Fenikeliler Φοιν?κη Phoinik? ( Yunanca )
MO 2500-MO 64
"Fenike haritası", gorunu?e gore Levant'ın "Fenike" olarak bilinen kısmı hakkında kabaca bir fikir vermeyi amaclamaktadır, ancak herhangi bir tarihi imparatorlu?a veya yonetime kar?ılık gelmemektedir. Belirtilen ?ehirler, belki de Gec Bronz Ca?ı'nda (?) antik Fenike ?ehir devletleridir.
Ba?kent	Yok; baskın ?ehirler Sayda , Biblos ve Sur 'du
Yaygın dil(ler)	Fenikece , Ponce
Resmi din	Kenan mitolojisi
Hukumet	Farklı derecelerde oligar?ik veya plutokratik unsurlar iceren, krallar tarafından yonetilen ?ehir devletleri ; MO 480'den sonra Kartaca 'da oligar?ik cumhuriyet
Fenike ?ehirlerinin ba?lıca kralları
?  y.  1800 BC Abishemu (Lubnan'ın tasdik edilmi? en eski kralı) ? MO 969-936 I. Hiram ? MO 820-774 Pygmalion
Tarihi donem	Klasik Antik Ca?
? Kurulu?u MO 2500 ? Sur, I. Hiram yonetiminde ?ehir merkezi oldu MO 969 ? Pygmalion Kartaca 'yı kurdu (efsaneye gore) MO 814 ? Da?ılı?ı MO 64
Onculler Ardıllar Kenan Hititler Yeni Krallık Suriye (eyalet)

Fenikeliler ( Rumca : Phoinik? ), Antik Ca? 'da ya?amı? Sami dillerine mensup bir dil konu?an Akdenizli kavimdir. Bereketli Hilal 'in Akdeniz'e bakan kıyılarında geli?en bu uygarlık, talassokrasik bir yapıda ?ekillenmi?tir. Fenikeliler, Do?u Akdeniz 'den tum Akdeniz kıyılarına hatta Atlas Okyanusuna yayılarak en bilineni Kartaca olan ce?itli ?ehir devletleri kurmu?tur.

Bir deniz kavmi olarak oncelikle ticaretle u?ra?mı?lar; gittikleri yerlere zeytin, zeytinya?ı, incir, ceviz, badem, nar, erik, hurma, kayısı, kavun, balkaba?ı, ?arap gibi gıda urunleri; bakır, demir, gumu?, altın gibi madenler; Sedir a?acından kereste; fildi?i ve camdan sanatsal nesneler; yun, keten, pamuk ve ipek gibi kuma?lar goturmu?lerdir. Mısırlılardan o?rendikleri cam i?leme sanatını ilerleterek, Sayda , Sur ve Sarepta gibi ?ehirlerde saydam camlar uretmi?lerdir. Asıl ?ohretlerini ise farklı farklı renklendirdikleri kuma?lar sayesinde edinmi?lerdir. MO 1570'te bir tur kabuklu deniz canlısı olan Murex sayesinde mor renkli kuma?lar elde etmeyi ba?armı?lar ve sonraki zamanlarda Antik Yunanlar tarafından getirdikleri bu renk kuma?a atfen mor rengin vatanı (Yunanca: Phoinik? ) insanları yani Fenikeliler olarak anılmaya ba?lanmı?lardır. ^{[1] [2]} Antik Ca?'ın ?airi Homeros , Troya 'lı Paris 'in Helen 'e kendisiyle birlikte kacması icin Fenike kuma?ı hediye etti?ini soylemi?tir.

Fenikelilerin en bilinen bulu?u alfabedir . Fenike alfabesi , gunumuz tum modern alfabelerinin temelini olu?turmaktadır ^{[3] [4]} Alfabeleri, once Anadolu ve Antik Yunan Uygarlıklarında; sonra Kenan bolgesinde ve Antik Roma 'da yaygın olarak kullanılmaya ba?lanmı?tır.

Tarihce [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Fenikelilere ait ilk kayıtlar, Kenan toprakları olarak adlandırılan gunumuzde Lubnan , ?srail , Suriye , Urdun , Gazze ve Turkiye 'nin guney kıyılarını icine alan bolgede milattan once uc bin yıllarına kadar gitmektedir. Arvad , Zemar (Simyra), Trablus , Biblos , Beyrut , Sayda , Sur , Akka liman ?ehirlerini kuran Fenikeliler, milattan once 2500 yıllarından itibaren Mısırlılarla ticari munasebete ba?lamı?lardır. Bu ulkeye a?ac ve nebati koku maddesi, zeytinya?ı ve recine ihrac ederlerdi. Ancak siyasi bakımdan iyi te?kilatlanamadıklarından kısa zamanda Mısır'ın nufuzu altına girdiler. ?ki bin yıllarının ba?ında Hiksosların istilalarına u?radılar. Mısırlılar istilacılara kar?ı korumak bahanesiyle Fenike topraklarını tamamen askeri i?gal altına aldılar.

