Sllovenia

Republika e Sllovenise ; Republika Slovenija
Flamuri i Sllovenise	Stema e Sllovenise
	Vendndodhja e Sllovenise Vendndodhja e Sllovenise ( e gjelber e erret ) ? ne Europe ( e gjelber & gri e erret ) ; ? ne Bashkimin Europian ( e gjelber )
Himni Kombetar	Zdravljica (Dollia)
Kryeqyteti	Lubjana
Gjuha zyrtare	Sllovenisht
Pavaresia	25 qershor 1991
Anetaresimi ne OKB	22 maj 1992
Forma e qeverisjes	Republike Parlamentare
President	Borut Pahor
Kryeminister	Miro Cerar
Siperfaqja ; ? totale ; ? % uje	Vendi i 154-te ; 20.273 km² ; 0,7
Popullsia ( 2014 ) ; ? totale ; ? dendesia	Vendi i 144-te ; 2.061.085 banore ; 101 banore/km²
PBB ( 2015 ) ; PBB per banor	43,021 miliard dollare ; 20.849 dollare
Monedha	Euro (€) (EUR)
Zona kohore ; ? zakonisht ; ? ne vere	; UTC+1 ; UTC+2
Prefiksi telefonik	+386
Kodi i internetit	.si
Kodi ISO 3166-1	SI

46°04′N 14°29′E / 46.07°N 14.49°E / 46.07; 14.49

Republika e Sllovenise ( sllovenisht : Republika Slovenija ) eshte nje vend bregdetar prane Alpeve ne Europen jugore. Ne perendim kufizohet me Italine , Detin Adriatik ne jug-perendim te saj ndodhet Kroacia ndersa Hungaria ne lindje-perendim dhe Austria ne veri.

Republika e Sllovenise eshte nje republike parlamentare dhe anetare e Kombeve te Bashkuara, Bashkimit Europian, dhe NATO-s. Kryeqyteti i saj dhe qyteti me i madh eshte Lubjana.

Territori i Sllovenise eshte kryesisht malor me nje klime kryesisht kontinentale, me perjashtim te bregdetit slloven qe ka nje klime mesdhetare dhe zonen veri-perendimore qe ka nje klime alpine. Pervec kesaj, Alpet Dinarike dhe Fusha Pannoniane takohen ne territorin e Sllovenise. Vendi ka nje diversitet te rendesishem biologjik. Ai eshte nje nga shtetet me te pasur me uje ne Europe, me nje rrjet te dendur lumor dhe rrjedha ujore te medha karstike nentokesore. Mbi gjysma e territorit eshte e mbuluar me pyje.

Ne Slloveni takohen gjuhet sllave, gjermanike, romance dhe hungareze. Edhe pse popullsia nuk eshte homogjene, shumica eshte sllovene. Sllovenishtja eshte gjuhe zyrtare ne te gjithe vendin, ndersa italishtja dhe hungarishtja jane gjuhe rajonale bashke-zyrtare te pakicave ne ato komuna ku pakicat italiane dhe hungareze jane te pranishme. Sllovenia eshte nje vend kryesisht sekular, por kultura dhe identiteti i tij jane ndikuar ndjeshem nga katolicizmi, si dhe Lutheranizmi. Ekonomia e Sllovenise eshte i vogel, e hapur, dhe e orientuar nga eksporti dhe ka qene e ndikuar fuqishem nga kushtet nderkombetare. Ajo u demtua rende nga kriza e Eurozones, qe filloi ne fund te viteve 2000. Fusha kryesore ekonomike eshte ajo e sherbimeve e pasuar nga industria dhe ndertimi.

