Конфусий
Конфутсий ё Конфусиус (лотин?)
? (551 - 479 пеш аз мелод),
мутафаккир
ва
файласуфи
чино?
мебошад, ки кору э?одиёташ ба фикррон? ва ?аёти чиноиён, куриёгиён, ?опониён ва ветнамиён таъсири чу?ур расонидааст.
Конфутсий, яке аз мутафаккирони бузурги давраи ?адим, рамзи
Чин
, маданияту андеша?ои фалсафии ин кишвар ва ?ам нахустустоди ?амаи чини?о ба шумор меравад. Дар т?ли садсола?о да??о миллиард ниёгони а?олии Чин ва ?амсоя?ои он - ?опон?о, куриёи?о, ветнами?о - хотираи ?ро ?амчун устоди зиндаг? пос дошта
омадаанд. Барои тамаддуни Шар?и Дур Конфутсий ба мисли
Исои Масе?
барои насрони?ою
Му?аммад
(с) барои мусалмон?ост. Таълимоти ? ба та?курсии асосии сохти давлатдории
Чини
бузург табдил ёфта буд.
Конфутсий дар шо?игарии Лу (?оло Сюйфуи Шандун), дар оилаи муфлисгаштаи хидматчиёни давлативу?арбии бар?манд ба дунё омадааст. Дар ?адвали солшумории чин? р?зи таваллуди Конфутсий ба 21 р?зу 10 мо?у 20 соли ?укмронии бу?дихони Линг-Ванга (шо?и о?ил) баробар аст, яъне ба соли 551 то милод. Номи Конфутсий шакли лотинишудаи Кун Фу-сз?, яъне ≪устод Кун≫ аст.
Дар сесолагиаш аз падар ма?рум гашт. Модарашро бе?ад э?тиром менамуд, ба.?ар суханаш г?ш меандохт. Новобаста аз хурдсол? табиатан ором, ботамкин ва бомуло?иза буд. Бозии д?стдоштааш и?рои ?ар гуна маросим, аз ?умла ?урбон? ба шумор мерафт. Дар 17- солаг? ?ро ёвари муаллимаш Пинг-Чунг, олими шинохта, таъйин карданд. Пинг-Чунг айни замон ?окими ша?ре буд, ки он ?о Конфутсий бо модараш мезист.
Дар ом?зиииго? Чунг-н? бо саъю к?шиши беандоза осори муаллифони ?адимро, ки ба а?лу дилаш таъсири ами? мегузоштанд, мутолаа намуд. Донише анд?хт, ки минбаъд шунавандагонашро ба ?айрат меовард. Пас аз хатми ом?зишго? бо хо?иши модар хидмати давлатиро ба у?да гирифт. Сардори нозири бозор таъйин гашт. Аз суб?и содик, маводи бозору д?кон?оро хабар мегирифт, намегузошт, ки сабзавот, г?шту нон, мева?ои ?айри ?обили истеъмол ба фур?ш раванд. Савдогарони боинсофу бови?донро дастгир? менамуду ?аллобонро ?азо медод. Бо ин амал дар байни хал? эътибори зиёдеро со?иб гашт.
Дар ва?т?ои фори? аз хидмати давлат? пайваста илм меом?хт. Дар нузда?солаг? Конфутсий бо духтараке аз оилаи бар?манди Ки-коан-ши акди нико? бает. Пас аз як сол писардор шуд, баъдтар духтарчае ба дунё омад. Дар ?аёти оилав? ? хушбахт набуд. Ривояте ?аст, ки вай аз зав?ааш ?удо шудааст. А?идааш нисбати зан чунин буд: ≪Бо зан сарукор гирифтан бисер душвор аст, наздик? ??? якрав мешаванд, дур соз? ?ав?о мебардоранд≫.
