Visoki srednji vek je bio istorijski period koji je obuhvatao vreme između 11, 12. i 13. veka (c. 1001?1300). Visokom srednjem veku prethodnio je rani srednji vek , a nakon njega je sledio kasni srednji vek , koji je zavr?io oko 1500. godine.

Klju?ni istorijski trend visokog srednjeg veka bio je nagli rast populacije u Evropi, ?to je dovelo do velikih dru?tvenih i politi?kih promena iz prethodne ere, renesanse 12. veka , uklju?uju?i i prvu pojavu ruralnog egzodusa i urbanizacije . Do 1250. znatni porast u populaciji u velikoj meri je pogodovao evropskoj ekonomiji, dostigav?i visine koje u nekim podru?jima ne?e opet biti viđene sve do 19. veka. Taj trend je u kasnom srednjem veku zaustavljen nizom nesre?a , pre svega crnom smr?u , ali i brojnim ratovima i ekonomskom stagnacijom.

Od 780. godine i dalje, do?lo je do kraja varvarskih invazija u Evropi, ^[1] te je ona postala bolje dru?tveno i politi?ki organizovana. ^[2] Karolin?ka renesansa dovela je do nau?nog i filozofskog preporoda Evrope. Prvi univerziteti su osnovani u Bolonji, Parizu, Oksfordu i Modeni. Vikinzi su nastanili na Britanskim ostrvima, u Francuskoj i drugde, dok su se skandinavska hri??anska kraljevstva razvijala. Mađari su u 10. veku zaustavili svoju ekspanziju, a do 1000. godine, hr??anska Ugarska kraljevina priznata je u centralnoj Evropi, formiraju?i saveze sa regionalnim dr?avama. Uz izuzetak kratkotrajnih mongolskih invazija u 13. veku, veliki upadi nomada su prekinuti. Mo?no Vizantijsko carstvo Makedonske i Komninske dinastije postepeno je ustupilo mesto preporođenoj Srbiji i Bugarskoj i svom nasledniku, Latinskom carstvu od 1204. do 1261. godine, svo vreme suprotstavljaju?i se stalnoj pretnji Seld?uka u Maloj Aziji .

U 11. veku, populacija severno od Alpa po?ela je da nastanjuje nova podru?ja, a neki od njih su se vratili ?ivotu u divljini nakon pada Rimskog carstva . U događanjima poznatim kao ?velika ra??i??avanja”, velika ?umska i mo?varna prostranstva Evrope su ra??i??ena i iskori?tena za kultivaciju. U isto vreme, naselja su se pomerila dalje od tradicionalnih granica Karolin?kog carstva , dalje od Elbe , pri tome utrostru?iv?i veli?inu Nema?ke. Katoli?ka crkva , dostigav?i vrhunac svoje politi?ke mo?i u to vreme, pozvala je vojske ?itave Evrope u niz krsta?kih ratova protiv Seld?uka , koji su zauzeli Svetu zemlju , tako osnovav?i krsta?ke dr?ave u Levantu . Ostali ratovi doveli su do severnih krsta?kih ratova , dok su hr??anska kraljevstva preotela Pirinejsko poluostrvo od Mavra , a Normani su kolonizovali ju?nu Italiju, ?to je sve bilo doo velikog pove?anja populacije i uzorka preseljavanja te ere.

Visoki srednji vek proizveo je mnoge razli?ite oblike intelektualnih, du?evnih i umetni?kih dela . U tom dobu do?lo je do porasta u etnocentrizmu , koji se kasnije razvio u moderni građanski nacionalizam u ve?ini Evrope, uspona velikih italijanskih gradova-dr?ava , i uspona i pada islamske civilizacije u Al-Andalusu . Ponovno otkri?e Aristotelovih dela navelo je Tomu Akvinskog i ostale mislioce tog perioda na razvoj skolastike , kombinacije katolicizma i anti?ke filozofije. Tokom ve?eg dela tog vremenskog perioda, Konstantinopolj je ostao najgu??e naseljen grad Evrope, a vizantijska umetnost je dostigla vrhunac u 12. veku. U arhitekturi, mnoge od najzna?ajnijih gotskih katedrala sagrađene su tokom te ere.

Kriza kasnog srednjeg veka , po?ev?i na po?etku 14. veka, ozna?ila je kraj ove ere.

Istorijski događaji i politika [ уреди | уреди извор ]

Velika Britanija i Irska [ уреди | уреди извор ]

U Engleskoj, Normansko osvajanje 1066. rezultiralo je kraljevstvom kojim je vladala frankofonska vlastela. Normani su silom zauzeli Irsku 1169. i uskoro uspostavili se u ve?em delu te zemlje, iako je njihovo upori?te bilo na jugoistoku. Isto tako, ?kotska i Vels su otprilike u to vreme pot?injeni u vazalstvo, iako je ?kotska kasnije proglasila svoju nezavisnost. Ministarstvo finansija osnovano je u 12. veku pod kraljem Henrijom I , a sazvani su i prvi parlamenti . Godine 1215, nakon gubitka Normandije , kralj Jovan je ozakonio Magna Cartu , koja je ograni?ila mo? engleskih monarha .

