Итолиё
Repubblica Italiana

Шиор : нест
Суруди милл? : ≪[[Суруди миллии Итолиё| ]]≫
Р?зи исти?лолият
Забони расм?	Забони итолиё?
Пойтахт	Рим
Ша?ри калонтарин	Рим , Милан , Неапол , Турин , Палермо , Генуя , Болоня , Флоренсия , Бари , Катания , Венетсия
Идораи давлат
Президент	Сер?иу Матарелла
Масо?ат   ? ?амаг?   ? Фоизи об.	71-ум ?ой дар ?a?он 301 340 км² (бо ?азира 309 547) км² 2,4 %
А?ол?   ? ?амаг? ( 2017 )   ? Зич?	43-ум ?ой дар ?a?он 60 497 174 200,76 нафар/км²
Пули милл?	евро
Интернет-Домен	.it (ва .eu )
Коди телефон	+39
Соат	UTC +1 +2
Имр?з ?исми	{{{Имр?з}}}

Итолиё , ё Ита?лия ( итол.   Italia [i?taːlja] ), номи расм? ? ?ум?урии Итолиё ( итол.   Repubblica Italiana [re?pubːlika ita?ljaːna] ) ? давлат дар ?ануби Аврупо , дар маркази ба?ри Миёназамин. ?удуди он ?исми материк? (?амвории Падан, нишеби?ои ?анубии к???ои Алп), ним?азираи Апеннин, ?азира?ои калони Ситсилия ва Сардина, чандин ?азира?ои хурд ва гала?азира?оро дар бар мегирад. Дар ?удуди Итолиё ду давлати хурди муста?ил ? Ватикан ва Сан-Марино ?ойгиранд. Итолиё дар хушк? бо Фаронса, Швейсария, Австрия ва Словения ?амсар?ад аст. Итолиёро аз ?арб ба?р?ои Лигурия ва Тиррен, аз ?ануб ба?ри Ион, аз шар? ба?ри Адриатика и?ота кардаанд (дарозии хатти со?ил? 7375 км). Масо?аташ 302 073 км² ^{[1] [2] [3]} . А?олиаш 59,9 млн нафар (2018). Пойтахташ Рум. Во?иди пул? ? евро. Забони расм? ? итолиё?. Ид?ои милл?: 25 апрел ? Р?зи Озодии Итолиё, 2 июн ? Р?зи ?ум?ур?, 1 январ ? Соли нав, 1 май ? Иди ме?нат; ид?ои дин?: Мавлуди Исо, Меъро?и Модархудо Марями Му?аддас, Р?зи авлиё ва ?. ?удуди И-ро ба 3 минта?аи таърихию и?тисод? ? Шимол, Марказ ва ?ануб ?удо мекунанд. Аз ?и?ати маъмур? Итолиё ба 20 вилоят ?удо карда шудааст, ки 114 музофот (зиёда аз 8 ?азор коммуна)-ро дар бар мегиранд. Итолиё узви СММ (аз соли 1955), НАТО (1949), Ш?рои Аврупо (1949), Итти?оди Аврупо (1993), Итти?оди Аврупо оид ба неруи атом? (1958), Хазинаи Байналмилалии Асъор (1947), Бонки байналмилалии Та?дид ва Рушд (1947), Ташкилоти умуми?а?онии савдо (1995), СА?А (1973), Созмони ?амкори?ои и?тисод? ва рушд (1961) мебошад.

Сохти давлат? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Итолиё давлати мутта?ид. Конститутсияи ?ориаш 22.12.1947 ?абул шудааст. Шакли идоракун? ? ?ум?урии парламент?. Сардори давлат ? Президент, ки дар и?лосияи як?ояи палата?о (дар он аз ?ар вилоят 3-нафар? иштирок мекунанд) ба му?лати 7 сол интихоб мешавад. Ша?рванде, ки синнаш то 50-сола ва дорои ?у?у?и сиёс? ва ша?рванд? бошад, Президенти Итолиё шуда метавонад. Сардори давлат ба Ш?рои олии мудофиа ва Ш?рои олии магистратура?о (мансаб?ои олии давлат?) ро?бар? мекунад. Ма?оми олии ?онунбарор ? парламенти дупалатаг?: Палатаи вакил?о ва Сенати ?ум?ур?, ки аз тари?и овозди?ии умум? ба му?лати 5 сол интихоб мешаванд. Палатаи депутат?о аз 630 депутат ва Сенат аз 315 сенатор (аз вилоят?о интихоб карда мешаванд) иборат аст. ?айр аз ин соби? президент?ои мамлакат аъзои Сенат мебошанд. Сардори давлат ?у?у? дорад 5 ша?рвандеро, ки бо комёби?ои бар?астаашон дар со?а?ои и?тимо?, илм, санъат ва адабиёт дар мамлакат шу?рат пайдо кардаанд, сенатор?ои якумр? таъйин намояд. Ма?оми и?роия ? Ш?рои Вазирон, ки аз Раиси Ш?рои Вазирон ва вазирон иборат аст. Вазирон метавонанд ба ?айати парламент дохил шаванд. Президент сарвазир ва бо пешни?оди ? вазиронро таъйин мекунад. Раиси Ш?рои Вазирон ба сиёсати умумии ?укумат ро?бар? мекунад ва барои он ?авобгар аст. Вазирон як?о барои фаъолияти ?укумат ва дар ало?идаг? барои фаъолияти идора?ои тобеашон масъуланд. ?укумат бояд боварии ?ар ду палатаи парламентро ба даст орад. Ма?омоти интихоб? дар музофот?о ва коммуна?о (ш?ро?ои музофот? ва коммунав?) низ мав?уданд.

Дар Итолиё система (сохтор)-и бисёр?изб? мав?уд аст. Баъди парокандашав?, пошх?р? ва та?йирёбии чандинкарата дар сол?ои 1990 ?изб?ое, ки баъди соли 1945 дар ?аёти сиёсии мамлакат на?ши пешбаранда доштанд (?изби христиан?-демократии Итолиё, ?изби коммунистии Итолиё, ?изби сотсиалистии Итолиё, ?изби либералии Итолиё, ?изби ?ум?урихо?и Итолиё ва ?.), ду блоки ?изб? ? чап ва рост ташкил карданд. Дар интихоботи соли 2013 тан?о дар Палатаи депутат?о намояндагони 25 ?изби мамлакат интихоб шуданд. Дар Итолиё ?оло ?ариб 50 ?изб фаъолона амал мекунанд. Бузургтарин ?изб?ои мамлакат, ки дар парламент аксариятро ташкил карда наметавонанд, ма?буранд бо дигар ?изб?ои нисбатан хурд ?укумати коалитсион? ташкил ди?анд. ?изб?ои калонтарини Итолиё: ?изби демократии Итолиё (чапгаро), ?аракати пан? ситора (оммав?), Ба пеш, Итолиё (ку?напараст), Чапгаро, экология, озод? / Чапгаро?ои Итолиё (сотсиалистони чапгаро), Маркази нави рост (ростгаро), Интихоби ша?рванд? (либерал?), Лигаи Шимол (минта?авии рости оммав?).

Табиат [ вироиш | вироиши манбаъ ]

?удуди Итолиё ба ?исм?ои материк?, ним?азирав? ва ?азирав? та?сим мешавад. Дар ?исми материк? ду минта?аи бузурги таби? ? к???ои Алп ва ?амвории Падан ?ойгиранд; бузургтарин масо?ати ним?азирав? ним?азираи Апеннин. ?исми ?азиравиро ду ?азираи калон ? Ситсилия ва Сардиния, инчунин ?азира?ои хурди сершумор, аз ?умла гала?азира?ои Тоскана ва Кампано ташкил мекунанд. Хатти со?илии ба?р?ои Лигурия ва Тиррен хеле ка?у килебанд (хали??ои Генуэз, Гаэта, Неаполитан, Салерн ва ?.). Дар шимоли ба?ри Лигурия, инчунин дар ?ануби ба?ри Тиррен (ним?азираи Калабрия) со?ил?о сершаханд. Со?ил?ои ба?ри Адриатика дар мавзеи ?амвории Падан ?амвор буда, хали? ва к?л?ои пайдоишашон хали?ии бисёр доранд. Со?ил?ои ба?ри Ион бештар сершах ва дар хали?и Таранто ?амворанд.

Релйеф [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Итолиё мамлакати к??сор аст: 35,2 дарсади ?удуди онро к???о, 41,6 дарсадро теппа?о, 23,2 дарсадро ?амвори?о иш?ол кардаанд. Дар шимоли мамлакат ?ад-?ади сар?адди Итолиё ва Фаронса ?-к??и Алп камоншакл т?л кашидааст. Баландтарин ?улла?ои он ? Монблан (4807 м ? баландтарин ну?таи Итолиё), Монте-Роза (то 4634 м, ?уллаи Дюфур). Дар самти ?анубу ?арб баландии к???ои Алпи наздисо?ил? то 1000 м мерасад. Дар Алпи ?арб? води?ои ами?и сабзу хуррам ва дар сар?адди Итолиё бо Фаронса ва Швейсария а?ба?ои Сен-Бернари Калон, Сен-Бернари Хурд ва ?. ?ойгиранд. Дар к???ои Алп пирях?ои бисёре мав?уданд. Дар ?ануби к???ои Алп ?амвории Падан ?ойгир аст. Баландии ?улла?ои Алпи Шар?? то 4049 м (массиви Бернина) буда, ба води?ои начандон калон (водии Ади?е ва ?.) та?сим шудаанд; дар он?о нишеби?ои о?аксангии ростфуромада бартар? доранд, ?одиса?ои карст? (чу?урча?о, ??йча?о, ?ари?о, ма?ора?о ва ?.) бисёр ба назар мерасанд. Минта?аи ме?варии ним?аираи Апеннинро ?-к???ои чиндори начандон баланди Апеннин иш?ол менамоянд. Релефи к???ои Апеннини Шимол? ва Марказ? (к??и Корно-Гранде дар но?ияи Гран-Сассо-д ^' Итолиё, 2914 м ? баландтарин ну?таи к??и Апеннин ва ним?азираи Апеннин) к??ию пирях? буда, ?абат?ои карстиаш бисёр аст. Дар ?исми ?арбии Апеннини Шимол? ва Марказ? теппа?о ва дар ?исми шимол? пастк???о т?л кашидаанд; дар ?исми ?ануб? минта?а?ои вулкан? (Амиата, Чимино, Везувий) ва пуштак???о (Латсио ва ?.) ?ойгиранд. К???ои Апеннини ?ануб? ба со?ил?ои ба?ри Тиррен наздик буда, дар ?анубу шар? ба он?о пастк???ои о?аксангии минта?аи ним?азираи Гаргано, пуштак??и Ле-Мур?е, ?амвори?ои ?абат-?абати ним?азираи Салента пайваст мешаванд. Ин ?удуд?ои ни?оят карст? ?ариб об?ои ?ории р?изамин? надоранд, вале но?ияи хеле серма?сули кишоварз? мебошанд. Дар канори ?анубии ним?азираи Апеннин па?нк???ои нишеби?ояшон серхарсанги баландиашон то 1955 м (к??и Молталто) т?л кашидаанд. ?азира?о аксаран к??соранд. Дар шимоли ?азираи Ситсилия пастк???о ва миёнак???о (баландиашон то 1979 м, к??и Карбонара) ва доманак???ои сертеппа т?л кашидаанд. Дар ?исми шар?ии ?азира вулкани Этна во?еъ аст. Сардина бештар аз па?нк???о (к???ои Ала, ?еннар?енту, Иглезиенте) ва миёнак???ои баландиашон то 1834 м (к??и Ла-Мармора) иборат аст. ?азира?ои хурди Итолиё низ бештар к??соранд; дар ?азира?ои Липар, Искя ва Пантеллерия вулкан?ои фаъол ва шартан фаъол мав?уданд.

?амвори?о 1/4 ?иссаи масо?ати мамлакатро ташкил меди?анд. Байни к???ои Алп ва Апеннин калонтарин ?амвор? дар Итолиё ? Падан ?ойгир аст. Дар ?исми марказ? ?ад-?ади д. По ?амвори?ои паст (баландиашон 50-100 м), дар музофоти шимол?, ?арб? ва ?ануб? ?амвори?ои доманак??ии нишеб (баландиашон то 200?500 м) во?енд. Дар ?арби ?амвории Падан теппаи Монфератто ?ойгир аст. Дар ?удуди ним?азираи Апеннин ?ад-?ади со?ил?ои ба?р?о ?амвори?ои камбари наздисо?ил? т?л кашидаанд. ?амвории аккумулятивии Базиликаи ?ад-?ади со?или хали?и Таранто, ?амвории аллювиалию ба?рии Таволтер дар ?ануби ним?азираи Гаргано, инчунини пастхами?ои со?или ба?р?ои Адриатика ва Тиррен васеанд. Дар ?исми ?азиравии Итолиё ?амвори?ои аккумулятив? бештар ?ад-?ади со?ил?ои ?анубу ?арбии Ситсилия (пастии Катан), инчунин дар ?ануб ва ?арби Сардиния (?амвории Кампидано) инкишоф ёфтаанд.

Сохти геолог? ва сарват?ои таби? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Итолиё дар минта?аи сер?аракати Алпу ?имолой ?ойгир аст. ?исми зиёди ?удуди онро к???ои чиндори синни алп? ? Алп (?исми ?ануб?), Апеннин, Калабрид, сохтори ?исми шимолии ?азираи Ситсилия ва ?исми зиёди ?азираи Сардиния иш?ол мекунанд. ?аторк???ои чиндори Алп ва Апеннинро хамии байник??ии Падан аз ?ам ?удо мекунад. Хам? бо моласс ?о (?инс?ои к??ии та?шин?)-и давраи олиготсен-чорумин пур шудааст (?афсиашон то 9 км); он дар ?анубу шар? ?ад-?ади нишеби?ои шар?ии Апеннин т?л кашида, дар он ?о хамии Брадан номида мешавад.

К???ои Апеннин аз п?шиш?ои тектоникии ?инс?ои давраи мезозою кайнозой ташаккул ёфта, дар шимол ба хамии Падан ва дар шар? ба хамии Брадан расидаанд. П?шиш?ои дохил? дар Апеннини Шимол? офиолит?ои давраи юра мебошанд. П?шиш?ои беруниро асосан та?шин?ои карбонат? ва ?исман та?шин?ои силитсийи давра?ои триас, юра ва табошир ба ву?уд овардаанд. Дар сохтори доманак???ои ?арбии Апеннин дар баробари ?инс?ои та?шин? ва метаморф? ?абат?ои ?афси гудоза ва туфсанг?ои вулкан? (трахит?о, риолит?о) иштирок мекунанд. Дар атрофи хали?и Неаполитан ?инс?ои вулканиро Везувий , ?азира-вулкани Иск, майдони Флегрей ?амъ кардаанд. Хамии молассии Брадан дар шар? к???ои Апеннинро аз платфорамаи Адриатика ?удо мекунад. Як ?исми платформаи Адриатика ?ад-?ади со?ил?ои адриатикии Итолиё т?л кашидааст, ки дар ин ?о о?аксанг?ои давраи мезозою кайнозой? па?н шудаанд. П?шиши Калабрия мисли ?исми шимолии ?азираи Ситсилия аз офиолит?ои давра?ои юра, палеозой, шояд нисбатан ?адимтар, ?инс?ои метаморф?, гранитоид?о, та?шин?ои карбонатии давраи мезозой ташаккул ёфтааст. Дар ?исми шимолии ?азираи Ситсилия силсилаи ла?зиш?о ?ой доранд, ки дар яке аз он?о вулкани Этна ?ойгир аст. ?исми ?анубу шар?ии ?азираи Ситсилия ба минта?аи чиндори герсин? тааллу? дорад.

