Francis Bacon
(22 Ocak 1561 - 9 Nisan 1626);
?ngiliz
filozof
,
bilim insanı
,
avukat
,
hukukcu
,
devlet adamı
ve
yazar
.
22 Ocak 1561'de Londra da do?an Francis Bacon, Kralice 1. Elizabeth'in adalet bakanı Nicholas Bacon'ın o?ludur. Her ne kadar Francis Bacon'ın unu babasınınkini golgede bıraksa da, babası, Nicholas Bacon da sıradan birisi olmaktan cok ote, doneminin unlu isimlerindendi. Francis Bacon, on iki ya?ında girdi?i Trinity College,
Cambridge
'de
skolastik
felsefeyle tanı?tı ve skolastik felsefeye kar?ıt goru?lerinin tohumları burada atıldı. 1576'da
Hukuk
okumaya ba?ladıktan sonra, Fransa'daki ?ngiliz elcisinin yanında calı?ması icin bir teklif aldı. Teklifi kabul ederek, o?renimine ara verdi ve Fransa'ya gitti. Bacon, felsefeye olan a?kının iyice filizlenmeye ba?ladı?ı bu donemde (1579) babasının beklenmedik vefat haberini aldı. Cepleri bo? bir ?ekilde ?ngiltere'ye dondu?unde yapabilece?i tek ?ey hukuk o?renimine devam etmek oldu. O?renimini tamamladıktan sonra avukatlık yapmaya ba?ladı. Cocuklu?undan beri alı?tı?ı luks ya?ama ozlem cekiyordu, bu yuzden avukatlık yaparken bir taraftan da siyasi bir kariyer icin calı?tı. Nitekim 1584'te parlamentoya secildi.
Essex
kontuyla yakın bir arkada?lı?ı vardı. Fakat arkada?lıkları, Essex kontunun Kralice 1. Elizabeth'i devirmek uzere kurdu?u planlar nedeniyle bozuldu. Kraliceye olan ba?lılı?ının buyuk oldu?unu belirten Bacon, uzun sure arkada?ını fikirlerinden dondurmeye calı?tı. Kraliceye yapılan ba?arısız bir suikast giri?iminden sonra Essex kontu tutuklandı. Bacon'ın da cabalarıyla salıverilen kont, daha sonra Kraliceyi devirmek icin yeni bir giri?imde bulundu. Bu sefer tutuklandı?ında, suclu bulundu ve idam edildi. Bu sırada Bacon'ın yıldızı parlamaktaydı, her ne kadar Essex kontuyla olan bu ili?kileri sonucu onu hayatı boyu tehdit edecek du?manlar edinmi? olsa da Kraliceye olan ba?lılı?ı hic ku?kusuz ona kariyer acısından buyuk fırsatlar vermi?ti.
1603'te Kralicenin veliahtı olarak
I. James
tahta gecince hızlı bir ?ekilde onemli mevkilere geldi. Once "
Sir
" unvanı aldı, sonra 1606'da ba?savcı, 1618'de ise ?ngiltere ba?yargıcı oldu. Kariyerinin zirvesindeyken, coku?u kapıyı caldı. 1621'de ru?vet sucuyla tutuklanıp yargılandı. Suclu bulundu ve hapis cezasına carptırıldı. Hapishanede fazla kalmadı ve salıverildi, fakat bundan sonra ne parlamentoda ne de herhangi bir politik konumda bulunma imkanı vardı. Siyasetten kopan Bacon hayatının geri kalan yıllarını felsefi du?uncelerine adadı.
Bacon'ın olumu de bilim u?runa oldu: So?u?un curumeyi onleyip onlemedi?ini gormek icin bir tavuk olusunu karla doldurarak yaptı?ı deney sırasında so?uk algınlı?ına yakalandı. 1626'da zaturre nedeniyle oldu.
Bacon'ın felsefesinin merkezinde bilim vardır. Bilimin insanları aydınlatma ve geli?tirme i?levini one cıkarmı?tır. O'na gore bilim, do?anın ozune yonelmelidir. Do?ayı deneyle kavramaya calı?mı?tır.
Pragmatizm
ile sonuclanacak olan deney temeline dayanan ?ngiliz felsefesinin ilk tohumlarını atmı?tır. Bacon'a gore bilimin ba?lıca yontemi
tumevarım
yontemidir.
Bacon yapıtlarıyla bilimin ve felsefenin, geli?imini gostermi?, do?a ve akıl arasında bir ba? kurulabilece?i fikrini yerle?tirmi?tir.
