Cirit , at uzerinde oynanan spor dallarından biridir. At uzerindeki sporcunun ciridini rakibe kar?ı isabetli bir ?ekilde atmasını, muharebe anında kendisine ve bine?ine olan hakimiyetini sa?layarak rakibine ustun gelmesini amac edinen, kuralları olan bir spordur. ^[1] Genellikle Kars , Bayburt , Ardahan , U?ak ve Erzurum 'da oynanır.

Tarihce [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Cirit , Turklerin Orta Asya 'dan Anadolu 'ya geldikleri donemden beri oynadıkları sava? oyunu olarak bilinmektedir. Daha sonraki donemlerde Anadolu'da oynanan ve atlı spor olarak da anılan cirit , ba?langıctan beri nesilden nesile intikal ederek gunumuzde de varlı?ını devam ettirmektedir. Alp Arslan doneminde Anadolu'da oynanan bu spor dalı, ozellikle Do?u ve ?c Anadolu'nun farklı yorelerinde daha yaygındır. Anadolu'da 11-16. yuzyıllarda bir sava? oyunu olarak oynanan cirit , sonraki donemlerde ozellikle 19. yuzyılda Osmanlı Devleti ulkesi ve sarayında en buyuk gosteri sporuydu. ^[2] Musabakalarda ya?anan hayati tehlike nedeniyle II. Mahmut doneminde bu oyunun oynanması yasaklanmı?, daha sonra tekrar bir gosteri oyunu olarak Anadolu'da oynanmaya ba?lanmı?tır. Gunumuzde Turkiye 'de cirit sporuna Do?u Anadolu bolgesinde ya?ayan insanlarca yo?un ilgi gosterildi?i gozlenmektedir. Bu bolgede yer alan Erzurum ilinde ilk Atlı Spor ?htisas Kulubu 1957 yılında kurulmu?tur. ^[3] Bu ile ba?lı ilce, belde ve koylerdeki atlı spor kulubu sayısı toplam 11'dir. ^[2] U?ak ili bu alanda Turkiye'nin en cok atlı spor kulubune sahip ilidir, ilde 30 kulup faaliyet gosterir. Geleneksel cirit oyunun yanında tarihte "lobut atma" adıyla bilinen ve ciritten daha kısa olan lobutlarla oynanan "Mısır Odunu" oyunu da U?ak ilinde surdurulmektedir. ^[4]

Oyunun ozellikleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Sava?ta du?manı takım halinde alt etmeye, yenmeye yonelik davranı?lar ve sonucta guclu olanın galibiyeti cirit musabakalarının ana konusudur. Hicbir spor musabakasında bulunmayan sadece cirit te olan ‘ rakibi affetme, ba?ı?lama ’ davranı?ı, cirit sporuna farklı bir anlam yuklemektedir. Rakibini ba?ı?layan sporcuya ve takımına puan kazandırmaktadır. Zayıf du?ene el kaldırmamanın, gucsuze vurmak yerine onu ba?ı?lamanın gereklili?ini ifade eden bu davranı?, adeta spor ve erdemin bir arada sergileni?idir. Hasmının onunu kesip, ona ciritle vurma fırsatı varken vurmayan, rakibini affeden sporcuların bu anlamlı davranı?ları onların asaletini ortaya koymaktadır. Ozellikle Erzurum , Bayburt , Erzincan , Sivas , Tokat , U?ak ve So?ut yorelerinde Cirit musabakaları yapılırken insanların bu spora kar?ı ilgisi yo?undur. Anadolu 'da gunden gune sayısı artan Cirit (atlı spor) kulupleri hem kendi aralarında yoresel olarak ve hem de zaman zaman Turkiye Geleneksel Spor Dalları Federasyonu i?birli?i ile yılın her mevsiminde yarı?malar duzenlemektedirler. Federasyon olarak Turkiye'de oynanan cirit oyunları Turkler 'in ciride verdikleri onemin gostergesidir. ^[2]

Kullanılan ifadeler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Her spor dalında oldu?u gibi ciritte de kullanılan ozel ifadeler vardır. Bunlar hem oyunla alakalı ve hem de nesnel ifadelerdir.