Бисёр но?ия?ои Итолиё серзилзилаанд. Зилзила?ои сахти харобиовар дар шимолу шар?и ?азираи Ситсилия сол?ои 1693 ва 1908, дар ?исми ?анубии ним?азираи Апеннин сол?ои 1783, 1905, 1980, дар ?исми марказ? сол?ои 1857, 1915 ва 1930, дар ?исми шимолу шар?? соли 1976 рух додаанд.

Дар Итолиё кон?ои маъдани сурб ва ру? (дар ?азираи Сардиния ва ?исми ?анубии нишебии бузургтарини Алп), тило ва ну?ра (дар ?азираи Сардиния), о?ан (дар ?азира?ои Элба, Сардиния, доманак???ои ?арбии Апеннини Шимол? ва Алп) мав?уданд. Захира?ои маъдан?ои мангандор дар кон?ои маъдани о?ани вилояти Тоскана ва бахусус дар кон?ои маъдани мангани бисёр но?ия?ои Итолиё ?ойгиранд. Захира?ои маъдан?ои симоб (кони Монте-Амиата) ва сурма бисёранд. Боксит?о дар пасти?ои карстии ?исми ?анубу шар?ии Итолиё (вилоят?ои Абрусси, Апулия) ва дар ?азираи Сардиния мав?уданд. Кон?ои ангиштсанг дар ?исми ?анубу ?арбии ?азираи Сардиния ва к???ои Алп маълуманд. Дар к???ои Апеннин кон?ои бисёри ангишти б?р ва вара?санг?ои с?занда кашф шудаанд. Кон?ои нафт ва гази таби? дар хамии Падан, тунукобаи ба?ри Адриатика, доманак???ои Апеннин, та?нишин?ои мезозою кайнозойи ?азираи Ситсилия ва тунукобаи ?амин ?азира ?ойгиранд. Кон?ои намаки калий (дар ?азираи Ситсилия), намаксанг (?азираи Ситсилия, Апеннини Калабрия, доманак???ои ?арбии Апеннини Шимол?), сулфур (?азираи Ситсилия), инчунин пирит, барит, бентонит, флюорит, тал?, асбест, графит, масоле?и бинокории таби? ва ашёи хом барои исте?соли масоле?и бинокор? (о?ак, доломит, мергел, гач, серпентинит?о, кварсит?о, хоросанг, рег, сангреза ва ?.) маълуманд. Дар Апеннини Ши- мол? кон?ои мармар ?ойгиранд. Дар Итолиё чашма?ои сершумори об?ои минерал? ва гарм мав?уданд.

И?лим [ вироиш | вироиши манбаъ ]

И?лими ним?азираи Апеннин ва ?азира?ои Итолиё субтропикии ба?римиёназамин?; тобистонаш гарми хушк (?арорати миёнаи июл 23-26 ^о С), зимистонаш гарми рутубатнок (?арорати миёнаи январ 8-11 ^о С), дар ?амвории Падан муътадили ба субтропик? гузаранда. Боришот (боришоти миёнаи солона 500?600 мм) бештар зимистон дар намуди борон?ои сел меборад. Но?ия?ои ?исми ?анубу шар?ии Апеннин, ?ануби Ситсилия ва Сардиния бисёр ва?т?о аз хушксол? (боришоти миёнаи солона камтар аз 400 мм) азият мекашанд. Дар шимол ва но?ия?ои дохилии ним?азираи Апеннин ?арорати миёнаи июл то 21-22 ^о С, январ то 1,5-4 ^о С паст мешавад; дар ?исми шимолии ним?азира ва миёнак???ои Апеннин баъзан барф меборад. Боришот аз ?ама бештар (зиёда аз 3000 мм) дар нишеби?ои ?арбии Апеннини Лигурия, аз ?ама камтар (то 400 мм дар сол) дар но?ия?ои дохилии Апеннини ?ануб? мкшавад. И?лими со?ил?ои ба?ри Лигурия гарми нарм аст (?арорати миёнаи январ 8-9 ^о С, июл 23-24 ^о С); ми?дори боришоти солона 1500 мм. Тобистони ?амвории Падан гарм (?арорати миёнаи июл 22-24 ^о С) ва зимистонаш сард (?арорати миёнаи январ 0-1 ^о С, баъзан то ? 10 ^о С) мешавад; ?амвори?ои баландк??ро ?абати барф меп?шонад. Боришот (700?1000 мм дар сол) бештар ба?ору тирамо? мешавад. И?лими к?л?ои доманак???ои Алп нисбатан нарм (?арорати миёнаи январ 1-2 ^о С, июл 20-22 ^о С) буда, дар ин ?ой?о осоишго??ои и?лимии бисёре (Гарда, Комо ва ?.) ?ойгиранд. Дар к???ои Алп дар баландии 1200?1500 м ?арорати миёнаи июл то 4-5 ^о С, январ то ?12… ?15 ^о С паст мешавад; дар баландии аз 2000 м боло аз 0 ^о С баланд намешавад. Дар к???ои Алп ба ?исоби миёна дар як сол беш аз 1000 мм, дар нишеби?ои ?арбии Алпи Карний беш аз 3000 мм боришот мешавад. Марказ?ои асосии яхбанд? ? минта?а?ои Монблан, Гран-Парадизо, Бернина, Адамелло, Ортлес, инчунин к???ои Алпи Пеннин, Лепонтин ва Ретий.

Об?ои дохил? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дар Итолиё дарё?о бисёранд. Аксари дарё?о к??? ва к?то?анд. Калонтарин дарёи ?исми материкии Итолиё По буда, шохоб?ои чапаш (Адда, Дора-Балтеа, Дора-Рипария ва ?.) аз к???ои Алп, шохоб?ои росташ (Панаро, Таро, Требия ва ?.) аз к???ои Апеннин ?ор? мешаванд. Дигар дарё?ои калони ?исми материкии Итолиё: Ади?е, Брента, Изонсо, Таляменто, Пяве, Рено. Дарё?ои ним?азираи Апеннин к?то?у камоб буда, манбаашон асосан борон аст; он?о тирамо?у зимистон сероб ва тобистон камоб мешаванд; дарё?ои хурд тобистон пурра мехушканд. Обхез? бисёр мешавад. Дар ним?азираи Апеннин дарё?ои ?авза?ои ба?ри Тирен (Тибр, Арно, Волтурно), ба?ри Ион (Агри, Базенто, Брадано), ба?ри Адриатика (Офанто, Пескара, Сангро) калонтарин мебошанд. Дарё?ои асосии Ситсилия ? Симето, Салсо, Платани; Сардиния ? Тирсо, Когинас, Флумендоза.

Дар Итолиё к?л?ои бисёри пайдоишашон гуногун (пирях?, пиряхиву тектоник?, вулкан?, карст? ва хали??) мав?уданд. Масо?ати умумии 23 ба?ри нисбатан калони Итолиё ? зиёда аз 5000 км ² . Калонтарин к?л?ои Итолиё дар к???ои Алп во?еъ буда, пайдоишашон пиряхиву тектоникист: Гарда, Лаго-Ма?оре, Комо, Изео, Лугано. Калонтарин к?ли ним?азираи Апеннин ? Тразимен; пайдоиши к?л?ои Болсена, Браччано, Вико вулканист. Калонтарин к?л?ои хали?? (Лезина, Варано, Валли-ди-Комакко) дар со?ил?ои ба?ри Адриатика ташаккул ёфтаанд. Дар Итолиё 300 обанбор сохта шудааст. Калонтарин обанбор?о: Омодео дар д. Тирсо (Сардиния) ва Монте-Котуно дар д. Синни (Базиликата). Захираи солонаи об ? 191 км ³ ; ба ?ар як сокини мамлакат дар як сол 3336 м ³ об рост меояд. ?ар сол 44,4 км ³ об ?амъ мешавад, ки 45 дарсади он барои э?тиё?оти кишоварз?, 37 % дар корхона?ои саноат? ва 18 % барои таъминоти коммуналию маиш? истифода бурда мешавад.

Хок, олами наботот ва ?айвонот [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Хоки ?амвории Падан ?осилхези аллювиал?, хоки нишеби?ои к???ои Алп ва Апеннин сиё?тоби к??ист. Хоки ?амвори?ои ним?азираи Апеннин ва ?азира?о ? ?а?варанг ва сурхчатоб.

Дар Итолиё 5463 намуди рустани?ои рагдор, аз ?умла 712 намуд рустани?ои хосси ма?ал маълуманд, ки 532 намуди он?о ба р?йхатти рустани?ои нодир ва нестшаванда дохил карда шудаанд. Дар ним?азираи Апеннин ва ?азира?о рустани?ои ба?римиёназамин? васеъ па?н шудаанд. Дар ?исми бо?имондаи Итолиё рустани?ои аврупоимиёнаг? бартар? доранд. ?ангал ва буттазор?о ?ариб 1/3 ?иссаи масо?ати мамлакатро иш?ол мекунанд. Дар ним?азираи Апеннин ва ?азира?о то баландии 500?800 м рустани?ои ?амешасабзи бай?римиёназамин?: буттазор?ои маквис ва гарига, булутзор?о, санавбарзор?о доман густурдаанд, инчунин дарахтони сарв, эвкалипт ва ?. мер?янд. Аз ?умлаи рустани?ои мазр?ъ дарахти зайтун, рустани?ои ситрус?, бодом, анор, ан?ир парвариш карда мешаванд. Болотар аз минта?аи дарахтзор ва буттазори ?амешасабз ?о-?о беша?ои дарахтони па?нбарг (булут, фарк, шумтол, шо?булут ва ?.) вомех?ранд. Масо?ати зиёдро бо?у токзор?о иш?ол мекунанд. Дар баландии 1700?1900 м (дар нишеби?о) олашзор?о доман густурдаанд. Дар к???ои Апеннин ва минта?а?ои к??? ?о-?о мар?зор?ои алп? вомех?ранд. Дар ?амвории Падан рустани?ои ?адим? ?ариб бо?? намондаанд. Дар пастк???ои Алп беша?ои дарахтони па?нбарг (то баландии 800 м ? булутзор?о, то баландии 1400 м ? олашзор?о) па?н шудаанд, болотар он?оро беша?ои омехтаи дарахтони с?занбаргу па?нбарг (ко?, пихта, санавбар, ко?и баргрез) иваз мекунанд. Дар баланди?ои 2000?2200 м мар?зор?ои субалп? ва алп? васеъ па?н шудаанд.

Аз 132 намуд ?айвони ширх?р 12 намудашон дар ?оли нестшавианд. ?айвоноти калони ширх?р (хирси малла, гург, гуроз, о?у)-ро дар му?ити табиии зист тан?о дар но?ия?ои душворгузари к???ои Алп ва Апеннин, асосан дар ?удуд?ои ?ифзшаванда вох?рдан мумкин аст. Дар ним?азираи Апеннин ва ?азираи Ситсилия муфлон ? ?айвони хосс (эндемик)-и ?азираи Сардиния м?ътод шудааст. ?айвоноти ширх?ри хурд, аз ?умла даранда?о (гурбаи ?ангал?, ?аш?алдо?, миримушон, ?о?ум, хаз), ?ашаротх?р?о (хорпушт), хоянда?о (сан?об, муши дашт?), дастбол?о ва ?. хуб бо?? мондаанд. Дар Итолиё 478 намуди паранда?о (ба 15 намуди он?о хатари нестшав? та?дид мекунад) ва 55 намуди хазанда?о (ба 4 намуди он?о хатари нестшав? та?дид мекунад) зиндаг? мекунанд. Аз мо?и?ои ба?р? сардина, самак, хамса, кефал, камбала, аз мо?и?ои дарё? карп ва гулмо??, инчунин садафак бештар шикор карда мешаванд.

Дар Итолиё 772 ?удуди табиии ?ифзшаванда (дар масо?ати умумии 2,9 млн га), аз ?умла 22 бо?и милл? [дар масо?ати 1,34 млн га; маш?уртарин ва ?адимтаринашон Гран-Парадизо (1922) ва Чирчео (1934)] ташкил карда шудаанд. Дар со?ил?ои ба?р?ои Тиррен ва Адриатика ?ой?ои зимистонгузаронии паранда?ои к?чии сершумор аз Аврупо мав?уданд. Бинобар ин 48 ?удуди ?ифзшаванда ба р?йхатти мавзеъ?ои обу ботло?ии а?аммияти байналмилал? дохил карда шудаанд. ?удуд?ои ба?рии ?ифзшаванда, аз ?умла бо?и ба?рии Мирамер ба р?йхатти парваришго??ои биосферии ЮНЕСКО дохил карда шудааст, ки масо?ати 2,8 млн гаро иш?ол менамояд. Ба р?йхатти Мероси табиии умуми?а?он? ?азира?ои Липар низ дохил карда шудаанд.

А?ол? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Аксарияти (92,5 %) а?олии Итолиёро итолиёи?о ташкил меди?анд. Дар шимолу шар?и Итолиё фриул?о (1,1 %), ладин?о (0,1 %), словен?о (0,1 %), инчунин тироли?о ва дигар гур???ои олмонизабон (0,5 %), дар шимолу ?арб гур???ои ба забон?ои окситан?, фаронсавии провансал? ва фаронсав? гуфтуг?кунанда, дар ?ануби Итолиё албан?о (0,8 %), юнони?о (0,2 %) ва хорват?о (24 ?азор нафар), дар шимолу ?арби Сардиния каталон?о (922 ?азор нафар) зиндаг? мекунанд. Дар Итолиё инчунин я?удиён (0,1 %), л?ли?о (0,2 %), араб?о (0,9 %), амрикои?ои ИМА (0,2 %), румин?о (0,1 %) испани?о (0,15) ва дигар хал?ият?о маскунанд.

