Варзиш дар То?икистон  ? яке аз самт?ои афзалиятноки сиёсати и?тимоии ?укумати То?икистон ба шумор меравад ^[1] . ?онуни ?ум?урии То?икистон аз 16 апрели 2012 №825 ≪Дар бораи тарбияи ?исмон? ва варзиш≫ асос?ои ?у?у??, ташкил?, и?тимоию и?тисод? ва таъмини фаъолиятро дар со?аи тарбияи ?исмон? ва варзиш дар ?ум?урии То?икистон му?аррар ва танзим менамояд ^[2] .

Таърих [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Даврони шурав? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Варзиш дар То?икистон дар даврони ш?рав? р? ба инкишоф ни?од. Нахустин чорабин? оид ба тар?иби тарбияи ?исмон? ва варзиш 15 марти 1925 ба муносибати р?зи таъсисёбии ?ШС То?икистон баргузор шуд. Соли 1928 пленуми Ш?­рои Олии тарбияи ?исмонии То?икистон доир гардид, ки масъалаи рушди ояндаи тарбияи ?исмон? ва варзишро дар ?ум?ур? баррас? кард. 18 августи 1934 дар ша?ри Душанбе бо ?арори КИМ ва Ш?рои комиссарияти хал?ии ?ШС То?икистон спартакиадаи I умуми?ум?урияв? баргузор шуд. Барои рушди ояндаи варзиш дар ?ум?ур? дар ша?ри Душанбе иншооти гуногуни варзиш? аз ?абили варзишго?ои ≪Спартак≫ (1930), ≪Динамо≫ (1932), Вар­зиш­го?и марказии То?икистон (1962), ма?­ма?ои варзишии ?авзи шиноварии ?ум?урияв? (1962), ≪Автомобилист≫ (1969), ≪Авиатор≫ (1985), ?асри варзиш (1972), Толори бози?ои дас­т? (1974), пойго?и ?аи?рон? (1978), ма?мааи Тири ДОСААФ (?озира Ташкилоти ма­дад­гори мудофиаи ?ум­?у­рии То?икистон, 1982), ?асри теннис (1986) ва ?айра ва дар маркази вилоят?о, ша?ру но?ия?о варзишго??о сохта шу­данд.

Барои омода кардани мутахассисони дорои маълумоти миёнаи со?аи тарбияи ?исмон? ва варзиш Техникуми тарбияи ?исмонии То?икистон (1947) ва Донишкадаи тарбияи ?исмонии То­?и­ки­стон (1971) ифтито? шуданд. Дар нати?а дар ?ум?ур? тадри?ан чунин намуд?ои варзиш, аз ?абили футбол, волейбол, баскетбол, варзиши сабук, тенниси р?йи миз, шиновар?, камон­ва­р?, велоси­пед­рон?, завра?рон?, гимнастика, вазн­­бардор?, кушт?, шо?мот, шашка, шамшер­бо­з?, пан??арба ва ?айра инкишоф ёфтанд.

Соли 1975 дар ша?ри Душанбе Мактаб-интернати та?силоти умумии ?ум­?уриявии тамоюли вар­зиш? кушода шуд. Бис­ёр дастпарварони ин мактаб ба ком­ёби?ои бузурги варзи­ш? ноил гардидаанд, ки ситорагони варзиши то?ик Андрей Абдувалиев , Саида?там Ра?имов, Э. Шиллер, В. Соколов, М. Муллобоев, Дилшод Назаров , Парвиз Собиров аз ?ум­лаи он?оянд.

Даврони исти?лол [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дар давоми 20 соли исти?лол варзиш дар То?ики­стон хеле рушд кард. Соли 1992 Кумитаи миллии олим­пии ?ум?урии То?икистон ташкил карда шуд, ки уви Кумитаи байналмилалии олимп? мебошад. Исти?лол ба варзишгарони То?икистон имкон фаро?ам овард, ки иштирокдорони комил­?у?у­?и муста?или ?аракати олим­­пии ?а?онии муосир гарданд. Аз ?амин сол варзишгарони ?ум?ур? пайваста дар Бози?ои олимп? иштирок мекунанд.