• Oyunla ilgili olanlar : Cirit oynanan saha icin Alan , ahaliyi oyundan haberdar etmek icin davul ve zurna ile oyun oncesi ve oyun oynanırken de oyuna renk katması maksadıyla ozel ritimlerde calınan muzi?e Cirit Havası , oyundan once atları oyuna motive etmek maksadıyla oyunun oynandı?ı yoreye has olarak yine davul-zurna ile calınan muzi?e At Oynatma Havası , be? ki?iden olu?an takıma Boluk , yedi ki?iden olu?an takıma da Alay denir.
• Atlarla ilgili olanlar : Atın iki ayakla ko?uyormu? gibi aynı tarafta bulunan ayaklarını e? zamanlı atarak yaptı?ı, duzenli yuruyu? ?ekline Rahvan , binicisini sarsmadan ko?an ata Rahvan At , atın arka kalcalarına yuklenerek yaptı?ı yava? yuruyu?une Aheste , atın capraz olarak ayak atmak suretiyle hızlı ve sert yuruyu?une Tırısa Kalkmak , atın suratli ko?ma ?ekline Dortnal , atın dortnal ko?masının en hızlı olanına Hucum Dortnal , iki atın aynı hizada olu?una At Ba?ı , atların ba? kısmına takılan ba?lı?a Dizgin , atın bel kısmına ustten kece veya post uzerine konan kolon kayı?ları ile ba?lanan ve kesici olmayan uzengilerden olu?an techizata da Eyer denir.
• Sporcularla ilgili olanlar : Atlı askere suvari anlamında Osmanlı , cirit oyununda iyi at binenler ve at surmekte becerisi olan oyunculara Sipahi , at uzerinde hakimiyet sa?lamak ve huner gostermek eylemine At Oynatmak , kendi iclerinde hiyerar?ik bir duzende atlı olarak cirit oyununa katılan takım gucune Se?men , at uzerinde beceri ve huner gosteren oyuncuya, biniciye At Cambazı , cirit oyununda at uzerinde sıra halinde duranlara Menzil , bir kolunda i?aret bulunan takım kaptanına Takım Kolba?ısı , attı?ı ciridi rakibinin atına isabet ettiren oyuncuya Acemi , oyun esnasında isabet alıp olen ki?ilere ?ehit denir.

Oyun ve kuralları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Hakemler uzengileri kontrol ederek macı ba?latırlar. ^[1] Kolba?ı, takımındaki butun sporcuların olumlu olumsuz tum hareketlerinden sorumludur. Takımına oyun taktiklerini o verir. Kolba?ı vakitli-vakitsiz cıkı? yapan veya aynı anda cift cıkan oyunculara engel olur, saftaki oyuncuların ileri veya geriye do?ru 5 m mesafede, alay dura?ında durmalarını sa?lar. Takımlar boluk duzeninde ise iki?er, alay duzeninde iseler ucer yedek oyuncuları bulunur. Yedek oyuncular saha hakeminin arkasında ve kendi sahasında acıkta beklerler. Oyuncu de?i?iklikleri oyunun duraklama anında saha hakemi tarafından ba? hakem bilgilendirilerek yapılır. Bir oyunda en fazla 3 oyuncu de?i?ikli?i yapılabilir. Oyundan cıkan oyuncu bir daha oyuna alınmaz. Her oyuncunun arkasında ve atlarının uzerine konulan kuma?ın her iki tarafında yazılı numaralar bulunur. (sporcu ile atının numarası aynıdır..) Takımların formaları aynı renkte ise: takım numaraları; A takımında 1'den 10'a kadar, B takımında ise 11'den 20'ye kadardır. Oyuna ba?lama ve ilk cıkı? hakkı kur’a sonunda sahayı kaybeden takıma verilir. Alay cıkı?ları alay dura?ından yapılır. Erken cıkı? ihlali, yasak saha olarak; cift cıkı? ihlali ise atı? sahası dı?ından atı? olarak de?erlendirilir. Her iki hatalı duruma du?en oyuncular alay dura?ına geldikten sonra ba?ka bir oyuncu ancak o zaman hamle yapabilir. Bir ciritci oyun sahasında rakip sporculardan birine yarım veya tam cark yapmak suretiyle ciridini atar. ?ki defadan fazla tam cark yapılamaz. Cirit genelde gosteri mahiyetinde oynanır. Cirit oyununda, sporcu rakibinin kendisine ataca?ı ciritten sakınmak icin ce?itli hareketler yapar, atın sa?ına soluna, karnının altına veya boynuna yatar. Kimi sporcular rakiplerini kacı? cizgisine ula?ana kadar kovalar ve ardından cirit atarlar. ?sabet ettirebildikleri icin puan kazanırlar. Oyun esnasında ba? ve yuz kısmına cirit isabet eden oyuncuların yaralanmaları muhtemeldir. Bu tur isabetler nedeniyle olum hadiseleri muhtemeldir. Bu durumda olen sporcu, sporun gelene?ine gore, er meydanında olmu? sayılır. Olen sporcu yakınlarının ?ikayetci ve davacı olmadı?ı sporun kendi gelene?indendir. Hatta bunu yi?itlik sayıp ovunurler. Cirit, puan uzerinden oynandı?ında; oyun oncesi takımlarca birlikte saptanan kurallar cercevesinde, puanı en fazla olan takım cirit oyunun galibi sayılır. Her iki takım ve o esnada orada bulunanlarca; cirit oyununun kurallarını iyi bildi?ine inanılan ki?ilerin hakemli?i ile cirit oynanır. Bu ki?inin (hakemin) verdi?i kararlara ve puanlamaya hic kimse itirazda bulunmaz. ^[2]