Дар давоми 120 сол (1861?1981) а?олии Итолиё доимо аз ?исоби афзоиши таби? зиёд мешуд. Аз сол?ои 1980 шумораи а?олии Итолиё ?ариб зиёд намешавад (соли 1991 ? 56,78 млн нафар, 2001 ? 56,99 млн нафар, 2005 ? 59,46 млн нафар, 2016 ? 60 млн нафар, 2018 ? 59,9 млн нафар). То миёнаи сол?ои 1970 сат?и таваллуд дар Итолиё баланд буд. ?оло Итолиё аз ?и?ати сат?и таваллуд дар байни мамлакат?ои Итти?оди Аврупо яке аз пасттарин?о (8,5 нафар ба 1000 сокин) мебошад. Фавт аз таваллуд зиёдтар (10,5 нафар ба 1000 сокин; фавти к?дакон 5,7 нафар ба 1000 навзод, 2007) аст. Дарозумр? ба ?исоби миёна 81,8 (мард?о ?79,2, зан?о ? 84,5) сол. Зичии миёнаи а?ол? дар 1 км ²  ? 201,1 нафар (2016). Дар давоми мав?удияти давлати ягонаи Итолиё (аз соли 1861) беш аз 20 млн итолиёи?о аз ?ануби мамлакат ба ИМА, мамлакат?ои Аврупои ?арб? ва Амрикои ?ануб? му?о?ират кардаанд. Аз миёнаи сол?ои 1970 му?о?ирати а?ол? ба хори?и кишвар кам шуда, аз ибтидои сол?ои 1990 му?о?ирати ?онун? ва ?айри?онунии а?олии кишвар?ои хори?? ба Итолиё хеле афзуд. ?ариб 13 дарсади му?о?ирон албани?о, ?ариб 12 % марокаши?о, 11 % румин?о, 4,8 % хитойи?о, 4 % украин?о, 3,3 % филиппини?о, 3,1 % туниси?о, инчунин серб?о. черногорияги?о, македони?о, поляк?о ва дигар миллат?о мебошанд. 68 дарсади а?олии Итолиё ша?рнишинанд. Ша?р?ои бузургтарини Итолиё (?азор нафар, 31 декабри 2013): Рум (2860,5), Милан (1334,1), Неапол (989,1), Турин (902,1), Палермо (678,5), Генуя (597). 65 дарсади а?ол? дар со?аи хидматрасон?, 30,1 % дар саноат, 4,3 % дар со?аи кишоварз? кор мекунад. ?ариб 90 дарсади а?олии Итолиё католик, ?ариб 5 % намояндагони дигар дин?о, асосан мусулмонон ва ?инду?о мебошанд.

Таърих [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Руми Бостон [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дар миёнаи асри 6 то м. лотин?о ва собин?о (?абила?ои италик?о) ш. Румро бунёд кардаанд. Аср?ои 5-3 то м. Рум тамоми ?удуди Итолиёро забт кард. То ибтидои асри 2 то м. дар ин ?о давлати ?уломдор? ба ву?уд омад. Бу?рони низоми ?уломдор? ва фишори варвар?о дар аср?ои 4-5 империяи Румро пароканда кард. Соли 395 империя ба ?исм?ои ?арб? ва Шар?? ?удо шуд. Соли 476 яке аз сарварони ?абилаи скир?о ? Одоакр охирин императори империяи Руми ?арб? Ромул Августулро аз тахт сарнагун кард. ?укмронии Одоакр дер давом накард; соли 493 остгот?о бо сарварии Теодорихи Бузург бо розигии императори Руми Шар?? империяи Зинонро ?асб намуда, шо?ии Остготро ташкил карданд, ки Ситсилия, Норик, як ?исми ?удуди Паннония ва Иллария ва аз соли 510 Провансаро низ дар бар мегирифт.

Аср?ои миёна [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Соли 554 ?исми зиёди Итолиёро Византия забт кард. Соли 568 Итолиёи Шимолиро лангобард?о забт намуда, дар ?удуди Итолиё шо?ии Лангобардро ташкил карданд. Дар ин давра низоми ?уломдор? бар?ам дода шуд. Аср?ои 7-8 дар давлати лангобард?о тарзи исте?солоти феодал? ба ву?уд омад; баъди Итолиёи Шимол? ва Итолиёи Марказиро забт кардани франк?о (774) инкишофи муносибат?ои феодал? ав? гирифт. Аз миёнаи асри 9 Итолиё давраи дурударози парокандагии феодалиро аз сар мегузаронд. Аз байни давлат?ои сершумори феодал? вилояти Папа бо ?удрат ва нуфузи худ фар? мекард (давлати Папа?ои Рум соли 756 ташкил шуд). Соли 962 Итолиё ба ?айати Империяи Руми Му?аддас (асосгузораш императори Олмон Оттони I) ?амро? карда шуд. Аср?ои 11-12 Итолиё майдони муборизаи байни папа?ои Рум ва императорони Олмон буд. ?анг?ои пайдар?ам ба гирифтори асорат шудани де??онон ва ?увват ёфтани заминдорони калони феодал? (бахусус замин?ои калисо) мусоидат мекарданд. Инкишофи барма?али муносибат?ои мол?-пул? (?ан?з дар аср?ои 9-10) и?тидори и?тисодии ша?р?оро, ки ба марказ?ои касбу ?унар ва савдо табдил меёфтанд, муста?кам менамуд. Бисёр ша?р?о дар аср?ои 11-12 ?у?у?и худидоракун? ба даст оварданд. Дар Лукка, Милан, Флоренсия, Падуя, Феррара, Кремона, Пиза, Сиена, Болоня ва да??о ша?р?ои дигари Итолиёи Шимол? ва Марказ? коммуна?о ташкил шуда, ?окимият ба дасти ашроф ва то?ирон гузашт. Коммуна?ои калон (Генуя, Пиза, Венетсия ва ?.) тадри?ан ба ?ум?ури?ои муста?ил табдил ёфтанд. Юриш?ои Фридрих I Барбарос ба Итолиёи Шимол? (1154?1176), ки мехост коммуна?оро зери итоати худ дарорад, барор накарданд; ша?р?ои Итолиё дар атрофи Лигаи Ломбардия (таъсисаш 1167) мутта?ид гардида, исти?лолияти худро му?офизат намуданд. Итолиёи ?ануб? ва Ситсилияро, ки аз асри 8 дар тасарруфи араб?о буданд, дар асри 11 нормани?о забт карданд. Соли 1130 дар Ситсилия шо?ии Нормани?о барпо гардид. Дар нимаи 1-уми асри 13 ?окими он (дар як ва?т императори Олмон ?ам буд) Фридрих II Штауфен барои зери итоати худ даровардани ш-?ои Итолиёи Миёна к?шиш кард, вале комёб нашуд. Сол?ои 60 асри 13 дар Итолиёи ?ануб? сулолаи Ан?уй?о со?иби тахту то? гардиданд.

Таназзули ами?и сиёс? ва и?тимоию и?тисодии Итолиё то ибтидои асри 18 давом кард. Фишори Испания дар асри 18 бо ?укмронии Габсбург?о иваз шуд. Шартномаи сул?и Раштатт (1714) ба ?анг барои мероси Испания хотима бахшид, дар герсогии Милан (Ломбардия) ?укмфармоии Австрия ?ор? гардид. Дар як ?атор давлат?ои Итолиёи Марказ? сулола?ои ба Габсбург?о хеш (Лотаринг? ва д?Эсте) ?укмрон шуданд. Шо?ии Неаполитан аз Мадрид ?удо, вале ба шохаи испаниягии Бурбон?о тобеъ шуд. Дар рафти ?анг бо империяи Усмон? ?удуди ?ум?урии Венетсия кам шуд. ?ум?урии Генуэз ?азираи Корсикаро ма?буран ба Фаронса дод. Тан?о шо?ии Пемонт (таъсисаш 1718), ки сулолаи Савойя ро?бар? мекард, мулки худро аз ?исоби ?амро? кардани вилоят?ои ?амсоя (Нисса, Савойя ва ?.) васеъ карда тавонист. Мувофи?и шартномаи Раштатт (1714) ?азираи Ситсилия ба Пемонт гузашт. Мувофи?и шартномаи сул?и 1720 бо шо?ии Неаполитан Пемонт онро ба ?азираи Сардиния (номи нави Пемонт ? Шо?ии Сардиния аз ?амин ?ост) иваз кард. Давлати Папа ?удуд?ои худро васеъ карда, ба ба?ри Адриатика баромад.

Дар нати?аи ?анг?о барои мероси Ла?истон ва Австрия ?удуди давлат?о ва сулола?ои ?укмрони ним?азираи Апеннин та?йир ёфт. Баъди ба имзо расидани сул?и Ахен ((1748) дар сарзимини Итолиё ?ариб ним аср ором? ?укмфармо буд, ки ба рушди и?тисод?, тара??ии ша?р?о, риво?и ти?орат, инкишофи муносибат?ои капиталист? дар як ?атор но?ия?о мусоидат кард.

Дар нимаи 2-юми асри 18 дар давлат?ои Итолиё ?ояи маорифпарвар? па?н гардид. Маорифпарварони Итолиё (Ч. Беккариа. П. Верри, ?. Караччоло, Г. Филан?ери ва дигарон) тартиботи феодалиро зери тан?иди сахт гирифта, бар?ам додани онро талаб карданд. Сол?ои 70-80 асри 18 дар давлат?ои Итолиё ? Тоскана, шо?ии Сардиния ва ?. дар р??и мутла?ияти маорифпарвар исло?от?о гузаронида шуданд.

Давраи нав [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дар ?анги якуми ?а?он? (1914-18) Итолиё (аз соли 1915) ?амчун тарафдори Антанта иштирок кард. Мувофи?и шартнома?ои баъди?анг? Итолиё тан?о Трентино,Тироли ?ануб?, ним?азираи Истрия ва чанд музофоти дигарро гирифт. Дар сол?ои аввали баъди ?анг и?тисодиёти Итолиё ба бу?рони шадид гирифтор шуд. ?арзи давлат? аз 15,3 млрд лири соли 1914 дар соли 1919 то 49,9 млрд лир афзуд, Бу?рони и?тисод?, норозиг? аз нати?а?ои ?анг ва таъсири Ин?илоби Октябр дар Руссия боиси ни?оят ав? гирифтани ?аракати коргар? дар Итолиё гардид. Соли 1919 шумораи ширкатдорони корпартои?о ба беш аз 1 млн нафар расид. Дар ?ануби мамлакат де??онон замин?ои помешиконро ?асб намуданд. Соли 1920 корпартои?о хеле ав? гирифтанд: коргарони саноати коркарди филиззот ва як ?атор со?а?ои дигар корхона?оро ба даст дароварда, он?оро 3 ?афта дар даст ниго? доштанд., ш?ро?ои фабрикаву завод? ташкил карда, исте?соли ма?сулотро ба ро? монданд. Аммо ?СИ, ки ба муборизаи ме?наткашон ро?бар? менамуд, аз вазъияти ин?илоб? истифода бурда натавонист ва ?аракати ин?илоб? р? ба таназзул ни?од. Соли 1921 гур???ои чапи ?СИ ?удо шуда, ?изби коммунистии Итолиё (?КИ)-ро ташкил карданд. Итти?одия?ои калонтарини иттифо??ои касаба, КУМ, ки соли 1919 зиёда аз 1 млн нафарро дар бар мегирифтанд, та?ти таъсири равияи исло?отгарои ?СИ ?арор доштанд. Буржуазияи калон ?авобан ба баромад?ои ин?илоб? ташкилот?ои фашистиро (соли 1919 таъсис ёфт) дастгир? мекардаг? шуд. Дар интихоботи соли 1921 фашистон ба Блоки милл? дохил ва дар парламент 35 ?ойро со?иб шуданд. Ноябри соли 1921 ?изби миллии фашист? (?МФ) ташкил карда шуд. Соли 1922 ба сари ?окимият фашистон омаданд. Диктатураи фашистии Муссолини (1922-43) низоми террорист? ?ор? кард. Аз соли 1926 ?амаи ?избу ташкилот?о, ?айр аз фашист?, манъ карда шуданд. ?КИ (пешвоёнаш А. Грамши ва П. Толятти) сарвари муборизаи зидди фашизм гардид. Итолиёи фашист? ба зидди Эфиопия (?абашистон) (1935-36) ва Албания (1939) ?анги истилогарона сар карда, ин мамлакат?оро забт намуд ва ?амро?и Олмони фашист? дар интервенсияи зидди Республикаи Испания (1936-39) иштирок кард. Итолиё бо Олмони фашист? муо?идаи ?арб? баста, соли 1940 аз тарафи он ба ?анги дуюми ?а?онии 1939-45 дохил шуд. Октябри соли 1940 Итолиё ба Юнон, апрели 1941 ба Югославия ?у?ум кард. 22 июни 1941 ба И?ШС ?анг эълон намуд. ?алаба?ои Артиши Ш?рав? дар ?БВ, болоравии ?аракати зиддифашист? дар мамлакат, дар Ситсилия фуровардани лашкариёни Англия ва Амрико тартиботи Муссолиниро 25 июли 1943 бар?ам заданд, вале 8 сентябри 1943 Олмони фашист? ?исми зиёди Итолиёро иш?ол кард. Дар мамлакат ?аракати му?обилат ав? гирифт. Ну?таи олии ин ?аракат, ки ба он коммунистон ва дигар ?изб?ои зиддифашист? ро?бар? мекарданд, ш?риши умумихал?ии апрели 1945 гардид. Бо амалиёти ?увва?ои Му?обилат ва ??шун?ои Англияю ИМА Итолиё озод карда шуд. Муборизаи зиддифашист? ?увва?ои демократиро мутта?ид кард.

Президент?ои Итолиё [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Э де Никола (1.7.1946-12.5.1948), Л. Эйнаули (12.5.1948-11.5.1955), ?. Гронки (11.5.1955-11.5.1962), А. Сени (11.5.1962-6.12.1964), ?. Сарагат (6.12.1964-29.12.1971), ?. Леоне (29.12.1971-15.6 1978), А. Пертини (15.6.1978-29.6.1985), Ф. Коссига (29.6.1985-28.4.1992), О. Л. Скалфаро (28.4.1992-15.5.1999), К. А. Чампи (15.5.1999-15.5 2006), ?. Наполитано (15.5.2006-11.1.2015), С. Матарелла (аз феврали 2015).

И?тисод [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Итолиё дорои и?тисоде пешрафта дар низоми сармоядор? ва аз аъзоии му?имми он низом аст. Аз ?умлаи му?иммтарин саноеъи кишвар метавон ба саноеъи филизкор?, мошинолот, шимиё?, васоили на?лия, маводди ?изо? ва машрубот, д?зандагию бофандаг?, ?авопаймосоз?, киштисоз?, коркарди нафт, электирик?, атом? ва ?ангафзор ва энергияи пок ишора намуд.

Дар ин кишвар метавонад теъдоди коргарони бештаре дар бозори кор ву?уд дошта бошад, зеро мардону занон ?аблан дар синни 57-солаг? бознишаста шудаанд ва нархи бекор? дар он нисбатан боло, яъне 8,2 % аст.

Кишоварз? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Кишоварз? талаботи мамлакатро ба х?роквор? 80 % таъмин мекунад. Дар да?сола?ои охири асри 20 бисёр де??онон (асосан заминдорони хурд) хо?аги?оии худро тарк карда, ба со?аи исте?солоти саноат? ва хидматрасон? рафтанд. Дара?аи та??изонии агротехник? ва ма?сулнокии кишоварз? дар Итолиёи Марказ? ва хусусан ?ануб? нисбат ба шимоли мамлакат хеле паст аст. Умуман дара?аи тара??иёти кишоварзии Итолиё аз дара?аи миёнаи аврупо? а?иб мондааст. Яке аз сабаб?ои асос? ?осилнокии пасти зироат?ои ?алладона дар ?ануби мамлакат мебошад. Тан?о 4,6 дарсади хо?аги?о то 20 га замин доранд. Шумораи хо?аги?ои хурди де??он? тез меафзояд; дар ин хо?аги?о заминро худи со?ибаш ё оилааш коркард мекунад. Хо?аги?ои миёна ва калон дар ?амвории Падан, Тоскана, Латсио ва ?ануби мамлакат ? Апулия, Базиликат, Ситсилия ?ойгиранд. Аксарияти (86,5 %) хо?аги?о механиконида шудаанд. Шумораи хо?аги?ои серсо?а, ки ?айр аз кишоварз? ба агросайё??, ?унарманд? (исте?соли сав?оти?о ва ?.), коркарди ма?сулоти худ? маш?ул мешаванд, меафзояд.

