한국   대만   중국   일본 
?im?ek ve yıldırım - Vikipedi ?ceri?e atla

?im?ek ve yıldırım

Ba?lantıları de?i?tir
Vikipedi, ozgur ansiklopedi
Romanya'da gozlemlenen yıldırım
Yıldırım

?im?ek ya da cakın , elektrik yuklu bir bulut ile di?er bir bulut arasındaki elektrik bo?almasıdır. Onceden tahmin edilmesi oldukca zordur. Fakat belli hava ko?ullarında meydana gelir.

Yıldırım ise; bulut ile yeryuzu arasındaki elektrik bo?almaları olarak tanımlanır. Yıldırım, zikzaklı bir yol takip ederek kollar halinde a?a?ı do?ru iner. Genellikle ?iddetli bir ya?murla birlikte gorulur. [1] [2] Yıldırım , gok gurultusu ve ?im?ekten olu?an, gokyuzu ile yeryuzu arasındaki elektrik bo?almasıdır. [3] [4]

?im?ek, bir bulut kumesi a?ırı miktarda + veya - elektrik yuku ile yuklendi?inde meydana gelen, gozle gorulur elektrik bo?almasıdır. [5] Elektrik yukunun hava direncini kıracak kadar cok olması gerekir. [5] ?im?ek ve yıldırım sadece kumulonimbus bulutlarında gorulur. Di?er bulutlarda sadece enerji akımı sayesinde gorulebilir. [5] Kar fırtınalarında, kum fırtınalarında ve hatta volkanlardan cıkan gaz ve toz bulutlarında da ?im?eklere rastlanır. [5] Bir oraj esnasında ?im?ekler; bulutlar arasında, bulutla hava arasında ve bulutla yer arasında gercekle?ebilir. [5] Dunya genelinde saniyede 50 ila 100 ?im?ek cakar. [5]

?imse?e yerel toplum dilinde balkır , cakın , cakım , yalabık , yıldırak gibi sozcuklerde kullanılır [6]

Elektriklenme [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

(?ekil 1) Fırtınadaki ana ?arj alanı, havanın hızla yukarı do?ru hareket etti?i ve -15 ila -25 °C (5 ila -13 °F) sıcaklık aralı?ının de?i?ti?i fırtınanın orta kısmında olu?ur.

Elektrik yuklenmesinin ayrıntıları bilim insanlarınca hala incelenmektedir ancak fırtına elektriklenmesinin bazı temel kavramları uzerinde ortak bir kanı vardır. Elektriklenme, carpı?an cisimler arasındaki iyon transferinin sonucu olarak triboelektrik etki ile olabilir. Yuksuz, carpı?an su damlaları, gok gurultusu bulutunda oldu?u gibi, aralarındaki (sulu iyonlar olarak) yuk aktarımı nedeniyle elektrik yuklenebilirler. [7] Fırtınadaki ana elektrik yuklenme alanı, havanın hızla yukarı do?ru hareket etti?i ve sıcaklık aralı?ının -15 ila -25 °C (5 ila -13 °F) arasında de?i?ti?i fırtınanın ortasında olu?ur. Bkz. ?ekil 1. Bu bolgede, sıcaklık ve yukarı do?ru hızlı hava hareketinin birle?imi super so?utulmu? bulut damlacıkları (donma noktasının altındaki kucuk su damlacıkları), kucuk buz kristalleri ve graupel (yumu?ak dolu) karı?ımı uretir. Yukarı ceki?, super so?utulmu? bulut damlacıklarını ve cok kucuk buz kristallerini yukarı do?ru ta?ır. Aynı zamanda, cok daha buyuk ve daha yo?un olan yumu?ak dolu, yukselen havada du?er veya asılı kalır. [8]

(?ekil 2) Yukselen buz kristalleri yumu?ak dolu ile carpı?tı?ında, buz kristalleri pozitif ve yumu?ak dolu negatif elektrikle yuklenir.

Ya?ı?ların hareketindeki farklılıklar carpı?malara neden olur. Yukselen buz kristalleri yumu?ak dolu ile carpı?tı?ında, buz kristalleri pozitif ve yumu?ak dolu negatif olarak yuklenir. Bkz. ?ekil 2. Yukarı ceki?, pozitif yuklu buz kristallerini fırtına bulutunun tepesine do?ru yukarıya do?ru ta?ır. Daha buyuk ve daha yo?un olan graupel, ya fırtına bulutunun ortasında asılı kalır ya da fırtınanın alt kısmına do?ru du?er. [8]

Fırtına bulutunun ust kısmı pozitif olarak yuklenirken, fırtına bulutunun orta ile alt kısmı negatif elektrikle yuklenir.

