한국   대만   중국   일본 
Bizans sanatı - Vikipedi ?ceri?e atla

Bizans sanatı

Vikipedi, ozgur ansiklopedi
Bizans donemi kilisesi  Ayasofya  ( ?stanbul )
Makale serilerinden
Bizans kulturu
Kayser  I. Justinianus , Ravenna 'da bulunan San Vitale Kilisesi mozai?i.
Pantokrator ?sa mozai?i Kariye , ?stanbul
Kayser Justinianus  ya da  I. Anastasius , fildi?i kesimi Barberini-Diptychon,  (Paris, Louvre )
Meryem'in olumu fresko detayı  (Dormition)  (yakla?ık 1265) Sopo?ani (Sırbistan)
?sa'nın mezarındaki melek freskosu detayı (yakla?ık 1235) Mile?eva (Sırbistan)

Bizans sanatı  genel olarak 4. yuzyıl ile 15. yuzyıl arasında varlı?ını surduren Bizans ?mparatorlu?u  doneminde yapılan sanata verilen addır. Bunun dı?ında Bizans sanatından etkilenen Yakın Do?u , Kafkasya , Balkan ,  Hazar denizi  ve  Rusya gibi kom?u bolgelerde de etkisini gostermi?tir. [1] ?stanbul'un Fethi 'nden sonra da devam eden Bizans sanatı etkisi Karolenj ve Otto donemi sanatı ve mimarisini de etkilemi?tir. [2]  Bizans sanatı daha cok dini sanat olarak da ele alınabilir. Mozaik , kitap sanatları, ikonalar, freskler vb. ba?lıca inceleme alanı arasındadır.

Bizans sanatı, dunyanın bircok ulkesinde universite duzeyinde ara?tırma konusudur. Turkiye'de Bizans sanatı ve tarihinin e?itimi hem sanat tarihi hem de arkeoloji bolumlerinde verilmektedir.

Giri? [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kayser Justinianus 'un tasvir edildi?i kaybolan Augustaion anıtı ( Justinjen Sutunu ), Nymphirios'un cizimi, Konstantinopolis 'te bulunuyordu. Budape?te Universite Kutuphanesi (Ms. 35, fol. 144 v.)

Antik donem sanatından do?an ve daha sonraları Hristiyan gelene?inde geli?en Bizans sanatı ve kulturu, gunumuze de?in onemini ozellikle Ortodokslar nezdinde korumayı surdurmektedir. Bizans sanatı Orta Ca?'dan bu yana batı Avrupa'da geli?mekte olan  romanesk  ve  gotik sanata bir kutup olu?turmakla kalmamı?, bu iki kultur arasında hem ideolojik hem de psikolojik bir sınırın ifadesi olmu?tur. Bu nedendendir ki bu alan co?u zaman batı sanatının gerisinde ele alınmı?tır.  [3]  Ozellikle batı sanatı cercevesinden Bizans sanatına yonelik negatif bakı? acıları  Giorgio Vasari  ile ba?lamı?tır. [4]

Giorgio Vasari 'nin orijinallik ve geli?im acısından yaptı?ı de?erlendirmeler sertlik, devamlılık ve ?ematizm gibi ana ba?lıklar uzerinde yo?unla?mı?tır. Buna kar?ın batı sanatında daha ozgur bicimler kullanılmaktadır. Vasari'nin du?uncesine gore bu durum batı sanatının ustunlu?unu kanıtlamak icin yeterlidir. [5]  Ancak Vasari, inanı? ile birlikte ilahile?tirilen Bizans sanatı eserleri olan ikonalar, Freskler  ve Mozaikler uzerine pek bir yorum getirememi?tir. Edward Gibbon  tarafından kaleme alınan bir di?er dikkat cekici eserde ise Bizans sanatı a?a?ılanmakla kalmamı?, tum bu donem Roma imparatorlu?u 'nun "bin yıllık curume" sureci ve antik donem sanatının coku?u olarak ifade etmi?tir. [6] [7]  Bizans sanatının pozitif olarak de?erlendirilmesi ilk olarak 20. yuzyılın ba?larında modern ve soyut sanat anlayı?ının hayatımıza girmesi ile birlikte olmu?tur. Bu donemde bircok batılı sanatcı Bizans sanatında kullanılan figurlerden etkilenmi? ve model olarak kullanmı?tır. Bu durum Bizans sanatı ve kulturunun onemi ve dunya sanatındaki yerinin kavranmasına yardımcı oldu. [8] [9] [10]  