Рустанипарвар? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Асоси кишоварз? ? рустанипарвар?. Кишоварзии Итолиё асосан барои парвариши ток, зайтун, дарахтони ситрус?, мева ва сабзавот махсус гардонида шудааст. Зироат?ои асосии ?алладона: гандум, ?уворимакка, шол?, ?ав. Итолиё содиркунандаи асосии бирин? дар Аврупо мебошад. Зироат?ои анъанавии л?биё? ба ?айр аз нах?ди сабз, ки содир карда мешавад, ?амчун х?роки чорво истифода бурда мешаванд. Вале сол?ои охир ба сабаби рушди сайё?? ба кишти зироати л?биё? ?амчун асоси бисёр таом?ои анъанавии милл? ди??ати бештар дода истодаанд. Соя барои Итолиё зироати нисбатан нав мебошад. Дар бисёр но?ия?ои Итолиё картошка мепарваранд. Дар Итолиё сабзавоту полизи?ои гуногун (боим?он, таррак, сукини, харбуза, сабз?, навъ?ои гуногуни ?аланфур, анганор, розиёна, навъ?ои гуногуни карам ва пиёз, помидор) парвариш мекунанд. Ток ва зайтун дар хо?аги?ои махсусгардонида парвариш карда мешаванд. Итолиё аз ?и?ати ?амъоварии ангур дар ?а?он дар ?ои 1-ум меистад. Ангур асосан барои исте?соли шароб истифода мешавад. Итолиё яке аз бузургтарин содиркунандагони мева?ои ситрус? (афлесун, лиму, мандарин, бергамот, лиметта ва ?.) дар ?а?он мебошад. Дар ?ама ?ои Итолиё себ, нок, шафтолу, зардолу, гелос, ан?ир ва ?. парвариш мекунанд; бодом, чорма?з, писта васеъ па?н шудааст.

Со?аи му?имми содиротии кишоварзии Итолиё гулпарвар? мебошад. Дар бисёр ша?р?ои Итолиё намоиш?ои байналмилалии гул?о ва рустани?ои ороиши гузаронида мешаванд. Гул?оро дар ?ама ?о, вале дар ми?ёси саноат? дар Лигурия парвариш мекунанд. Тамоку зироати анъанавии Итолиё аст.

Чорводор? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Чорводор? дар кишоварзии Итолиё на?ши дуввумара?а дошта, асосан дар ?амвории Падан (асосан парвариши гов?ои ширде?) ?ойгир аст. Барои чорводории Итолиё шакл?ои муосири ташкил? ва техник? намерасад. Бисёр хо?аги?о ба ра?обати исте?солкунандагони анъанавии ма?сулоти чорводор? дар Итти?оди Аврупо тоб наоварда, аз чорводор? даст мекашанд. Дар ?ама ?ои Итолиё бештар мур?парвар? ва хукпарвар? тара??? кардааст. Бисёр ф-ка?ои мур?парвар? дар наздикии ша?р?о ?ойгиранд. Но?ия?ои асосии г?сфандпарвар? ва бузпарвар? ? Сардиния, Ситсилия ва Калабрия. Хо?аги?ои хукпарвар? дар Ломбардия ва Эмилия-Романя ?ойгиранд. Мо?ипарвар? дар Итолиё суст инкишоф ёфтааст, чунки дар ба?р?ои Итолиё (?айр аз Адриатика ва гул. Ситсилия) мо?? бисёр нест. Дар Итолиё асосан сардина, ш?рмо??, за??тамо??, самак, молюск?о ва харчангшакл?о шикор карда мешаванд. Дар ?авз?ои сунъии музофоти Неапол, Таранто ва Спетсия садафак парвариш мекунанд, дар но?ияи Триеста хо?агии мидияпарвар? мав?уд аст. Дар Итолиё шикор ?онунан ма?дуд карда шудааст. 800 ?азор шикорч? и?озатномаи расм? доранд. Баъзе хо?аги?ои шикор тазарв ва дигар хо?аги?о сайд?ои нодир парвариш мекунанд.

Хадамот [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Ин бахши и?тисодиёт 69,3 дарсади ММД-ро ташкил меди?ад ва дар он беш аз 65,6 дарсади а?ол? кор мекунад. Дар Итолиё хидматрасон? бештар дар со?аи сайё??, бонку молия ва савдо тара??? кардааст. Ба рушди туризм дар мамлакат мав?удияти ёдгори?ои гуногуни меъморию таърих? ва табиии сершумор мусоидат мекунад. Ба Итолиё ?ар сол беш аз 40 млн сайё?он ? асосан аз Хитой (?ар сол ?ариб 3 млн нафар), Олмон, Британияи Кабир, Фаронса, Испания, ИМА меоянд. Дар со?аи бонку молия 6,2 дарсади ММД ташаккул меёбад. Дар ин бахш беш аз 642 ?азор кас кор мекунад. Со?аи савдо яке аз бахш?ои асосии со?аи хидматрасон? мебошад. Савдои чакана дорои 600 ?азор корхона (асосан хурд) буда, дар он?о беш аз 1 млн кас маш?ули кор аст. Аз сол?ои 1990 шумораи ну?та?ои хурди савдои чакана (бахусус ма?сулоти х?роквор?) кам ва ба ?ои он?о марказ?ои калони савдо, гипермаркет?о, супермаркет?о сохта шуданд. Марказ?ои бузургтарини савдо ? ≪Roma Est≫ дар Рум, ≪I Gigli≫ дар Флоренсия ва ≪Panorama≫ дар Милан. Дар Итолиё марказ?ои калони савдои хори?? (≪Auchan≫, IKEA, OBI) низ фаъолият доранд.

На?лиёт [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Итолиё дорои шабакаи рушдкардаи ро??ои автомобилгард ва р. о. мебошад. Зиёда аз 90 дарсади мусофирон ва беш аз 80 дарсади бор?о тавассути на?лиёти автомобил? кашонда мешаванд. Дарозии умумии ро??ои автомобилгард 484,7 ?азор км (?ама бо п?шиши сахт). Шо?ро?и асосии автомобилгарди Итолиё, ки аз шимол ба ?ануби мамлакат т?л кашидааст ? ро?и автомобилгарди Офтоб. Дарозии р. о. 19,4 ?азор км (70 дарсади он?о электириконида шудаанд). Дар Итолиё ро??ои о?ани баландсуръати Новара ? Турин, Рум ? Неапол, Милан ? Болония фаъолият доранд. Байни ?исм?ои хушкии мамлакат ва ?азира?ои Ситсилия ва Сардиния ро??ои о?ани ба?рии паром? мав?уданд.

На?лиёти ба?р? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

На?лиёти ба?р? на тан?о дар савдои берунии мамлакат, балки дар боркашонии дохил? (каботаж?) на?ши му?им мебозад. Дар флоти савдои Итолиё 1/3 ?иссаи кишти?о танкер?ои нафткашон мебошанд. Дар Итолиё 144 бандари ба?р? мав?уд аст; калонтарин бандар?ои боркашон? (нафткашон?) ? Триест ва Таранто; дигар бандар?ои калони нафткашон? ? Аугуста, Генуя, ?оя-Тауро, Порто-Фокси, Санта-Пана?а, Венетсия, Ливорно, Савона, ?ела. Бандар?ои асосии мусофиркашон? (?ариб 1 млн мусофир дар як сол) ? Мессина, Ре?о-ди-Калабрия, Неапол, Капри, Помбино, Олбия, Искя, Портоферрайо, Генуя. Бандар?ои асосии мусофиркашонии байналмилал? ? Анкона, Бари, Неапол робитаи дохилии ним?азираи Апеннинро бо ?азира?о ва дигар бандар?ои Итолиё таъмин мекунанд. Боркашонии контейнер? асосан дар 6 бандар ?ойгир аст: ?оя-Тауро, Генуя, Спетсия, Таранто, Каляри ва Ливорно. Тавассути на?лиёти ?аво? ?исми зиёди мусофирони байналмилал? ва дохил? кашонда мешаванд. Дар Итолиё 101 фурудго? бо п?шиши сахт мав?уд аст. Калонтарин фурудго??ои байналмилал?: Рум ? Фюмичино, Милан ? Малпенса ва Милан ? Линате. Тавассути фурудго??ои Рум ва Милан дар ма?м?ъ 56 дарсади мусофирон кашонда мешаванд. Дигар фурудго??ои калони Итолиё: Венетсия -Тессера, Катанаия ? Фонтанаросса, Неапол ? Каподикино, Палермо ? Пунта ? Райзи, Болония ? Борго-Пангигале. Дар Итолиё парвоз?ои кирокаш? (чартер?) хеле рушд кардааст. Дарозии хатти л?да?ои инти?оли нафт 6503 км, ма?сулоти нафт? ? 2148 км, газ ? 19400 км. Хат?ои асосии л?ла?ои инти?оли нафт: Генуя ? Феррера (90 км), Феррера ? а?баи Сен-Бернари Калон, баъд ба Швейсария (206 км), Феррера ? Кассина-де-Пекки (68 км), Феррера ? Кремона (113 км), Трекате ? Феррера (43 км), Генуя ? Бусалла (24 км), Куилиано ? Трекате (145 км), Маргера ? Мантуя (123 км), Триест ? Тимау (145 км), Аугуста ? Рагуза (57 км). Гази таби? ба шимол ва маркази Итолиё тавассути ?удуди Австрия ворид карда мешавад; ба ?ануби Итолиё ? тавассути хатти инти?оли гази Трансба?римиёназамин? (Ал?азоир ? Итолиё). Дар минта?а?ои к??истони Итолиё на?лиёти амуд? рушд кардааст. Ро??ои о?ани дандонадор, фуникулёр?о (р. о.-и к???), ро??ои симтанобии овеза бештар дар к???ои Алп па?н шудаанд. Фуникулёр?о дар Неапол, Генуя, Бергамо, Мондова, Биел, Катандзаро, Комо, Монтекатини-Терме, Ливорно ва дигар ша?р?о, 2 ро?и симтанобии овеза дар Болсано амал мекунанд. Дар Рум, Милан, Неапол, Турин, Генуя. Катания, Брешиа метрополитен ву?уд дорад.

Ти?орати берун? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Ба ?иссаи Итолиё 3,4 дарсади содирот ва 3,5 дарсади воридоти ?а?он? рост меояд. Итолиё ба хори?а бештар та??изот ва дастго??ои саноатии гуногун, восита?ои на?лиёт, маснуоти саноати металлургия ва коркарди филиззот, мол?о ва та??изоти бар?ии гуногун, ма?сулоти саноати бофандаг? ва д?зандаг?, аз ?умла либос?ои м?д, инчунин пойафзор ва дигар маснуоти чарм?, резин? ва паластмасс?, ко?аз, ма?сулоти кишоварз? содир мекунад. Мамлакат аз ?и?ати содироти пойафзор, яхдон, мебел, ма?сулоти бофандаг? ва дузандаг? дар ?а?он яке аз ?ой?ои аввалро иш?ол менамояд. Ма?сулоти содиротиро асосан корхона?ои шимолу ?арб ва шимолу шар?и Итолиё исте?сол мекунанд. Итолиё аз хори?а бештар ма?сулоти саноати мошинасоз? (аз ?умла восита?ои на?лиёт), нафту газ, филиззот ва ма?сулот аз он?о, ма?сулоти х?роквор? (аз ?умла н?шоки?ои гуногун), мол?ои бафандагию д?зандаг?, ма?сулоти кишоварз? ва мо?идор?, чарм ва ма?сулоти чарм? ворид мекунад. Шарикони асосии савдои Итолиё: Олмон (13%-и содироти Итолиё ва 16,7%-и воридот), Фаронса (мувофи?ан 11,7 % ва 9,2 %), Испания (6,1 % ва 4,1 %), ИМА, Нидерланд, Хитой, Руссия.

Тандуруст? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дар Итолиё ба 100 ?азор а?ол? 385,6 духтур, 544 ?айати миёнаи тибб?, 58 дандонпизишк, 115 дорусоз, 399,6 кати бемор? рост меояд. Барои харо?оти со?аи тандуруст? 8,7 дарсади ММД сарф мешавад. Дар Итолиё се дара?аи тандуруст? мав?уд аст: милл? (?оида?ои ташкил?), минта?ав? (ёрии тибб? ба а?олии ма?алл?) ва ма?алл? (ну?таи тамоси нахустин, беморхона?ои давлат? ва хусус?). ?оида?о ва ?адаф?ои тандурустии Итолиё: риояи ?адру ?имати одам, ?онеъ гардонидани талабот ба танси?ат?, баробар? дар гирифтани ёрии тибб?, ?ифзу пешгир?, муттафи??, самарабахшии истифодаи захира?о. ?ариб 19 дарсади а?ол? бо су?уртаи тибб? фаро гирифта шудааст. Сабаб?ои асосии фавти калонсолон: бемории дилу раг?о, саратон, садама ва за?ролудшав?. Дар Итолиё осоишго??о ва истиро?атго??ои бисёри и?лимии наздисо?ил? (со?или Ривера-Лигуре ва ба?ри Адриатика), и?лим? ва и?лимии к??? (Гарда, Комо, Кортина-д?Ампессо, Лекко, Мадонна-ди-Кампило, Мерано, Рива-део-Гарда, Сан-Кандидо ва ?.), гармобашифо? (балнеолог?) ва и?лимию гармобашифо? (Абано-Терме, Аняно-Терме, Бормио, Касамиччола-Терме, Левико, Монтекатини-Терме, Сирмионе ва ?.) мав?уданд.

Маориф ва илм [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Муассиса?ои таълим? тобеи Вазорати маорифи Итолиё мебошанд, ба мактаб?ои олии ?айридонишго?? Ш?ро оид ба мероси фар?ангии милл? ро?бар? мекунад. Системаи маориф мувофи?и ?онун дар бораи исло?оти маориф ва низоми таълим (2003) ташкил карда шудааст ва тарбияи томактаб?, та?силоти миёна ва олиро дар бар мегирад. Ба муассиса?ои томактаб? к?дакистон?ои шахс? ва бо?ча?ои бачагон барои к?дакони 3-6-сола дохил мешаванд. Дар Итолиё та?силоти ?атм? ва ройгони к?дакони 6-14-сола: мактаби ибтидоии 5-сола барои к?дакони 6-11-сола, мактаби маълумоти миёнаи нопурра барои к?дакони 11-14-сола ?ор? карда шудааст. Аз соли 2006 гузариш ба барномаи 12-солаи маълумоти ?атмии мактаб? сар шуд. Маълумоти миёнаи пурраро барои талабагони 15-19-сола мактаб?о (литсей?о)-и 5-солаи та?силоти умумии (академии) гуманитар?, табиию илм?, ом?згор? ва санъат, инчунин ом?зишго??ои техник? ва ма?таб?ои касбии гуногун таъмин мекунанд. Маълумоти олиро донишго??ои давлат? (беш аз 50 донишго?и классик?) ва донишго??ои хусус? (бузургтаринашон ? Донишго?и католик? дар Милан), инчунии мактаб?ои олии ?айридонишго?? (институт?ои политехник?, колле??о, академия?о, консерватория?о ва институт?ои санъат) меди?анд. Дар Итолиё ?адимтарин донишго??о мав?уданд, ки то соли 1600 ташкил карда шудаанд: дар Болония (асри 11), Парма (962), Моден (1175), Перу?а (1200), Паду (1222), Неапол (1224), Сиен (1240), Мачерат (1290), Рум (1303), Флоренсия (1321), Камерино (1336). Аиза (1343), Павия (1361). Ферраре (1391), Катания (1434) ва ?.