Puanlama [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Puanlamada , oyunda sergilenen hareketler dikkate alınır ve puan kazandıran veya kaybettiren ozellikleri ile sayılı olarak de?erlendirilir. Oyun puanlaması kriterleri takımlarca musabakadan once kararla?tırılır ve bu de?erlere gore musabaka sonuclandırılır. Puan farkları takımların oyun puanını belirler. Toplam puanı yuksek olan takım yengin sayılır. ^[1]

Hareketler ve sayılık de?erleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Puan kazandıran hareketler : Alay dura?ında rakibe cirit isabet ettirme ve oyun alanında celme yapma (kamcı ve sopa ile) kar?ı takıma isabet sayılır bu hareketlerinin her biri 4 puan olarak de?erlendirilir. Rakibe alan icinde cirit isabet ettirme, rakibe cirit atmaktan vazgecme (ba?ı?lama), rakibinin hamlesini bozma, atılan ciridi oyun alanında havada tutma (alay dura?ı yasaklanan bolgede haric), tehlikeli durumda puandan vazgecme hareketlerinin her biri ise 3 puan olarak de?erlendirilir.
• Puan kaybettiren hareketler : Yasak saha ihlali, atı ile kar?ı alaya bolgesine girme, yan cizgiyi ihlal etme, atı? sahası dı?ına cıkıp atı? yapma, cirit atma (hamle) hakkını kullanmama, sahasından erken veya cift cıkı? yapma, attan inme (izinsiz), yasak sahada 3 veya daha fazla oyuncu bulunması, hamle hakkı do?an sporcunun yan cizgiden oyuna girmesi ve ciridini atı? alanında sporcunun kasten yere atması ve sporcunun ciridini elinden du?urmesinin fena puan de?eri 1, sporcunun ciridi rakibinin atına kasten vurması, yakın mesafede rakibine cirit atması, atını rakip atlıya kasten carptırması, attan du?mesi, kar?ı alaya kasten dalması, rakibi yakalayıp ba?ı?laması beklenen ve gereken pozisyonda onu ba?ı?lamaması, (ikinci kez) attan du?mesinin fena puan de?eri 3'tur. ^[1]

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1. "Kultur/Cirit" . 31 Mayıs 2015 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 5 Haziran 2012 .  
2. "Kultur/Cirit" . 14 Mart 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 5 Haziran 2012 .  
3. "ATA SPORUMUZ C?R?T" . 28 A?ustos 2012 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 8 Haziran 2012 .