yayınlayıp Hem?inlilerin "sesi olmaya" calı?an; ara?tırmacı ve gazeteci yazar, Sergey Vartanyan tarafından 2004'te kurulup yayın hayatına ba?layan ve aylık olarak yayınlanan "Dzayn-Ham?enakan" Hem?inlilerin Sesi gazetesi Hem?in toplumunda ilk olup onemli bir yere sahiptir. [38] Sohum kentinde Hem?inliler tarafından kurulan "Ermeni Hem?in Bilimsel, Enformasyon ve Kultur Merkezi" adlı kurulu?, bolgede ya?ayan kulturel mirası kurtarmak icin ozel projeler uzerinde calı?maya ba?lamı?tır. Sohum'da Hem?in adlı bir Ermeni gazetesi de yayımlanmaktadır.

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  1. ^ "Islamicized Armenians in Turkey: A Bridge or a Threat?" (?ngilizce). Eurasia Daily Monitor Volume: 14 Issue: 46. 22 Haziran 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 24 Ekim 2020 .  
  2. ^ "Islamicized Armenians in Turkey: A Bridge or a Threat?" (?ngilizce). Eurasia Daily Monitor Volume: 14 Issue: 46. 25 Haziran 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 24 Ekim 2020 .  
  3. ^ "Ar?ivlenmi? kopya" . 29 Haziran 2020 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 31 Temmuz 2021 .  
  4. ^ a b c Biryol, Can U?ur (12 Haziran 2005). "Hem?inliler uzerine..." Radikal . 6 Ocak 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 20 Mart 2012 .  
  5. ^ Dadoyan, Seta B. (1997). The Fatimid Armenians: cultural and political interaction in the Near East . Brill. ss. sayfa: 48. ISBN   9004108165 . 6 Ocak 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 4 Mart 2012 .  
  6. ^ a b c d e Ozturk, Ozhan (2005). Karadeniz Ansiklopedik Sozluk 2 Cilt . Heyamola Yayınları. ss. sayfa:506, 507, 508. ISBN   9756121009 .  
  7. ^ a b c d e f g h i j k Hacikyan, Levon (1996). Hem?in Gizemi Ham?en Ermenileri Tarihinden Sayfalar . Belge Yayınları.  
  8. ^ F. Young, M. Edwards, P. Parvis (2006). Studia Patristica. Vol. XLI . Peeters Publishers. ss. sayfa:107. ISBN   9789042918849 . 5 Mart 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 4 Mart 2012 .  
  9. ^ a b c d e f "Ermeni Musluman olabilir mi?" . Milliyet . 3 Ocak 2011. 7 Ocak 2011 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 3 Mart 2012 .  
  10. ^ a b "Hemshinli: The Forgotten Black Sea Armenians - Bert Vaux, Harvard University" (?ngilizce). 20 Nisan 1996.  
  11. ^ a b c d Kaynak hatası: Gecersiz <ref> etiketi; Simonian isimli refler icin metin sa?lanmadı (Bkz: Kaynak gosterme )
  12. ^ a b Peter Alford Andrews, Rudiger Benninghaus (1989). Ethnic Groups in the Republic of Turkey . L. Reichert. ISBN   3882264187 .  
  13. ^ a b "?????? ?? ?????????????. ?????????? ????????????" (Ermenice). tert.am. 13 Mayıs 2011. 15 Mayıs 2011 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 4 Mart 2012 .  
  14. ^ Kırzıo?lu, Fahrettin. "Rize Tarihi" . biriz.biz. 9 ?ubat 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 13 Haziran 2012 .  
  15. ^ Biryol, U?ur (17 Ocak 2004). "Etnik Bir Kimlik Olarak Hem?inliler" . bianet.org. 5 Mart 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 13 Haziran 2012 .  
  16. ^ "Bir Avuc Hem?in" . ibrahimkaraca.wordpress.com. 31 Mayıs 2012. 5 Mart 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 13 Haziran 2012 .  
  17. ^ Alt, Aliye (2005). Tarihin ve Bugunun Aynasında Hem?in Ermenileri . Belge Yayınları. ss. sayfa: 17. ISBN   9789753443364 .  
  18. ^ "Turkiye'yi koruyan kaleler" . Sabah . 11 Mart 2010. 5 Mart 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 13 Haziran 2012 .  
  19. ^ a b Dumezil, Georges (1964). Notes sur le parler d'un Armenien musulman de Hemsin . Academie royale de Belgique. ss. sayfa:6, 183.  
