Arap alfabesi
Arap harfleri
, 7. yuzyılın ucuncu ceyre?inden itibaren
Emevi
ve
Abbasi
imparatorlukları aracılı?ıyla Orta Do?u merkezli geni? bir alana yayılma olana?ı bulmu?
?slam
dininin benimsendi?i co?rafyalarda kabul goren, kokeni
Arap alfabesine
dayalı,
unsuz alfabesi
turunde bir
yazı sistemidir
. Dunyada
Latin alfabesinden
sonra yazı dili olarak en cok kullanılan yazı sistemidir.
?lk metinlerinde harflerin noktasının olmadı?ı ve toplamda 15 karakterden olu?an bir alfabenin oldu?u, Dunya uzerinde Muzelerde Sergilenen El yazmalı Kuran'ların iceri?inden ve kaya yazıtlarından anla?ılmaktadır. ?bnu Kesir tefsiri zeylinde Mushaf’ın ilk noktalama i?inin Haccac(v. 96/714)’ın emriyle Yahya b. Ya’mer ve Hasanu’l-Basri (v. 110/728) tarafından yapıldıkları kaydedilmektedir. Mushaftaki bu noktalama zamanla yeni olu?turulan alfabeye de yansıtılmı?tır. Sa?dan sola yazılan Arap alfabesinde bulunan 28 unsuzun 22 tanesi Nebati alfabesinden gecerken ?ekil de?i?ikli?ine u?rayan sesler olup geri kalan altı ses
Arapcaya
ozgudur.
Eski Dunya’nın uc buyuk kıtasında, farklı ailelere ba?lı bircok dile uygulanmı? olan Arap alfabesine, harf eklemeleri yapılmı? ve boylece alfabenin ıslahı yoluna girilmi?tir.
Farslar
, bu ıslahı /c/, /g/ ve /j/ sesleri icin ayırıcı i?aretler icat ederek gercekle?tirmi?tir. Turkler, bu i?aretleri Farslardan aynen devralmı?lardır. Turkcedeki /g/ sesi icin kullanılan kef, aynı zamanda damaksıl n sesi icin kullanılmı?; bu suretle Turkcede Arap alfabesinin ilk reformu yapılmı?tır. Arap alfabesi, 11. yuzyılda temel harf sistemiyle Turkler tarafından kullanılmaya ba?lanmı? ve bu a?amada henuz Fars-Arap alfabesindeki harflerin Turk-Arap alfabesinde yer almadı?ı anla?ılmı?tır.
[1]
Arap alfabesi kullanan ulkeler:
Resmi alfabe olarak kullananlar
Yarı resmi alfabe olarak kullananlar
Bu tabir genel olarak Latin alfabesi dı?ındaki ses sistemlerinin Latin alfabesine cevrilmesini ifade eder. Arapcanın Latin alfabesine cevirisi yapılırken bu uygulamaların hicbirisinde (fonetik alfabeler haric) ortak bir uygulama geli?tirilememi?tir. Cunku her ulke kendi harflerini esas alan bir ceviri sistemi benimsemi?tir. Fakat yine de ana hatlarıyla genel kabul gormu? bazı sesler ve simgeler tercih edilmeye ba?lanmı?tır.
Uniform Turk alfabesi
esas alınarak yapılan bir i?aret sistemi buyuk oranda geli?tirilmi? durumdadır. Fakat yine de ce?itli ulkelerin sesleri simgelerken kullandıkları harflerin de?i?ik olması nedeniyle farklılıklar ortaya cıkmaktadır.
Ba?ka bir versiyon ise ?u ?ekildedir:
- ?
=
?
ve
?
=
?
harfleri Peltek seslerdir; dil ucu ile di?lerin arasından cıkar.
- Alfabede Arapcada yer almayan ancak Farscada bulunan uc noktalı harflere de yer verilmi?tir.
- Arapcada uc tane sesli harf vardır:
A
,
?
ve
U
.