Sonucta, fırtına bulutunun ust kısmı pozitif olarak yuklenirken, fırtına bulutunun orta ila alt kısmı negatif elektrikle yuklenir. [8]

Fırtına icindeki yukarı do?ru hareketler ve atmosferdeki daha yuksek seviyelerdeki ruzgarlar, fırtına bulutunun ust kısmındaki kucuk buz kristallerinin (ve pozitif yukun) fırtına bulutu tabanından yatay olarak bir miktar uza?a yayılmasına neden olur. Fırtına bulutunun bu kısmına ors denir. Bu, fırtına bulutu icin ana ?arj sureci olsa da, bu elektrik yuklerinin bazıları fırtınadaki hava hareketlerince (yukarı ceki?ler ve a?a?ı ceki?ler) yeniden da?ıtılabilir. Ayrıca, ya?ı? ve daha yuksek sıcaklıklar nedeniyle fırtına bulutunun dibine yakın bir yerde kucuk ama onemli bir pozitif yuk birikimi vardır. [8]

Saf sıvı sudaki yukun induklenmi? ayrılması, tribo-elektrik etkisi ile saf sıvı suyun elektriklenmesi gibi 1840'lardan beri bilinmektedir. [9]

William Thomson (Lord Kelvin), sudaki yuk ayrımının dunya yuzeyindeki ola?an elektrik alanlarında olu?tu?unu ispatladı ve bu bilgiyi kullanarak surekli elektrik alan olcum cihazını geli?tirdi. [10] Sıvı su kullanılarak yukun farklı bolgelere fiziksel olarak ayrılması, Kelvin tarafından Kelvin su damlalı?ı ile gosterilmi?tir. En olası yuk ta?ıyan turler, sulu hidrojen iyonu ve sulu hidroksit iyonu olarak kabul edildi. [11]

Katı su buzunun elektriksel ?arjı da du?unulmu?tur. Yuklu turler yine hidrojen iyonu ve hidroksit iyonu olarak kabul edildi. [12] [13]

Elektron, gok gurultulu fırtınalardaki anlık zamanda hidroksit iyonu artı cozunmu? hidrojene gore sıvı suda kararlı de?ildir. [14]

Yıldırımdaki yuk ta?ıyıcısı esasen plazmadaki elektronlardır. [15]

Sıvı su veya katı su ile ili?kili iyonlar (pozitif hidrojen iyonu ve negatif hidroksit iyonu) olarak yukten yıldırımla ili?kili elektronlar olarak yuklenme sureci, bir tur elektro-kimyayı, yani kimyasal turlerin oksitlenmesi ve/veya indirgenmesini icermelidir. [16]

Hidroksit baz olarak i?lev gordu?u ve karbon dioksit asidik gaz oldu?u icin, negatif yukun sulu hidroksit iyonu biciminde oldu?u yuklu su bulutlarının sulu karbonat iyonları ve sulu hidrojen karbonat iyonları olu?turmak uzere atmosferik karbon dioksit ile etkile?ime girmesi mumkundur.

Yıldırım [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bulut ile yer arasında yıldırımın olu?umu

Yıldırım, bulut ile yer arasında olu?an, en tehlikeli ?im?ek turudur. [17] Co?u cakma yeryuzune negatif yuk da?ıtır ancak bir kısmı yeryuzune pozitif yuk ta?ır. Bu pozitif cakmalar sıklıkla bir orajın da?ılma a?amasında olu?ur. Pozitif cakmalar aynı zamanda kı? ayları boyunca du?en toplam yıldırımların yuksek bir yuzdesini olu?turur. [17]

Bulut ve yer arasındaki elektrik potansiyeli farkı 10 ila 100 milyon volttur ve yıldırımın donu? darbesinin akımı yakla?ık 30.000 ampere , sıcaklı?ı 30.000 °C'ye ula?ır. [5] Yıldırımın olu?ması cok hızlı bir ?ekilde gercekle?ir. Oncul darbe buluttan yere yakla?ık 30 milisaniyede ula?ır ve yerden bulutun merkezine yakla?ık 100 milisaniyede doner. [5]

Gok gurultusu [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Gok gurultusu , ?im?ek cakması esnasında olu?an, patlamaya benzer cok yuksek sestir. Ses , ı?ıktan cok daha yava? hareket etti?i icin ( deniz seviyesinde yakla?ık ses hızı 340 m/s) [18] gok gurultusu -gozlemcinin uzaklı?ına ba?lı olarak- ?im?e?in gozlenmesinden kısa bir sure sonra duyulur.