Uzun suren karı?ıklıklardan sonra Fenike, MO 14. yuzyılın sonunda Mısır'ın i?galinden kurtuldu. MO 9. yuzyılda ise, Fenike icin Asurlular buyuk bir tehdit unsuru oldu. Zaman zaman Fenike uzerine seferler duzenleyen Asurlular bolgeyi kısa aralıklarla hakimiyetleri altına aldılar. Fenike MO 6. yuzyılda Perslerin istilasına u?radı. Daha sonra Buyuk ?skender tarafından zapt edildi.

Fenikelilerin Sur kentinden kovulan bir grup asi Fenikeli MO 800 yılında Tunus sahillerinde Kartaca'yı kurdular. Kartaca kendi statusune ra?men Fenike kentlerinden olan Sur (Tyros)'a ba?lılı?ını surdurdu ve ticari karının %10'unu tanrı Melkart 'ın tapına?ına ba?ı?ladı. Kartaca, Roma 'ya kar?ı Hannibal isimli komutanı ile girdi?i sava?ı kaybetti ve bu sayede Roma, Akdeniz ticareti ve hakimiyetini ele gecirdi.

Fenikeliler, ya?adıkları donemde Akdeniz'in her noktasına yayılmı?, gunumuzde Britanya olarak bilinen adaya kadar ula?mı?, o donemde dunyadaki ilk buyuk ticaret a?ını olu?turmu?tur. Hem ba?ka dil konu?an insanlarla anla?mayı, hem de kayıt tutmayı kolayla?tırmak amacıyla o zamana kadar sadece resimlerden olu?an yazı sistemlerini devrimsel bir bulu? olan basit formlarda cizilebilen sembollere donu?turmu?lerdir. Olu?turdukları Fenike alfabesiyle gunumuz ca?da? yazı sisteminin temellerini atmı?lardır. O donemde Deniz Kavimleri 'nden Fenikeliler ve Mikenler uygarlı?ın ula?tırma memurlarıydı, uygarlı?ı ta?ıma gorevini gercekle?tirmi?ler; Avrupa'da Yunan , Minoan ve Roma uygarlıklarının ?ekillenmesine yardımcı olmu?lardır. ^[5] Madenleri arama cabası, ka?if ve madencileri daha uzaklara, hatta Kuzey ve Batı Avrupa'nın bilinmeyen barbar bolgelerine kadar goturmu?tur. Burada ticaret her zaman calı?masını surdurmu?, izolasyonu zayıflamı?, insanların birbirleriyle ili?kilerini de?i?tirmi?, dunyaya yeni bicimleri kabul etmeye zorlamı?tır.

Fenike adı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Fenikelilere bu ismi veren Yunanlar olmu?tur ve Fenikeliler ismini ilk olarak Yunan tarihci Heredot kullanmı?tır. Fenikelilerin kendi dillerinde kendilerine ne ad verildi?i tam olarak bilinmemektedir. Kendilerini Kenaniler adıyla zikrettikleri sanılmaktadır. Kenani adı bazı ara?tırmacılara gore Hurrice olan bir sozcuk iken bazı ara?tırmacılara gore de Samice bir sozcuktur ve kırmızı anlamına gelen Kenanigi'den gelmektedir. Fenikeliler adı da benzer ?ekilde Yunancada, Sur moruna atfen 'kızıl insanlar' anlamına gelen Phonikes kelimesinden gelmektedir. Kısaca bu etnik toplulu?a Helenler Fenikeliler adını verirken Do?u kavimleri Kenaniler adını kullanmı?tır.