- A
Harfi
: Farklı dillerde veya ?ive ve lehcelerde, "'
A
veya
E
'" olarak seslendirilebilmektedir (Tersine bir gosterim de do?rudur;
A
:
A
+
E
).
- U
Harfi
: Farklı dillerde veya ?ive ve lehcelerde, "'
U
veya
U
'" olarak seslendirilebilmektedir.
- ?
Harfi
: Farklı dillerde veya ?ive ve lehcelerde, "'
I
veya
?
'" olarak seslendirilebilmektedir.
- Klasik Arapcada gercekte '"
I
"' ve '"
U
"' sesleri yoktur. Bunlar farklı ulkelerdeki soyleyi?lerde sesli harflere biti?ik durumdaki sessiz harflerin kalın ve ince olmasına ba?lı olarak ortaya cıkar. Orne?in;
??-????
sozcu?unun Arapcadaki do?ru telaffuzu
Halik
?eklindedir. Ancak Turkcede
Halık
olarak yazılıp okundu?una sıklıkla rastlanır. Yine de bu aksana dayalı ses de?i?imi Arapca acısından bir aykırılık te?kil etmez. Yani aslında Arapcada boyle bir ayrım bulunmadı?ı halde, kimi ulkelerdeki okuyu?larda -kesin bir kural olamamakla birlikte- ?u durumlarla kar?ıla?ılabilir:
- Kalın sessiz harflere biti?ik sesli harfler kalın seslere kayar
(A, I, U)
. Bu durum daha cok anadili Arapca olmayan ulkelerde gecerlidir.
- ?nce sessiz harflere biti?ik sesli harfler ince seslere kayar
(E, ?, U)
. Bu durum daha cok anadili Arapca olmayan ulkelerde gecerlidir.
- Arapcada
A
ve
E
icin farklı harfler yoktur. Aslında bu sesler arasında fark da bulunmaz. Bu nedenle her iki ses
A
(
Æ
) harfi ile kar?ılanır. Kalın sessiz harflere biti?ik sesli harfler
A
'
ya kayarken, ince sessiz harflere biti?ik sesli harfler
E
'
ye do?ru kayar. Ancak bu da kesin bir kural de?ildir. Orne?in:
Sala
sozcu?u Arapcanın bazı ?ive ve lehcelerinde
Sala
olarak telaffuz edilirken Turkcede
Sela
olarak soylenir. Aslında her iki kelime de birbirinin aynıdır. Ancak bazı dillerde harfin ses de?erini de de?i?tiren bir gostergedir. Turkcede ise yalnızca e?sesli kelimelerin farklılı?ını gostermeye yarayan ve aslında etkisiz olan bir i?arettir.
- A
harfi aslında A ve E arası bir ses (Kapalı E sesi: "'
?
'") olmasına ve Klasik Arapcadaki orijinal telaffuz bu ?ekilde yapılmasına kar?ın farklı ?ive ve lehcelerde aksana ba?lı olarak
E
veya
A
seslerine donu?ebilir (
A
:
A
+
E
).
- Ayrıca bu seslerin uzun bicimleri de kullanılır:
A
,
I
ve
U
.
- Her ne kadar Turkceye gecen kelimelerde
I
ve
U
gorunse de bu sesler, Turkce icerisinde donu?erek ortaya cıkmı?tır. Aslında Arapcada bulunmazlar.
- Arapcada O ve O harfleri yer almaz. Orne?in
Omer
ismi gercekte
Umar
olarak yazılır ve telaffuz edilir.
- Harflerin seslendirilmesi
Hareke
adı verilen i?aretler ile yapılır. Fakat Harekelerin kullanımı neredeyse sadece Kur'an ve Arapca o?retim kitaplarına sınırlıdır. Bunlar gazete ve kitaplarda genellikle kullanılmaz.