Skandinavija [ уреди | уреди извор ]

Od sredine desetog do sredine 11. veka, skandinavska kraljevstva su ujedinjena i pokr?tena, ?to je izazvalo kraj vikin?kih plja?ki i u?estvovanje u ve?o meri u evropskoj politici. Kralj Knut od Danske vladao je i Engleskom i Norve?kom. Nakon Knutove smrti 1035. godine, Engleska i Norve?ka su izgubljene, a sa porazom Valdemara II 1227. godine, danska dominacija u toj regiji je zavr?ena. Za to vreme, Norve?ka je ?irila svoje atlantske posede, koji su se protezali od Grenlanda do Ostrva Man , dok je ?vedska, pod Birger jarlom , sagradila upori?te na Balti?kom moru . Međutim, uticaj Norve?ke je po?eo da opada ve? u tom periodu, koji je ozna?en Sporazumom iz Perta 1266. godine. Takođe, građanski ratovi su besnili u Norve?koj između 1130. i 1240. godine.

Francuska i Nema?ka [ уреди | уреди извор ]

Do vremena visokog srednjeg veka, Karolin?ko carstvo je podeljeno i zamenjeno zasebnim nasledni?kim kraljevinama poznatim kao Francuska i Nema?ka, mada ne u njihovim dana?njim granicama. Nema?ka je bila pod zastavom Svetog rimskog carstva , koje je dostiglo vrhunac svog jedinstva i politi?ke mo?i.

Mađarska [ уреди | уреди извор ]

U visokom srednjem veku, Mađarska kraljevina (osnovana 1000. godine) je postala jedna od najmo?nijih srednjovekovnih dr?ava u centralnoj i zapadnoj Evropi. Kralj Sveti Stefan Mađarski je uveo hri??anstvo u taj region; tada?nji hroni?ari upamtili su ga kao veoma religioznog monarha, sa ?irokim znanjem latinske gramatike, strogog prema vlastitom narodu, ali ljubaznom prema strancima. Iskorenio je ostatke plemenske organizacije u kraljevini i primorao narod na stalan ?ivot na jednom mestu i prihvatanje hri??anske religije, etike, na?ina ?ivota i osnovao je srednjovekovnu mađarsku dr?avu, organizuju?i je politi?ki u grofovije, koriste?i nema?ki sistem kao uzor.

Kasniji monarsi obi?no su odr?avali blisku vezu sa Rimom, poput Ladislava I Svetog , tolerantan stav prema paganima koji su prebegli u kraljevinu u potrazi za uto?i?tem (na primer Kumani u 13. veku), ?to je na kraju izazvalo određenu nelagodnost za neke pape. Stupiv?i u personalnu uniju sa Hrvatskim kraljevstvom i aneksijom ostalih malih dr?ava, srednjovekovna Ugarska je postala malo carstvo koje je ?irilo svoju kontrolu nad Balkanom i ?itavom karpatskom regijom. Mađarska kraljevska ku?a je tokom srednjeg veka katoli?koj crkvi pru?ila najvi?e svetaca.

Poljska i Litvanija [ уреди | уреди извор ]

Tokom visokog srednjeg veka Poljska se pojavila kao kraljevstvo. Odlu?eno je da se pove?e se sa Velikim vojvodstvom Litvanije , ?to je potvrđeno Unijom u Krevu i naknadnim ugovorima, ?ime je nastala personalna unija 1569. godine.

?panija i Italija [ уреди | уреди извор ]

Ve?ina Pirinejskog poluostrva bila je pod okupacijom Mavra nakon 711. godine, iako je njegov severni deo bio podeljen između nekoliko hri??anskih dr?ava. U 11. veku, i ponovo u trinaestom, hri??anska kraljevstva na severu postepeno su isterala muslimane iz centralnog i ve?ine ju?nog Pirinejskog poluostrva.

U Italiji, nezavisni gradovi-dr?ave po?eli su se baviti isto?nom pomorskom trgovinom. Među njima su se naro?ito isticale talasokratije Piza , Amalfi , đenova i Venecija .

Jugoisto?na Evropa [ уреди | уреди извор ]

Glavni ?lanci: Vizantijsko carstvo , Drugo bugarsko carstvo , Ra?ka , Kne?evina Arbanon , Banovina Bosna i Hrvatsko kraljevstvo

U visokom srednjem veku do?lo je do vrhunca i pada slovenske dr?ave Kijevska Rusija u pojave Kumanije . Kasnije, mongolska invazija u 13. veku imala je veliki uticaj na isto?ni deo Evrope, budu?i da su mnoge dr?ave tog regiona napadnute, oplja?kane, osvojene ili pretvorene u vazale.

