Giuseppe Garibaldi
(d. 4 Temmuz 1807 - o. 2 Haziran 1882),
?talyan
general
,
yurtsever
,
lider
ve
yazar
.
?talya
Devleti'nin kurulmasına onculuk etmi?tir.
?talyanlar
tarafından ?talya'nın en buyuk kahramanı ve yurtseverlerinden biri olarak kabul edilir.
?talya'nın birle?mesindeki
en onemli ki?idir.
Avrupa
ve
Guney Amerika'daki
pek cok askeri mucadeleyi yonetmi?, bu yuzden
?ki Dunyanın ?ovalyesi
unvanı almı?tır.
Garibaldi 1807'de
Nice
(Nizza) ?ehrinde do?du. O zaman ?ehir ?talyan'dı ve
Sardinya Krallı?ı
'na aitti. Daha sonra ?ehir
Fransa
'ya verildi ve gunumuzde kullanılan Nice ismini 1859'da aldı. ?ehir birle?me hediyesi olarak ?talya' dan Fransa' ya verilmi?tir.
Garibaldi'nin ailesi deniz ta?ımacılı?ı i?i ile u?ra?ıyordu ve deniz hayatı icin yeti?tirilmi?ti. 1832'de tuccar denizci kaptanı belgesi aldı.
Giuseppe Garibaldi'nin 1831'de ?stanbul'da ya?arken oturdu?u evin Casa Garibaldi binasındaki levhası
Karadeniz'e gitmekte olan bir gemide calı?ırken u?radı?ı
?stanbul
'da inerek 1828-1831 tarihleri arasında 3 yıl kadar ya?adı.
[1]
Gunumuzde Casa Garibaldi ?stanbul adıyla tanınan Societa Operaia ?taliana (?talyan ??ci Birli?i) derne?inin kurucu ba?kanı oldu.
[2]
Garibaldi'nin hayatını de?i?tiren olay Nisan 1833'te
Taganrog
,
Rusya
'da ba?ına geldi. Portakal yuklu gemisi Clorinda goletinde on gun icin palamara ba?lanan Garibaldi sahilde denizci hanında, Oneglialı Giovine Battista Cunco ile kar?ıla?tı. Cunco ?talyan politik bir gocmen ve La Giovine Italia "Genc ?talya" hareketinin gizli uyesi idi. Kurucusu Giuseppe Mazzini, ?talya birli?inin politik ve sosyal reformlara do?ru Liberal Cumhuriyet ate?li savunucusuydu. Garibaldi bu olu?uma katıldı ve ulkesinin Avusturya hakimiyetinden ba?ımsızlı?ı icin hayatı boyunca mucadele edece?ine yemin etti.
Garibaldi, Ekim 1833
Cenevre
'de Mazzini'nin kendisiyle tanı?tı. Ba?layan ili?kileri daha sonra problemli bir bir duruma gelecekti. Gizli devrimci birli?ine katıldı. ?ubat 1834'te, Mazzini'nin
Piyemonte
'deki ba?arılı olmayan ayaklanmasına katıldı.
Ceneviz
mahkemesi tarafından gıyabında olume mahkum oldu ve
Marsilya
'ya kactı.
Tunus'tan sonra Garibaldi
Brezilya
'ya gitti. "Rio Grande do Sol" (eski Brezilya'nın Sao Pedro Do Rio Grande do Sol bolgesi) Cumhuriyeti'nin ba?ımsızlı?ı olayına acıldı.
Gaucho
(Portekizce bir terim olup Guney Amerika'daki "Pampas"ta yani a?acsız geni? ovalarda ya?ayanları tanımlamak icin kullanılır) isyancı grubuna katıldı. Onlar Farrapos (Tatters: parca, caput) olarak biliniyordu ve yeni olan Brezilya ulus ba?ımsızlı?ına kar?ıydı. Garibaldi bu sava? sırasında, Tatter ordusunun Brezilya'da "Santa Catarina" bolgesinde di?er bir Cumhuriyet ilan etmeye calı?tı?ında bir kadına rastladı.
Anita Ribeiro da Silva
(en iyi "Anita" olarak tanınıyordu.) Ekim 1839 da Anita kocası Manuel Duarte Agular'ı terk etti. Rio Pardo'da gemisinde Garibaldi'ye katıldı. Bir ay sonra sevdi?i ki?inin tarafında Imbituba ve Laguna sava?larına katıldı.