Historikisht, territori aktual i Sllovenise ishte pjese e shume formacioneve shteterore te ndryshme, duke perfshire Perandorine Romake dhe Perandorine e Shenjte Romake, e ndjekur nga Monarkia Habsburge. Ne tetor te vitit 1918, sllovenet ushtruan vetevendosjen per here te pare duke bashke-themeluar Shtetin e Slloveneve, Kroateve dhe Serbeve, te panjohur nderkombetarisht, i cili u bashkua ne dhjetor me Mbreterine e Serbise ne Mbreterine e Serbeve, Kroateve dhe Slloveneve (u quajt Mbreteria e Jugosllavise ne 1929). Gjate Luftes se Dyte Boterore, Sllovenia u pushtua dhe u aneksua nga Gjermania, Italia dhe Hungaria, me nje siperfaqe te vogel te transferuar ne Shtetin e Pavarur te Kroacise, nje shtet nazist kukull. Pas kesaj, ai ishte anetar themelues i Republikes Federative Popullore e Jugosllavise, qe me vone u quajt Republiken Socialiste Federative e Jugosllavise. Ne qershor te vitit 1991, pas futjes se demokracise perfaqesuese shumepartiake, Sllovenia u nda nga Jugosllavia dhe u be nje shtet i pavarur. Ne vitin 2004, ajo hyri ne NATO dhe ne Bashkimin Europian. ne vitin 2007 u be vendi i pare ish-komunist qe iu bashkua Eurozones, dhe ne vitin 2010 u bashkua me OECD, nje shoqate globale e vendeve te zhvilluara me te ardhura te larta.

Historia [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Artikulli kryesor Historia e Sllovenise

Koha parahistorike deri ne vendbanimet sllave [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Koha parahistorike [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Sllovenia e sotme ka qene e banuar qe nga kohet parahistorike. Nje kocke me vrima e nje ariu shpelle, qe daton nga 43100 ± 700 Para Krishtit, e gjetur ne vitin 1995 ne shpellen e Divje Babe prane Cerknos, eshte ndoshta instrumenti me i vjeter muzikor i zbuluar ne bote.

Ne vitet 1920 dhe 1930, objekte qe i perkasin Kro-manjonit tilla si kocka te cpuara, kocka me maje dhe gjilpera kocke jane gjetur nga arkeologu Srecko Brodar ne Shpellen e Potokut.

Ne vitin 2002, mbetjet e nje grupi banesash mbi 4500 vjet te vjetra u zbuluan ne Mocalet e Ljubljanes, dhe mbrohen tani si nje Vend i Trashegimise Boterore te UNESCO-s, se bashku me Rroten e Drurit te Mocaleve te Ljubljanes, rrota me e vjeter prej druri ne bote. Kjo tregon qe rrota prej druri u shfaq pothuajse ne te njejten kohe ne Mesopotami dhe ne Evrope. Ne Epoken e Hekurit, Sllovenia e sotme banohej nga iliret dhe fiset kelte deri ne shekullin i Para Krishtit.

Periudha romake [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Kur romaket pushtuan zonen, ata krijuan krahinat e Panonias, dhe Norikumit dhe Slovenia e sotme perendimore u perfshi direkt nen Italine romake si pjese e rajonit X Venetia et Istria . Romaket krijuan posta ne Emona (Lubjane), Poetovio (Ptuj), dhe Celeia (Celje) dhe ndertuan rruge tregtare dhe ushtarake qe shtriheshin ne te gjithe territorin slloven nga Italia ne Pannonia. Ne shekujt 5 dhe 6, zona ishte objekt i pushtimeve nga Hunet dhe fiseve gjermanike gjate inkursionet te tyre ne Itali. Nje pjese ne thellesi te shtetit mbrohej me nje brez muresh dhe kullash mbrojtese te quajtura Claustra Alpium Iuliarum. Nje beteje vendimtare midis Theodosius I dhe Eugenius u zhvillua ne Luginen Vipava ne 394.