Tokom prve polovine tog perioda (c. 1025-1185) Vizantijsko carstvo je dominiralo Balkanom , a pod Komninskim carevima do?lo je do preporoda prosperiteta i urbanizacije; međutim, njihova dominacija Jugoisto?nom Evropom zavr?ila je nakon uspe?nog vla?ko-bugarskom pobunom 1185. godine , te je nakon toga ta regija bila podeljena između Vizantinaca u Gr?koj, nekim delovima Makedonije i Trakije , Bugara u Meziji i ve?ini Trakije i Makedonije, i Srba na severozapadu. Isto?na i Zapadna crkva slu?beno su se odvojile u 11 veku, i uprkos povremenim periodima saradnje tokom 12. veka, ?etvrti krsta?ki rat je 1204. rezultirao izdajni?kim zauzimanjem Konstantinopolja . To je znatno o?tetilo Vizantijce, a njihova mo? je na kraju oslabljena delovanjem Seld?uka i rastu?eg Osmanskog carstva u 14. i 15. veku. Međutim, mo? Latinskog carstva bila je kratkog veka nakon ?to je bugarski car Kalojan preusmerio krsta?ku vojsku u Bici kod Hadrijanopolja .

Klima i poljoprivreda [ уреди | уреди извор ]

Srednjovekovni topli period , period između 10. i 14. veka u Evropi, bio je relativno topao i blag interval koji je zavr?io generalno hladnijim malim ledenim dobom . Poljoprivrednici su uzgajali p?enicu dosta severnije u Skandinaviji i vinove loze u severnoj Engleskoj, iako se ?ini da se maksimalno ?irenje vinograda desilo tokom malog ledenog doba. Tokom tog vremena, visoka potra?nja za vinom i stabilna koli?ina konzumacije alkohola prouzrokovala je vinogradarsku revoluciju. ^[3] Ta za?tita od gladi dopustila je pove?anje populacije u Evropi, uprkos gladi iz 1315. godine, koja je odnela 1,5 miliona ljudskih ?ivota. To pove?anje populacije doprinelo je osnivanju novih gradova i pove?anju u industrijskoj i ekonomskoj aktivnosti u tom periodu. Takođe je osnovana trgovina i sveobuhvatna proizvodnja alkohola. Proizvodnja hrane se takođe pove?ala u to vreme, budu?i da su uvedeni novi na?ini poljoprivedne proizvodnje, uklju?uju?i upotrebu te?eg pluga, konja umesto volova, i tropoljni sistem koji je omogu?avao uzgoj raznolikijih useva od prethodnog dvopoljnog sistema - među njima su zna?ajne mahunarke, ?iji je rast spre?io gubitak zna?ajnog azota u zemlji?tu.

Uspon vite?tva [ уреди | уреди извор ]

Te?ka konjica doma?instva ( vitezovi ) postala je ?esta u 11. veku u Evropi, a osmi?ljeni su i turniri . Iako je veliko ulaganje u konje i oklop bio prepreka stupanju u vite?tvo, ono je postalo poznato kao na?in za kmetove da zarade svoju slobodu. U 12. veku, monasi Klinijaja su promovirali eti?ko ratni?tvo i nadahnuli nastanak vite?kih redova , kao ?to su Templari . Nasleđene titule plemstva osnovane su u tom periodu. U Nema?koj u 13. veku vite?tvo je postala jo? jedna nasledna titula, iako jedna od manje presti?nih, i taj trend se pro?irio u ostalim zemljama.

Religija [ уреди | уреди извор ]

Crkva [ уреди | уреди извор ]

Raskol Istoka i Zapada 1054. slu?beno je podelio hri??ansku crkvu na dva dela: rimski katolicizam u Zapadnoj Evropi i pravoslavlje na istoku. Do toga je do?lo kada su papa Lav IX i patrijarh Mihailo I ekskomunicirali jedan drugoga, uglavnom zbog spora o postojanju papinskog autoriteta nad ?etiri isto?na patrijarha, kao i zbog neslaganja po pitanju filiokve .

Krsta?ki ratovi [ уреди | уреди извор ]

Krsta?ki ratovi de?avali su se između 11. i 13. veka. Predvođeni su papinskim autoritetom sa namerom ponovnog uspostavljanja hri??anske uprave u Svetoj Zemlji oduzimanjem tog podru?ja od muslimanskog Fatimidskog kalifata . Fatmidi su zauzeli Palestinu 970. godine, izgubili je 1073. godine, kada je pala u ruke Seld?uka , i ponovo je zauzeli 1098. godine, kratko pre nego ?to su je ponovo izgubili 1099. kao rezultat Prvog krsta?kog rata .

Vojni redovi [ уреди | уреди извор ]

U kontekstu krsta?kih ratova, osnovani su mona?ki vojni redovi koji ?e postati ?ablon za kasnije srednjevekovne vite?ke redove .