- Butun bunlar dikkate alındı?ında Turkcedeki yazım ko?ulları goz onunde bulundurularak Arapca sesli harflerin Turkceye cevirisinde a?a?ıdaki bicimler tercih edilir.
| Kısa unlu
|
Ses'
|
Ornek
|
Turkce
|
|
Uzun unlu
|
Ornek-1
|
Ornek-2
|
| A
|
A, E
|
Yamin
|
Yemin
|
A
|
Kaza
|
Hala
|
| U
|
U
|
Mulk
|
Mulk
|
U
|
Munis
|
Sukun
|
| ?
|
I
|
Sihhat
|
Sıhhat
|
I
|
Ilan
|
Dini
|
- ?
: Peltek T sesidir (
?
). Arapcadaki T harfinin peltek bicimidir. Aslında peltek S sesi ile aynıdır. Her iki peltek ses de (
T?
ve
S?
) dilin di?lerin arasına de?dirilmesiyle cıkarıldı?ı icin aralarındaki farkı anlamak mumkun de?ildir ve hatta boyle bir fark yoktur. Orne?in:
Es?er
...
- ?
: Peltek D sesidir (
?
). Arapcadaki D harfinin peltek bicimidir. Aslında Peltek Z sesi ile aynıdır. Her iki peltek ses de (
D?
ve
Z?
) dilin di?lerin arasına de?dirilmesiyle cıkarıldı?ı icin aralarındaki farkı anlamak mumkun de?ildir ve hatta boyle bir fark yoktur. Orne?in:
Z?eka
...
- ?
: Vurgulu S sesidir (
?
). Bu harfin ce?itli dillerdeki adı
Tsad (Tsade)
olarak bilinir. Sert ve dolgun bir S sesi verir. Bu harf Turkcede mevcut de?ildir. Ancak Arapcadan Osmanlıcaya gecen kelimelerde yer alır. Orne?in:
?ahib, ?adaka, ?abır, ?abun, Hu?u?.
- ?
: Vurgulu D sesidir (
?
). Bu harfin adı
Dzad (Dzade)
olarak da telaffuz edilir. Sert ve dolgun bir Z ses verir. Bu harf Turkcede mevcut de?ildir. Ancak Arapcadan Osmanlıcaya gecen kelimelerde yer alır. Orne?in:
Rama?an, Ka?ı, Ka?a, ?arb, ?arbe, Ar?
...
- ?
: Arapcadaki Dı/Tı (
?
) harfinin kar?ılı?ıdır. Turkcede bulunmayan D ve T arası bir sestir. Orne?in:
?arık, ?arikat
... Ancak Anadolu Turkcesinde normal T harfi ile bu fark ortadan kalkmı?tır.
- ?
: Arapcadaki Zı (
?
) sesini kar?ılar. Turkcede bulunmayan Z ve S arası vızıltılı bir sestir. Orne?in:
?an, ?alim, ?afer
... Ancak Anadolu Turkcesinde normal Z harfi ile bu fark ortadan kalkmı?tır.
- ?
: Ha harfi, bo?azın tam ortası sıkılarak gırtlaktan cıkarılır (
?
). Orne?in:
Ma?rem (Mahrem)
... Bo?azdan gelen gırtlaksı, hafif bo?umlu bir H sesidir. Turkcede kar?ılı?ı olmayan bu sese en uygun orneklerden birisi de
?acı (Hacı)
sozcu?udur. Turkcede co?unlukla normal H harfine kayar ve o ?ekilde seslendirilir.
- ?
: Hı sesi bo?azın gırtla?a yakın bolumunden bo?azı hırıldatmak suretiyle cıkarılan bir sestir (
X
). Turkcedeki
Xalı (Halı), Xala (Hala), Xoroz (Horoz)
sozcuklerinin bu harfle yazılması do?ru ses de?erlerine ornek te?kil eder. Normal H sesinden biraz daha sert ve hırıltılıdır. Standart H sesi hicbir engele takılmadan cıkarken, bu ses bo?azın ust kısmında titre?ir. Orne?in:
Bakmak
sozcu?u Azericede, ayrıca ?c ve Do?u Anadoluda
Ba?ma?