Bizans sanatından etkilenerek eser veren modern sanatcılar arasında Andy Warhol sayılabilir. [11] Marilyn Monroe Portresi, [12]  ?ema ve tip olarak Bizans ikonografisine uymaktadır. [13] [14] [15]

Bizans Sanatının geli?imi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Erken donem Bizans sanatı ve Justinianus Donemi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Erken Hristiyan sanatı

Erken donem Bizansı hem gec antik donem hem de Orta Ca?'ın ba?larında Akdeniz bolgesine hakim bir kulturdu.

Bizans doneminden kalma haclar ve arkeolojik kalıntılar

Bu donemde Bizans sanatını antik donem sanatından ayırmak oldukca zordur. Kayser Justinyen  doneminde ya?anan altın ca?, onun imparatorlu?a ozgu anıtsallı?ı ve mimarisi gec antik donemi sanatından etkilenmi?tir. Bazı ara?tırmacılara gore ?sa'nın elci?i sayılan kaysere duyulan saygı Roma ?mparatorluk kultunun bir devamı olarak gorulmelidir. Bu durum Konstantin'in Konstantin Sutunu zamanından beri antik donem paraları, fildi?i oymaları ve mozaikler de oldu?u gibi anıtsal heykellerde de kendisini kanıtlar niteliktedir. Orne?in Justinyen   Augustaion 'da uzerinde kendisinin at ustunde suretinin yer aldı?ı, bugun kaybolan zafer sutununu diktirmi?tir. ( Justinyen Sutunu ) Ana kilise olarak in?a edilen  Aya Sofya  da erken donem Bizans sanatının antik (mermer sutunlar antik kiliselerden getirilmi?ti), Hristiyan, oryantal ve yeni bir karı?ımı gibidir. San Vitale Kilisesi dı?ında illerde bulunan kiliseler co?unlukla bazilikal ?emayı takip etmi?lerdir.

?konoklazm [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana madde: Bizans ikonoklazmı

Bizans devleti tabiri caizse ilk olarak Justinyen'den sonra Orta Ca?a girebilmi? ve gec antik koklerinden uzakla?mı?tır. ?slam'ın yayılı?ı ve Bizans devletinin geni?lemesini kucuk asya, balkanlar ve guney ?talya ile sınırlayan 7. ve 9. yuzyıllar arası geci? donemi ?iddetli teolojik tartı?malara sahne olmu?tur. 

Makedon ve Komnenoslar Donemi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Makedon hanedanları  ile guclenen Bizans, Akdeniz bolgesinde tekrar gucleri eline almaya ba?lamı?tır. Bu donemde ya?anan canlanma Makedon Ronesansı olarak da adlandırılır. Bu donem sanatında gorulen yeni stiller Orta donem Bizans sanatını  (843-1204) da etkileyecektir.

Konstantinopolis 'in 1204 yılında Latinler tarafından ele gecirilmesi ile birlikte Bizans sanatı Yunan hanedanının yerle?ti?i Selanik ve Trabzon gibi ?ehirlerde kendini gostermeye ba?lamı?tır denebilir.