1841'de cift
Montevideo
'ya (Uruguay) hareket etti. Garibaldi orada tuccar ve okul muduru olarak calı?ıyordu. Takip eden yılda evlendiler. Dort cocukları oldu. Monetti 1840, Rosita 1843, Terasita 1845 ve Ricciotti 1847'de do?dular.
Kadın at binicili?inde ustala?mı? Anita'nın Garibaldi hakkında onun Guney Brezilya ve Uruguay Gaucho kulturune sahip oldu?unu du?undu?u soylenir.
1842'de Uruguay filosu komutanlı?ını aldı ve Arjantin diktatoru Juan Manuel de Rosa'a kar?ı ?talyan lejyonunu mevziledi. Ulkenin sava?ı (Guerra Grande)icin Lejyon ?talya yas gununu temsil eden siyah bayra?ı benimsedi. Merkezindeki volkan, vatanındaki uyuyan, uyu?uk gucleri temsil ediyordu. Uruguay'daki lejyon Montevideo'da bir fabrikadan temin edilen kırmızı gomlekleri giyiyordu. Fabrika gomlekleri Arjantin'deki bir mezbahaya ihrac etmeyi tasarlıyordu. Garibaldi ve onun takipcilerinin sembolu haline geldi. 1842 ve 1848'de Garibaldi Montevideo'yu, eski
Uruguay
diktatoru Manuel Oribe'nin liderlik etti?i Arjantin kuvvetlerine kar?ı savunuyordu. Gerilla sava?ında ustaca bir taktik belirleyerek 1846 da Cerro ve Sant'Antonio sava?larında iki kutlanacak zafer elde etti. Her ne kadar bazı Uruguay gemilerini yonetti?inde az ba?arı elde etmi? oldu?u halde.
Vatanını alın yazısı, her durumda Garibaldi'yi ilgilendirmeye devam ediyordu.
1846'daki papa IX. Pius'un secimi ?talya yurtseverleri icinde sansasyona sebep olmu?tu. Hem ?talya'da hem de dı?arıda. Papanın ba?langıc reformlarında Vicenza Giobetti (5 Nisan 1801-26 Ekim 1852) hakkında onun ?talya'nın birli?i icin liderli?i temin edece?i kehanetinde bulunuyordu. Bu haber Montevideo'ya ula?tı?ında Garibaldi papaya bir mektup yazar.
Giuseppe ve Anita Garibaldi San Marino'ya kacıyorlar
Garibaldi ?talya'ya 1848 devriminin karı?ıklı?ı icinde dondu. Charles Albert'in (Carlos Alberto: 2 Ekim 1798-28 Temmuz 1849 Sardinya Kralı "1831-1849") hizmetine onerildi. Kral bazı liberal e?ilimler gosteriyordu. Fakat Garibaldi'ye kar?ı so?uk ve guvensiz davranıyordu. Piyemonte'den ters cevap aldı, o ve onun takipcileri
Lombardiya
'ya gectiler. Onlar Avusturya i?galine kar?ı ayaklanmı?lar ve Milan hukumeti eyaletine yardım sunuyorlardı. Takip eden bu yonde, Ba?arısız ?lk ?talyan Ba?ımsızlık Sava?ında, Luino ve Morazzone'deki iki kucuk zaferde ordusunu yonetiyordu. Novara'daki Piemonte yenilgisi (23 Mart 1849) izdihamından sonra Garibaldi Cumhuriyeti desteklemek icin
Roma
'ya hareket etti ki Papalı?a ait bir devlet ilan ediliyordu. Fakat, Luis Napeleon (Gelecekteki III. Napeleon) onu devirmeye tehdit etmek icin bir Fransız kuvveti gonderdi. Manzini'nin zorlamasıyla Garibaldi Roma'nın savunmasının komutanlı?ını aldı. Karısı Anita onunla birlikte sava?tı. Tum gayretlerine ra?men ?ehir 30 Haziran 1849 da du?tu. Garibaldi ve onun kuvvetleri
Avusturya
,
Fransa
,
?spanya
ve
Napoli
orduları tarafından avlanıyordu.
Venedik
'e ula?mak amacıyla kuzeye kactı?ında, ayaklananlar hala Avusturya'nın ku?atmasına direniyordu. Destansı bir yuruyu?ten sonra, San Marino'da kendisini hala takip eden 250 adamıyla gecici gocmenlik aldı. Anita, onların be?inci bebe?ini ta?ıyordu, geri cekilme surecinde Comacchio yakınlarında oldu.