Aynı zamanda,
otanazi
kavramını gunumuzdeki anlamına yakın icerikte ilk kez Francis Bacon kullanmı?tır. Hekimin gorevinin, acısına son vererek hastayı tedavi edip iyile?tirmekle sınırlı olmadı?ını, bunun ba?arılamadı?ı durumlarda ona rahat ve kolay bir olum sa?lamayı da icerdi?ini savunmu?tur.
[1]
Bacon,
Sylva sylvarum
Bacon'ı felsefe ve siyaset alanları dı?ında edebiyat alanında da buyuk bir une ve oneme kavu?turan eseri hic ku?kusuz unlu "Denemeler"idir (Essays). 1597'de ilk kez basılan bu eseri, daha sonra geni?letilmi? bir ?ekilde 1612 ve 1625'te tekrar basıldı. Yalın ve berrak anlatımının yanında zekice olu?turulmu? kompleks formları da iceren bu eseri Bacon'ı ?ngiliz edebiyat tarihinin unlu simalarından biri yapmı?tır. Denemeler, bircok farklı konuda Bacon'ın fikirlerinde gezinmemizi sa?layan, onu ve du?unce bicimini anlamamıza olanak verdi?i gibi gunluk ya?antımız acısından da de?erli nasihatlere ve du?uncelere sahip olan onemli bir eserdir.
Denemeler uzerinde birkac noktada durmamız gerekirse, bunlardan en onemlisi, Denemeler'deki ahlak felsefesidir.
Hristiyan
ahlak yapısının uza?ında daha
makyavelist
bir ahlak goru?u hakimdir. Yine de pur bir makyavelist tavırdan ote, geleneksel Hristiyan ahlakı ile makyavelist tutumun ortasında, daha uzla?macı bir ahlak yapısı goze carpmaktadır.
Denemeler'den fazlasıyla anladı?ımız uzere Bacon'ın
ideal
yonetim sistemi
otokrasidir
. Fakat onun otokrasi anlayı?ı ortaca?dakinden biraz daha farklı, belki de
filozof-krala
daha yakın bir anlayı?tır.
Bacon, Denemeler'de, genclikten dostlu?a, dostluktan siyasete, siyasetten psikolojiye kadar cok geni? bir yelpaze icerisinde bircok farklı goru? sunmu?tur.
Hayatı boyunca uzerinde duraca?ı felsefi fikirlerinin temelini attı?ı bu eser, Bacon'ın ilk felsefi calı?masıdır. Eserin ismi belki de eserin muhtevasını en guzel ozetleyen kalıp "Bilimin ?lerlemesi" (The Advancement of Learning), zira eser cok geni? bir alanı kaplıyor bircok farklı bilim dalı icin yeni yakla?ımlar geli?tirilmesini ısrarla savunuyor, tıbba,
fizyolojiye
de?iniyor,
psikolojik
yorumlarda bulunuyor. Bilimin her yonde, her acıdan geli?mesi gerekti?ini savunuyor. Bilim, bilimin ve bilimsel ara?tırmanın onemi uzerine yazılan onca sayfadan ve bilime yapılan onca ovguden sonra, bilimin bir kılavuz olmaksızın kaybolaca?ı ve eksik kalaca?ı sonucuna varıyor. Bilimin kılavuzu: Felsefe. Felsefenin bilime yapaca?ı kılavuzlu?u anlatırken, yeni bilimsel yontemi de tumevarım yontemi olarak acıklıyor.
Eser incelendi?inde belki de goze carpan en onemli unsur Bacon'ın insanlı?a, insana olan guveni. Bacon insanı kesinlikle do?adan ustun tutuyor. Bilimle yapılacak ke?iflerin insanı do?adan ustun kılaca?ından emin. Ya?adı?ı ca?a gore cok devrimsel ve hatta hayalperest nitelikte bir soylemdir bu.
"?nsan, do?anın yoneticisi ve yorumcusu olarak, do?a duzeni uzerindeki gozlemlerinin izin verdi?i kadar eylemde bulunabilir ve nedenleri anlayabilir. Daha otesini ne bilir, ne de bilebilir."
Hic ku?kusuz, Novum Organum'un bu cumleleri Bacon'un goru?lerini, deneyselcili?ini, gozlemcili?ini ve insan ile do?aya bakı? acısını guzel bir ?ekilde ozetlemektedir. Eserin adından da fark edilebilece?i gibi, kar?ımızda yeni bir Organon vardır, Aristo'ya ve eski yontemlere kar?ı, yeni bir yontem, yeni bir bilim ve mantık sistemi.