?eklinde telaffuz edilir ancak kelimenin icindeki h harfleri gırtlaktan ve hırıltılı olarak cıkartılır.
Caxmax (Ca?ma?; Cakmak), Yanmax (Yanma?; Yanmak)
gibi...
- Ayın
(
?
) gırtlaksı bir ses olup, kesinlikle
sessiz
bir harftir. Turkcede bu ses yoktur. (Turkcede normal A sesi ile farkı ortadan kalkmı?tır). Yeryuzundeki bazı dillerde Ayın'a benzer sesler
?
ile gosterilir. Turkcede ise Arapcadan gelen sozcuklerde cok nadiren kesme i?areti ile kullanılır. Orne?in:
M?ruf (Ma'ruf)
.
- Ayın (
?
) harfinin cekimli (harekeli bicimleri)
?
ve
?
olarak gosterilir. Orne?in:
?mum,
?
tır
...
- Gayın
(
?
) hırıltılı bir G sesidir (
?
). “Yumu?ak-G” (?) harfine benzer ama sert ve hırıltılıdır. Almanların gırtlaktan cıkan R harfinin ta?ıdı?ı ses de?erine benzer (
?
).
Uniform Turk Alfabesi
'nde
?
harfi ile gosterilir. Batı Anadolu Turkcesinde ? sesine donu?mu?tur, ancak Turkiye’nin do?u bolgelerinde yaygındır. Orne?in:
Do?an (Do?an)
. Buradaki ? hırıltılı olarak soylenir. Bu nedenle Yumu?ak ? harfinini aksine Arapcada kelime ba?ında da yer alabilir. Mesela:
?ayb (Gayb)
...
- Kaf-ı Nuni (
?
) genizden cıkarılan N ve G karı?ımı bir sestir (
?
,
N
). Uc noktalı Kef harfidir. Bazen de NG/N? olarak ongorulur. Pek cok a?ızda N veya ? sesine donu?mu?tur. Orne?in: ?c Anadolu’da, ozellikle Sivas yoresinde
Sa?a, Ba?a, De?iz
sozcukleri. Pek cok kaynakta Tengri veya Tengiz olarak yazılan sozcukler aslında
Tenri
ve
Teniz
?eklinde okunur.
- Q
: Anadolu Turkcesindeki gırtla?a yakın olarak cıkarılan kalın K harfini gosterir. Orne?in:
Qom?u (Kom?u)
... Bazı Turki dillerde ise yine kalın K sesine yakın olarak gırtlaktan cıkarılan kalın bir G sesini kar?ılar. ?c Anadolu ve Do?u Anadolu a?ızlarında yaygın olarak kullanılır. Azeri Turkcesinin resmi harflerinden birisidir. Arapcadaki Kaf (
?
) harfini kar?ılar. Orne?in:
Qadın (Kadın)
sozcu?unun okunu?u "Gadın" ?eklindedir. Ba?taki G sesi gırtlaktan ve kalın bir tonla soylenir. (Kimi lehcelerde ise ve bu sese oldukca yakın olan kalın gırtlaksı bir K sesi olarak okunur ve soylenir.)
- ?
harfi aslında ?ive veya lehceye dayalı aksana ba?lı olarak birbirine donu?ebilen iki sesi birden icerir:
- ?
(Noktasız Kaf): Gırtlaktan cıkan kalın bir K sesidir.
- ?
(Uc noktalı Kaf): Gırtlaktan cıkan kalın bir G sesidir.
- Tunus ve Cezayir Arapcasında Turkcedeki gırtlaktan soylenen G harfine benzeyen bir sesi kar?ılamak icin uc noktalı
?
harfi kullanılır. Bu harf
Q
ile kar?ılanır.
- Ma?rip (Tunus ve Cezayir) Arapcasında kalın K sesini gostermek icin noktasız Kaf (
?
) harfi kullanılır. Bu harf (
?
,
?
) ile kar?ılanır.
