Vikipedi, ozgur ansiklopedi
2019 yılında dunya ulkelerinin enflasyon oranları
Enflasyon
veya
parasal ?i?kinlik
, fiyatlar genel duzeyinin surekli ve hissedilir artı?ını ifade eden bir durumdur.
[1]
Di?er bir tanımı nominal milli gelirin, bu gelirle satın alınan mal miktarına (gercek milli gelire) nazaran artması yani ?i?mesi demektir. Enflasyon, iktisadi literaturde fiyatlar genel duzeyinin, belli bir zaman aralı?ında surekli du?u? gosterdigi sureci ifade eden
deflasyon
teriminin tersidir.
Enflasyonun tanımda iki durumdan bahsedilmektedir:
[2]
- Tek bir fiyat ya da fiyat grubu de?il, fiyatlar genel seviyesi gosterge alınmaktadır.
- Artı?ın bir kereye ya da birkac defaya mahsus olmadı?ı, surekli oldu?u vurgulanmaktadır.
Fiyatların genel seviyesi, ekonomide secilen belli bir mal ve hizmet kumesinin (sepetinin) parasal kar?ılı?ıdır. Fiyatlar, mal ve hizmetlerle dola?ımdaki
para
miktarı arasındaki dengeye gore olu?ur.
Para
miktarındaki artı? (emisyon), mal ve hizmet miktarındaki artı? (buyume) ile dengeli olursa fiyatların genel seviyesi de?i?mez. Ama bunlardan biri di?erinden fazla uretilirse az uretilen kıymetli hale gelir.
Avrupa'nın enflasyonla ilk kar?ıla?ması olan fiyat devrimi ilk olarak tefecilerin gunahkarlıklarına ba?landı. 1550'den itibaren de, Salamanca Universitesinin ara?tırmaları yoluyla ?spanyol altınının ve gumu?unun kıta icine akmasına ba?landı. "?spanya'yı yoksul yapan" diye yazıyor bir yorumcu "onun zenginli?idir". Ca?da? tarihcilerin goru?u fiyatların vah?ice dalgalanması ve hukumetlerin bununla ba? edebilmek icin madeni paralarındaki altın ve gumu? miktarını tekrar tekrar azaltma cabalarıyla bulansa da, on altıncı yuzyıldaki genel e?ilimin duzenli fiyat artı?ı oldu?u tumuyle ortadadır. Orne?in madeni para kayna?ı kısmen kısıtlı olan Fransa'daki tahıl fiyatları 1600'de 1500'e gore yedi kat fazlaydı.
Enflasyon, genellikle talep ?i?kinIi?i ve maliyet masraflarının kabarmasından ileri gelebilir. Maliyet enflasyonu ile talep enflasyonu, tavukla yumurta gibi, biri di?erinin sebebidir. Her ikisinin sebebi de ekonomide dengelerin bozulmasıdır. Bir di?er enflasyon turu de yerle?ik enflasyondur.
- Talep enflasyonu:
(En cok rastlanan) Talep enflasyonu, para bollu?undan dolayı daha fazla mal ve hizmet talep edilmesine ve fiyatların artmasına yol acan olaydır. Harcamalar ve ihracat toplamının uretim ve ithalat tutarını a?ması, talep enflasyonu meydana getirir. Bu ce?it enflasyon moneter (parasal) karakterli olabilir veya olmayabilir. Para ve kredi hacminin geni?lemesi harcamalarda artı?a ve fiyatlarda pahalılı?a sebep olmu?sa, talep enflasyonu moneter karekterIidir.
- Maliyet enflasyonu:
Maliyet enflasyonu, uretilen mal ve hizmetlerin maliyetinin surekli artmasıdır. Emek, sermaye ve tabii kaynaklar gibi uretim faktorleri, uretilen mal ve hizmetlerin gercek maliyetini olu?turur. Dolayısıyla bunların piyasa fiyatlarının artması, kacınılmaz olarak maliyetlerin artmasını gerektirir. Ba?lıca ?u sebeplerle ilgilidir:
- Dı? ticaretin kısıtlanmı? bir rejime ba?lı bulunması ve gumruk vergilerinin a?ırı derecede yuksek olması,
- Gider - istihlak - istihsal vergilerinin a?ırlı?ı,
- Mali tekeller ve eksik rekabet ko?ulları,
- Faiz haddinin yuksekli?i,
- Toplu sozle?melerle ucretlere yapılan zamlar,
- Devaluasyon.