Paleologos donemi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Latinlerin Konstantinopolis 'te surdurdukleri hukumdarlık sonrası ?ehir bir hayli zarar gormu? ve eski ihti?amını kazanamamı?tır. ?ehir, eski donemde elinde bulundurdu?u kultur merkezi olma ozelli?ini yitirmi?tir. Bu nedendendir ki co?u sanatcı, farklı Ortodoks Slav ve balkan ulkelerine goc etmi?tir, bu durum bu ulkelerde Bizans sanatının geli?mesi ve yayılmasına yol acmı?tır. Ozellikle erken Ronesans olarak nitelenebilecek Mile?eva ve  Sopo?ani  manastırı freskleri, antik stilin uzerinde, do?al gercekcilik ve figurlerin plastik tasvirleri acısından, Avrupa'da Paleologos Ronesansı olarak da bilinen doneme dair guzel orneklerdendir. ?lk olarak ba?kentin Paleologos Hanedanı tarafından geri alınmasıyla Konstantinopolis  ?ehri yenilenmeye ve gec donem Bizans sanatı nın merkezi olmaya ba?lamı?tır (1261?1453). Ancak gec doneme ait co?u eser de ?stanbul'un fethi 'nden sonra kaybolmu? ya da zarar gormu?tur. 

?stanbul'un fethi 'nden sonra Yunanistan'ın do?u kilisesi sanatı post bizans donemi sanatı olarak adlandırılmı?tır. Bizans sanatı ile akraba olan di?er Ortodoks ulkelere ait Hristiyan sanatı, bugunku sınırlar eskileriyle aynı olmamasına ra?men, genellikle bugunku ulkelerin isimleriyle (eski rus sanatı, eski bulgar sanatı gibi) ele alınır.

Resim [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

De?ani Manastırı  ikonları  Stefan Du?an , 1350.

Bizans sanatında resim daha cok  Fresko  olarak kar?ımıza cıkmakta ve onemli bir rol oynamaktadır. Bununla birlikte ikonlar Bizans sanatının sembolunu te?kil etmektedirler. Resimli tasvirler teolojik metinlere dolayısıyla Hristiyanlık inancına ba?lanmı?tır. Bu anlamda dini resimlere gosterilen saygı neredeyse en az dinin kendisi kadar eski tarihlere uzanmaktadır. Resimlere yonelik ilk ifadelere Hristiyanlık dininin devlet dini  haline geldi?i 4. yuzyılda rastlanmaktadır. Burada ilk olarak bir tasvir ihtiyacı do?du?undan soz edilebilir. 6. yuzyılda Resimlere duyulan saygı kilise tarafından da onaylanıyordu. (Ancak burada normal ibadet ile resimlere yapılan ibadeti ayırmak gerekir.) 

Dini alanda ilk olarak kabul edilen en ideal ikonografik ?ekil, Veronikanın mendili (?sa'nın son olarak terini sildi?i mendil) uzerinde bulunan "Vera ikonu" olarak da adlandırılan, Arketip  hakikat sembolu olarak da kabul edilen ?sa'nın sureti idi. Vera ?konu  (Latince vera ? "gercek" ve Yunanca εικ?να ? "Resim", yani "gercek resim") bir rivayete gore insan tarafından de?il, tanrı tarafından gonderilmi?tir. Bu Arketip , bir portre 'nin ideal formları olarak du?unulmu?, dolayısıyla sanatsal dunyayı da etkilemi?tir. ?konların kult tarihi bu ce?it mucizevi resimler, do?austu olaylar ile ba?lamaktadır. Erken Hristiyanlık doneminde de resimlerin bir mucize ile taclandırılması ve bu sayede kendilerini acıklamaları makbuldu. Aynı zamanda insan tarafından yapılmayan resme dair sanatsal bir ayrım da kendini gosteriyordu.

?konlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bizans ikonu (Konstantinopolis, 14. yuzyıl ba?ları) Ohri , ?kon muzesi.
Ana madde: ?kon (din)

?kon diyerek fresk, mozaik yahut tuval vb. panel uzerine i?lenmi? di?er sanat urunlerini (alm: Bildtafel, eng:panel painting) bir kenara ayırmak do?ru de?ildir, hem fresk hem mozaik hem de tuval uzerine yapılmı? resimler ikon ozelli?i ta?ıyabilir. [16]

Panel resimleri olarak i?lenen ?konların yayılmasına yonelik kayıtlar hem erken hem de orta Bizans doneminde oldukca azdır. Bir yanda bu ikonların co?u ?konoklazm  sureci boyunca zarara u?ratılmı?, di?er bir yandan bu donemden gunumuze kalan organik materyaller (tahta gibi) zaman ko?ulları sebebiyle korunamamı?tır. Stil olarak daha cok gec ve post bizans donemi ozelliklerini yansıtsalar da, bu donemden ele gecirilen bazı ikonalar mevcuttur. (Orne?in;  Katerina Manastırı 'ndan ele gecen Petrus ?konası)

?konlar ilk olarak 8. yuzyılda kiliselerin Naos bolumunde Bema ve Altar arasında bulunan ozel ibadet resimleri olarak tanımlanmı?tır. Altar onundeki sutunlar arasında yer alan tahta ikonalar ise, ilk olarak gec bizans doneminde kullanılmaya ba?lanmı?tır. Kiliselerde geli?en ikonostasis ile birlikte ozellikle 12. ve 15 yuzyıllar arasında ibadet icin kullanılan ikonlara ihtiyac artmı? ve durum yine aynı tarihlerde ikon uretiminin artı?ına sebep olmu?tur. [17]

Eski?ehir 'de bulunmu?, Bizans doneminden kalma ?sa figuru. Eski?ehir Arkeoloji Muzesi 'nde sergilenmektedir.

Buyuk boy imal edilen ikonlar yanında, kucuk boy imal edilen ikonlar da mevcuttur. Bu kucuk ikonlar daha cok altın, gumu?, mucevher, fildi?i gibi de?erli materyallerden uretilmi?lerdir. Buyuk panel ve tuval resimlerinin olu?turdu?u ikonlar erken donemlerde cok nadir kar?ımıza cıkmaktadır. Buna kar?ın 12. yuzyılda sayıları hızla artmı?tır. 12. yuzyıl ba?ları ile yayılmaya ba?layan buyuk boy tahta ikonlar, 14. ve 15. yuzyıla gelindi?inde neredeyse 1 metreye ula?mı?tır.  [18]

Mimari [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bizans mimarisi kendi icinde erken donem, orta donem ve gec donem Bizans mimarisi olarak uce ayrılır. Bkz. Bizans Mimarisi

Bizans sanatının Slav halklarınca devralını?ı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bizans ?mparatorlu?u yıkıldıktan sonra bile Bizans sanatı Ortodoks kulturunde ya?amaya devam etmi?tir. Balkanlarda yerle?en ve Hristiyan inancını kabul eden Slav halkları Bizans sanatının tamamen takipcisi olmu?lar, kiliselerdeki soylu tasvirlerini bile Bizans kayseri kıyafetleri ile tasvir etmi?lerdir. Guney Slavları ve kuzey Slavları (Ruslar) arasında bugun bile Bizans sanatı hala varlı?ını surdurmektedir.

Balkanlarda Bizans'tan devralınan ve 12. yuzyıldan itibaren artık Slavlarca da geli?tirilen Bizans sanatı ozellikle mimaride kendini acık bir bicimde gostermi?tir. Bunu ozellikle gunumuz Makedonya co?rafyasına yayılan Orta Ca? Sırbistan mimarisi ile gozlemlemek mumkundur. Bizans gelene?ini takip eden, ote yandan gunbegun kendine ozgun yeniliklerini de ortaya koyan Orta Ca? Sırbistan mimarisi bu anlamda yine Bizans sanatının inceleme alanı icine girer. Temel olarak Orta Ca? Sırbistan mimarisi kendi icinde 3 temel ba?lık altında Ra?ka (1170?1282) Vardar (1282?1371) ve Morava (1371?1459) olarak ele alınır.