Варзишгарони ?ум?ур? бори аввал дар Бози?ои олимпии зимистона (Солт-Лейн-Сити, 2002) иш­тирок карданд. Соли 1996 дар ша?ри Душанбе Олимпиадаи махсуси То?и­кис­тон (ОМТ ? ташкилоти ?айри­давлатии э?сонкор?) таш­кил карда шуд. ОМТ варзишгаронро аз р?йи намуд?ои футбол, чавгонбоз?, баскетбол, тинниси р?йи миз, варзиши сабук, шашка, волейбол, теннис, шиновар? тайёр мекунад. Варзишгарони ОМТ дар Бози?ои махсуси олимпии тобистона (1991, 1995, 1999) ва бози?ои махсуси тобистонаи умуми?а?он? иштирок карда, 3 медали тило ба даст оварданд. Соли 2003 дар ша?ри Душанбе бори аввал Бо­зи?ои пан?уми Осиёи Марказ? баргузор гардид, ки дар он дастаи мунтахаби То?икистон дар ?айати 118 нафар иштирок карда, бори нахуст сазовори ?ойи сеюм ва 57 медал (18 тило, 22 ну?ра ва 17 бирин??) гашт.

Сол?ои охир дар То?икистон намуд?ои нави варзиш: таэквон-до (ИТФ ва ВТФ), карате-до, карате-кёкушинкай, ушу, айкидо, кикбоксинг, пауэрлифтинг (се?арба) пайдо шуданд, ки имр?з бомуваффа?ият инкишоф меёбанд. Инчунин ?и?ати аз нав э?ё намудани камонвар?, вазнбардор?, баскетбол, волейбол, тенниси р?йи миз, чав­гонбоз? ва ?айра кор?ои зиёде ан?ом дода мешаванд. Аз соли 1992 дар ?ум?ур? оид ба 43 намуди варзиш федератсия­?ои милл? ташкил карда шудаанд, ки бисёри он?о узви фе­дератсия?ои байналмилал? мебошанд. Ин ба варзишгарони ?ум?ур? имкон меди?ад, ки дар мусоби?а?ои бай­нал­милал? оид ба футбол, бокс, таэквон-до, карате-до, варзиши сабук, шо?мот, камон­вар?, теннис, куштии ?уду, куштии самбо, куштии тарзи озод, куштии тарзи юнон?-рум?, куштии кураш, вазнбардор?, акробатика, тирандоз? ва дигар намуд?ои варзиш иштирок кунанд.

Мо?и октябри 2004 нахустин бози?ои ?авонони То­?и­ки­стон аз р?и 9 намуди варзиш ( баскетбол , бокс , волейбол , вар­зи­ши сабук , футболи хурд, тенниси р?йи миз, г?ш­тини милл?, ?уду ва самбо) доир гардид. Варзишгарони маъ­юбро Федератсияи варзиши маъюбони ?ум?у­рии То?и­кис­тон мут­та­?ид менамояд.

Сол?ои охир барои аз нав э?ё намудани варзиши к?да­кону наврасон, доир намудани мусоби?а?ои варзи­ш? барои насли наврас кор?ои зиёде ан?ом дода мешаванд. Вазъи тарбияи ?исмон? дар байни хонандагони мак­таб?ои миёна ва ол? сол аз сол бе?тар мегардад. Дар ?ум­?ур? 118 (2009) мактаби махсуси варзиш? фаъолият дорад, ки дар он?о 36022 (2013) ?авонон (аз ?умла 1724 нафар духтарон) маш? меварзанд. Бисёр дастпарварони ин мактаб?о дар мусоби?а?ои ?ум?урияв? ва бай­нал­милал? со?иби ?оиза?о гардидаанд. Дар комёби?ои варзишии ?ум­?урияв? хидмати мураббиёни Мактаби варзишии к?дако­ну наврасони захира?ои олимп? низ бузург аст. Т. Холназаров дар мусоби?аи пауэрлифтинг чемпиони ?а?он ва Осиё шуд.