  20. ^ Alexandre Manveli?vili, Bici Tezeli?vili, ?vane Cavahi?vili, J. Gogeba?vili, Mariam Lortkipanidze, Mihako Tsereteli, Tsate Batsa?i, Yuri Siharulidze (1998). Trabzon'dan Abhazya'ya Do?u Karadeniz Halklarının Tarih ve Kulturleri . Sorun Yayınları. ss. sayfa:71. ISBN   9754310807 .  
  21. ^ a b Ak, Orhan Naci (2000). Rize Tarihi . Rize Halk E?itim Merkezi Mudurlu?u Yayınları. ss. sayfa:64, 90, 91.  
  22. ^ a b Kackarların Uc Yamacı - Hem?in co?rafyası Op. Dr. Yusuf I?IK, Ye?il ispir Dergisi
  23. ^ a b Bıjı?kyan, P. Minas (1998). Pontos Tarihi . Chiviyazıları Yayınevi. ss. sayfa:58. ISBN   9758086162 .  
  24. ^ a b Ta?pınar, Ali (2004). Rize Tarihi . ss. sayfa:105.  
  25. ^ a b c d e f g h i Karaca, ?brahim (2006). Hem?in / Tarih, Dil, Gelenek Ve Gorenek . Chiviyazıları Yayınevi. ISBN   9759187124 .  
  26. ^ Cuinet, Vital (2001). La Turquie d'Asie: geographie administrative, statistique, descriptive et raisonnee de chaque province de l'Asie-Mineure . Isis Press. ISBN   9754282013 .  
  27. ^ ?nciciyan, ?ugas (1806). Dunyanın Dort Tarafının Co?rafyası . ss. sayfa:396.  
  28. ^ a b Dolmacı, Emine (6 Mayıs 2006). "Alt kimlik dertleri yok alt tarafı muzik yapıyorlar" . Zaman . 5 Mart 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 20 Mart 2012 .  
  29. ^ " ' THE HEMSH?N' TEPK?S?" . Milliyet . 10 Ocak 2011. 18 Mayıs 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 20 Mart 2012 .  
  30. ^ Dunden bugune Hem?in Karadeniz'den bir tarih, Sakao?lu M. Ali. s.1-10
  31. ^ Bryer, Anthony (1975). Greeks and Turkmens: The Pontic Exception . ss. sayfa:142.  
  32. ^ "Damardan Hem?in Ezgileri: VOVA" . Ntvmsnbc. 21 Kasım 2005. 12 Aralık 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 3 Mart 2012 .  
  33. ^ Dilmener, Naim (3 Mayıs 2003). "Ozel bir ses" . Milliyet . 7 Aralık 2004 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 3 Mart 2012 .  
  34. ^ Erdemli, Tu?ce (31 Mayıs 2003). "Gulbeyaz rengi kemence" . Hurriyet . 5 Mart 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 3 Mart 2012 .  
  35. ^ Yavuz, Filiz (10 Ocak 2009). " " Sonbahar"ın co?rafyası" . Radikal . 5 Mart 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 5 Mart 2012 .  
  36. ^ Altan, Gul (21 Aralık 2000). "?steyince oluyor" . Radikal . 17 ?ubat 2003 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 12 Haziran 2012 .  
  37. ^ Biryol, U?ur (2007). Gurbet Pastası: Hem?inliler, Goc ve Pastacılık . ?leti?im Yayınları. ISBN   9789750504914 .  
  38. ^ a b Kaynak hatası: Gecersiz <ref> etiketi; Brysm isimli refler icin metin sa?lanmadı (Bkz: Kaynak gosterme )
  39. ^ "Denizimizi aldınız, deremizi vermeyece?iz" . Birgun . 5 Temmuz 2008. 20 Haziran 2013 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 3 Mart 2012 .  
  40. ^ "Turkiye'de 15 dil tehlikede!" . Haberturk . 21 ?ubat 2012. 27 Temmuz 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 6 Mart 2012 .  

Notlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  1. ^ a b "Kitabın ??????????? ???????, ??? ?? ???? ( Patmutyun Pontosi, vor e Syav Dsov ) adıyla basılan 1819 tarihli ozgun surumu" . 5 Mart 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 20 Mart 2012 .  
" https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Hem?inliler&oldid=32830331 " sayfasından alınmı?tır