Дар ин муддат бо хо?иши сокинон ?окими Лу Конфутсийро нозири замин?ои кишт, ?ангалу чорво таъйин намуд. ?ро вазифа?ои боз ?ам баландтари давлат? интизор буданд. Вале вафоти модар дар соли 528 то милод ?ро ма?бур сохт, ки тарки вазифа намояд. Конфутсий ба анъана?ои ?адимаи чини соди? буд: ≪Писар тан?о баъди сесола шудан аз дасти волидайн ба
замин мефурояд, аз ин р? азодории сесола барои ?ама ?атмист≫. Аз хидмат, ки фориг буд, Конфутсий ба ом?хтани таърихи ?адими кишвараш пардохт. ? бо ?у??ат?ои ?адимаи таърихй,анъана?ои маросим?, суруду муси?? ва ривоят?ои ?адим шинос шуд ва ?амчун донандаи анъана?о шу?рат ёфт.
Соли 522 то милод орзуи деринааш ?омаи амал п?шид.
?амро?и шогирдонаш зиёрати пойтахти ?адимаи Чжоу муяссар гашт. Ибодатго??ои ку?ансол ?ро ба ва?д оварданд. ? худро дар сарга?и ?икмат мепиндошт, ба сурат?ои р?идевор? бо ди??ат менигарист, матн?ои бо мурури замон хирашударо бо шавку зав? мехонд. Базуд? дар ша?р овозаи олими ?авони ?амадон па?н гардид. Шумораи шогирдони ? ?ар р?з меафзуд. Фазл ва донистани адабиёти ?адима ?амаро мафтунаш сохт. ?амзамон ? ба та?рири китоби ≪Ши сзин≫ (≪Китоби суруд?о≫), ёдгории адабиёти аср?ои XI-VI то милоди Чин, даст зад. Вай бе?тарин суруд?оро, ки азёд медонист ва то охири умр замзама мекард, дар китоб бо?? гузошт. Конфутсий ба муси?? ба?ои баланд медод. Мегуфт, ки муси?? бояд ?изои маънавии хал? бошад.
Аз р?и ривоят?о Конфутсий ма?з дар ша?ри Чжоу бо мутафаккири ку?ансол Лао-сз? вох?рдааст. Файласуфи солх?рда барои орзую умед?ои ≪пучаш≫ Конфутсийро хеле мазаммат
намуд. Вале аз ин Конфутсий ?еч хи?олате накашид. ? мегуфт, ки ма?садаш дониши анд?хтаашро ба хидмати мардум гузоштан аст. Вай ?окимеро ме?уст, ки аз р?и тавсия?ои Конфутсий кишвару хал?ро идора созад. Боварии хал?ро сазовор гаштани сарвари давлат барои мутафаккири ?авон чизи асос? буд. Бе
ин давлатро ниго? доштан амри му?ол аст, мегуфт. Барои чунин ?оким пайдо кардан Конфутсий ?удуди кишвар?ои Си, Вей, Чэн, Сзай ва ?айра?оро тай намуд. Вале ?ай?от, шо?и донишманду дилхо?ашро наёфт.
Билохир дар чилу чорсолагиаш бахт ба р?яш хандид. Дар шо?игарии Лу ош?б?о хом?ш шуданд ва ?оким Конфутсийро ша?рдори Чжун-ду таъйин намуд. Акнун ? дар амал метавонист ?оя?ояшро татби? созад. Конфутсий ?оида?ои судиро дар амал хуб риоя менамуд.
Дар р?з?ои аввали раиси ша?р буданаш, вай ма?бур шуд, ки аз
а?идааш гашта мухолифи сиёсиашро ба дор кашад. ? зидди ?укми ?атл буд, аммо давлатдор? варо аз а?идаи шахсиаш баргардонд. Конфутсий ба шогирдонаш ин амалашро чунин шар? дод: ≪Шал Чжен-мао гур???ои ?ама?ида ташкил намуда, зидди мо сухан мегуфт, ?а?и?атро дидан намехост, худраъй буд, пас чи тавр ?ро ба дор намекашидем?