Дар 20 соли охир дар ?ум?ур?, бахусус таэквон-до (ИТФ) та?ти ро?барии президенти Федератсияи миллии таэквон-до (ИТФ)-и То?икистон, сармураббии тими мунтахаби ?ум?ур? М. Я?ёев хеле рушд кард. Таэквондочиёни зерини ?ум?ур? дар сол?ои гуногун чемпиони ?а?он ва Осиё, ?олиби ?оми Аврупо гардидаанд: А. Азизов, А. Ахмедов, Ш. Ба?ромов, Ш. Бердиев, И. ?афуров, А. Давлатов, ?. Мирзоев, П. Муродзода, Мифто?иддини Нарзулло, Ш. Му?аммадра?имова, Ф. Назаров, Ф. Ф. Назирматов, У. Насриддинов, Далер Сайфиддинов, Дилшод Сайфиддинов, М. Сатторов, Ш. Сафаров, Т. Султонов, С. Та?ой­наза­ро­ва, Д. Тюраев, Р. ?лмасов, Ф. Урунов, А. Фазлиев, И. Фу­зай­лов, Г. ?абибуллоева, Н. ?амидова, З. Холова, М. Чернова, Е. Мухтарова, Д. Шариф?, Ф. Шариф?.

Навъ?ои маъмули варзиш [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дигар навъ?ои маъмултарини варзиш имр?з дар То?и­кистон кушт? ва бокс мебошанд. ?амасола дар р?з?ои ?ашн?ои милл? ва дигар маросим?о дар ?ум?ур? мусо­би?а?ои кушт? баргузор мегарданд. Варзишгарони то­?ик Расул Бо?иев , Н. Аслон?улов, Ш. Бозоров, Парвиз Собиров , Р. ?укуматов (?уду), Бе?р?з Хо?азода , Саида?там Ра?имов, Н. Лои­?ов, ?. Сулаймонов, Н. Хоркашов, Х. Назриев, Ф. Ра?­ма­тул­лоев, Д. Бачабеков, Х. Устопириён, Р. Эктов (г?ш­тини тарзи самбо), Юсуф Абдусаломов , В. Карякин (г?ш­тини тарзи озод), М. Т?йчиев (куштии тарзи юнон?-рум?), ?. ?урбонов, Ш. Достиев, Анвар Юнусов , А. ?асанов, Мавзуна Чориева (бокс), Дилшод Назаров (гурзпарто?) ва бисёр дигарон дар мусоби­?а­?ои байналмилал? ?олиб омада, сазовори ?ой?ои намоён ва ?оиза?о гаштаанд.