- W
: Acık bir V harfidir. Klasik V sesinden kesinlikle farklıdır. V harfinde dudaklar birbirine de?erken, bu seste (W harfinde) tıpkı U sesinde oldu?u gibi dudakların birbirine de?mesi soz konusu de?ildir. Arapcadaki Vav (
?
) ve batı dillerindeki w sesi ba?lıca orneklerdir. Orne?in:
Dawul (Davul), Hawlu (Havlu),Yawa? (Yava?)
.
- Duzeltme ?mi (?)
Turkcede yalnızca sesli harflerin uzerine gelir. Harfin uzun okunmasını sa?lar. Orne?in:
Hala (babanın kızkarde?i) ve Hala (henuz, surekli)
.
- Vurgu ?mi (´)
: Sert ve vurgulu bir soyleyi? kazandırır. Vurgu imini tum sessiz harflere uygulamak mumkundur. Mesela;
Y,
?
, ?, ?, ?, ?, ?, ?, ?, ?, ?
harfleri gibi... Turkcede vurgulu okuyu? ancak sessiz harflerde duraklayarak mumkundur. Boylece aslında vurgu iminin birinci i?levi olan vurgulama sa?lanmı? olur. Orne?in:
Ha? (Hacc), Ha? (Hakk)
... Boylece sessiz harflerde bir duraksama yaptırır. Orne?in:
Ay Han
ve
Ayhan
sozcuklerinin okunu?larındaki farklılıkta oldu?u gibi. Ayrıca
E?mek
ve
Ekmek
sozcuklerinin okunu?larındaki farklılıklar yine ornek olarak verilebilir. Anadolu Turkcesinde kesme i?areti biciminde yabancı dillerden -ozellikle Arapcadan- gelen bazı kelimelerin aksanlı (duraklayarak) okunmasını sa?lar. Burada asıl yapılan ?ey uzerine geldi?i sessiz harfte bir duraklama sa?layıp, di?er heceye sesli harf ile ba?lamaktır. Orne?in:
Kıt?a, Ku?a, Me?un...
Turk alfabesinde bu kelimeleri bu bicimde yazabilmek icin aksan i?areti yerine, -belki de birbirlerine cok benzedikleri icin- kesme i?areti (‘) kullanılmı?tır. Fakat Turkcede heceyi sessiz harfle bitirip sesli harfle ba?lamak Anadolu Turkcesinin yapısına uygun olmadı?ı icin zaten soyleyi?te de bu bicimler genelde tercih edilmez ve heceler kesintisiz duz okunur.
- Aksan ?mi (?)
: Sola yatık olarak kullanılır. Sozcu?un aksanlı olarak seslendirilmesine imkan tanır. Turkcede aksanlı okuyu? ancak bazı harflerin inceltilmesiyle mumkundur. Turkcede fonetik gosterge olarak sessiz harflerde kullanılabilir. K, G, L gibi harflerin inceltilmesini sa?lar. Orne?in:
Ruzg?ar, Derg?ah, Tezg?ah, Yadig?ar, G?ah, Lal?, Hal?, Rol?, Gol?.
Ancak bazı dillerde harfin ses de?erini de de?i?tiren bir gostergedir. Turkcede ise yalnızca kelimelerdeki ses de?erini gostermeye yarayan ve aslında etkisiz olan bir i?arettir.
Aracada
ayın
harfi yarı-unlu (harekesiz bicimi ise kesinlikle sessiz) bir harftir. Bu harfin Turkceye cevirisi daima bir problem olmu?tur. Cunku Arapcayı veya Arapca seslerin cıkı? yerlerini yeterince bilmeyen bir ki?inin bu sesi normal A harfi zannetmesi veya karı?tırması kacınılmazdır. Bu harfin cekimli bicimleri Turkcede Kısaltma ?mi ile gosterilir.