Bilimin kılavuzu felsefenin gerekti?i konuma gelebilmesi ve insanın bilim ı?ı?ı altında yukselebilmesi icin, Bacon'a gore zihnin "putları" yıkılmalıydı. "Put" ile Bacon'ın kastı, gerceklerin yerine konulmu?, yanlı? ve hatalı, akıl-dı?ı yontemler ve du?uncelerdir. Bu yanlı? yontem ve du?unceler, sadece yeni yanlı?lıkların do?masına yol acar, boylece bilimin gercek yolunun ve gerceklerin ustunu orter. Eserde dort ce?it put ile kar?ıla?ırız: Kabile (Oymak) putları, Ma?ara putları, Car?ı putları ve Sahne (Tiyatro) putları.
Kabile (Oymak) putları, tum putların en onemlisi ve en zararlısıdır. Gelenekten veya do?al yapımızdan gelen goru?leri ara?tırma yapmaksızın kabul etmeyi icerir. Oysa, Bacon'a gore du?uncelerimiz nesnelerden cok kendimizi, bakı? acımızı yansıtır. ?nsan olmasını istedi?i ?eye kolaylıkla inandı?ı icin bircok geri donu?u olmayan yanlı? kanılara sapar.
Ma?ara putları olarak adlandırılan ikinci grup putlar ise, yaratılı?ından ve do?adaki geli?im sureci yuzunden bicimlenen ve daraltılan (limitlenen) bakı? acısını ve zihni tanımlar. Oysa gercek ne dar bir alana sıkı?tırılmı?tır, ne de tarafgirdir. Ma?ara putları ki?inin geli?mesini, daha geni? bir pencereden bakmasını engelleyen yanlı?lıklar, dar bakı? acılarıdır.
Car?ı heykelleri ise "insanların birbiriyle ili?kilerinden ve alı?veri?lerinden meydana gelir". Anla?ılaca?ı uzere dil ve insan ili?kileri ile ilgilidir. Dilin, kelimelerin ve insan ili?kilerinin zihni daralttı?ı noktaları ve do?urdu?u yanlı?ları simgeler.
Son olarak Sahne putları, filozofların eski ca?larda uretti?i temelsiz, dramatik dogmalardır.
Bacon'a gore insan zihnini korelten bu putlar yıkılmadıkca felsefe ve bilim karanlıktan kurtulamazdı. ?nsanlı?a tanıttı?ı yeni yontem ise
tumevarım
idi. Eserde tumevarım yonteminin bilgilerin bicimlenmesinde nasıl bir teknik uzerine oturtulaca?ına yer vermi?tir.
Yeni Atlantis (The New Atlantis) Bacon'ının du?uncelerindeki (ve du?uncelerinin sonucu oldu?unu varsaydı?ı) ideal toplum duzenini yansıttı?ı eseridir. Felsefi, utopyacı roman gelene?inin en guzel orneklerinden biri oldu?u gibi, eser Bacon'ının ozellikle Novum Organum'da belirtti?i yontemlerin sonuclarının kurgulanı?ı olarak da ele alınabilir.
Bacon'ının kafasında tasarladı?ı ?aheseridir, "Magna Instauratio", yani "Buyuk Yeni Duzen". Teoriden cok pratik bir yakla?ımla ele alaca?ı konulara titizlikle karar vermi?ti. Sadece birkac bolumunu bitirebilmi?tir bu eserin ve eseri bitiremeden olmu?tur.
Her ne kadar zaman zaman
tanrıtanımazlıkla
(ateizmle) suclanmı? olsa da, Bacon tanrıtanımazlı?a kar?ı oldu?unu acık bir ?ekilde belirtmi?tir.
[
kaynak belirtilmeli
]
Felsefesi sekuler bir temelde, fazlasıyla akılcı bir bicimde yukselirken ve eserlerinde dinbilime cok da de?er vermezken, belki de okuyucularını ?a?ırtacak fikirlerini sunar din ve Tanrı uzerine;
"Bu evrensel cercevenin ba?ıbo? oldu?unu du?unmektense, kutsal efsanelere inanırım, daha iyi. Az felsefe, insan zihnini Tanrıtanımazlı?a goturur; ama felsefede derinlik, insanların zihinlerini dine dondurur."
[
kaynak belirtilmeli
]
- Will Durant, "The Story of Philosophy", 1991
- H. Zekai Yi?itler, "Turk ve Dunya Edebiyatından ?airler ve Yazarlar", O?un Yayınları
- ^
A. Gul, Nitelikli Ya?am Hakkı ?cin Otanazi, ?stanbul Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Hukuk Yuksek Lisans Programı Bitirme Tezi, 2005