Templari su bili hri??anski vojni red osnovan nakon Prvog krsta?kog rata kako bi se hri??anski hodo?asnici za?titili od neprijateljski nastrojenih lokalnih stanovnika i razbojnika. Taj red bio je blisko povezan sa bankarstvom, te je Filip IV od Francuske 1307. uhapsio sve pripadnike tog reda u Francuskoj i ukinuo ga zbog optu?bi za jeres .

Vitezovi Hospitalci prvobitno su bili hri??anska organizacija osnovana u Jerusalimu 1080. kako bi se brinuli o siroma?nim, bolesnim ili ozleđenim hodo?asnicima u Svetu zemlju. Nakon ?to je Jeruzalim zauzet u Prvom krsta?kom ratu, postali su religijsko-vojni red zadu?en za brigu i za?titu Svete zemlje. Nakon ?to je Sveta Zemlja na kraju ponovo zauzeta od strane muslimanskih snaga, premestili su bazu operacija na Rodos , a kasnije Maltu .

Tevtonski vite?ki red je bio nema?ki religijski red osnovan 1190. godine u gradu Ako kako bi pomogao hri??anskim hodo?asnicima pri njihovom putovanju u Svetu zemlju i kako bi upravljao bolnicama za bolesne i ozleđene. Nakon ?to su muslimanske snage zauzele Svetu zemlju, red se 1211. premestio u Transilvaniju i kasnije, nakon ?to je isteran, napao je pagansku Prusku sa namerom pokr?tavanja Baltika . Ipak, pre i nakon ?to je glavni paganski neprijatelj tog reda, Litvanija, pre?la na hri??anstvo, oni su ve? bili napali druge hri??anske nacije, kao ?to su Novgorod i Poljska. Mo? Teutonskih vitezova, koja je postala znatna, slomljena je 1410. godine u Bici kod Grinvalda , gde su do?iveli ogroman poraz od strane udru?ene poljsko-litvansko-ruske vojske. Nakon Grinvalda, red je gubio na mo?i do 1809. godine, kada je slu?beno raspu?ten. Sve zajedno, bilo je deset krsta?kih ratova.

Skolastika [ уреди | уреди извор ]

Novi hri??anski metod u?enja bio je pod uticajem Anselma Kenterberijskog (1033?1109) zasnovan na ponovnom otkri?u Aristotelovih dela, isprva indirektno putem srednjevekovne jevrejske i islamske filozofije ( Majmonid , Ibn Sina i Ibn Ru?d ), a potom kroz Aristotelovog vlastitog dela donesenog iz vizantijskih i muslimanskih biblioteka; i onih na koje je uticao, pre svega Alberta Velikog , Bonaventuru i Abelara . Mnogi skolasti?ari verovali su u empirizam i podr?avali rimokatoli?ku doktrinu kroz sekularno istra?ivanje, razum i logiku. Protivili su se hri??anskom misticizmu i platonisti?ko-avgustinskom verovanju da je um nematerijalna materija. Najpoznatiji skolasti?ar je bio Toma Akvinski (kasnije progla?en ? crkvenim nau?nikom ”), koji se udaljio od platonskih i avgustinskih ideja i pribli?io se aristotelizmu. Toma Akvinski je razvio filozofiju uma pi?u?i da je um pri rođenju tabula rasa (?prazna plo?a”) kojoj je bo?anskom iskrom data sposobnost razmi?ljanja i prepoznavanja formi ili ideja. Ostali zna?ajni skolasti?ari bili su Roscelin , Abelar, Pjer Lombard i Fransisko Suarez . Jedno od glavnih pitanja tokom tog vremena bio je problem univerzalija . Istaknuti zastupnici razli?itih aspekata skolastike bili su Duns Skot , Vilijam Okamski , Petar Damjan , Bernard od Klervoa i pripadnici Viktorske ?kle. ^[1]

Zlatno doba monasticizma [ уреди | уреди извор ]

• Kasni 11. vek i po?etak i sredina 12. bili su vrhunac znatnog doba hri??anskog mona?tva (8-12. vek).
  • Benediktinci - monasi u crnim odorama
  • Cisterciti - monasi u belim odorama
    • Bernard od Klervoa

Prosja?ki redovi [ уреди | уреди извор ]

• U 13. veku do?lo je do uspona prosja?kih redova , kao ?to su:
  • franjevci (Manja bra?a, poznati i kao sivi fratri), osnovani 1209
  • karmeli?ani (Pustinjaci Bla?ene device Marije Karmelske, poznati i kao beli fratari), osnovani 1206?1214
  • dominikanci (Red propovjednika, poznati i kao crni fratri), osnovani 1215
  • avgustinci (Pustinjaci Sv. Avgustina, poznati i kao avgustinski fratri), osnovani 1256

Jereti?ki pokreti [ уреди | уреди извор ]