Ба фаъолияти илм? дар баробари институт?ои давлатии та??и?оти илмии назди вазорат?о ва ширкат?ои калони саноат? донишго??о низ маш?уланд. Фаъолияти муассиса?ои илмии давлатиро Ш?рои илм? оид ба та??и?оти илм? (1923) ба ?амдигар мувофи? мекунад. Инкишофи та??и?оти илмиро фонд?ои гуногун дастгир? мекунанд: Фонди та??и?оти амал?, Фонди инноватсия?ои технолог?, Фонди ба номи Э. Маттеи ва ?. Аз охири сол?ои 1990 дар Итолиё инфрасохтори парк?ои технолог? ташкил карда шуд, ки и?тидор?ои зе?нии 40 институти та??и?оти илмиро мутта?ид месозад. Дар Итолиё зиёда аз 200 академия ва муассиса?ои фар?анг? мав?уданд. Бузургтарин муассиса?ои илмии Итолиё: дар Рум ? Академияи миллии Сан-Лука (асри 14), Академияи миллии Санта-Чечилия (1956), Академияи миллии деи Линчеи (1603), ?амъияти миллии Данте Алигери (1889; ба ом?зиши забон ва фар?анги итолиё? берун аз ?удуди Итолиё ёр? мерасонад), Институти миллии геофизика ва вулканшинос? (1936), Институти миллии физикаи ?аста? (1951); дар Болония ? АИ (1711); дар Турин ? АИ (1783), Институти миллии электротехникии ба номи Г. Ферарис (1934); дар Флоренсия ? Академияи забони итолиёии Круск (1583); дар Милан ? Институти илм ва адабиёти Ломбардия (1802); дар Манту ? Академияи илм, адабиёт ва санъати Виргилия (асри 17, номи ?озирааш аз соли 1981); дар Палермо ? Академияи илм, адабиёт ва саноеи нафиса. Бисёр мамлакат?ои аврупо? ва амрико? дар Итолиё академия?ои худро ташкил кардаанд (мас.. дар Рум ? Академияи Фаронса, 1966; Академияи Амрико, 1894; Академияи Белгия, 1939), дар Флоренсия, Болония, Неапол, Рум, Милан, Турин институт?ои хори?? (бахусус дар со?аи санъат ва бостоншинос?) мав?уданд.

Китобхона?ои калон: Алессандрия (1806), Сан-Доменико (1218) Кардуччи (1907) ? ?ар ду дар Болония; Лауренсиана ? дар Флоренсия (1571), Амброзиана ? дар Милан (1607), Ан?ело Маи ? дар Бергамо (1760); китобхона?ои милл? ? дар Флоренсия (1747), Милан (1770), Неапол (1804), Рум (1876) ва дигар ша?р?о. Музей?ои асос?: Музейи католик? (1471), нигористони Боргезе, Музейи миллии Рум (1889), Вилла ?улия, нигористони Дория-Памфили, нигористони Паллавичинн ? ?ама дар Рум; нигористони Уффими (1581) ва нигористони Палассо Питти (1914) ? дар Флоренсия; Пинакотекаи Амброзиана (1618), Пинакотекаи Брера (1809), Музейи Полди-Пессоли (1881), Музейи миллии илм ва техникаи Леонардо да Винчи (1953) ? ?ама дар Милан; Пинакотекаи милл? дар Болония (1808); нигористони Академияи Каррара (1796) ва Хона-музейи Г. Донитсетти дар Бергамо (1897); музей?ои бостоншинос? дар Неапол (асри 18), Парма (1760), Флоренсия (1870), Болония (1881), Неру?а (1948) ва дигар ша?р?о.

Адабиёт [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Маш?уртарин нависандаи итолиё? Данте Алигйери , созандаи ≪Маз?акаи Ило??≫ мебошад. Инчунин машо?ири ?а?он: Франческо Петрарка , ?ованни Боккаччо , Никколо Макиавелли , Карло Коллоди , ?анни Родари , Умберто Эко . Шаш нависандаи итолиё? барандаи ?оизаи Нобел шуданд: ?озуэ Кардуччи (1906), Гразия Деледда (1926), Луи?и Пиранделло (1934), Салваторе Квазимодо (1959), Эженио Монтале (1975), Дарио Фо (1997).

Фар?ангу ?унар [ вироиш | вироиши манбаъ ]

?унар [ вироиш | вироиши манбаъ ]

?адимтарин ёдгори?ои санъати Итолиё ба давра?ои палеолит ва неолит тааллу? доранд (тасвир?ои р?исанг? дар Апулия, пайкара?ои сангии маросим? аз Эмилия ва Лигурия, зарф?ои сафол?). Дар асри бирин?? зери таъсири маданияти критомикен ?айкалча?ои бирин?ии худо?о ва ?анговарон пайдо шуданд. Маданияти терамар низ ба ?амин давра тааллу? дорад, ки аз он зарф?ои сафол?, устадон?о ва ?айкалча?о бо?? мондаанд. Дар асри о?ан (асри 10 то м.) ба ном маданияти Вилланов?о (аср?ои 9-5 то м.) инкишоф ёфт, ки хусусияти хосси он кулба?ои гилии бомашон хасп?ш, устадон?ои гил? дар намуди коза, сагаки тасма ва зарф?ои бирин?? буд. Дар аср?ои 8-2 то м. маданияти этруск?о хеле рушд кард, ки меъмор?, ?айкалтарош?, деворнигор? ва сафололоти на?шини он ба Руми?о таъсир расонидааст. Дар ?ануби Итолиё ? дар ?азираи Ситсилия, н. Неапол ва Пестума ёдгори?ои Юнони Бузург ? маъбад?о, ?айкал?о, тасвир?ои дафн? ва сафололот (аср?ои 8-6 то м.) бо?? мондаанд. Дар аср?ои 5-3 ним?азираи Апеннинро Руми?о забт намуданд, ки ин боиси ташаккули фар?анг ва санъати Руми ?адим гардид. Санъати Руми ?адим, ки ?амчун анъанаи бадеии милл? ?абул карда шуд, барои ташаккули фар?анг ва санъати Итолиё замина гузошт. Санъати асримиёнагии Итолиё дар даруни фар?анги ати?ии баъд? ташаккул ёфт. Зери таъсири Шар?и насрон? силсилаи образноки тасвир?ои маз?аб? (дин?) сохта шуданд, ки дар мисоли тасвири ?ор?о (хона?ои зеризамин?) ? дахма?ои зеризаминии ?амоа?ои ?адими насрони?о, ки дар Рум бо?? мондаанд, ороишоти ?айкалмонанди сари ?абр ва дахма?о дидан мумкин аст. Тадри?ан силсилаи ороишоти образнок ва иконографии бино?ои маз?аб? ва ёдбуд? (?ор?ои Каллиста ва Себястани Му?аддас дар Рум) ташаккул меёбад. Бо пошх?рии империяи Рум ва ?амчун дини давлат? ?абул шудани дини насрон? (аср?ои 5-6) санъати асримиёнагии Итолиё инкишоф ёфт, ки ?ам ба анъана?ои ати?? (асосан дар меъмор? ва ?айкалтарош?) асос ёфта буд ва ?ам ба шакл?ои бештар тара??икардаи санъати калисоии Византия майл дошт.

Меъмор? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дар аср?ои 4-6 дар Рум ва дигар ша?р?ои Итолиё (Равенн, Милан, Неапол ва ?.) бино?ои маз?абии бузург сохта шуданд, ки барои ибодат?ои калисо? пешбин? шуда буданд: базилика ва ибодатго??ои баптистии дар марказашон гунбад?ои се?иррадошта. Тадри?ан дар Итолиё ансамбл (му?тамаи)-?ои майдони ?омеъ ба ву?уд омаданд, ки маъмулан аз калисои ?омеи базиликашакли дорои як ?атор ибодатхонаи баптист? ва но?усхона иборат буданд (базиликаи Санта ?ованни ин Латерано дар Рум, майдони ?омеъ дар Парма, Флоренсия ва ?.). Базилика?ои ибтидоии насронии Рум бо тасвир?о ва ?айкал?ои сершумор оро дода шудаанд, ки аз ?аср?ои императорон кам? надоранд (базилика?ои Сан Петро, Сан Паоло фуори ля Мура, Сан Лоренсо фуори ля Мура, Санта Мария Ма?оре). Мувофи?и анъанаи аз Шар? омада маъбад?о бо коши?ои аз шишареза?ои рангин (Санта Мария Ма?оре, калисои Санта Пуденсиана дар Рум) ва санг?ои ранга (Санта Крстанса дар Рум) сохташуда оро дода мешуданд. Зери таъсири Византия санъати хотамкор? дар Равен хеле тара??? кард (ма?бараи Галли Пладитсия, калисо?ои Сан Витале ва Сан Аполлинаре ин Классе ва ?.). Дар аср?ои 7-10 рушди санъати Итолиё аз таъсироти беруна сахт вобастаг? дошт. Меъмории Ломбардия бештар муста?ил буд ва дар заминаи он нахустин бино?ои сабки роман? пайдо шуданд. Дар ин ?о калисо?ои дайр? ва ша?р? бо крипта (хонаи зеризаминии то?дор) дар зери ме?роб (калисои Сан Амбро?о дар Милан) ва то??ои чилликии раво?дор дар п?шиши неф?о (як ?исми дохили бино, ки бо сутун?о ма?дуд карда шудааст) сохта мешаванд, намо?ои маъбад?о ба сифати унсур?ои ороиш? ба шона?о, ?аторраво??о ва ара?а?ои ороиш? та?сим карда шудаанд. Аср?ои 8-10 дар Рум ва шимоли Итолиё мактаб?ои муста?или рассом? ва минётураи китоб? ба ву?уд омаданд, ки аз ?и?ати сабк ба ≪Э?ёи Каролинг≫ наздик буданд (деворнигораи ≪Меъро?и Исо≫ дар калисои поёни Сан Клименте дар Рум ва ?.). Таъсири ин сабк дар намунаи олии санъати ороиши амалии то давраи роман? ? ≪ме?роби тило?≫-и базиликаи Сан Амбро?о, ки аз чор тараф бо манзара (релеф)-?о, санг?ои ?иматба?о ва эмал оро дода шудааст (асри 9, усто Волвиниус), равшан зо?ир мешавад.

Дар асри 11 ? ибтидои асри 12 дар меъмор? ва пластикаи шимоли Итолиё зери таъсири Олмон ва ?ануби Фаронса сабки роман? устувор гардида, дар асри 12 дар Тоскана ва ?ануби Итолиё сабки ?укмрон шуд. Дар ?ануби Итолиё ва Ситсилия зери таъсири Шар?и араб ва Византия сабки махсуси меъмор? инкишоф ёфт. Сабки византияг? дар санъати рассомии му?ташам ва иконанигории Итолиё на?ши му?им бозидааст, аз асри 11 сар карда бе?уда сабки рассомии ин давраи Итолиёро ≪услуби византияг?≫ ё ≪услуби юнон?≫ наменоманд. Дар давраи роман? дар Итолиё чор мактаби меъморию ?айкалтарош? мав?уд буд: дар Ломбардия, Тоскана, ?ануби Итолиё ва Венетсия. Барои меъмории романии Лобардия ва шимоли Итолиё (калисои Сан Амбро?о дар Милан, калисои Сан Дзено Ма?оре дар Верона, мас?иди ?омеъ дар Моден) истифодаи чиниши омехтаи сангу хишт, бо ?айкал?о ороди?ии пешто??ои мармар?, силсилато??о дар намо хос аст. Дар Тоскана ≪сабки хотамкор?≫ (калисои Сан Миниато ал Монте ва ибодатго?и баптистии Сан ?овани дар Флоренсия) инкишоф ёфт, ки барои он хотамкории мармарии бисёррангаи намо?о ва дохили бино?о хос буд.

Дар меъмории романии Ситсилия омезиши нишона?ои сабки византияг?, араб? ва норманд? э?сос мешавад. Дар Ситсилия ансамбл?ои му?ташами хотамкор? бо?? мондаанд. Яке аз мисол?ои таъсири сабки норманд? дар ?ануби Итолиё базиликаи Сан Никола дар Бари (аср?ои 11-12) мебошад. Дар меъмор? ва хотамкории Венетсия таъсири сахти сабки византияг? э?сос мешавад. Калисои ?омеи пан?гунбазаи Марки Му?аддас аз р?и хусусияти на?ша ва фазои дохил? калисои ?омеи ?авори?ои Му?аддас дар ?устантанияро ба хотир меорад. Дар асри 13 иконанигор? рушд кард. ≪Сабки византияги≫-и Пиза бо хусусият?ои хосси худ фар? мекард. Дар ин ?о аз асри 13 мактаби рассомии ма?алл? фаъолият дошт.

Дар аср?ои 13-14 дар Итолиё готика маъмул гардид. Он дар сохт ва намуди бинои калисо?о унсур?ои нави бисёре дохил кард. Дар инкишоф ва густариши готика итти?од?ои бенавоён (камба?алон) ? франсискан? ва доминикан? на?ши бузург бозидаанд. Намуна?ои бар?астаи меъмории сабки готика ? калисои ?омеи Франсискои Му?аддас дар Ассиз, калисо?ои Санта Мария Новелла ва Санта Кроче дар Флоренсия. Дар давраи Э?ё меъморони Итолиёг? (Ф. [i]Брунеллески, А. Б. Алберти ва дигарон) навъ?ои ?аср-?авл? (плассо), бино?ои ?амъият? ва диние бунёд карданд, ки он?о шаклан ва услубан содаву дилрабо буданд. Дар охири асри 15 то асри 18 дар санъати Итолиё сабки барокко ?укмрон буд. Меъморони барокко (Л. Бернини , Ф. Борромини , Г. Гварини, Ф. Ювара, Б. Лонгена ва дигарон) бисёр бино?ои дабдабаноки серороиш, рангоранг ва а?иб офариданд. Дар нимаи 2-юми асри 18 ? нимаи 1-уми асри 19 дар санъати меъмории Итолиё класситсизм ?укмфармо буд. Намояндагони бар?астаи ин сабк: Л. Ванвители , А. Галилеи, К. Маркиони, А Аспрунчи, К. Унтербергер, ?. Массари, ?. А. Селви, Г. М. Паолетти, ?. Пермарини. Дар нимаи 2-юми асри 19 класситсизмро равияи эклекитизм иваз намуд, ки шакл?ои классикиро бо давраи Э?ё, манеризмро бо барокко мутта?ид мекард. Барои меъмории давраи диктатураи фашист? (М. Пячентини) бо?ашаматии образ?ое, ки бар хилофи неоклассика офарида шудаанд, хос мебошад. Дар меъмории Итолиё дар баробари неоклассика ратсионализм инкишоф меёбад. Намояндагони асосии он: ?. Микелуччи, ?. Теранни ва ?. Пагано. Дар сол?ои баъди?анг? меъмории Итолиё хеле рушд кард. Меъмори да?сола?ои охири асри 20 П. Нерви дар сохтмони иншооти бузург ?оя ва масоле?и нави бинокор? ва гунбаз?оро истифода бурд, ки биноро сабуку ?олиб карданд. ?ояи ?ро гур??и меъморон бо сардории Э. Монтуори дар вокзали р. о.-и Термини (1950) дар Рум истифода бурданд, ки аз р?и намунаи он дар дигар ша?р?ои Аврупо вокзал?ои р. о. сохта шуданд. Ду бинои осмонб?с ? Пирелли (му?андис П. Нерви, меъмор ?. Понти, 1956-60) ва Торре Веласка (гур??и меъморон, 1956-58) дар Милан бо сохти хос ва меъморию лои?акашии худ фар? мекунанд. Меъмории муосири Итолиё мав?еи пешсафии худро оид ба сифати бинокор? ?ифз намуда, дар ма?рои равия?ои навтарин бо нига?дошти хусусият?ои хосси милл? дар сохтор ва лои?акашии милл? тара??? мекунад.