Вале ?укми ?атл ёр? нарасонд. Дарбориён фитна?о бардоштанд. Ахиран Конфутсий аз сарзамини Лу рафт. Бо шогирдон аз ша?р ба ша?ре, аз як мамлакат ба дигаре сафар мекарду а?ида?ояшро тар?иб менамуд. Одамон ?ро бо хушнуд? пешвоз мегирифтанд, ба сухан?ояш г?ш меандохтанд, ба ва?д меомаданд. Вале дигар чизе р?й намедод. ?оким Вей низ ?ро д?ст медошт, ?арфаш мешунид, барояш ?асру маош (?азор чен бирин?) му?айё сохт, аммо мувофи?и таълимоти Конфутсий мамлакаташро идора кардан нахост. Ва Конфутсий ин ?оро низ тарк намуд. ?умандони шо?игарии Сунг аз ?амъомад?ои шогирдони Конфутсий ба ?арос афтода, ма?бур месозад, ки мутафаккир
боз овораи манзил?о шавад. Баъди сарсони?ои зиёд ба ватан бармегардад, аз вафоти занаш хабар меёбад. Дар Лу тамоми ва?ташро ба ом?зиш ва тарбияи шогирдон мебахшад. Дар як
баланд? бештар ваъз мегуфт ва он ≪теппаи зардолу≫ ном гирифт. Дар ин ?о тамоми осорашро ба тартиб овард, бисёр китоб?ои ?адимаро мураттаб намуд. Вай та?рири асар?ои фалсафии ≪Шутсзин≫, ≪Шитсзин≫, ≪Итсзин≫ ва нахустин асари таърихии Чин ≪Чунсю≫-ро ба охир расонд. Таълимоти
Конфутсий дар замони ?укмронии Хон (202 то милод) дар саросари Чин па?н гашт ва ?амчун дини давлат? пазируфта шуд. Баъди сарнагун шудани охирин императори Чин дар соли 1912 дини давлат? низ мав?еашро аз даст дод.
[3]
Таълимоти Конфутсий ба шарофати китоби ≪Лун юй≫ (≪С??бат?о ва му?окима?о≫), ки аз ?ониби шогирдонаш мураттаб шуд, маш?ур гашт.
Таълимоти Конфутсий дар тули зиёда аз ду ?азор сол дар ин сарзамин арзи ?аст? намуд. Дар зери таъсири он чини?о ба муваффакият?ои зиёди таълим? ва тарбияв? муваффа? гардидаанд. ? таълимоти макотиби дигарро дар хусуси он, ки инсонро табиатан ?о?ил ё о?ил мешумориданд, инкор кардааст.Тиб?и ин таълимот табиати инсон оби пурту?ёнро мемонад, ки фар?ияти ?арбу Шар?ро намедонад ва ба кадом самте, ки ро?кушо?, ?ор? шудан мегирад. Ба а?идаи он?о, одам дар т?ли тамоми ?аёташ м??то?и тарбияи дурусти эколог? - тоза ниго? доштани обу замин, ?аво х?роквор? ва ?айра аст.
Табиати одам бо баду нек чудо намешавад. Дар ?авоби ин Ман Сзы менависад, ки об кадом самте ?ор? нашавад, ?атман с?й пастиро интихоб мекунад ва табиати инсон? ?ам чунин аст. Яъне тан?о ба нек? ва тарбияи дурусти ахло?ию эколог? вобастаг? дорад. Аз ?амин р?, Конфутсий ва пайравони ? таъкид мекарданд, ки инсон аз р?зи ба дунё омаданаш то ба охири умраш бояд ом?зад. Азбаски умри одам? к?то? аст, ашё?ои ом?хташаванда зиёданд ва ?амаи он?оро фа?мида наметавонад, ба ? усули ом?зишро ами? намудан лозим аст.
Конфутсий маън? ва шодмонии ?аётро дар маърифат ва поку тоза ниго? доштан, яъне дар таълим ва тарбия гирифтан медид. "Дар ча?ди беандоза ба?ри такомули хеш "Исло?и худ" медид ва андешаи ? ба сифати намунаи беинти?ои даврони ом?зишу тарбия, бозг?и кулл? и?тидори инсонии мардони шарафманди айёми пешин хидмат кардаанд. Конфутсий чунин арзи а?ида намудааст, ки модда абад? аст, яъне худованди коинот, бузургтарин фармонравои олам аст, заминро аз модда хал? карда ва осмон ягона асари ?обили раъияти ?ст ва ситорагон дар мадоре, ки барои он?о таъйин гардида, сайр мекунанд.