Kri??anski jeresi postojali su u Evropi pre 11. veka, ali samo u malim brojevima i bili su lokalnog karaktera: u ve?ini slu?ajeva, pojedina?an sve?tenik ili selo bi se vratili paganskim tradicijama. Međutim, po?ev?i u 11. veku, pojavile su se jeresi masovnog karaktera. Koreni toga delimi?no se mogu na?i u usponu urbanih gradova, slobodnih trgovaca i nove ekonomije zasnovane na novcu. Ruralne vrednosti monasticizma nisu se mnogo dopadale urbanim ljudima, koji su po?eli da formiraju sekte u ve?oj saglasnosti sa urbanom kulturom. Prvi jereti?ki pokreti velikih razmera u Zapadnoj Evropi potekli su iz nedavno urbaniziranih podru?ja, poput ju?ne Francuske i severne Italije i verojatno su bili pod uticajem bogumila i ostalih dualisti?kih pokreta . Te jeresi bili su razmera koje katoli?ka crkva nikada pre nije videla; za neke, odgovor je bio eliminacija (kao u slu?aju katara ), a prihvatanje i integracija za druge (kao u slu?aju po?tovanja Franje Asi?kog , sina gradskog trgovca koji se odrekao novca).

Katari [ уреди | уреди извор ]

Katarizam je bio pokret gnosti?kih elemenata koji je nastao sredinom 10. veka, a koji je tada?nja rimokatoli?ka crkva proglasila jereti?kim. Postojao je u ve?em delu Zapadne Evrope, ali je nastao u Langdoku i okolnim podru?jima u ju?noj Francuskoj.

Naziv katar poti?e od gr?kog katharos , ??ist”. Jedna od prvih zabilje?enih upotreba je od strane Ekberta fon ?inaua , koji je u Kelnu 1181. o jereticima napisao: ? Hos nostra Germania catharos appellat .”

Katare su takođe nazivali albi?anima . Taj naziv poti?e od kraja 12. veka, a koristio ga je hroni?ar ?ofroj du Brej 1181. godine. Taj naziv se odnosi na ju?ni grad Albi (anti?ka Albiga). To određenje nije veoma precizno, budu?i da je centar bio u Tuluzu i susednim distriktima.

Albi?ani su bili sna?ni u ju?noj Francuskoj, severnoj Italiji i jugozapadnom Svetom rimskom carstvu .

Bogumili su bili sna?ni na Balkanu i postali slu?bena religija bosanskih kraljeva .

• Dualisti su verovali da su istorijski događaji bili rezultat borbe između jedne dobre sile i jedne zle sile, i da je zlo vladalo svetom, iako je ono moglo biti kontrolisano ili pobeđeno askezom i dobrim delima.
• Katarski krsta?ki rat , Simon de Monfort , Montsegur , Kveribus

Valdenzi [ уреди | уреди извор ]

Petar Valdo od Liona bio je bogat trgovac koji se odrekao svog bogatstva oko 1175. godine, nakon religioznog iskustva, i postao propovednik. Stvorio je valdenze , koji su postali hri??anska sekta koja je verovala da svi religijski obi?aji trebaju imati osnovu u Svetom pismu. Tre?i lateranski sabor iz 1179. godine nije dozvolio Valdu da propoveda. On tu zabranu koju nije poslu?ao, te je nastavio da slobodno govori i bio je ekskomunikovan 1184. godine. Valdo je kritikovao hri??ansko sve?tenstvo, govore?i da ne ?ive prema Svetom pismu. Odbacio je obi?aj prodavanja oprosta, kao i tada ?est obi?aj potovanja kultova svetaca.

Zanatstvo i trgovina [ уреди | уреди извор ]

U Severnoj Evropi, hanza , federacija slobodnih gradova koja je unaprjeđivala pomorsku trgovinu, osnovana je u 12. veku, sa osnivanjem grada Libeka , koji je njome kasnije dominirao, 1158?1159. godine. Mnogi severni gradovi Svetog rimskog carstva postali su hanzeatski gradovi, uklju?uju?i Amsterdam , Keln , Bremen , Hanover i Berlin. Hanzeatski gradovi izvan Svetog Rimskog Carstva bili su, na primjer, Bri? i poljski grad Gdanjsk , kao i Kalinjingrad , glavni grad mona?ke dr?ave Teutonskih vitezova. U Bergenu (Norve?ka) i Novgorodu (Rusija) hanza je imala fabrike i posrednike. U tom periodu, Nemci su po?eli da koloniziraju Evropu izvan carstva, Prusku i ?lesku .

U kasnom 13. veku, venecijanski istra?iva? zvan Marko Polo postao je jedan od prvih Evropljana koji su putovali Putem svile do Kine. Zapadnjaci su upoznati sa Dalekim Istokom kada je Polo zapisao svoja putovanja u delu Il Milione . Na Istok su ga sledili brojni hri??anski misionari, kao ?to su Vilijam od Rubruka , đovani Plano Karpini , Andre od Lon?ima , Odorik iz Pordenone , đovani de Marignoli , đovani od Montekorvina i drugi putnici, kao ?to je Nikolo de Konti .