?унар?ои та?ассум? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Санъати тасвирии аср?ои миёнаи Итолиё, ки аср?ои 8-11 ба ву?уд омада буд, асосан ба намуна?ои ати?а такя мекард. Дар Венетсия ва Ситсилия хотамкори?о э?од карда мешуданд, ки ба санъати Византия наздик буданд.. Дар нимаи 2-юми асри 13 ? ибтидои асри 14 дар санъати Флоренсия, Пиза, Сиена тамоюли реалистонаи дуняв? (?айкалтарошон Николло ва ?овании Пизано, рассомон П. Каваллини, Дуччо, ?отто) ба ву?уд омад. Санъати давраи Э?ё, ки охир?ои асри 15 ? ибтидои асри 16 ба ав?и нашъунамо расид, аз тамоюли шартии асримиёнаг? даст кашида, ба одам ва табиат аз ну?таи назари илм ом?хтани ?онунмандии манзараи табиат, анатомия, оптика ва ?. р? овард. Идеали шахсияти озодро (?айкалтарошон Н. Донателло, Л. Гиберти, А. Верокко, рассомон А. Мазаччо, Д. Гирландайо, С. Ботичелли, Перра делла Франческа, А. Мантеня, ?ованни Беллини) тар?иб мекард. Дар охир?ои асри 15 ? аввали асри 16 санъатти олии давраи Э?ё ташаккул ёфт, ки он ба маданияти Аврупо таъсири ба?оят бузург расонд. Дар ин давра Леонардо да Винчи , Б. Микелан?ело , С. Рафаэл , Б. ?орчоне, В. Титсиан , П. Веронезе , Я. Тинторетто, А. А. Корре?о барин ?айкалтарошону рассомони бар?аста ба арсаи санъат баромаданд, ки асар?ои офаридаи он?о тамошобинонро бо возе?ию нафосати худ ба ?айрат меандозанд. Аз чоряки 2-юми асри 16 ба маданияти Итолиё санъати ба дара?аи назокат расонидашудаи субъектив? (?айкалтарош Б. Челлини, рассомон Я. Понтормо, Ф. Парми?анино. А. Бронзино) хос мебошад. Аз асри 16 то асри 18 дар Итолиё санъати барокко ?укмрон буд. Дар асри 18 нишона?ои класситсизм пайдо шуд, ки он дар арафаи асри 19 ?араёни асос? гардид. Дар асри 19 ?ои романтизмро санъати релистии маиш? ва пейзаж гирифт. Дар асри 20 ?араёни формалистии футуризм па?н шуд, ки он ба сюрреализм, санъати абстракт наздик аст. Баъди ?анги дуюми ?а?он? ?араёни реализми нав ба майдон омад, бисёр намояндагони ин ?араён э?одиёти худро ба мубориза ба?ри сул?у амният ва пешрафти и?тимо? (рассом Р. Гутуззо, ?айкалтарош М. Мадзакурати) ало?аманд намуданд. Дар охири асри 20 ? аввали асри 21 санъати итолиё? тамоюл?ои барои са?наи санъати ?а?он? хосси консептуализми нав: истифодаи васеи имконият?ои суратгир?, кандакории р?и санг, видео-арт ва санъати пайкарасозиро инъикос мекард.

Варзиш [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Кумитаи миллии олимп? ва Федератсияи варзиши Итолиё соли 1908 ташкил ва соли 1913 аз ?ониби Кумитаи байналмилалии олимп? эътироф карда шудааст. Варзишгарони Итолиё дар тамоми (?айр аз соли 1904) Олимпиада?ои тобистона ва аз соли 1924 дар Олимпиада?ои зимистона ширкат меварзанд. Дар Итолиё соли 1960 (дар Рум) Бози?ои олимпии тобистона, сол?ои 1956 (дар Кортина-д' Ампессо) ва 2006 (Турин) Бози?ои олимпии зимистона баргузор гардиданд. Варзишгарони Итолиё дар Олимпиада?ои тобистонаи сол?ои 1900?2012 со?иби 198 медали тило, 166 медали ну?ра, 185 медали бирин?? ва дар Бози?ои олимпии зимистонаи сол?ои 1924?2018 со?иби 40 медали тило, 36 медали ну?ра, 48 медали бирин?? (?амъ 673 медал) шудаанд. Намуд?ои маъмултарини варзиш дар Итолиё: футбол, баскетбол, волейбол, велосипедрон?, теннис, пойгаи автомобилрон? ва пойгаи мототсиклрон?. Тими мунтахаби футболи Итолиё яке аз пур?увваттарин тим?ои ?а?он мебошад; вай 18 бор (аз соли 1934) дар чемпионат?ои ?а?он ва 6 бор (аз соли 1968) дар чемпионат?ои Аврупо иштирок кардааст. Сол?ои 1934, 1938, 1982, 2006 чемпиони ?а?он шудааст; сол?ои 1970 ва 1994 ба давраи ни?оии чемпионати ?а?он баромадааст; соли 1990 медали бирин?? гирифтааст. Чемпиони Аврупо ? 1968, дар давраи ни?оии чемпионати Аврупо ? 2000. Чемпиони Бози?ои олимп? ? 1936, медали бирин?ии Олимпиада ? 1928, 2004. Клуб?ои футболи маш?ури Итолиё: ≪Ювентус≫ (Турин), ≪Милан≫ (Милан), ≪Интер≫ (Милан), ≪Рома≫ (Рим), ≪Латсио≫ (Рим), ≪Торино≫ (Турин), ≪?еноа≫ (Генуя), ≪Фиорентина≫ (Флоренсия), ≪Наполи≫ (Неапол).

Дигар намуд?ои маш?ури варзиш дар Итолиё ? баскетбол, волейбол, т?ббоз? дар об. Тими мунтахаби мардонаи Итолиё оид ба баскетбол ? дорандаи медали ну?раи Бози?ои олимп? дар Афина (2004), чемпиони Аврупо (1983 ва 1999). Клуб?ои баскетболи Итолиё яке аз пур?увваттарин дар Аврупо (13 бор ?олиби ?оми чемпион?ои Аврупо ва Лигаи Аврупо) мебошанд. Маш?уртарин баскетболбози Итолиё ? Д. Менгин (?афт карат со?иби ?оми чемпион?ои Аврупо, бе?тарин баскетболбози Аврупо дар сол?ои 1980 ва 1983). Тими мунтахаби мардонаи Итолиё оид ба волейбол дорандаи медали ну?раи Бози?ои олимп? (Анланта,1996 ва Афина, 2004), чемпиони ?а?он (1990, 1994, 1998) ва Аврупо (1989, 1993, 1995, 1999, 2003) буда, аз ?ониби Федератсияи байналмилалии волейбол бе?тарин тими садсола эътироф шудааст. Тими мунтахабаи занонаи Итолиё оид ба волейбол ? чемпиони ?а?он (2002) ва Аврупо (2007). Тими мунтахаби Итолиё оид ба т?ббоз? дар об ? чемпиони Бози?ои олимп? (Рим, 1960 ва Барселона, 1992), ?а?он (1978, 1994), Аврупо (1947, 1993, 1995).

Дар Итолиё мусоби?а?ои автомобилрон?, мототсиклрон? ва велосипедрон? шу?рати зиёд доранд. Дар чемпионат?ои ≪Формула-1≫ тим?ои итолиёии ≪Алфа Ромео≫ (1950-51, 1979-85), ≪Бенеттон≫ (1986?2001) ва ≪Феррари≫ (аз 1950) хуб баромад карданд. Э. ?. Фарина (≪Алфа Ромео≫) ?олиби давраи аввали расм? (Гран-прии Британияи Кабир) ва аввалин чемпиони ?а?он (1950) шуд. Дар ?айати ≪Феррари≫ А. Аскари (соли 1955 дар давраи сан?иш? дар ро?и Монсе вафот кард) ду бор (1952, 1953) чемпиони ?а?он шудааст. Аз соли 1950 дар автодроми Монсе мусоби?аи Гран-прии Итолиё, дар автодроми ба номи Энсо ва Дино Ферарарии ш. Имола мусоби?аи Гран-прии Сан-Марино баргузор мешавад; соли 1957 мусоби?аи Гран-прии Пескари баргузор шуд. Автомобилрони итолиё? В. Росси чемпиони ?афткаратаи ?а?он (1997?2005) мебошад. Аз соли 1909 дар Итолиё мусоби?а?ои велосипедронии ≪?иро д?Итолиё≫ баргузор мегарданд, ки дар он?о велосипедрон?ои итолиё? А. Бинда ва Ф. Коппи пан?бор? ва дар аксари масофа?о (42 бор) М. Чиполлини ?олиб омадаанд. Муштзани касб? П. Карнера (1906-67) аввалин чемпиони ?а?он (1933) дар вазни вазнин мебошад.

Дар Рум ?ар сол мусоби?аи тенниси мардонаи силсилаи ≪Мастерс≫, дар Рум ва Палермо мусоби?аи ВТА (WTA, Ассотсиатсияи тенниси занона) баргузор мешавад. Тими мунтахаби мардонаи Итолиё оид ба теннис 6 бор дар бози?ои ни?оии ?оми Девис (1960, 1961, 1977, 1979, 1980, 1998) ширкат варзид, вале ма?луб шуд; тими мунтахаби занонаи Итолиё оид ба теннис соли 2006 дар бозии давраи ни?оии ?оми Федератсия тими Белгияро ма?луб намуда, соли 2007 бозии давраи ни?оиро ба тими Руссия бохт. Н. Петран?ели ? ?олиби дукаратаи Чемпионати кушоди Фаронса.

Дар Итолиё як ?атор мусоби?а?ои байналмилал? оид ба шо?мот баргузор гардидаанд: мусоби?аи гроссмейстер?о дар Милан (1975) ва Турин (1982), мусоби?а барои ?ои аввал дар ?а?он байни А. Е. Карпов ? В. Л. Корчной (Мерано, 1981), Олимпиадаи ?а?онии шо?мот (Турин, 2006), мусоби?а?ои анъанав? дар Рум (1976-86) ва Ре?о-нел-Эмилия (аз 1958). Аввалин гроссмейстери байналмилалии Итолиё ? С. Мариотти (1974); К. Бенини дар чемпионати ?а?он байни зан?о (Стокголм 1937) ?ои дуюмро со?иб шуд.

Соли 1971 дар Певеро (Сардиния) аз р?и лои?аи меъмори амрико? Р. Трента-?онса яке аз бе?тарин дар Аврупо майдони голф сохта шуд. Маш?уртарин майдон?ои голфи Итолиё: Ол?ата, Вилла Д?Эсте, Белла-Ле-Бетулле, Кастелфалфи, Монтичелло. Дар Итолиё марказ?ои сершумори лижатозии к??? мав?уданд, ки ба инкишофи оммавии намуд?ои зимистонаи варзиш мусоидат мекунанд.