Garibaldi sonunda, La Spezia yakınındaki Portovenere'ye ula?mayı ba?ardı. Fakat Piyemonte hukumeti onu tekrar yurt dı?ına goc etmeye zorluyordu.
Tangier'de kalmasından sonra Staten Island'a (New York) hareket etti. 30 Temmuz 1850'de oraya vardı ve kendini acı?a vurmaktan kacınmak icin surgunde. Ev sahibi, zamanının co?unu atolyesinde mum yaparak harcadı?ı mucit Antonio Meucci idi. Fakat sonuctan memnun de?ildi. Sonraları gemi kaptanı olarak
Pasifik
'e ce?itli seyahatler yaptı. Bunlardan en uzunu, 1851 Nisanından ba?layıp iki yıl suren ve Peru'daki
Andlı
kadın kahramanı Manuela Saenz'i ziyaret etti?i olandı.
Garibaldi
New York
'u son olarak Kasım 1853'te terk etti.
Garibaldi heykeli Washington Square Park, New York
Garibaldi 21 Mart 1854'te ?ngiltere'nin kuzey do?usunda Tyne Nehri a?zında ulusal gemi kaptanı olarak seyir halindeydi. Gemi
Baltimor
'dan kalkmı?tı ve rıhtıma yana?ıp yukunu South Shield'e (?ngiltere'de sahil kasabası) bo?alttı?ında Amerikan bayra?ı dalgalanıyordu. Garibaldi,
Newcastle Courant
civardaki yuksek rutbeli kimselerin ak?am yeme?i davetini reddetti?ini haber yapmasına ra?men, Tyne nehri kıyısında populer bir ?ahsiyetti ve yorenin i?ci sınıfı tarafından co?kuyla kar?ılanıyordu. Onun bulunması hatırasına bir kılıc Garibaldi'ye sunuluyordu. Ondan yakla?ık olarak yarım yuzyıl sonra torunu Guney Afrika'da ?ngiliz ordusun icin gonullu olarak Boer sava?ında carpı?ırken o kılıcı ta?ıyordu. Garibaldi 1854 Nisanının sonunda oradan ayrılarak, toplamda Tyne Nehri kıyısında bir aydan biraz daha fazla bir sure kalmı? oluyordu.
Garibaldi 1854'te ?talya'ya yeniden dondu. A?abeyinin olumunden kalan kucuk mirası kullanarak ?talyan Caprera (Kuzey
Sardinya
) adasının yarısını satın aldı ve kendini tarıma verdi.
1859'da ?kinci ?talyan ba?ımsızlık sava?ı (Avusturya-Sardinya sava?ı olarak da bilinir) Sardinya hukumetindeki ic entrikalar ortasında patlak verdi. Garibaldi tum general atandı ve "Alplerin avcıları" adlı bir birlik kurdu. Bu olaydan sonra sadece
Sardinya Piyemonte Krallı?ının
etkin bicimde ba?araca?ını varsayarak, ?talya'nın kurtulu?unun hakkındaki Manzini'nin Cumhuriyetci fikrini terk etti.
Gonulluleri ile
Varese
,
Como
ve di?er yerlerde Avusturyalılara kar?ı zaferler kazandı.
?talyan ?ehri
Nice
'nin Fransızlara elzem olan askeri yardım kar?ılı?ında teslim edilmesi Garibaldi'nin canını cok sıktı.
Giuseppe Garibaldi (1870)
| “
|
Ship commonwealth,
Tynemouth
12 Nisan 1854
-De?erli Dostum Cowen(Kohen)-
Comertli?in ve fedakarlı?ınla beni onurlandırdın ve bu, hayatta bir dost medeniyetin vatanda?ından gelebilecek en buyuk kıymettir.
Ben insanlık adına do?dum ve insanlık adına aydınlanırım.
Kalbim sadece ozgurluk icin carpmaktadır.
Dunyadaki tum ulusların evrensel haklar bakımından ozgurlu?u icin;
Ora e sempre
, ?imdi ve sonsuza dek.
?ngilizler buyuk ve guclu bir Millettir.
?ngiltere, ?nsanlık Medeniyetinin ilerleyi?inde liderdir ve yeryuzunde ozgurluk isteyenler icin bir yardım elidir.
?ngiltere despotlu?un du?manıdır, ?ngiltere guvenilir bir dost ve sı?ınaktır, ezilenlerin dostudur, ama ?ngiltere'nin, Ana Vatanınızın, muttefiklerini koruyabilmesi icin artık yeni kaynakları ve yontemleri olmalı.
Ve hangi ?talyan benimle birlikte bu konuda bir adım one cıkmaz ki!