- Kısaltma ?mi (˘)
: Harflerin kısa bir soyleyi? kazandırılarak telaffuzlarını sa?lar. Sesli harflerde bu kısalık ancak gırtlaksı sesler cıkarmakla mumkundur. Bu nedenle sesli harflerde gırtlaksı sesleri temsil eden bir i?aret haline gelmi?tir. Cok hızlı ve kısa olarak soylenen
?-aa, ?-ıh, H?!, H?!, H?!, ?h
... gibi unlemler bu kısalı?ı anlamak icin ornek olarak gosterilebilir. Ayrıca bu sesli harfler Arapcadaki gırtlaktan cıkarılan Ayın
(
?
)
harfinin turevleri (cekimli / harekeli bicimleri) oldu?u icin gırtlaksı harfleri gostermek icin de kullanılır. Orne?in:
?lm (?lim)...
- ?
: Romancada ve Cuva?cada, ayrıca ?telmencede ve Hantıcada yer alır. (Bu dillerde I-A arası bir sestir.)
- ?
: Cuva?cada bulunur. Romanya alfabesinde 1904'te kaldırılmı?tır. (Bu dillerde ?-E arası bir sestir.)
- ?
: Cuva?canın resmi olmayan Latin alfabesinde Ruscadan gecen kelimelerde kullanılır.
Pinyin
alfabesinde de yer alır.
- ?
: Belarus ve Esperanto alfabesinde bulunur. W'ye benzeyen kısa, gırtlaksı ve yarı-sesli bir U harfidir.
Turkcede kısaltma imi ozellikle el yazısında inceltme imi ile karı?ma ihtimali nedeniyle sesli harflerde tercih edilmemi?tir.
- Sesli harflerin uzun bicimleri ?nceltme ?mi ile gosterilir:
A
,
E
,
I
,
O
,
U
.
- Yarı-sesli (gırtlaksı) harfler Yumu?atma ?mi ile gosterilir:
?
, ?, ?, ?,
?
.
- Alfabede Turkcede bulunmayan harflere de yer verilmi?tir. Bu sesler ve onları gosteren harfler daha cok ba?ka topluluklarla ic ice ya?ayan Turk halkları tarafından kullanılmaktadır. Orne?in ?ran Azerileri Arapca
Ayın (Ayn)
harfini veya Gagavuzlar Slavik
Tse
harfini yo?un bicimde kullanırlar. Bu ornekler daha da co?altılabilir. Dolayısıyla alfabenin bazı kısımları yalnızca bazı topluluklar tarafından kullanılmaktadır.
- Kiril
Е
harfi icin Azeri Kiril alfabesindeki
Е
harfinin ses de?eri esas alınmı?tır. Bu harf de Turkcedeki
E
sesidir.
- ?
=
?
ve
?
=
?
harfleri Peltek seslerdir; dil ucu ile di?lerin arasından cıkar.
- Arapcada bulunan Peltek
?
(Arapca:
?
) sesi Turk dilleri icinde yalnızca Ba?kurtcada yer alır (Kiril:
?
).
- Arapcada bulunan Peltek
?
(Arapca:
?
) sesi Turk dilleri icinde yalnızca Ba?kurtcada yer alır (Kiril:
?
).
- Turkcede bulunmayan
?
(Kiril:
Ц
) ve
?
(Kiril:
?
) Kiril alfabesinin romanizasyonunda kullanılır.
- ?
ve
?
harfleri Vurgulu S ve Vurgulu D olarak i?itilen seslerdir. Modern Standart Arapcadaki ses de?erleri esas alınmı?tır.
- Turkceye Arapcadan gecen kelimelerde
?
icin uzeri noktalı
?
kullanılırken,
?
harfi icin cevirilerde uzeri noktalı
?
kullanılır. Orne?in:
?adaka, ?ahib, ?abun, Hu?u?, Rama?an, Ka?ı, Ka?a, ?arb, ?arbe, Ar?
...
- ?
ve
?
harfleri Vurgulu T (T-D) ve Vurgulu Z (Z-S) olarak i?itilen seslerdir. Modern Standart Arapcadaki ses de?erleri esas alınmı?tır.