U?ra?tıkları zanaat [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Do?usunda Lubnan Da?ları, batısında Do?u Akdeniz kıyıları, guneyinde Ras Nakura Burnu, kuzeyinde Asi Irma?ı bulunan alanda merkez ?ehirlerini kuran Fenikeliler, denizci olduklarından Orta Do?udan Batı Akdeniz kıyılarına kadar yayılmı?lardır ve deniz ticareti ile u?ra?mı?lardır. Fenikeliler Akdeniz civarında bircok koloni kurmu?lardır. Ticarette cok ileriydiler, gemileri de geli?mi?ti. Ham madde kaynaklarına ula?mak icin koloni kuruyorlardı ve geli?en Yunan uygarlı?ının en buyuk rakipleriydi. Akdeniz cevresinde bircok ticaret merkezleri ve koloniler kuran Fenikeliler, col kervanlarının u?rak noktaları olan ?am , Hama, Dibre ?ehirlerinden ticaret malları alıp satıyorlardı. Batı ile do?u arasındaki ticarete aracılık ve komisyonculuk edip, ithalat ve ihracattan buyuk gelir sa?ladılar. Sur moru olarak bilinen boyalı Kuma?lar ; tahıl ve yemi?; metal, ah?ap, toprak, cam ve fildi?i e?ya, keten ihracatı yapıyorlardı. Dokuma, i?lenmi? deri, mor boya ve koku maddeleri ticaret dallarının ba?ta gelenleriydi. Urettikleri camdan ?i?eler icinde kokular; amforalar icinde ?arap, zeytinya?ı ve gıdalar ta?ınıyordu. ?arap kulturunun batıya do?ru yayılması Fenikeliler sayesinde olmu?tur. ^[6]

Mimarlıkta en cok kullandıkları malzeme, ta? olmu?tur. Evleri tek katlı olup, salonu, hamamı ve su kuyusu vardı. Tapınakları dikdortgen ?eklinde olup, koridorla avludan ve adak yerlerinden meydana gelir.

Fenike gemileri ve Deniz Yolculukları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Fenikeliler, gemilerinde co?unlukla dayanıklı bir a?ac olan Lubnan Sediri kullanırlardı. Grekler, hippoi ve galloi olarak isimlendirdikleri iki tur Fenike ticaret gemisi oldu?unu soylerler. At figurlu gemiler, hippoi olarak anılır ve Asur rolyeflerinde de betimlenmi?tir. ^[7] Galloi ise daha sade teknelerdir, tekne ba? ve/veya kıcında at ba?ı figurleri yer almaz. Grek mitolojisinde deniz tanrısı olarak gorulen ve at terbiyecisi olarak anılan Poseidon 'un, Fenike at figurlu gemilerinden etkilenen bir algının Fenike deniz tanrısı Yam 'ın bir e?de?eri olması iste?inin sonucu oldu?u acıktır. ^[8]

Antik yazarlar Strabon ve Aratus 'a gore Fenikelilerin ustalıklı seyirleri, gokyuzune hakim olmalarından kaynaklanıyordu. Kenan ve Fenike kulturlerinde gorulen bircok tanrının Gune? ve Ay dı?ında ayrıca gezegenler, takımyıldızları ve hava durumuyla ili?kisi bulunmaktaydı. Bu bulgular, Fenikelilerin ve Kenanlıların en azından temel bir gozlemsel astronomi uyguladıklarını gostermektedir. ^[9]

Din [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Mezopotamya kavimlerinde oldu?u gibi, Fenikeliler de politeisttiler . Tanrıları erkek ve di?i olmak uzere ikiye ayrılırdı. Ayrıca her ?ehrin bir tanrı ve tanrıcası vardı. Bereket tanrıcası Astart, tarım tanrıcası Atargatis en buyuk tanrılarındandı. Da?lar ve tepelere tapınak yapıp ilk do?an erkek cocuklarını tanrılarına kurban edip, oturarak taparlardı. Fenikeliler, kolonilerle yayılmaya ba?ladıkca inanclarını da yaymı?lardır. Fenikelilerin ba? tanrı ve tanrıcası olan Baal ve Astarte Kıbrıs, Sardunya, Malta, Sicilya, ?spanya, Portekiz ve ozellikle modern Tunus'ta bulunan Kartaca 'da tapılmaya ba?lanmı?tır. Fenikelilerin tanrıları, Kenan bolgesi tanrılarından gelmektedir. Bu tanrılar, daha sonra isimleri de?i?erek Yunan tanrıları olacak ve Yunan mitolojisinin kayna?ını olu?turacaktı. ^[8]

Dil ve edebiyat [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Fenikelilerin dili, Sami dilinin Kenan grubundandır. Geli?tirdikleri yazı sistemi, ticaret a?ları sayesinde Akdeniz dunyasının dort bir tarafına yayılmı?tır. Alfabenin mukemmel hale getirilmesi ticaret i?lerini kolayla?tırmı?tı. Fenikelilerden once yazı, resimlerden olu?maktaydı ve her kelimeye kar?ılık bir resim cizilirdi. Fenikeliler, her ses icin bir sembol kullanarak bu sesleri birle?tirip kelimeler olu?turdular. Bu sayede cumleler, artık resimlerin birle?tirilmesiyle de?il; seslerin birlikteli?ini icerir kelimelerin birle?tirilmesiyle kuruluyordu. Papiruslara yazmayı sectiklerinden yazılı eserlerinin co?unlu?u yok olmu?tur. MO 14. yuzyılda ya?amı? Sankhuniathon olarak bilinen ve Fenike mitolojisi hakkında eserler veren Fenikeli bir yazarın metinlerine ise ancak M.S. 100'de Philon 'un aktardıkları sayesinde ula?ılabilmi?tir. Ula?ılan Fenike yazılı metinlerinin co?u ticari mahiyettedir.