Варзиши маъюбон [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Соли 1991 Федератсияи тарбияи ?исмон? ва варзиши маъюбони ?ум?урии То?икистон ташкил шуд ва он соли 1996 узви Кумитаи паралимпии ?а?он гардид. Соли 2003 Кумитаи паралимпии То?ики­с­тон таъсис ёфт. Варзишгарони маъюби то?ик мунтазам дар мусоби?а?ои байналмилал? ширкат варзида, ба на­ти?а?ои назаррас ноил мешаванд. Соли 1990 варзишгари нобино С. ?ам­дамов дар мусоби?аи шо?мотбозон (Итолиё) чемпиони ?а?он гардид. Июни 1994 С. Ё. Боев дар Супермарафони байналмилал? ба масофаи 9000 м иштирок карда, сазовори ордени ≪Мардонаг?≫-и Федератсияи Русия шуд. Соли 2004 вазнбардор П. Одинаев дар Бо­зи?ои паралимпии Юнон (Афина) ?ойи 8-умро гирифта, ба ?атори 10 вазнбардори бе?тарин дохил гардид. Соли 2006 дар ша?ри Душанбе Чемпионати Осиё оид ба даст­хобон? доир гардид, ки дар он варзишгарони маъюби то?ик со?иби 5 медали тило, 3 медали ну?ра ва 5 медали бирин?? шуданд. Соли 2006 тими мунтахаби варзишгарони маъюби То?и­ки­стон дар Бози?ои паралимпии Малайзия (Куала-Лумпур) иштирок кард. Майи 2006 З. Рози?ова дар Чемпионати ?а?он оид ба вазнбардор? ?ойи ифтихории чорумро гирифт. Соли 2007 дар Чемпионати Осиё варзишгарони то?ик со?иби 3 медали тило, 2 медали ну?ра ва 4 медали бирин?? гаштанд. А. ?одиров ва А. Х??ам?улова чемпиони Осиё шуданд. ?амон сол дар Итолиё варзишгар А. ?одиров дар мусоби?аи даст­хобон? медали бирин­?? гирифт. Соли 2008 низ дастаи мунтахаби варзишгарони маъюби То?икистон дар Бо­зи?ои паралимпии Хитой (Пекин) иштирок кард. Федератсияи тарбияи ?исмон? ва варзиши маъюбон як?оя бо Кумитаи ?авонон, варзиш ва сайё?ии назди ?укумати ?ум?урии То?икистон аз соли 2002 ?ар сол оид ба намуд?ои мухталифи варзиш мусоби?а?ои ?ум?урияв? баргузор мекунад. Соли 2009 дар ша?ри Душанбе оид ба даст­хобон? ва тенниси р?йи миз, дар ша?ри К?лоб дар вазнбар­дор?, дар но?ияи Ша?ринав дар шо?моту шашка мусоби­?а?о, инчунин байни шогирдони мактаб?ои махсус (мак­таб?о барои бачагони имконият?ояшон ма?дуд) спартакиада доир шуд.

Ширкат дар мусо­би­?а?ои байналмилал? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Варзишгарони То?икистон дар чемпионат?о ва мусо­би­?а?ои бонуфузи байналмилал? фаъолона шир­кат варзида, ?ой?ои намоёнро иш?ол намуданд. Нахустин чемпиони ?а?он (1958) ва Аврупо (1959) аз То?икистон Анатолий Тилик (тирпар­рон? аз туфанг) буд. Дар сол?ои баъд? варзишгарони То?икистон Ю. Т. Лобанов (каноэ), М. Т. Лобанов (каноэ), Саидмуъмин Ра?имов (куштии самбо), Зебуннисо Рустамова (камонвар?), А. Старостин (пан??арбаи муосир), Ю. И. Баранов (варзиши парашют?), С. Гусейнов (ве­лосипед­рон?), ?. Исмоилов (шамшербоз?), Э. Шиллер (гимнастикаи баде?) дар чемпионат?ои ?а?он фаъо­лона ширкат варзида, сазовори унвони чемпиони ?а?он гардиданд. Чемпион ва рекордсмени ?а?он В. По­лосин, чем­пион­?ои Аврупо И. Коваленко (тен­ниси р?йи миз), Г. П?лодова (камонвар?), В. Двигун (вазн­бардор?), И. Белевсева (?а?идан ба об), ?олибони мусоби?а?ои бай­нал­милал? А. Тихонов (ве­ло­сипед­ро­н?), завра?­рон­?о Н. Суровитский, В. Пянков, В. Кабиров, камонварон Н. Рустамова, А. Панжин, Х. Исмоилов (шам­шербоз?), В. Степушина ва Н. Сипова (варзиши сабук), Х. Мадмусоев (бокс) ва бисёр дигарон шарафи варзишии то?икро дар арсаи байнал­милал? баланд бардоштанд.