Nauka [ уреди | уреди извор ]

Главни чланци: Nauka u srednjem veku и Evropska srednjovekovna medicina

Filozofsko i nau?no u?enje ranog srednjeg veka zasnivalo se na nekoliko kopija i komentara anti?kih gr?kih tekstova koji su ostali u Zapadnoj Evropi nakon pada Zapadnog rimskog carstva . Ve?ina ih je izu?ena samo na latinskom, budu?i da je znanje gr?kog bilo veoma ograni?eno.

Taj scenario promenio se tokom renesanse 12. veka . Intelektualna revitalizacija Evrope po?ela je sa rođenjem srednjevekovnih univerziteta . Pove?ani kontakt sa islamskim svetom u ?paniji i na Siciliji tokom rekonkviste , i vizantijskog sveta i muslimanskog Levanta tokom krsta?kih ratova , pru?ili su Evropljanima pristup nau?nim arapskim i gr?kim tekstovima, uklju?uju?i i dela Aristotela , Ibn al-Haitama i Ibn Ru?da . Evropski univerziteti materijalno su potpomogli prevođenje i ?irenje tih tekstova i stvorili novu infrastrukturu koja je bila neophodna za nau?ne zajednice.

Na po?etku 13. veka postojali su prili?no ta?ni latinski prevodi glavnih dela gotovo svih intelektualno klju?nih anti?kih autora, ^[4] omogu?iv?i dobar prenos nau?nih ideja i putem univerziteta i putem manastira. Od tada, prirodne nauke sadr?ane u tim tekstovima po?ele su da se ?ire posredstvom zna?ajnih skolasti?ara, kao ?to su Robert Grosetest , Rod?er Bejkon , Albert Veliki i Duns Skot . Prete?e modernog nau?nog metoda ve? se mogu videti u Grosetestovom isticanju matematike kao na?ina razumevanja prirode, a Bejkon je cenio empirijski pristup, naro?ito u svom delu Opus Majus .

Tehnologija [ уреди | уреди извор ]

Tokom 12. i 13. veka u Evropi je do?lo do radikalne promene u stopi novih izuma, inovacija u na?inu upravljanja tradicionalnim sredstvima proizvodnje i ekonomskom rastu. Tokom manje od jednog veka, stvoreno je vi?e izuma nego za prethodnih hiljadu godina ljudske istorije na ?itavoj planeti. U tom periodu do?lo je do znatnog tehnolo?kog napretka, uklju?uju?i i preuzimanje ili pronalazak vetrenja?a , vodenica , ?tampe (iako jo? uvek ne pokretnog tipa), baruta , astrolaba , nao?ara , makaza modernog oblika, boljih satova i mnogo boljih brodova. Dva poslednja izuma među spomenutima omogu?ili su po?etak doba otkri?a . Ti izumi nastali su pod uticajem stranih kultura i dru?tava.

Alfred Krosbi je opisao deo te tehnolo?ke revolucije u svom delu Mera stvarnosti: Kvantifikacija u Zapadnoj Evropi, 1250-1600 ( The Measure of Reality: Quantification in Western Europe, 1250-1600 ), a o njoj su pisali i drugi veliki istori?ari tehnologije.

• Prvi zapis o vetrenja?i je iz Jork?ira , Engleska, 1185.
• Proizvodnja papira zapo?eta je u Italiji oko 1270.
• Preslica je donesena u Evropu (verovatno iz Indije) u 13. veku.
• Magnetni kompas pomagao je u navigaciji, prvi put dospev?i u Evropu u kasnom 12. veku.
• Nao?are su izumljene u Italiji u kasnim 1280-im.
• Astrolab se vratio u Evropu preko islamske ?panije.
• Leonardo Fibona?i predstavlja arapske brojeve Evropi svojim delom Liber Abaci 1202.
• Najstariji zapadni prikaz krmenog kormila mo?e se prona?i u crkvenim rezbarijama iz oko 1180. godine.

Umetnost [ уреди | уреди извор ]

Vizuelna umetnost [ уреди | уреди извор ]

Уmetnost u visokom srednjem veku obuhvata slede?e va?ne pokrete:

• Anglosaksonska umetnost bila je uticajna na Britanskim ostrvima do invazije Normana 1066.
• Romanika je nastavila tradicije iz klasi?nog sveta (nju ne treba poistove?ivati sa romani?kom arhitekturom )
• Gotika je razvila specifi?ne nema?ke osobine (nije isto ?to i goti?ka arhitektura )
• Vizantijska umetnost nastavila je ranije vizantijske tradicije, ostvariv?i uticaj na ve?inu Isto?ne Evrope
• Iluminirani manuskripti postali su istaknuti i u katoli?koj i pravoslavnoj crkvi

Arhitektura [ уреди | уреди извор ]