Gok gurultusu, ?im?ek hattı boyunca havanın aniden ısınması ve hava basıncının artması nedeniyle olu?ur. [5] A?ırı basınc ?im?ek hattının sesten hızlı ?ekilde geni?lemesine ve gok gurultusu olarak adlandırılan sesi olu?turmasına neden olur. Gok gurultusunu karakterize eden ?aklama, patlama, gumburtu gibi ce?itli farklı sesler ?im?ek hattının karma?ık geometrisi, atmosferin ozellikleri, yerel arazi ?ekilleri ve yansımalar nedeniyle olu?ur. [5]

Yıldırım carpması [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Yıldırım carpması, bulut ile yer arasında olu?an bir ?im?e?in canlılara isabet etmesidir. Yıldırım carpması, elektrik yuku nedeniyle olumcul sonuclar do?urabilecek, oldukca tehlikeli bir hadisedir. Orne?in Amerika Birle?ik Devletleri 'nde her sene ortalama 62 ki?i yıldırım carpması nedeniyle hayatını kaybetmekte, yakla?ık 300 ki?i yaralanmaktadır. [19] Dunya genelinde ise yılda ortalama 24.000 ki?i olmekte, 240.000 ki?i yaralanmaktadır. [20]

?statistiksel olarak yıldırım carpmasına en cok ?u altı durumda rastlanır: [21]

  • Acık arazide oyun oynarken
  • Acık arazide calı?ırken
  • Kayık veya botla gezerken, balık tutarken veya yuzerken
  • Tarla ve a?ır i? makineleri kullanırken
  • Telefonla konu?urken
  • Elektrikli aletler kullanırken veya tamir ederken

Korunma ve mudahale [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Binalara monte edilen ve paratoner denen metal konduktorler, yıldırımın mumkun olan en du?uk hasarla yeryuzune transfer edilmesine yardımcı olurlar.

E?er acık alanda iken civarda bir yere yıldırım du?tuyse ve saclarınız dikilmeye ba?ladıysa hemen en yakındaki binaya girmelisiniz. [21] E?er yakında bina yoksa civardaki en alcak bolgeye gidip ayaklarınız yere basacak ?ekilde yere comelmeli ve mumkun oldu?unca bir top gibi kuculmelisiniz. [21] Yıldırım tehlikesi varken "kesinlikle" yere yatılmamalıdır. [21]

E?er birine yıldırım carptıysa sırasıyla ?u i?lemler yapılmalıdır: [21]

  • Birden fazla yaralı varsa ilk once oldu?u du?unulenlerle (olmu? gibi hareketsiz duranlarla) ilgilenilmelidir.
  • Yaralının solunumu ve kalp atı?ı kontrol edilmelidir.
  • Yaralı nefes almıyorsa suni solunum (hayat opucu?u) uygulanmalıdır. [8]
  • Nabız yoksa, uzman biri tarafından kalp masajı yapılmalıdır. [8]

Yanlı? bilinenler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Halk arasında, lastik tabanlı ayakkabıların veya otomobil lastiklerinin yıldırımdan koruyaca?ına inanılır. Bunların hicbir faydası yoktur ancak otomobilin metal cercevesi (vucuda temas etmiyorsa) carpmanın etkilerinden korumada yardımcı olur. [8]

Yine halk arasında aynı noktaya iki kere yıldırım du?meyece?ine inanılır oysaki bunun gercekle?ti?i pek cok olay kaydı mevcuttur. [8]

Notlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?im?ek veya gokgurultusunden kaynaklanan korku astrafobi olarak adlandırılır. [22]

Galeri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  • Eyfel Kulesi'ne düşen bir yıldırım (3 Haziran 1902 saat 21:20)
    Eyfel Kulesi'ne du?en bir yıldırım (3 Haziran 1902 saat 21:20)
  • Short Hill Dağı'na düşen bir yıldırım.
    Short Hill Da?ı'na du?en bir yıldırım.
  • Unna'daki bir fırtınada meydana gelen bir şimşek.
    Unna'daki bir fırtınada meydana gelen bir ?im?ek.
  • Belfort'ta gözlenen şimşek çakması (Fransa, 2013).
    Belfort'ta gozlenen ?im?ek cakması (Fransa, 2013).
  • Denize düşen yıldırımlar (Port-la-Nouvelle, Fransa)
    Denize du?en yıldırımlar (Port-la-Nouvelle, Fransa)
  • Yıldırım çarpmasından gövde ve ağaç kabuğu arasındaki patlayıcı buhar basıncı huş ağacı kabuğunu uçurdu
    Yıldırım carpmasından govde ve a?ac kabu?u arasındaki patlayıcı buhar basıncı hu? a?acı kabu?unu ucurdu

