Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Ang
ika-19
(
labinsiyam
)
na dantaon
(taon: AD 1801 ? 1900),ay isang siglo na nagsimula noong Enero 1, 1801, at nagtapos noong Disyembre 31, 1900.
Nagkaroon ng malaking pagbabagong panlipunan ang ika-19 na siglo; binuwag ang
pagkaalipin
, at ang Una at
Ikalawang Rebolusyong Industriyal
(na sumasanib sa
ika-18
at
20
mga siglo, sa ganoong pagkakaayos) na nagdulot sa malawakang
urbanisasyon
at mataas na antas ng produktibidad, kita at kaunlaran. Nabuwag ang Islamikong Imperyo ng pulbura at dinala ng
imperyalismong
Europa
sa pamamayaning kolonyal ang karamihan ng
Timog Asya
,
Timog-silangang Asya
at halos lahat ng
Aprika
.
Unang lumabas ang
elektroniks
sa ika-19 na dantaon, kasama ang introduksyon ng
electric relay
noong
1835, ang
telegrapiya
at ang protokol nitong
kodigong Morse
noong 1837, ang unang pagtawag sa
telepono
noong 1876,
[1]
at ang unang gumaganang bombilya noong 1878.
[2]
Isang panahon ang ika-19 na dantaon ng mabilis na siyentipikong pagtuklas at imbensyon, na may mahahalagang mga ginawa sa mga larangan ng
matematika
,
pisika
,
kimika
,
biyolohiya
,
elektrisidad
,
metalurhiya
na nagbigay daan sa mga pagsulong ng
teknolohiya
sa
ika-20 dantaon
.
[3]
Nagsimula ang
Rebolusyong Industriyal
sa
Gran Britanya
at kumalat sa
lupalop
ng
Europa
,
Hilagang Amerika
at
Hapon
.
[4]
- 1809:
Pebrero 12
-
Charles Darwin
, tagapagsimula ng teoriya ng ebolusyon sa pamamagitan ng likas na pagpili (namatay 1882)
- 1811:
Marso 20
-
Napoleon II
, pinagtatalunang Emperador ng Pransya na anak nina Emperador Napoleon I at Emperatris Marie Louise (namatay 1832)
- 1820:
Enero 17
- Anne Bronte, isang Ingles na manunulat (namatay
1849
)
- 1820:
Mayo 27
- Mathilde Bonaparte, isang Italyanong prinsesa (namatay
1904
)
- 1890:
Nobyembre 16
–
Elpidio Quirino
, ika-6
Pangulo ng Pilipinas
(namatay
1955
)
- 1891:
Marso 9
-
Jose P. Laurel
, isang pangulo ng Republika ng Pilipinas sa ilalim ng mga Hapon mula 1943 hanggang 1945 (namatay 1959)
- 1892:
Enero 1
-
Manuel Roxas
, dating
pangulo
ng
Pilipinas
(namatay 1948)
- 1892:
Mayo 30
-
Fernando Amorsolo
, Pambansang Artista ng Pilipinas (pagpipinta) (namatay 1972)
- 1896:
Marso 6
- Norodom Suramarit, hari ng
Cambodia
(kamatayan
1860
)
- 1896:
Hulyo 16
- Trygve Lie, Kalihim-Heneral ng
Mga Bansang Nagkakaisa
(Kamatayan
1968
)
- 1896:
Agosto 27
?
Kenji Miyazawa
,
makata
, manunula ng panitikang pambata at agronomong Hapon (kamatayan
1933
)
- 1896:
Setyembre 25
- Alessandro Pertini, ang ikapitong Pangulo ng
Republika Italyano
(kamatayan
1990
)
- 1896:
Nobyembre 4
-
Carlos P. Garcia
, ang ikawalong Pangulo ng Republika ng Pilipinas (kamatayan
1971
)
- 1897:
Agosto 26
-
Yun Po-sun
, Pangulo ng Timog Korea (namatay
1990
)
- 1890:
Enero 18
-
Amadeo I ng Espanya
,
Hari
ng
Espanya
. (ipinanganak
1845
)
- 1893:
Enero 17
-
Rutherford B. Hayes
, ika-19 Pangulo ng
Estados Unidos
(ipinanganak
1822
)
- 1896:
Enero 20
–
Graciano Lopez Jaena
, Pilipinong manunulat (ipinanganak
1856
)
- 1896:
Mayo 20
- Clara Schumann, kompositor (kapanganakan
1819
)
- 1896:
Hulyo 4
–
Marcelo H. del Pilar
, manunulat at mamamahayag (ipinanganak
1850
)
- 1896:
Agosto 10
? Otto Lilienthal, Alemang tagapagbunsod ng abasyon (kapanganakan
1848
)
- 1896:
Oktubre 11
- Anton Bruckner, kompositor (kapanganakan
1824
)
- 1896:
Nobyembre 25
- Ichiy? Higuchi, nobelista at (kapanganakan
1872
)
- 1896:
Disyembre 10
?
Alfred Nobel
, imbentor ng
dinamita
at taga-gawa ng
Gantimpalang Nobel
(kapanganakan
1833
)
- 1896:
Disyembre 30
–
Jose Rizal
, Pilipinong nasyolista at
polymath
(ipinanganak
1861
)
- 1897:
Mayo 10
–
Andres Bonifacio
, Pilipinong Ama ng Katipunan (ipinanganak
1863
)
- 1899:
Abril 6
–
Emilio Jacinto
, Pilipinong Utak ng Katipunan (ipinanganak
1875
)
- 1899:
Hunyo 5
–
Antonio Luna
, Unang Pilipinong Heneral ng Republika ng Pilipinas (Ipinanganak
1866
)
- 1899:
Disyembre 2
–
Gregorio del Pilar
, pinakabatang Pilipinong Heneral at Bayani ng Pasong Tirad (Ipinanganak
1875
)
- 1899:
Disyembre 7
–
Juan Luna
, Pilipinong pintor (ipinanganak
1857
)
- Setyembre 13
?
Digmaang Pilipino?Amerikano
? Labanan sa Pulang Lupa: nilabanan ng mga Pilipino ang isang partido ng mga sundalong Amerikano.
- Setyembre 17
? Digmaang Pilipino?Amerikano ? Labanan sa Mabitac: tinalo ng mga Pilipino sa ilalim ni
Juan Cailles
ang mga Amerikano, sa ilalim ni Kolonel Benjamin F. Cheatham.