- Turkceye Arapcadan gecen kelimelerde
?
icin uzeri noktalı
?
kullanılırken,
?
harfi icin cevirilerde uzeri noktalı
?
kullanılır. Orne?in:
?arık, ?arikat, Hari?a, ?an, ?alim, ?afer, Ma?lum
...
- ?
ve
?
: Gırtlaksı
sessiz
harflerdir (Arapca:
?
ve
?
). Bo?azın bo?umlanmasıyla cıkarılan seslerdir. Orne?in:
?sker, ?rab
...
- ?
ve
?
: Bo?azdan cıkan bo?umlu harflerdir (Arapca
?
ve
?
; Kiril
?
ve
?
). Bo?azın hafif sıkılması gerekir.
- ?
: Gırtla?a yakın olarak genizden cıkarılan N sesini gosterir.
- ?
: Turkcedeki J sesini kar?ılayan bir harftir.
- Aynı kayna?a yakın olarak cıkarılan
?
(
?
) ve
?
(
?
) harfleri Turkcede, kendilerine yakın olan di?er seslerden ayrımları en zor yapılan harfler arasındadır. Cunku hem ses de?eri hem de cıktıkları kaynak acısından bakıldı?ında normal bicimleri ile kalın bicimleri arasında bir yerde duran bu harfler sıklıkla iki yone do?ru kayarak kendilerine yakın seslerden farkları Turkcede ortadan kalkar.
- H-?-X
(Arapca:
?
-
?
-
?
) sıralamasında ortadaki
?
harfi ya normal H'ya ya da kalın hırıltılı X'ya donu?erek Turkcedeki ayrımı son derece zorla?ır.
- K-?-Q
(Arapca:
?
-
?
-
??
) sıralamasında ortadaki
?
harfi ya normal K'ya ya da kalın bir G sesi olan Q'ya donu?erek Turkcedeki ayrımı son derece zorla?ır.
Gunumuzde Arap harflerinin kullanıldı?ı diller
[
de?i?tir
|
kayna?ı de?i?tir
]
- Cin
'de
Uygurca
. 1969'da Latin alfabesine gecilmi?tir fakat 1983'te Arap harfleriyle yazılmaya ba?lanmı?tır.
- Kazakca
: Pakistan, ?ran, Cin ve Afganistan'da Arap harfleriyle yazılmaktadır.
- Kırgızca
: Cin'de Arap harfleriyle yazılmaktadır.
- Irak
'ta
Kurtce
ve
Turkce
.
- ?ran
'da
Farsca
,
Azerice
,
Ka?kayca
,
Kurtce
,
Beluci
,
Gilekce
,
Mazenderanca
,
Lurca
ve di?er bolgesel diller.
- Afganistan
'da
Dari (Farsca)
,
Pe?tuca
,
Ozbekce
,
Turkmence
,
Tacikce
(Farscanın bir koludur) ve di?er bolgesel diller.
- ?ran'da basılmı?
Tacikce
kitaplar. Tacikistan'da resmi olarak
Kiril alfabesi
kullanılmaktadır.
Gecmi?te Arap harflerinin kullanıldı?ı diller
[
de?i?tir
|
kayna?ı de?i?tir
]
Arap alfabesinin Turkler tarafınca kullanımı, ?slam'ın kabul edilmesiyle ba?lamı?tır.
Turkiye Cumhuriyeti
devleti 1928 yılında yazı sistemini de?i?tirerek
Latin alfabesi
tabanlı
Turk alfabesine
gecmi?tir. Di?er Turk topluluklarının co?u ve ozerk Turk devletleri de 20. yuzyılın ba?larından itibaren Latin alfabesini veya Kiril alfabesini kullanmaya ba?lamı?lardır.
- ^
Hatice ?irin User, Ba?langıctan Gunumuze Turk Yazı Sistemleri, Akca?, Ankara 2006, s. 97-99.
- ^
"Ar?ivlenmi? kopya"
. 23 Aralık 2008 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi: 22 Eylul 2007
.