Knji?evni realizam

Knji?evni realizam se javlja sredinom 19. veka u francuskoj literaturi i traje sve do ranog 20. veka .

Realizam u knji?evnosti [ уреди | уреди извор ]

U nauci o knji?evnosti javlja se u vi?e zna?enja. Kao knji?evnoistorijski tipolo?ki pojam ozna?ava:

knji?evni i umetni?ki pravac koji nastoji da stvarnost prikazuje verno, bez strasti, objektivno i bezli?no,
stilsku formaciju, odnosno knji?evnoistorijsku celinu kao nadindividualno i nadnacionalno stilsko jedinstvo,
knji?evnu epohu u kojoj dominira pravac realizma između tridesetih i devedesetih godina 19. veka.

Kao vanvremena kategorija, realizam ozna?ava:

knji?evni metod, (kompleks postupaka, izra?ajnih sredstava i umetni?kih afiniteta), koji se javlja u svim knji?evnostima od antike do danas. Realisti?ki metod ozna?ava knji?evnost koja prikazuje stvarnost kakva jeste, ali i kakva je mogu?a prema zakonu verovatno?e i nu?nosti, odnosno knji?evnost koja je uverljiva u odnosu prema objektivnoj stvarnosti.

Nastanak pojma i ?irenje zna?enja [ уреди | уреди извор ]

Termin realizam se najpre javlja u filozofiji 18. veka, dok se na knji?evnost primenjuje tek od 19. veka. ?iler i Fridrih ?legel među prvima su upotrebili ovaj pojam. Govore?i o ≪realizmu u pesni?tvu≫ ovim pojmom ozna?avaju suprotnost idealizmu.

U francuskoj kritici pojam realizam susre?emo u jednom ?lanku ?asopisa ≫Mercure francais≪ iz 1826. godine. Međutim, zna?enje knji?evne ?kole ili pravca u Francuskoj zadobija tek u raspravama koje su se vodile oko Kurbeovih slika, i posebno zahvaljuju?i ?lancima ?anflerija objavljenim u njegovoj knjizi Realizam (La Realisme, 1857). U anglosaksonskim knji?evnostima termin realizam se javlja od pedesetih godina 19. veka, mada pokreta pod tim nazivom nema sve do osamdesetih godina 19.v. U nema?koj knji?evnoj kritici javlja se termin poetski realizam u zna?enju suprotnom od onog koje je realizmu pridavala francuska kritika. U Italiji se osamdesetih godina 19. veka javlja realizam pod nazivom verizam. Pisarev svojim delom Realisti (1864) uvodi pojam realizam u rusku knji?evnu kritiku, s tim ?to kod njega to jo? uvek nije knji?evnoistorijski termin ve? oznaka za idejni stav dela ruske inteligencije. Pojam realizam uvodi u srpsku knji?evnu kritiku Svetozar Markovi? (Pevanje i mi?ljenje, 1868; Realnost u poeziji 1870). ?enoa je prvi upotrebio ovaj pojam u Hrvatskoj sedamdesetih godina 19. veka, u kojoj se kao pravac realizam formirao tek po?etkom osamdesetih 19.v.

Po?etkom tridesetih godina sovjetska nauka o knji?evnosti je usvojila tipologiju metoda koje se u istoriji smenjuju. Utvrđuje se da je realisti?ki metod prisutan u zapadnoevropskoj knji?evnosti od Ilijade i Odiseje do pisaca dvadesetog veka. U teorijskim raspravama se govori o ≪anti?kom realizmu≫, ≪realizmu u srednjovekovnoj knji?evnosti≫, ≪realizmu renesanse≫, ≪prosvetiteljskom realizmu≫, ≪romanti?nom realizmu≫, ≪magi?nom realizmu≫. U usvojenoj sovjetskoj tipologiji metoda realizam je suprotstavljen modernizmu u savremenoj knji?evnosti. Međutim, francuski marksist Ro?e Garodi u svojoj knjizi Realizam bez obala primenjuje pojam realizam i na modernu knji?evnost (dela Kafke i dr.) Za Eriha Auerbaha , (Mimezis, 1946 ) pojam realizam je vanvremenska i neistorijska kategorija.

Postepeno ?irenje zna?enja pojma iziskivalo je da se uvek ta?no odredi u kom zna?enju je termin ≪realizam≫ upotrebljen.

Poeti?ka obele?ja evropskog realizma [ уреди | уреди извор ]

Realisti?ki metod prisutan je od antike do danas. U osnovi ovog pojma je anti?ki mimezis u zna?enju podra?avanja stvarnosti. Polovinom 19. v. realisti?ki metod postaje dominantan u zapadnoevropskoj knji?evnosti. Prevladavanje realisti?kog metoda dovodi postepeno do izgrađivanja knji?evnog pravca ( Dragi?a ?ivkovi? koristi ovaj pojam u svojoj periodizaciji) realizma, odnosno stilske formacije (pojam koji uvodi Aleksandar Flaker i kojim se precizira zna?enje knji?evnog pravca) realizma. Namera realisti?kih pisaca 19. v. nije puko podra?avanje i preno?enje stvarnosti. Oni knji?evnosti pridaju novu funkciju ? gnoseolo?ku, spoznavanja dru?tvenih odnosa. Ta funkcija je u svojoj su?tini dru?tveno-analiti?ka. Dovode?i u uzajamne odnose likove koji su socijalno-psiholo?ki motivisani, realisti?ki pisac podvrgava analizi posebne tipove dru?tvenog pona?anja pru?aju?i umetni?kim sredstvima ?itaocu spoznaju dru?tvenih odnosa.