Муси?? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Санъати муси?ии Итолиё аз маданияти Руми ?адим сарчашма гирифтааст. Дар аср?ои 13-14 болоравии санъати муси?? дар Итолиё бо давраи Э?ёи барма?ал ало?аманд мебошад. Дар давраи ав?и э?ё муси?ии Итолиё дар тамаддуни Аврупо мав?еи намоён дошт. Дар асри 16 мактаби муси?ии бисёровоза ? мактаби Рум бо сарварии Палестрина, Венетсия ? А. Вилларт, А. ва ?. Габриелли ташаккул меёбад. Дар аср?ои 16-17 дар муси?ии дуняв? мадригал (мад?ияи к?то?и лирик? ? А. Вилларт, Л. Маренсио, К. Монтеверди) на?ши асос? мебозад. Дар аср?ои 16-17 оратория, кантата, кансона (?. Кариссими, А. Страделла), опера (Я. Пери, ?. Каччини) ба ву?уд меоянд. Соли1597 дар Флоренсия операи аввалин ≪Дафна≫ (Я. Пери, матни О. Ринуччини) ба са?на гузошта шуд. Дар асри 17 операро дар тамоми Итолиё ба са?на мегузоштаг? шуданд. Соли 1637 дар Венетсия театри ≪Сан Кассиано≫ кушода шуд. Аср?ои 17-18 маркази санъати театр? ба Неапол к?чид. Ба мактаби операи Неапол А. Скарлатти ро?бар? мекард. Асри 18 театр?ои опера: ≪Сан-Карло≫ дар Неапол (1737), ≪Ла Скала≫ дар Милан (1778), ≪Фениче≫ дар Венетсия (1792) ва ?. кушода шуданд. Муси?ии инструментал? инкишоф ёфт. Аз асри 16, бахусус дар аср?ои 17-18 санъати уднавоз? (Франческо да Милано, В. Галилей), ар?унунавоз? (?. Фрескобалди), клавесиннавоз? (Д? Скарлатти) нашъунамо ёфта, санъати скрипканавоз? (о?ангсоз-и?рокунандагон А. Корелли, А. Вивалди, ?. Тартини ва дигарон) а?аммияти бузург пайдо кард. Яке аз э?одкорони симфония ?. Саммартини, устоди муси?ии симфон? ва камерав? ? веолончелнавоз ва о?ангсоз Л. Боккерини буданд. Охир?ои асри 18 ? аввали асри 19 о?ангсоз ва скрипканавози бар?аста ? асосгузори романтизми муси?? Н. Паганини ном баровард. Нашъунамои операи асри 19 бо фаъолияти ?. Россини, ки дар э?одиёти ? болоравии умумии фар?анги Итолиё инъикос гардидааст, ало?аманд мебошад. Э?одиёти В. Беллини ва Г. Донитсетти аз асар?ои романтик? иборат аст. Яке аз ?улла?ои операи реалист? э?одиёти ?. Верди мебошад. Дар охири асри 19 операи итолиё? услуби веризм (?а?и?атг??) инкишоф ёфт. Шо?кор?ои ин равия: ≪Шарафи де?от≫-и П. Маскани (1890), ≪Масхарабоз≫-и Р. Леонковалло (1892), ≪Андрей Шене≫-и У. ?ордано (1896). О?ангсозони бузурги ин давра, муси?ии соз? э?од кардаанд: ?. Сгамбати ва ?. Мартуччи. Хотимабахши таърихи операи классикии Итолиё ? э?одиёти ?. А. Пуччини . Шо?кор?ои ?: ≪Богема≫ (1896), ≪Тоска≫ (1900), ≪Хонум Батерфляй≫ (1904), ≪Турандот≫ (баъди фавти о?ангсоз намоиш дода шуд, 1926) аз р?и ?икояи К. Госси. Маш?уртарин устодони сабки белканто дар ин давра: Энрико Тамберлик, Ан?олина, Бозо, Барбара Маркизо, А. Патти, Ан?ело Мазини, Ф. Тамано, М. Баттистини, ?узеппа Анселми ва дигарон. Комёби?ои бузурги опера ба пешрафти азими ма?орати баланди сурудхон? вобаста аст Дар нимаи 1-уми асри 19 хо?арон Гризи, ?. Паста, ?. Марио, ?. Б. Рубини, нимаи 2-юми асри 19 А.Боз?, А. Патти, М. Баттистини, А. Мазини, Ф. Тамано, Э. Тамберлик, асри 20 А. Барби, А. Галли-Курчи, Т. дел Монте, Т. Скипа, Титта Руффо ва дигарон шу?рат пайдо карда буданд. Дар фар?анги муси?ии ?а?он дирижёр А. Тосканини, пианинонавоз ва о?ангсоз Ф. Бузони на?ши бузург бозидаанд. Фаъолияти Итолиё Питсетти, ?. Ф. Малитсеро, А. Казелла, ?исман О. Респиги ?ам дар ро?и неокласситсизм са?м гузоштаанд. Бузургтарин о?ангсозоги насли нав: М. Кастелнуово-Тедеско, В. Риети ва ?. Менотти. Намояндагони равия?ои авангард? дар муси?и Итолиё: Л. Даллапиккола, Г. Петрасси, Л. Ноно ва Л. Берио, С. Буссоти. Маш?уртарин дирижёрони асри 20: А. Тосканини, Т. Серафин, К. Секки, Г. Кантелли, В. де Сабата, К. М. ?улини, К. Аббадо, Р. Мути, ?. Синополи, Р. Шайи. Маш?уртарин сарояндагони операи нимаи 2-юми асри 20: Т. Гобби, М. Дел Монако, Ф. Корелли, ?. Ди Стефано, Р. Тебалди, Ф. Барбери, ?. Симионато, Л. Паваротти, Р. Скотто, М. Френи, Ч. Бартоли, Роберто Аланя, Андреа Бочелли. Бузургтарин консерватория?о дар Итолиё: ба номи Мартини дар Болония (аз соли 1804), ба номи Верди дар Милан (аз 1808), ба номи Керубини дар Флоренсия (аз 1849), ба номи Марчелло дар Венетсия (аз 1877), инчунин Академия миллии ≪Санта-Чечилия≫ дар Рум, оркестри камеравии ≪Мумтозони Рум≫. Фестивал?о ва озмун?о (конкурс?о)-и асосии байналмилалии Итолиё: Фестивали байналмилалии муси?ии муосир (аз 1930), ≪Майи муси?ии Флоренсия≫ (аз 1933), конкурси пианинонавозони ба номи Бузони дар Болсано (1949), конкурси ба номи Виотта дар Верчелли (1950), конкурси ба номи Казелли дар Неапол ва конкурси коллектив?ои ?амсаро (хор)-и ба номи Гвидо дар Арессо (?ар ду аз 1952), конкурси скрипканавозони ба номи Паганини дар Генуя (аз 1954), конкурси дирижёрони академияи ≪Санта-Чечилия≫ (аз 1956), ≪?афтаи муси?ии нав≫ (аз 1980), конкурси ≪садо?ои вердиг?≫ дар Буссеио (аз 1961) ва ?. ?амъият?ои асосии муси?? дар Итолиё: Корпоратсияи муси?ии нав (аз 1917), Ассотсиатсияи китобхона?ои муси??, ?амъияти муси?ишиносон ва ?. Нашриёти муси?ии ≪Рикорди ва К≫ (аз 1808) дар бисёр мамлакат?ои ?а?он филиал?о дорад.

Театр [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Театри Итолиё аз намоиш?ои маз?абии анти?? ва бози?ои хал?? маншаъ мегирад. Дар Итолиё амфитеатр?ои ?адимии Колизей (рим), Арена-ди-Верона ва ?. бо?? мондаанд. То асри 15 намоиши асосии театр? мистерия буд. Дар асри 16 дар асоси шакл?ои театри хал?? маз?акаи баде?аг?? ба ву?уд омад: актёрони ном? ? А. Гапассо, бародарон Т. ва Д. Мартинелли, Итолиё Андреини (асри 16), Т. Форилли, Д. Бянколлели (асри 17), А. Сакки (асри 18). Дар асри 18 Венетсия ва Рум марказ?ои асосии театр буданд. Театри л?хтак, баромад?ои дорбозони к?чаг?, намоиш?ои ярмаркаву карнавал?о шу?рат пайдо карданд. Во?еа?ои ин?илобии охири асри 18 ба жанри фо?иаи ?а?рамонона шав?у маро? пайдо кунониданд. ?аракати милл?-озодихо?онаи (Рисор?именто) нимаи 2-юми асри 19 ба ташаккули ?араёни романтик? дар санъати театр? мусоидат кард. Намоёнтарин актрисаи охир?ои асри 19 ? ибтидои асри 20 ? Э Дузе анъана?ои бе?тарини са?навии Итолиёро инкишоф медод. Э. Сиккони, Э. Новелли, Л. Беллоти-Бон, Ф. Андо, Э. ва Итолиё Граматика, Т. ди Лоренсо шу?рат пайдо карда буданд. Дар давраи диктатураи фашист? (1922-43) театри Итолиё бу?рони ами?ро аз сар гузаронд. Баъди сарнигун гардидани фашизм ба инкишофи санъати театр фаъолияти режиссёр Л. Висконти, инчунин режиссёр, актёр ва драматург Э. де Филиппо сабаб шуд. Даста?ои драмав?, пеш аз ?ама ≪Сикколо-театро≫ дар Милан (1947) ташкил ёфтанд. Аз охир?ои сол?ои 1960 дар мамлакат инчунин ба ном тетр?ои сиёс? амал мекарданд, ки он?о муттасил бар зидди фашизми навбаромад, риёкорони дин?, бюрократияи буржуаз? баромад мекарданд. Сол?ои 1960-70 вазъи театр?ое, ки аз ?ониби давлат ва ?укумати ша?р?о мабла?гузор? мешуданд, бе?тар гардид. Ба театри Итолиё насли нави актёрони авангард К. Бене, Л. Ронкони, Д. Фо, ?. М. Волнте ва дигарон омаданд. Актёр?ои бузурги ин давра: ?. Де Лулло, Р. Вали, В. Вортезе, Т. Карраро, Л. Бриноне, В. Марикони, М. Мелато. Нимаи 2-юми асри 20 дар таърихи театри Итолиё давраи э?ёи са?наоро? буд. Сеяки охири асри 20 ? ибтидои асри 21 ? давраи та?риба?о дар театри Итолиё Театри ?азён (абсурд), театри бера?м?, театри эпик? ва зе?н? (экзистенсиал?), ?аракати театр?ои хал??, театр?ои сиёсии к?чаг?, театр?ои умум? инкишоф ёфтанд. Бузургтарин режиссёрони муосири Итолиё: Ф. Тиесси, ?. Б. Корсетти, М. Мартоне, М. Миссироли, М. Кастри, Г. Вачис, Л. Де Бернардинис. Актёрони намоён ? ?. Албертасси, А. Проклемер, П. Виллорези, А. Йонассон, М. Пополитсио, М. Ри?илло, ?. Барра, Л. Мастеллоне. Дар репертуари театр?ои Итолиё асар?ои милл? ва классикони ?а?он, драматург?ои муосир дохиланд.

Балкт. Итолиё ватани театри Аврупо буда, дар давраи Э?ё ташаккул ёфтааст. Дар аср?ои 14-15 ра?с?о як ?исми ид?ои мардум? ва амалиёти калисо? буданд, дар дарбор?о ра?с?ои базм? и?ро карда мешуданд. Дар аср?ои 15-16 батартибандозии он?о сар шуд: устодони ра?си дарбор? Доменико да Пяченса, Г. Эбрео, Ф. Карозо, Ч. Негри ва дигарон аввалин китоб?ои дарс? ва асар?ои назариявиро навиштанд. Дар охири асри 15 намоиш?ои дарбор? (мас., базми ар?сие, ки Бергонса ди Ботта соли 1489 дар Тортон баргузор кард) барпо мегардиданд. Ра?с?о ?амчунин байни амалиёт?ои песа?ои ати??, дар ≪маз?ака?ои мадригал?≫-и асри 16, драма?ои пасторал? (ч?пон?) низ и?ро карда мешуданд. Ба инкишофи ра?си театр? маз?акаи ни?об?о (маз?акаи дел арте) таъсири зиёд расонд. Дар охири асри 16 ва дар асри 17 о?ангсозон ва устодони ра?си Итолиё ба Фаронса барои ширкат дар ид?ои дарбор? даъват карда шуданд. Дар ин ?о жанри ба ном балети маз?акав? ташаккул ёфт, ки баъд дар Итолиё па?н шуд. Дар асри 17 балети дарбор? шу?рат пайдо кард; Ф. д?Але сол?ои 1606-37 дар Турин зиёда аз 30 намоишро ба са?на гузошт. Дар охири асри 16 ? охири асри 17 дар бисёр ша?р?ои Итолиё театр?ои оммав? кушода шуданд, ки он?о балет?оро ба са?на гузоштанд. Тадри?ан услуби и?роише ба ву?уд омад, ки аз ?и?ати ма?орат ва фасо?ати драматик? аз и?роиши фаронсав? фар? мекард. Дар ин давра бисёр сулола?ои артистони итолиё? ? Вестрис, Талони, Паллерини, Ан?олини ва дигарон пайдо шуданд. Дар асри 18 як ?атор ра??осон ва устони ра?си Итолиё дар хори?и мамлакат кор карданд: Д. М. Г. Ан?олини ? дар Австрия, В. Галеотти ? дар Дания, А. Риналди (Фоссано), Ан?олини, ?. Кансиани, Ф. Бернаделли ? дар Руссия.

Давраи нави инкишофи балет дар Итолиё дар асри 19 о?оз шуд. Сол?ои 1812-21 Ф. Вигано дар театри Ла Скала (Милан) намоиш?ои ра?сии бузург, фо?иа?ои ?а?рамононаро ба са?на гузошт, ки дар он?о амалиёт?о бештар тавассути пантомима?о кушода мешуданд: ≪Отелло ё Ма?рибии Венетсия≫, ≪Весталка≫, ≪Титан?о≫. Дар давраи романтизм Ф. ва М. Талони шу?рат пайдо намуданд, вале он?о дар Итолиё кам кор карданд. Бе?тарин балет?оро Ф. Талони дар Фаронса ва Руссия ба са?на гузошт. Балет?ои романтикие, ки дар Итолиё ба са?на гузошта шудаанд: гунаи ≪Жизел≫ (1843) дар та?ияи А. Кортези, та?рири якуми ≪Фауст≫ (1848) дар та?ияи устоди ра?си фаронсав? Ж. Перро. Соли 1813 дар Милан мактаби ра?с кушода шуд, ки дар он К. Блазис дарс медод. Дар ин ?о маш?уртарин ра??осони балети давраи романтизм ва охири асри 19 Ф. Черрито, А. Феррарис, К. Розати, К. Брианса, П. Леняни таълим гирифтаанд.

Дар сеяки охири асри 19 балети Итолиё ба бу?рон гирифтор шуд. Намоишнома?ои калон та?ия намешуданд, вале мактаб?ои ра?с бо?? монданд, бисёр ра??осон ва ра??оса?ои маш?ур (В. Сукки, Леняни, Брианса, А. Дел Эра ва дигарон) дар театр?ои мамлакат?ои гуногун кор мекарданд. Маш?уртарин ра??ос ва ом?згори охири асри 19 ? ибтидои асри 20 ? Э. Чеккетти. Дар сол?ои гуногуни асри 20 дар Итолиё устодони ра?си хори?? кор кардаанд, аз ?умла: аз Руссия ? Л. Ф. Мясин (сол?ои 1950?1960), Б. Г. Романов (1934-38 ва 1945-54), аз Ма?ористон ? А. Миллош (1936-75) ва дигарон. А. Миллош дар театр?ои гуногуни Итолиё дар муси?ии о?ангсозони итолиё? балет?о ба са?на гузоштааст. Дар рушди балети милл? фестивал?ои байналмилалии тобистона (дар Нерва, Сполето, Верона, Сиен, ≪Майи муси?ии Флоренсия≫ ва ?.) на?ши бузург бозиданд. Дар сол?ои 1930-50 маш?уртарин ра??оса?о А. Радиче, Л. Новаро, О. Амати ва ра??осон М. Пистони, А. Амодио буданд. Фаъолияти Фраччи, ки дар театр?ои балети маш?ури мамлакат?ои гуногун баромад мекард ва дар Итолиё труппаи балети сафариро ташкил намуд, а?аммияти бузург дорад. Дар охири асри 20 чандин труппа?ои балети муста?ил ба ву?уд омаданд: ≪Атербалетто≫, ≪Балети Тоскана≫, ≪Балети Милан≫ (1997), ≪Труппаи ра?сии Олимп?≫ (1996). Дар он?о намоиш?ое ба са?на гузошта мешаванд, ра?си классикиро бо ≪ра?си модерн≫ тавъам месозанд. Аз соли 1948 дар Рум Академияи милии ра?с фаъолият дорад. Дар Флоренсия (≪Майи муси?ии Флоренсия≫, аз 1955), Нерва (аз 1955), Сполето (аз 1958) фестивал?ои байналмилалии балет баргузор мегарданд.