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  1. ^ Helen C. Evans (Hrsg.): Byzantium: Faith and Power (1261?1557) . S. 4?63. Metropolitan Museum of Art, New York 2004. ISBN 0-300-10278-X
  2. ^ Maryan W. Ainsworth: A la facon grece : The Encounter of Northern Renaissance Artists with Byzantine Icons.
  3. ^ Jovan ?irilov, Vizanija NIN, 2.
  4. ^ Gabriele Bickendorf, Maniera Greca Wahrnehmung und Verdrangung der Byzantinischen Kunst in der italienischen Kunstliteratur seit Vasari.
  5. ^ G. Charles Rump, Eine Uberdosis Himmel-Vom Ikonenmaler zum Manieristen: Der spanische Kunstler El Greco im Museum Thyssen-Bornemisza.
  6. ^ Edward Gibbon, Roma ?mparatorlu?u'nun Gerileyi? ve Coku? Tarihi
  7. ^ Helen C. Evans, Kustorin des Departments Mittelalterlicher Kunst im Metropolitan Museum of Art, New York im Interview mit NIN, 5.
  8. ^ Claudia Beelitz: Eduard Steinberg.
  9. ^ Holger Alexander Klein: Byzanz, der Westen und das ?wahre“ Kreuz 24 Eylul 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .
  10. ^ Kolloquium an der Philosophischen Fakultat der Universitat zu Koln, 2008 Kolloquium Byzanz und der Westen. 28 Temmuz 2012 tarihinde WebCite sitesinde ar?ivlendi
  11. ^ SWR2 Highlights, Radiobericht zur Warhol Ausstellung im Byzantinischen Museum Athen [ //de.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Defekte_Weblinks&dwl= http://www.ardmediathek.de/ard/servlet/content/3256334;jsessionid=32EA9ED624E5D844C98DC6577D1BD3BB 16 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . Seite nicht mehr abrufbar], Suche im Webarchiv: @1 [ olu/kırık ba?lantı ] @2 16 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . Vorlage:Toter Link/www.ardmediathek.de [ https://wayback.archive.org/web/*/http://www.ardmediathek.de/ard/servlet/content/3256334;jsessionid=32EA9ED624E5D844C98DC6577D1BD3BB Andy Warhol neu entdecken.
  12. ^ Andy Warhol. 14 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .
  13. ^ Bill Broadway Washington Post Staff Writer, Saturday, September 19, 1998; Page C07 A Look at Andy Warhol's Spiritual Side 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .
  14. ^ A New Start: FT: Andy Warhol’s paintings at Grand Palais 17 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . . xinkaishi.typepad.com. 27.  
  15. ^ Daniel Schreiber : Eine Ausstellung in Athen verknupft Religion mit Pop-Art [ olu/kırık ba?lantı ] . monopol-magazin.de. 27.  
  16. ^ Annemarie Weyl Carr: Images: Expressions of Faith and Power .
  17. ^ Annemarie Weyl Carr: S.144
  18. ^ Annemarie Weyl Carr: S. 143

Konuyla ilgili yayınlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  • Sevcan Yıldız, Bizans Tarihi, Kulturu, Sanatı ve Anadolu'daki ?zleri, Detay yayıncılık, 2009.
  • Engin Akyurek, Bizansta Sanat ve Rituel, Kabalcı Yayınevi, 1996.
  • Cyril Mango, Bizans Mimarisi, 2006
  • Runchman, Hon. S. (1944). "Bizans sanatı" (PDF) . Arkitekt . 1944 (147-148). ss. 77-79, 82. 1 A?ustos 2014 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi (PDF) . Eri?im tarihi: 28 Aralık 2019 .  
" https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bizans_sanatı&oldid=32736999 " sayfasından alınmı?tır