- Yerle?ik Enflasyon:
Bu enflasyon turu genellikle bir ulkede tum bireyleri ve tum sektorleri etkiler. Yerle?ik enflasyon, bir ulkedeki emtia fiyatları yukseldi?inde ortaya cıkar ve urun fiyatları yukseldi?inde de calı?anlar ya?am standartlarını korumak icin daha yuksek ucretler talep eder. Bu durum genellikle artan harcama dongusune benzetilir ve sonsuza kadar devam eder.
[3]
Enflasyonlar, hız ve ?iddet derecelerine gore bir takım sınıflara ayrılabilir:
- A?ırı (hiper) enflasyon:
Daima moneter karakterli olan bir talep ?i?kinli?idir. Emisyonun hızla kabarması, tuketime kar?ı talebi artırır. Bu, a?ırı enflasyonun bir ozelli?idir.Aylık enflasyon haddinin bir yıl boyunca en az %50 arttı?ı ve boylece yıllık enflasyon haddinin yakla?ık 13000 oldu?u enflasyon turudur.Bir enflasyon dola?ımındaki parayı tahrip etmekte, yabancı paraların ya da yabancı parayla mevduat hesapların yerli paranın yerini almasına sebep olur (bu olguya para ikamesi denir).
- Kronik (muzmin) enflasyon:
Moneter karakterli olabilir veya olmayabilir. Bu tip enflasyonun ozelli?i, hızının du?uk fakat suresinin uzun olmasıdır.
- Belirsiz enflasyon veya surunen enflasyon:
Ozelli?i fiyat yukseli?lerinin yava? bir tempo izlemesidir. Bu ce?it enflasyonda, para kıymetinin bir yıldan di?erine kaydetti?i du?uklu?u cok defa faiz haddi telafi edebilir. Surunen enflasyon, %3- %8 gibi tek haneli enflasyon haddine denir.
- Dort nala enflasyon:
%25-%80 gibi iki haneli enflasyon haddine denir.
Enflasyon, iktisadi faaliyetin akı?ını etkiler. Para da?ılımı enflasyondan olumsuz etkilenir. Halkın bir kısmının geliri enflasyon hızından fazla ve bir kısmının geliri enflasyon hızından yava? artar. Zengini daha zengin, fakiri daha fakir yapan bir durum hasıl olur.
- Satın alma gucunde zayıflamalar, sosyal huzursuzluklara yol acar. Spekulasyon kazanclar alınteri kazanclarına ustun gelir. Enflasyondan genellikle dar ve sabit gelirliler (memurlar) cok zarar gorur. Cunku gelirlerinin yukselen fiyat duzeyine intibak etmesi zordur. Ve yine enflasyondan en cok zarar gorenler para halinde tasarruf yapmı? olanlarla alacaklı bulunanlardır. Para de?erini gucu de zayıflar.
- Buna kar?ılık enflasyon borclular icin avantajlıdır. Cunku paranın de?eri du?tu?u icin borclarını daha kolaylıkla odeyebilirler.
- Enflasyon devam etti?i surece herkes de?eri gunden gune du?mekte olan parayı elden cıkarıp mala veya gayrimenkule yatırır. Bu yuzden her ce?it mala kar?ı talep artar. Boylece paranın tedavul surati artarak para de?erinin du?mesine sebep olur.
- Enflasyon uretim ve kalite uzerinde zararlı etkiler yapar. ?? bulma kolaylı?ı ve kazancların rahatlı?ı, i?cileri ve satıcıları kayıtsız, aldırı? etmez davranı?lara surukler. Kolay kazanan ve pervasız harcayan bir zumrenin turemesi; her turlu malın surulmesi fırsatını do?urur.
- Enflasyon, dı? odemeler dengesini de sarsar. Sermayeler; para de?erinin emin ve para kirasının yuksek oldu?u bolgelere acık veya gizli yollardan goc eder. Enflasyon hızı di?er ulkelerden az ise ihracatın tıkandı?ı ve ithal mallarına ra?betin arttı?ı gorulur. Turizm gelirlerinin geli?me temposu yava?lar ve vatanda?ların dı? seyahatlerdeki harcamaları co?alır.
- Butun bu olaylarda para (veya kredi) coklu?undan hareketlenen enflasyon hızlandıkca hızlanır ve artık bunun yanında para miktarındaki artı?ın etkisi onemsiz kalır.