Fenike ?ehir ve kolonileri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

MO 10. yuzyılla birlikte Fenikeliler o zamanki bilinen deniz sahillerinde yayılarak tum Akdeniz havzasında ?ehir devletleri ve koloniler kurmu?lardır. Bu ?ehir devletleri politik olarak ba?ımsız yapılardı; Eski Yunan demokrasisinden once ba?a secimle gelen merkezden yoneten bir kralları bulunmaktaydı. ^[10] MO 9. yuzyıla gelindi?inde zayıflamaya ba?layan merkez Fenike ?ehirlerin aksine Kartaca gucleniyor ve parlak bir doneme giriyordu. Kent icinde iki buyuk ve yapay liman in?a edilmi?ti. Bu limanlardan biri, Kartaca'nın 220 sava? gemisinden olu?an donanması icin, di?er ise deniz ticaret filosu icindi. ?ehir co?unlukla Etruks ve Yunanlarla ticaret yapıyordu. Kralice Dido tarafından kurulan ve doneminin super gucu olan kent, MO 146'da Roma ile yaptıkları ucuncu Pon sava?larını kaybederek yıkılmı? ve boylece Roma tum Akdeniz hakimiyetini ele gecirmi?tir.

Onemli Fenike ?ehirleri listesi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Buluntular [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Gelidonya Burnu Batı?ı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

MO 1200'lere Bronz Ca?ı'na tarihlenen bir gemi batı?ı olarak 1960 yılında Gelidonya Burnundan cıkarılmı?tır. Uluburun batı?ı cıkarılana kadar tarihin en eski gemi batı?ı olarak bilindi. Buluntular, onceleri du?unuldu?u gibi Akdeniz ticaretini Mikenlilerin de?il; on-Fenikelilerin yonetmesinin daha olası oldu?unu gosterdi. ^[12]

Uluburun Batı?ı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Batık, guney batı Turkiye kıyılarında Ka?'ın 6 deniz mili guneyinde 1982 yazında Bodrum yakınlarındaki bir koy olan Yalıkavak'tan yerel bir sunger dalgıc Mehmed Cakır tarafından ke?fedildi. 1984-1994 yılları arasında 3-4 ay suren toplam 22.413 dalı?tan, MO 14. yuzyıla tarihlenen Akdenizin en muhte?em Son Tunc Ca?ı batıklarından en eskisi gunyuzune cıkarıldı. ^[13] Geminin Lubnan sediri ve me?e kullanılarak Suriye-Filistin veya Kıbrıs 'ta in?a edildi?i tahmin edilmektedir. ^[14] Geminin kargosunu co?unlukla ham bakır kulceleri, cam ve altın, gumu? e?yalar, tahıl, yemi? ve zeytin olu?turmaktadır. Kazı ba?kanı Cemal Pulak ’ın devam eden ara?tırmaları, George Bass'ın Gelidonya batı?ı ile kurdu?u tezi kanıtlıyor ve 3 bin yıl once on-Fenikelilerin domine etti?i kompleks ve oldukca geli?mi? bir deniz ticareti a?ının varlı?ına i?aret ediyordu. Buluntular, Bodrum Sualtı Arkeoloji Muzesinde sergilenmektedir.

Amerika Kıtasının ke?fi iddiası [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Brezilya 'nın Rio de Janeiro kenti yakınındaki Pedra da Gavea da?ının zirvesinde Fenike alfabesiyle kazınmı? bir yazıt bulunmu?tur. ^[15] International Fortean Organization tarafından da?da bir Fenike mezarı oldu?u iddiası da buna eklenmi?tir. ^[16] Bu gerekcelerle MO 10. yy. da Fenikelilerin Amerika 'ya ayak bastıkları iddia edilmi? ve konu arkeolojik ilgi oda?ı olmu?tur.

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Dı? ba?lantılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Wikimedia Commons'ta Fenikeliler ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Bursalı, A. 2015. Gelmi? Gecmi? En Onemli 10 Gemi Batı?ı, arkeofili Arkeoloji Dergisi 1 ?ubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . (14 Ocak 2015)
• "Encyclopedia Phoeniciana" websitesi Genis kapsamli "Fenikeliler" hakkinda websitesi 5 Mart 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . (?ngilizce)
• "Lost Civilizatrions (Kayip Uygarliklar)" websitesinde Fenikeliler maddesi 23 Aralık 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . (?ngilizce)