Бози?ои олимп? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Аввалин ширкатдори Бози?ои олимп? аз То?икистон ?аи?рон Ибро?им ?асанов ( соли 1960 , дар Бози?ои олимпии XVII ша?ри Руми Итолиё) мебошад. Варзишгар Юрий Лобанов дар Бози?ои олимпии XX Мюнхен (1972) оид ба ?аи?рон? ?олиб омад. Зебуннисо Рустамова дар Бози?ои олимпии XXI Монреал (1976) оид ба камонвар? со?иби медали бирин?? гардид. Дар Бози?ои олимпии XXII Маскав (1980) Анатолий Старостин оид ба пан??арбаи муосир со?иби ду медали тило (дар ?ай­ати даста ва шахс?) ва Юрий Лобанов со?иби медали бирин?? гаштаанд. Соли 1992 варзишгар Андрей Абдувалиев дар гурзпарто? чемпиони Бози?ои олимпиии тобистонаи Барселона (1992) дар риштаи гурзпарто? шуд.

Сол?ои со?ибисти?лолии То?и­кис­тон дар Бози­?ои олимпии тобистона дар Пекин (2008) Юсуф Абдусаломов дар г?ш­тини тарзи озод ?ои сазоавори ?ои дуввум ва медали ну?ра, Расул Бо?иев дар бахши куштии ?уду сазовори ?ойи саввум ва медали бирин?? гашт. Мавзуна Чориева дар Бози?ои олимпии тобистона дар Лондон (2012) со?иби медали бирин?? ки дар риштаи муштзан? гардид. Дилшод Назаров дар Бози?ои олимпии тобистона дар Рио-де-Жанейро (2016) гурзро ба масофаи 78 метру 68 сантиметр ?аво дод ва бо медали тило сарфароз гашт ^[3] .

Тава??у?и Президент ва ?укумати То?ики­с­тон ба варзиш [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Президент ва ?укумати ?ум?урии То?ики­с­тон ба руш­ди бемайлони тарбияи ?исмон? ва варзиш ?амчун омили тар­?иби ?аёти солим ва яке аз восита?ои бе?тарини та?кими д?стии миёни инсонсон?о тава??у?и зиёд зо?ир менамоянд. Дар ?ум?ур? аз соли 2006 ?ар сол Р?зи дави милл? ва аз соли 2010 дар Р?зи пойтахт ниммарофони байнал­мила­л? доир мешавад. Аз р?и намуд?ои мухталифи В. мусоби?а?о ва чемпионати ?ум?урияв? ва байналмилал? баргузор мегарданд. Сол?ои охир бо даъвати Президенти кишвар ва дастгирии ма?омоти ма?аллию со?ибкорон варзишго??ои бисёр ша?ру но?ия­?о аз нав тармим карда, дар баъзе но?ия?о вар­зишго??о ва толор?ои варзиши нав сохта ба истифода дода шуданд. Ин амал имр?з ?ам идома дорад. Дар ?ум?ур? беш аз 1 млн нафар наврасону ?авонон ба варзиш маш?уланд (2013). Варзишгарони То­?и­кистон соли 2012 дар мусоби?а?ои гуногуни варзишии байнал­милал? 423 медал, аз ?умла 118 медали тило, 120 медали ну?ра ва 185 медали бирин?? ба даст оварданд.

Эзо? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Адабиёт [ вироиш | вироиши манбаъ ]

• Сияр?улов Т. Прошлое и настоящее таджикского спорта. Д., 1968;
• Латипов Н., Мирзоев А. Душанбе ? спортивный город. Д., 2004.

Сарчашма [ вироиш | вироиши манбаъ ]

• Боз ? Вичкут. ? Д . : СИЭМТ , 2014. ? 676 с. ? ( Энсиклопедияи Миллии То?ик  : [ тахм. 25 ?. ]  / сарму?аррир Н. Амиршо??  ; 2011?2023, ?. 3). ? ISBN 978-99947-33-46-0 .