Синамо [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Сол?ои 1895?1905 асосан филм?ои мустанад ба навор гирифта мешуданд. Соли 1904 аввалин ширкат?ои банаворгирандаи филм?ои баде? ба ву?уд омаданд. Сол?ои 1912-13 Итолиё ба яке аз мамлакат?ои пеш?адами кинематография табдил ёфт. Бештар филм?ои таърихии бардур??и му?ташам ба навор гирифта мешуданд: ≪Р?з?ои охирини Помпей≫ (1913)-и М. Казерини, ≪Кабирия≫ (1914)-и ?. Пастроне ва ?. Дар баробари кинофиилм?ои шав?ангез нахустин филм?ои реалист? пайдо шуданд: ≪Ро?гумзадагон дар торик?≫ (1914)-и Н. Мартолио ва ≪Ассунта Спина≫ (1915)-и Г. Серени. Дар сол?ои низоми фашист? дар Рум Институти кинематография (1925), Маркази та?рибавии кино (1935) ва киностудияи ≪La Cinecitta≫ (яке аз бузургтарин дар Аврупо) ташкил карда шуданд. Дар давраи истилои фашистон филм?ои ирти?о?, маз?акав? ва мелодрамав? намоиш дода мешуданд. ?аракати му?обилат ва озод шудани мамлакат аз ю?и фашистон ?араёни пеш?адами гуманист? ? неореализмро ба майдон овард, ки дар тамоми ?а?он шу?рат пайдо кард. Дар сол?ои 1945-46 яке аз мавз?ъ?ои асосии кинои нави Итолиё ?аракати му?обилат буд. Бе?тарин филм?ои неореалист? ба о?ибат?ои муд?иши ?анг ? бекор?, беназоратии к?дакон, рушди ?оратгар?, мубориза бо мафия бахшида шудаанд: ≪Шуша≫ (1946), ≪Дуздони велосипед?о≫ (1948), ≪Умберто Д.≫ (1951)-и Де Сики; ≪Замин меларзад≫ (1948, ?оизаи кинофестивали байналмилал? дар Венетсия)-и Висконти; ≪Шикори фо?иав?≫ (1947), ≪Бирин?и талх≫ (1949), ≪Дар зери дарахтони зайтун сул? нест≫ (1950, ?оизаи кинофестивали байналмилал? дар Карлови-Вари), ≪Рим, соати 11≫ (1952)-и Д. Сантис; ≪Бера?м?≫ (1948)-и А. Латтуади; ≪Ба номи ?онун≫ (1949), ≪Ро?и умед≫ (1950)-и П. ?ерми; ≪Неапол ? ша?ри миллионер?о≫ (1950)-и Э. Де Филлип, маз?акаи ≪Полис?о ва дуздон≫ (1951)-и Стено ва М. Моничелли ва ?. Сол?ои 1950 кинои Итолиё як дара?а таназзул кард, аммо дар айни ?ол дар ин давра ду та?иягари боистеъдоди кино М. Антониони ва Ф. Феллини ба майдон мебароянд, ки бо номи он?о равияи асосии кинои Итолиё муайян мегардад. Сол?ои 1960 нависанда П. П. Пазолини ба сифати режиссёр кор кард. Э?одиёти ? саршор аз эътироз?ои шадиди и?тимо? буд: ≪Камба?ал≫ (1961), ≪Модар Рома≫ (1962), ≪Ин?ил аз Матфей≫ (1964). Режиссёр Моничелли дар бораи якумин корпарто? дар Итолиё филми ≪Рафи?он≫ (1963)-ро офарид. Аз р?и бисёр асар?ои адабиёти муосири Итолиё филм?о ба навор гирифта шуданд: ≪Солномаи оилав?≫ аз р?и В. Пратолини (1961, реж. В. Дзурлини), ≪Д?шиза Бубе≫ аз р?и К. Кассоле (1963, реж. Коменчини), ≪Бепарвоён≫ аз р?и А. Моравиа (1965, реж. Ф. Мазелли) ва ?. Актёрон А. Маняни, ?. Мазина, М. Мастрояни, ?. Лоллобри?ида, К. Кардинале, М. Ватти хеле маш?ур шуданд.

Дар миёнаи сол?ои 1960 фоизи филм?ои ти?орат? ? вестерн?о, кинофилм?ои ри??атовару ша?ватпараст?, маз?ака?ои детектив? хеле афзуд. Дар санъати кинои ?айрити?орат? жанри маз?акаи ?а?вии и?тимо?, ки анъана?ои кинои баъди?ангии Итолиёро ?ифз менамуд, устувор гардид. Бе?тарин намуна?ои онро дар э?одиёти режиссёрон Де Сики (≪Бум≫, 1963, ≪Нико?и итолиё?≫, 1964), ?ерми (≪Тало?и итолиё?≫, 1961, ≪Фирефташуда ва партофташуда≫, 1963), Д. Ризи, Э. Петри, Л. Дзампа, А. Сорди дидан мумкин аст. На?ш?ои он?о актёрон Тото, У. Тонясси, С. Лорен ва дигаронро маш?ур гардонданд. Филм?ои режиссёрони ?авони нимаи дуввуми сол?ои 1960 хусусияти анархист? доштанд, эътирози ?авононро инъикос мекарданд, вале он?о баъд ба кинематографияи ти?орат? гузаштанд. Сол?ои 1960-70 дар кинои Итолиё равияи пеш?адам ба ву?уд омад, ки ≪кинои нав≫ ё ≪кино сиёсии чап≫ ном гирифт. Вай асар?ои худро, ки саршор аз р??ияи зиддифашист?, зиддимустамликав?, демократ? буданд, ба ма?сулорти ти?орат? му?обил гузошт. Намояндагони маш?ури ин равия ? режиссёр?о Э. Петри, Ф. Рози, ?. Монталдо, ?. Понгекорво, Б. Бертолуччи, ?. Пуччини, Д. Дамиани, Феррара. Филм?ои зиддифашистиро Ф. Ванчини (≪Куштори Маттеотти≫,1973), Лидзани (≪Майдони Сан-Бабила, соати 20≫, 1976), Э. Скола (≪Мо ?амдигарро хеле д?ст медоштем≫, 1975) ба са?на гузоштанд. Яке аз жанр?ои асосии кинои сиёс? маз?акаи сиёс? ё памфлет буд: ≪Полковник?оро мехо?ем!≫ (1973)-и Моничелли, ≪Моликият дигар дузд? нест≫ (1073)-и Петри ва ?.

Дар охири сол?ои 1970 ? миёнаи сол?ои 1980 кинематографияи Итолиё ба бу?рони дуру дароз гирифтор шуд. Тамошобинон ба кинотеатр?о кам меомаданд, кино ба ра?обат бо телевизион тоб наовард, исте?соли кино аз сармояи хори?? вобаста шуд, шумораи кинофилм?ои шав?ангези ти?орат? афзуд. Филм?ои маш?ури ин давра: ≪Ша?ри зан?о≫ (1980), ≪Кишти?о ?ам шино мекунанд≫ (1983), ≪?ин?ер ва Фред≫ (1986)-и Феллини, ≪Дарахт барои кафш?о≫ (1978, ?оизаи кинофестивали байналмилал? дар Канн)-и Э. Олми, ≪Шаби Лаврентии Му?аддас≫ (1982, ?оизаи кинофестивали байналмилал? дар Канн)-и П. ва В. Тавиани, ≪Тангои охирин дар Порис≫ (1972), ≪Асри бист≫ (1976), ≪Императори охирин≫ (1986)-и Б. Бертолуччи, ≪Боре дар Амрико≫ (1984)-и С. Леоне. Баъди аз бу?рон баромадани кино охири сол?ои 1980 насли нави режиссёрон ба майдон омаданд. Филм?ои ≪Кинотеатри нав≫ ≪Парадизо≫ (1988), ≪Зани ношинос≫ (2006, ?оизаи кинофестивали байналмилал? дар Маскав)-и Д. Торнаторе, ≪Ионае, ки дар батни на?анг зиндаг? кардааст≫ (1993)-и Р. Фаэнса, ≪Кадуи калон≫ (1993)-и Ф. Аркибути, ≪Соати дин≫ (2002)-и Белоккио, ≪Рабояндаи к?дакон≫ (1992), ≪Ламерика≫ (1994), ≪Калид?ои хона≫ (2004)-и ?. Амелио, ≪Зиндаг? зебост≫ (1997, ?оизаи кинофестивали байналмилал? дар Кан, ?оизаи Оскар)-и Р. Бенини, ≪Ман наметарсам≫ (2003)-и Г. Салваторес, ≪Уто?и писар≫ (2001)-и Н. Моретти, ≪Тиреза?ои пеш≫ (2003)-и Ф. Озпетек, ≪Махлу?е дар ?алб≫ (2005)-и К. Коменчини, ≪Фис?у фу?ур≫ (2008, Гран-Прии кинофестивали байналмилал? дар Кан)-и М. Гарроне, филми тар?умаи?ол? дар бораи ?. Андреотти ≪Фаттон≫ (2008)-и Сорентино шу?рати ?а?он? пайдо карданд.. Дар Венетсия (аз 1932) ва Рум (аз 2006) кинофестивал?ои байналмилал? баргузор мегарданд.

Сирк [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Итолиё мамлакати ?адим? ва дорои анъана?ои фаровони санъати сирк мебошад. ?ануз дар Руми ?адим дар ид?ои ?амъият? ва базм?ои ша?рвандони доро намоиш?ои артистони сайёр ? дорбоз?о, шуъбадабозон, акробат?о, аспсаворон, ромгарон ва ?. шу?рат доштанд. Баъди пошх?рии империя Рум дар ша?р?ои асримиёнаг?, бо ву?уди таъ?иботи калисо, ?унарнамоии артистони сайёр бо?? монд. ?а?онбинии гуманист?, ки дар Итолиё дар давраи Э?ё устувор гардида буд, ба инкишофи санъати артист? мусоидат кард. Дар намоиш?ои театри маз?акаи ни?об?о (маз?акаи дел арте), ки унсур?ои маз?ака, акробатика ва шуъбадабозиро дар бар мегирифтанд, робита бо анъана?ои артистони сайёр ?ой дошт. Дар Венетсия дар озмуни ≪меъмории зинда≫ артистон дар ма?орати сохтани ?ирам?ои акробатик? (баландиаш то 9 м, шумораи иштирокдорон ? 30 кас) мусоби?а мекарданд. Дар ибтидои асри 16 дар Итолиё та?ти ро?барии Ф. Гризо, Ч. Фиаско, А. Пинянтелли мактаб?ои аспсавор? пайдо шуданд. Шогирдони он?о дар Англия ва Фаронса мактаб?ои аспсавор? кушода, барои пайдоиши сирки чобуксавор? замина гузоштанд. Дар охири асри 16 дар Итолиё намоиши бадеие пайдо шуд, ки балети чобуксавор? ном гирифт. Вай амалиёт?ои драмав?, назм, муси?? ва санъати аспсавориро мутта?ид мекард. То пайдоиши сирк артистони итолиё? дар ярмарка?ои ша?рии бисёр мамлакат?ои ?а?он ?унарнамо? карда, боиси пайдоиши сулола?ои ?унарпешагони сирк ? Кярини, Феррони, Бертолетти, Дзерони, Заватта ва ?. шуданд. Соли 1820 аз Австрия ба Итолиё труппаи сирки австриягии Х Бах омад, ки дар майдони мудаввари сирк намуди навро намоиш дод. Дар он чобуксаворони итолиё? Г. Чинизелли ва А. Гверра иштирок карданд. Соли 1826 Гверра труппаи сирк? ташкил карда, бо он дар Итолиё ва дигар мамлакат?ои Аврупо ба сафари ?унар? баромад. Баътар труппа?ои сиркиро О. Филиппусси, Д. Кярини ва дигарон ташкил карданд. Дар асри 19 бисёр артистони Итолиё ба сирки дигар мамлакат?ои Аврупо асос гузоштанд. Се насли оилаи Франкон?о беш аз 50 сол ба сирки миллии Фаронса ро?бар? кардаанд. Дар Русия сулола?ои Чинизелли, Трусси, Феррони, Безано баромад кардаанд ва ба ташаккули сирки Руссия таъсир расондаанд. Нахустин сирки собит (му?ими)-и Руминияро Т. Сидоли сохт. Соли 1883 Чинизелли дар Варшава сирк кушод ва ба он 40 сол ро?бар? кард. И?лими гарм тамоми сол имкон меди?ад, ки намоиш?о дар сирк?ои тобистона намоиш дода шаванд. Аз ибтидои асри 21 сирк дар Итолиё аз ?ониби давлат тавассути Ассотсиатсияи миллии сирк?ои Итолиё дастгир? карда мешавад. Дар назди он мактаби сирк амал мекунад, архиви санъати сирк дорад. Бузургтарин сирк?о ба сулола?ои маш?ур тааллу? доранд: ≪Сирк Амрикано≫ (Э. ва Ф. Тони), ≪Сирк Мойра Орфей≫ (В. Нонес ва М. Орфей), ≪Сирк Медрано≫ (Э. Казартелли), ≪Сирк нандо Орфей≫ (Ф. Орфей ва А. Гамбарутти), ≪Сирк Флориле?ио ди Дарикс Тони≫ (Л. ва М. Тони), ≪Сирк Эмбелл Рива≫ (М. Белуччи), ≪Голден Чиркус≫ (П. Пристипони ва Л. Орфей), ≪Сирк Лидиа Тони≫ (Л. Тони), ≪Сирк Эррани≫ (Н. Эррани). Дар таърихи сирки ?а?он номи артистони итолиё?, ки дар инкишофи санъати сирк таъсири бузург гузоштаанд, маълум аст: дар шуъбадабоз? -Э. Растелли, дар масхарабоз? ? бародарон Фрателлини, дар чашмбанд? ? Б. Боско, дар ромгарии асп?о ? А. ва В. Франкони, дар акробатика (бози?ои икар?) ? Фредиани, дар чобуксавор? -Фредиани, Кароли, Прозерпи. Дар Итолиё фестивал?ои байналмилаии санъати сирк баргузор мегарданд: дар Веронезе (аз 1982), Латина (аз соли 1999), Рум (аз 2000).

Расона?о [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дар Итолиё 90 р?знома нашр мешавад. Бузургтарин р?знома?о: ≪Corriere Della Sera≫ (1876), ≪La Stampa≫ (1868), ≪La Reppublica≫ (1976), р?зномаи молиявию и?тисодии ≪II Sole ? 24 Ore≫ (1965), ?адимтарин дар ?а?он р?зномаи варзишии ≪La Gazzetta dello Sport≫ (1896), р?зномаи католикии ≪Avvenire≫(1968). Маш?уртарин ма?алла?ои ?афтавор ? ≪Panorama≫ (1962) ва ≪L?Espresso≫ (1955). Агентии миллии иттилоотии Итолиё соли 1945 ташкил карда шудааст (?арорго?аш дар Рум). Радиошунавонии мунтазам аз соли 1924 амал мекунад, барнома?ои телевизион аз соли 1954 намоиш дода мешаванд. Дар Итолиё се шабакаи миллии радиошунавон? ва телевизион мав?уд аст: ≪RAL I≫ (1954), ≪RAL II≫ (1961) ва ≪RAL Tre≫ (1979). Бузургтарин ширкати хусусии ≪Mediaset≫ (1978) ба С. Берлускони тааллу? дошта, се шабакаи телевизиониро дар бар мегирад: ≪Canale 5≫, ≪Italia I≫, ≪Ret 4≫.

Эзо? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Адабиёт [ вироиш | вироиши манбаъ ]

• Итолиё / Н. Шарипов // Ис?о? ? Кашиш. ? Д . : СИЭМТ , 2020. ? ( Энсиклопедияи Миллии То?ик  : [ тахм. 25 ?. ]  / сарму?аррир Н. Амиршо??  ; 2011?2023, ?. 9). ? ISBN 978-99975-68-17-5 .

Пайванд?о [ вироиш | вироиши манбаъ ]

	Портали ≪ Итолиё ≫
	Итолиё дар Викианбор

• Официальный туристический сайт Италии (ит.)
• Статистика Италии (ит.)
• Italy from the BBC News (англ.)
• Итолиё дар фе?ристи пайванд?ои Open Directory Project (dmoz).
•   Викианбор: Атлас:  Итолиё