Инсон ба муносибат доштани ?увваи ?азоват бар соири мав?удот афзалият дорад ва гули cap сабади он?ост ва хил?атан абад? ва ?овидон? аст ва ?увваи ?азоваташ доимо ?ро ба тарафи камол ро?бар? мекунад. Ба а?идаи файласуфи эрон? Му?аммад Рашшод, "Инсон олитарин фазилати олами ?аёт? мебошад.
Конфутсий дар таълимоти худ нишон додааст, ки замину осмон, ки офаридаи худи Ило?? ?астанд, дар фармони ? мебошанд ва инсон, ки дар р?и замин умр ба cap мебарад, ба воситаи а?л заковаташ ва аз бар намудани илми ?а?он? ?ама гуна ?одисоту во?еиётро, ки ба вук?ъ меоянд, фа?мида мегирад ва дар т?ли ?аёти худ ба ?амаи он?о р? ба р? мегардад ва худро рохдои аз он?о ?имоят карданро бояд донад.
Осмону замин аз ?ам чудоянд, вале ?ар ду ?ам як амалро ба субут мерасонанд. Конфисиус дар таълимоти худ чунин мегуяд, ки бикушед, ки а?аллан каме ?ам бошад, хушмуомилатар бошед ва пасон возе?и дарк хо?ем намуд, ки аз у?даи и?рои амали носавобе намебароед.
≪?амчунон саргарми ом?зиш бошед, г?ё ?амешаг? аз номукаммалии донишатон бохабаред ва бад ин минвол аз гум кардани сат?и маърифатиатон доиман дар ташвиш хо?ед буд≫
. Оне, ки а?ди хонаводаашро ба нак?й тал?ин карда наметавонад, бе гумон, худи ? низ ом?хта наметавонад. Инсони шарафманд бо хушнуд? амри осмониро мунтазир мешавад, инсони паст ба?ри коме гаштан бе?уда чашминтизор? мекашад.
Барои ?амин, ?ар як шахс бояд ба он к?шад, ки худро барои ом?зиши дурусти му?ити зист ва му?офизати он аз нопоки?о дур сохта, барои оянда заминаи мусоид пайдо кунад. Чунки покии табиат ба инсон ало?аи зич дорад. Инсон, табиат ва худро таф?им намуда фикр ва мафкураи худро инкишоф меди?ад, барои ? ?ама мав?удот об, оташ, хок, наботот, ?айвонот, офтобу мо?тоб, ситора?о манбаи маълумот?ои ани?у илм? дар бораи олами атроф мебошад.
?ан?з то давраи солшумории мо дар Чин император?о чандин мамн?ъго??о сохта буданд, ки набототу ?айвонот нига?бони ва зиёд карда мешуданд. "Му?офизати табиат, тоза ниго? доштани обу замин ва ?амхор? дар хоки олами набототу ?айвонот вазифаи инсонии ?ар як фарди ?омеа мебошад."
Аз ин р? ?ангоми шиносо? бо табиат калонсол?о и?рои вазифа?ои тарбияи эстетикиро ба и?рои вазифа?ои тарбияи эколог?, му?офизати табиат барои насл?ои оянда ало?аманд менамуданд. Дар ?ар сурат имр?з ?ам баъди гузаштани ?азорсола?ои зиёд афкори педагогии Чини?о оид ба тарбияи эколог? аз а?амият хол? нест.
- Му??амад Рашшод. Фалсафа аз о?ози таърих-(Душанбе Ирфон, 1990] с-56.
- Курбонов А. Аз дин то фалсафа. Душанбе. 1994. с.-ЗЗ. "'
- ?икмат?ои кузрюдиёри Чин: Тар?умаи Шод? Шокирзодаи Н?ъмонпур: Душанбе. 1995. С.-75.
- Маркс К., Энгельс Ф. Асар?о н- 23. с-189
- Маркс К., Энгельс Ф. Асар?о, ч,. 20. с-495