Gotska arhitektura zamenila je romanski stil kombinuju?i akbutane , gotske (ili ?iljaste) lukove i rebraste svodove. Bila je pod uticajem duhovne pozadine tog vremena, u su?tini religiozna: tanke horizontalne linije i re?etke ostavljale su utisak da građevina stremi nebu. Arhitektura se ?inila svetlom i beste?inskom, u suprotnosti sa tamnim i glomaznim formama pretodnog romani?kog stila . Avgustin Hiponski podu?avao je da je svetlost izraz Boga. Arhitektonske tehnike prilagođene su i razvile se za izgradnju crkava koje su odra?avale to u?enje. Raznobojni stakleni prozori pove?avali su duh svetline. Budu?i da su boje u srednjem veku bile mnogo ređe nego danas, mo?e se pretpostaviti da su ta virtuozna umetni?ka dela izazivala ose?aj strahopo?tovanja kod obi?nog ?oveka sa ulice. Visoki, slo?eni rebrasti, a kasnije i lepezasti svodovi prikazivali su kretanje prema raju. Obo?avanje Boga takođe se izra?avalo relativno velikom veli?inom tih građevina. Goti?ka katedrala, prema tome, nije samo pozivala posetioce da se uzdignu duhovno, ve? je i demonstrirala veli?inu Boga. Tlocrt gotske katedrale odgovarao je pravilima skolastike: prema delu Ervina Panofskija, Goti?ka arhitektura i skolastika (en. Gothic Architecture and Scholasticism ), tlocrt je bio podeljen na odeljke i jednoobrazne pododeljke. Te osobine izra?ene su u najpoznatijoj sakralnoj građevini tog vremena: crkvi Notr Dam .

Knji?evnost [ уреди | уреди извор ]

Raznolike kulture imale su uticaja na knji?evnost visokog srednjeg veka, među kojima najvi?e hri??anstvo. Veza sa hri??anstvom bila je najve?a u rimskoj knji?evnosti , koja je uticala na standardni jezik u knji?evnom ciklusu rimskog pitanja . U ostale knji?evne cikluse, odnosno međusobno povezane grupe pri?a, spadali su francusko pitanje (pri?e o Karlu Velikom i njegovom dvoru), akritske pesme , koje su se bavile temom vite?tva vizantijskih grani?ara, te verovatno najpoznatiji ciklus, britansko pitanje , sa tematikom kralja Artura , njegovog dvora i povezanim pri?ama iz Bretanje , Kornvola , Velsa i Irske. Jedan anoniman nema?ki pesnik poku?ao je da vrati germanske mitove iz perioda seobe naroda na nivo francuskih i britanskih epova, tako stvoriv?i Nibelungah . Takođe je postojalo dosta poezije i istorijskih spisa koji su napisani u tom periodu, kao ?to je Istrorija britanskih kraljeva D?efrija od Monmuta .

Uprkos politi?kom opadanju tokom kasnog 12. i ve?ine 13. veka, vizantijska u?enja?ka tradicija ostala je naro?ito plodna tokom tog vremenskog perioda. Jedan od najistaknutijih filozofa 11. veka, Mihailo Psel , o?iveo je neoplatonizam na hri??anskim temeljima i u?vrstio izu?avanje anti?kih filozofskih tekstova , takođe doprinev?i istoriji, gramatici i retorici. Njegov u?enik i naslednik kao glavni u?itelj filozofije na Univerzitetu u Konstantinopolju , Jovan Ital , nastavio je platonsku liniju u vizantijskoj misli i bio je kritikovan od strane crkve zbog stavova koje je ona smatrala jereti?kim, kao ?to je doktrina transmigracije . Dva pravoslavna teologa va?na u dijalogu između isto?ne i zapadne crkve bili su Nikefor Blemid i Maksim Planud . Vizantijska istorijska tradicija takođe je procvetala sa delima bra?e Nikite i Mihaila Honijata na po?etku 13. veka i Georgija Akropolita generaciju kasnije. U 12. veku u Vizantijskom carstvu je takođe nastao i Timarion , pravoslavna hri??anska prete?a Bo?anstvene komedije . Otprilike u isto vreme na popularnosti je dobio i tzv. vizantijski roman , sa svojom sintezom anti?kih paganskih i tada?njih hri??anskih tema.

U to isto vreme, u ju?noj Francuskoj nastala je oksitanska knji?evnost , koja je najpoznatija po trubadurima koji su pevali o dvorskoj ljubavi . Uklju?ivala je elemente iz latinske knji?evnosti i ?panije i Severne Afrike pod uticajem Arapa. Njen uticaj kasnije se pro?irio na nekoliko kultura u Zapadnoj Evropi, naro?ito u Portugaliji i Minezang u Nema?koj. Provansalska knji?evnost takođe je stigla u Siciliju i Severnu Italiju, postaviv?i temelje za ?slatkog novog stila” Dantea , a kasnije i Petrarke . Upravo, najva?nija poema kasnog srednjeg veka , alegorijska Bo?anstvena komedija , u velikoj je meri proizvod i teologije Tome Akvinskog i uveliko sekularne oksitanske knji?evnosti.