Stilska formacija je knji?evnoistorijski pojam koji uvodi Aleksandar Flaker, ozna?avaju?i istorijski nastalo nadindividualno i nadnacionalno stilsko jedinstvo. Utvrđivanje odlika stilske formacije realizma posti?e se stilskom interpretacijom srodnih knji?evnih dela, a ne na osnovu programskih samoodređenja knji?evnih pokreta ili ?kola. Stilsku formaciju realizma ?ine one zajedni?ke osobine koje povezuju nesporna realisti?ka dela nastala sredinom 19. veka, one zajedni?ke crte koje razgrani?avaju realizam od stilske formacije romantizma, i od onih knji?evnoistorijskih pojava koje se unutar stilske formacije realizma razvijaju i ozna?avaju po?etak njegove dezintegracije, odnosno raspadanja, a koje se obele?avaju op?tim terminom ? modernizam.

Za razliku od romantizma u realizmu prozni knji?evni oblici ostvaruju dominaciju ? roman, pripovetka, novela. Fabula je podređena temeljnom postupku realizma ? otkrivanju likova. Fabula (tok radnje) se oblikuje tako da se lik podjednako prika?e i osvetli i kao dru?tveno, i psiholo?ko i intelektualno bi?e. Svojstvene su joj socijalno-psiholo?ke motivacije. Isti?e se ?ovekova uslovljenost dru?tvenom i prirodnom sredinom. Deskriptivnost (opisi pejza?a, enterijera, portreta, karaktera, sredine, atmosfere) u realizmu je u funkciji socijalno-psiholo?ke karakterizacije. Odlikuje se fotografskom precizno??u i detaljno??u. ?esti su primeri metafori?ke karakterizacije kada se opisom ambijenta predo?avaju karakterne osobine ili psiholo?ko stanje junaka. Realisti stvaraju reprezentativne knji?evne likove - E?en de Rastinjak ( Balzak ), Ema Bovari ( Flober ), ?ilijen ( Stendal ), Ana Karenjina ( Tolstoj ). Realisti?ki likovi nisu nosioci samo jedne karakterne osobine, ve? niza razli?itih, ?esto iznenađuju?ih osobina. Oni nisu jednodimenzionalni, ve? reljefni i vi?edimenzionalni. Realisti?ki oblikovani lik je promenljiv i prikazan u svom razvoju. Fabula se ?esto i zasniva na pra?enju promena kroz koje realisti?ki lik u odnosima sa drugim ljudima prolazi. U skladu sa socijalno-psiholo?kim motivacijama likovi otkrivaju razli?ite osobine u interakciji sa drugim likovima. Realizam je razvio teoriju o tipi?nosti i na?elu tipizacije i individualizacije, kao i na?elo uverljivosti likova. Prema na?elu tipi?nosti realisti?ki likovi su predstavnici svoga vremena, određenog prostora i dru?tvene grupe. Realisti?ki lik mora biti uverljiv, da podse?a na stvarnog ?oveka i u isto vreme individualizovan, poseban, razli?it od drugih. Realisti?ki pripoveda? se razlikuje od romanti?ara u te?nji da se distancira od stvaranih likova, od sveta knji?evnog dela, nastoje?i da pripoveda objektivno. Realista izbegava da komentari?e postupke svojih junaka. Zato preovladava forma pripovedanja u tre?em licu, on-forma. ?ak i kada je pripoveda? prisutan u prvom licu, ja-forma, objektivnost se posti?e zaklanjanjem pripoveda?a iza uloge tobo?njeg priređiva?a pronađenog rukopisa (pseudo-dokumentarna tehnika) ili tehnikom skaza (uvođenje junaka pripoveda?a koji okupljenima pri?a o događajima u kojima je u?estvovao ili je bio svedok). Jezik pisca i likova se razlikuje. Pribegavaju diferenciranju jezika svojih likova, uvode se ?argonizmi, dijalekti, sociolekti... Jezik postaje sredstvo karakterizacije i individualizacije likova.

Pojava realizma se ?esto dovodi u vezu sa usponom građanske klase. U to vreme cilj knji?evnog stvaranja postaje spoznaja zakona dru?tvenih odnosa. Knji?evnost zadobija funkciju spoznavanja, su?tinski dru?tveno-analiti?ku, pa prema tome i kriti?ku. Takva ambicija pisaca podstaknuta je razvojem pozitivizma u nauci, i materijalizma u filozofiji. Analiti?nost i kriti?nost doprinose razvoju humoristi?nih i satiri?nih ?anrova. Realisti?ko delo nastoji da prika?e dru?tvenu stvarnost sa svim vrlinama i manama, sa klasnim antagonizmom, moralnim osobenostima i psiholo?kim karakteristikama. U tom svom nastojanju zahvata sve dru?tvene slojeve i dru?tvene grupe.

Razvojne faze realizma [ уреди | уреди извор ]

U stilskoj formaciji realizma u razvijenim knji?evnostima mogu se izdvojiti posebne razvojne faze: rani realizam, tridesetih godina 19. veka ( Balzak ), Stendal , Dikens , Gogolj ), razvijeni realizam, pedesete i ?ezdesete godine 19. veka (bra?a Gonkur, Flober , Dode , Takeri , Turgenjev , Gon?arov , Keler) visoki realizam, ( Dostojevski , Tolstoj ), posle ?ega nastupa opadanje, odnosno dezintegracija realizma. Dezintegracija realizma se ogleda u naru?avanju ravnote?e između socijalnog, psiholo?kog i intelektualnog sadr?aja; u nagla?enoj psihologizaciji likova, uno?enju izrazito simboli?kih vrednosti, nefunkcionalnosti opisa. To je period sedamdesetih i osamdesetih godina 19. veka u razvijenim zapadnoevropskim knji?evnostima kada se razvijaju naturalisti?ki i impresionisti?ki oblici uz trajanje realisti?kih oblika.