Hukumetin, otokrat bir tavırla Avusturyalılara iyi bir ders verdi.
Avrupa despotlar sebebiyle ?ngiltere'ye kar?ı.
Bu sebeple ?ngiltere her ihtimale kar?ı, bizimle her zaman ittifak icinde olmalı.
Asalet ve Kudret dolu kılıcımız, bu konuda ?ngiltere ile omuza omuza mucadele icin her zaman kınından cıkmı? bir halde hazırdır.
?ngiltere'deki iyi ve fedakar devlet adamlarına ?ukranlarımı sundu?umu ilet.
Uzgunum, gercekten derinden uzgunum elinizi sıkmadan gidece?im icin.
Veda ediyorum kıymetli dostum, ama bu bir (
Adieu
) Elveda de?il.
Kalbinizde benim icin bir yer acın.
Esenlikler diliyorum.
G.Garibaldi.
|
?
|
|
|
[3]
Osmanlı'ya kar?ı Balkan halklarına yazdı?ı ayaklanma mektubu
[
de?i?tir
|
kayna?ı de?i?tir
]
Garibaldi'nin 7 Ekim 1875'te Osmanlı'ya kar?ı Balkan halklarına yazdı?ı dunyaca unlu mektubunun 22 Aralık 1875 tarihinde donemin unlu gazetelerinden Border Watch'da yayınlanan bir nushası
| “
|
Caprera, 6 Ekim.
Hersekli ve mazlum Do?u Avrupalı karde?lerime.
Turkler Bursa'ya surulmelidir. Bir kurt gibi gelip Bosphorus'u (?stanbul Bo?azı)'nı gectiler, yıktılar, katlettiler ve tecavuz ettiler. Bize tarihte Pelasgi ?ehrini arma?an eden halkları yok ettiler. Belki de o halklar Avrupa'daki ilk medeni toplumlardır. Osmanlılar, artık mahvettikleri bu co?rafyada var olmamalı. Bursa'da ve Bursa'nın da otesindeki ıssızlı?ın ve azabın icinde tum gorgusuzlukleri, ya?macılıkları ve zulumleriyle yeteri kadar Anadoluluyu bulacaktır.
Artık ayaklanmalısınız Karada?'ın, Hersek'in, Bosna'nın, Sırbistan'ın, Tarabya'nın, Makedonya'nın, Yunanistan'ın, Epir'in, Arnavutluk'un, Bulgaristan'ın, Romanya'nın kahraman evlatları! Hepiniz ?anlı bir tarihe sahipsiniz. Leonidas, Achilles, Buyuk ?skender, Scanderbeg ve Spartakus sizin toplumlarınızda do?mu?lardır. Ve bugun sizler icinizde halen Spartakusler ve Leonidaslar bulabilirsiniz.
Diplomasiye guvenmeyin. Bu kalpsiz ya?lı kadın sizleri aldatıyor. Ama tum dunyanın erkeklerinin kalbi sizlerle. Bugune kadar Turkleri destekleyen ?ngiltere artık tum fedakarlı?ı ve ictenli?iyle sizleri destekleyecek ve ozgur insanlardan kuraca?ınız birli?i, Hilal'in ?mparatorlu?una tercih edecektir. Artık Turkler Bursa'ya surulmelidir!
Ancak o zaman ba?ımsız ve ozgur olabilirsiniz. Osmanlılar, ?stanbul Bo?azı'nın bu yakasında (Do?u Avrupa topraklarında, Balkanlarda) var oldu?u surece her zaman sava? sebebi olmaya devam edecektir ve sizler insan olmanın kutsallı?ına asla sahip olamayacaksınız.
G. Garibaldi.
|
?
|
|
|
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[10]
?talyan Parlamentosuna tekrar secilmesine ra?men sonraki yıllarının co?unu Caprera'da gecirdi.
1879'da, kiliseye ait ta?ınmazları yururlukten kaldırıp duzenli bir ordu kurup, genel oy kullanma hakkını ileri surerek "Demokrasi Ligi"ni kurdu. Eklem iltihabı onu yata?a gitmeye zorladı. Calabria ve Sicilya'ya seyahatler yaptı. 1880'de, ondan evvelce uc cocu?u olan, Francesca Armosino ile evlendi.
Olum do?e?inde iken yata?ının zumrut ye?ili ve safir mavisi denizi gorebilece?i bir yere ta?ınmasını istedi. 2 Haziran 1882'de, 75 ya?ında oldu.