Muzika [ уреди | уреди извор ]

Pre?ivela muzika visokog srednjeg veka pre svega je religijske prirode, budu?i da se muzi?ka notacija razvila u religijskim institucijama, a primena notacije u sekularnoj muzici razvila se tek kasnije. Rano u tom periodu, gregorijanski koral je bio dominantna forma crkvene muzike; ostale forme, po?ev?i sa organumom , a kasnije uklju?uju?i klauzule , kondukt i motet , razvile su se koriste?i koral kao izvorni materijal.

Tokom 11. veka, Gvido Areco je bio prvi koji je razvio muzi?ku notaciju, koja je olak?ala pam?enje gregorijanskih korala.

Tokom 12. i 13. veka gregorijansko pevanje u horu izrodilo je polifoniju, koja se pojavila u delima francuske ?kole Notr Dam ( Leonin i Perotin ). Kasnije se razvila u ars nova ( Filip de Vitri , Gijom de Ma?o ) i muzi?ke ?anrove kasnog srednjeg veka. Va?an kompozitor tokom 12. veka bila je ?asna sestra Hildegarda Bingenska .

Najzna?ajniji sekularni pokret su bili trubaduri , koji su nastali u Oksitaniji (Ju?na Francuska) u kasnom 11. veku. Trubaduri su ?esto putovali, dolazili su iz svih dru?tvenih klasa i pisali su pesme o raznim temama, sa naro?itim fokusom na dvorsku ljubav . Njihov stil uticao je na truvere severne Francuske, dvorske pesme u Nema?koj i kompozitore sekularne muzike Trecenta u severnoj Italiji.

Pozori?te [ уреди | уреди извор ]

Ekonomske i politi?ke promene u visokom srednjem veku dovele su do stvaranja esnafa i rasta gradova, a to je dovelo do znatnih promena u pozori?tu, po?ev?i tada i nastaviv?i se u kasnom srednjem veku. Trgova?ki esnafi po?eli su da izvode predstave, obi?no zasnovane na religiji, koje su se ?esto bavile biblijskom pri?om koja se odnosila na njihovu profesiju. Na primer, pekarski esnaf izveo bi uprizorenje Poslednje ve?ere . ^[5] Na Britanskim ostrvima , predstave su tokom srednjeg veka izvođene u nekih 127 razli?itih gradova. Ti mirakuli na govornom jeziku napisani su u ciklusima velikog broja predstava: iz Jorka (48 predstava), ?estera (24), Vejkefilda (32) i nepoznatih lokacija (42). Veliki broj predstava iz tog perioda iz Francuske i Nema?ke je pre?ivio, a neke vrste religijskih drama izvođene su u gotovo svakom evropskom gradu u kasnom srednjem veku. Mnoge od tih predstava sadr?ale su komediju , đavole , zlikovce i klaunove . ^[6]

U srednjem veku je takođe izveden veliki broj sekularnih predstava, od kojih je najranija Predstava Grinvuda ( engl. The Play of the Greenwood ) Adama de la Ala iz 1276. godine. Ona sadr?i satiri?ne scene i narodni materijal kao ?to su vile i ostala nadnaravna bi?a i pojave. Farse su nakon 13. veka takođe poprimile na popularnosti. Ve?ina tih predstava dolazi iz Francuske i Nema?ke i sli?ne su u tonu i formi, isti?u?i polni odnos i telesne izlu?evine. ^[6] Najpoznatiji pisac farsi je Hans Zaks (1494?1576), koji je napisao 198 dramskih dela. U Engleskoj, Predstava drugog pastira ( engl. The Second Shepherds' Play ) vejkefildskog ciklusa je najpoznatija rana farsa. Međutim, farsa se u Engleskoj nije pojavila nezavisno do 16. veka sa radom D?ona Hejvuda (1497?1580).

Vidi jo? [ уреди | уреди извор ]

• Rani srednji vek
• Kasni srednji vek
• Srednji vek

Reference [ уреди | уреди извор ]

Literatura [ уреди | уреди извор ]

• John H. Mundy, Europe in the High Middle Ages, 1150-1309 Harlow, Engleska, Longman . 2000.  ISBN 978-0-582-36987-0 .
• Fuhrmann, Horst. Germany in the high Middle Ages: c. 1050-1200 (Cambridge UP, 1986).
• Jordan, William C. Europe in the high middle ages (2nd ed. Penguin, 2004).
• Mundy, John H. (2014) [1973]. Europe in the high Middle Ages, 1150-1309 . New York: Basic Books. ISBN   9780465021031 .  
• Power, Daniel, ed. The Central Middle Ages: Europe 950-1320 (Oxford UP, 2006).

Spolja?nje veze [ уреди | уреди извор ]

Меди?и везани за чланак Visoki srednji vek на Викимеди?ино? остави

• Muzika srednjeg veka: 475-1500
• Srednj vek: Visoki srednji vek na Columbia Electronic Encyclopedia na infoplease Архивирано на са?ту Wayback Machine (13. октобар 2012)
• Provansalska literatura na Columbia Electronic Encyclopedia na infoplease Архивирано на са?ту Wayback Machine (13. октобар 2012)