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  1. ^ "?im?ek." Guncel Turkce Sozluk . Turk Dil Kurumu . Eri?im: 21 Eylul 2012
  2. ^ "" ?im?ek. " Dil Derne?i sozlu?u" . 13 A?ustos 2011 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 25 Eylul 2008 .  
  3. ^ " yıldırım" Guncel Turkce Sozluk . Turk Dil Kurumu . Eri?im tarihi: 9 Ocak 2009.
  4. ^ "" Yıldırım. " Dil Derne?i sozlu?u" . 13 A?ustos 2011 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 25 Eylul 2008 .  
  5. ^ a b c d e f g h i j "Lightning." Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica , 2012.
  6. ^ "Ar?ivlenmi? kopya" . 29 Aralık 2018 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 9 Haziran 2023 .  
  7. ^ Jennings, S. G. & Latham, J. "The charging of water drops falling and colliding in an electric field". Proc. 3rd Conf. Static Electrification Paper 10. pp.84-92 (1971) Jennings, S. G. & Latham, J. "The charging of water drops falling and colliding in an electric field" or "Die Aufladung von Wassertropfen, die beim Fallen in einem elektrischen Feld kollidieren". Archiv fur Meteorologie, Geophysik und Bioklimatologie, Serie A volume 21, pages 299?306 (1972)
  8. ^ a b c d e f g h "NWS Lightning Safety: Understanding Lightning: Thunderstorm Electrification" . National Oceanic and Atmospheric Administration . 30 Kasım 2016 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 25 Kasım 2016 .   Bu madde, bu kaynaktan alınan kamu malı olan bir metni icermektedir.
  9. ^ Francis, G. W., "Electrostatic Experiments" Oleg D. Jefimenko, Editor, Electret Scientific Company, Star City, 2005
  10. ^ Aplin, K. L.; Harrison, R. G. (3 Eylul 2013). "Lord Kelvin's atmospheric electricity measurements". History of Geo- and Space Sciences . 4 (2): 83-95. arXiv : 1305.5347  $2 . Bibcode : 2013HGSS....4...83A . doi : 10.5194/hgss-4-83-2013 .  
  11. ^ Desmet, S; Orban, F; Grandjean, F (1 Nisan 1989). "On the Kelvin electrostatic generator". European Journal of Physics . 10 (2): 118-122. Bibcode : 1989EJPh...10..118D . doi : 10.1088/0143-0807/10/2/008 .  
  12. ^ Dash, J G; Wettlaufer, J S (1 Ocak 2003). "The surface physics of ice in thunderstorms". Canadian Journal of Physics . 81 (1?2): 201-207. Bibcode : 2003CaJPh..81..201D . doi : 10.1139/P03-011 .  
  13. ^ Dash, J. G.; Mason, B. L.; Wettlaufer, J. S. (16 Eylul 2001). "Theory of charge and mass transfer in ice-ice collisions". Journal of Geophysical Research: Atmospheres . 106 (D17): 20395-20402. Bibcode : 2001JGR...10620395D . doi : 10.1029/2001JD900109 .  
  14. ^ Buxton, G. V., Greenstock, C. L., Helman, W. P. and Ross, A. B. "Critical Review of rate constants for reactions of hydrated electrons, hydrogen atoms and hydroxyl radicals (OH/O in aqueous solution." J. Phys. Chem. Ref. Data 17, 513?886 (1988).
  15. ^ Uman, Martin (1986). All About Lightning . New York: Dover. ss.  74 . ISBN   978-0-486-25237-7 .  
  16. ^ Witzke, Megan; Rumbach, Paul; Go, David B; Sankaran, R Mohan (7 Kasım 2012). "Evidence for the electrolysis of water by atmospheric-pressure plasmas formed at the surface of aqueous solutions". Journal of Physics D . 45 (44): 442001. Bibcode : 2012JPhD...45R2001W . doi : 10.1088/0022-3727/45/44/442001 .  
  17. ^ a b ?im?ek ve yıldırım 8 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . Meteoroloji Genel Mudurlu?u. Eri?im: 21 Eylul 2012.
  18. ^ speed of sound at sea level 8 Mayıs 1999 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . Google.com. Eri?im: 26 ?ubat 2012.
  19. ^ Lightning Deaths 1998-2008 25 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . Infoplease.com. Eri?im: 12 Nisan 2013
  20. ^ Annual rates of lightning fatalities by country 19 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . Ronald L. Holle
  21. ^ a b c d e Lightning safety 15 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . NASA. Eri?im: 21 Eylul 2012.
  22. ^ "astrafobi" dictionary.com 2 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . Eri?im: 2 Kasım 2009
" https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=?im?ek_ve_yıldırım&oldid=32645310 " sayfasından alınmı?tır