Vendbanimet sllave [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Fiset sllave emigruan ne zonen Alpine pas largimit drejt perendimit te Lombardeve (fisit fundit gjermanik) ne 568, dhe nen presion nga Avaret krijuan nje vendbanim sllav ne Alpet Lindore. Nga 623 ne 624 ose ndoshta 626 e me pas, Mbreti Samo bashkoi sllavet Alpine dhe perendimore kunder avareve dhe gjermaneve dhe te krijuar ate qe eshte permendur si Mbreteria e Samos. Pas shperberjes se saj pas vdekjes se Samo ne 658 apo 659, paraardhesit e slloveneve te vendosur ne Karinthian e sotme formuan dukatin e pavarur te Karantania. Pjese te tjera te Sllovenise se sotme u sundua serish nga avaret para fitores se Karlit te Madh mbi ta ne 803.

Mesjeta deri ne fillimet e koheve moderne [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Ne mes te shekullit te 8-te, Karantania u be nje dukat vasal nen sundimin e bavarezet, te cilet filluan perhapjen e krishterimit. Tri dekada me vone, karantanianet u perfshine, se bashku me bavarezet, ne Perandorine Karolingiane. Gjate te njejtes periudhe Carniola, gjithashtu, u vu nen Franket, dhe u kristianizua nga Aquileia. Pas rebelimit anti-frank te Liudewit ne fillim te shekullit te 9-te, Franket hoqen princet Karantaniane, duke i zevendesuar ata me duket e tyre kufitare. Rrjedhimisht, sistemi feudal frank arriti territorin slloven.

Pas fitores se perandorit Otto I mbi hungarezet ne 955, territori slloven u nda ne nje numer rajonesh kufitare te Perandorise se Shenjte Romake. Karantania, duke qene me e rendesishmja, u ngrit ne Dukatin e Karinthias ne 976.

Politika [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Artikulli kryesor Sistemi shteteror

Ndarja administrative [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Bashkite [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Zyrtarisht, Sllovenia eshte e ndare ne 211 bashki (njembedhjete nga te cilat kane statusin e bashkive urbane). Bashkite jane te vetmet njesi te autonomise lokale ne Slloveni. Cdo bashki drejtohet nga nje kryetar bashkie (zhupan), i zgjedhur cdo kater vjet me votim popullor, dhe keshillin bashkiak (svet ob?inski). Ne shumicen e bashkive, keshilli bashkiak zgjidhet permes sistemit te perfaqesimit proporcional; vetem disa bashki me te vogla perdorin sistemin e votimit maxhoritar. Ne bashkite urbane, keshillat bashkiake quhen keshilla te qytetit. Cdo bashki gjithashtu ka nje shef te Administrates Bashkiake (na?elnik ob?inske uprave), i emeruar nga kryetari i bashkise, i cili eshte pergjegjes per funksionimin e administrates lokale.

Qarqet administrative [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Nuk ka njesi te ndermjetme zyrtare midis komunave dhe Republikes se Sllovenise. Te 62 qarqet administrative, te quajtur zyrtarisht "Njesite administrative" (enote upravne), jane vetem nen-njesi territoriale te administrates qeveritare dhe jane te emeruar pas kryeqytetit te tyre. Ata jane kryesuar nga nje shef i Njesise (na?elnik upravne enote), i emeruar nga Ministri i Administrates Publike.

Rajonet tradicionale [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Rajonet tradicionale ishin te bazuara ne ish-tokat e kurores se Habsburgeve qe perfshinte Carniola, Carinthia, Steiermark, dhe Littoral.

Kryeqyteti Ljubljana ishte historikisht qendra administrative e Karnioles dhe i perkiste Karnioles se poshtme, me perjashtim te qarkut ?entvid, i cili ishte ne Karniolen e Siperme ku ishte kufiri midis zones gjermane te pushtimit dhe Provinces se Lubjanes gjate Luftes se Dyte Boterore.

Rajone statistikore [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Dymbedhjete rajonet statistikore nuk kane asnje funksion administrativ dhe jane te ndare ne dy makrorajone per qellime te politikes rajonale te Bashkimit Evropian. Keto dy makrorajone jane:

Sllovenia Lindore (Vzhodna Slovenija - SI01), qe perfshin Muren, Draven, Karinthian, Savinjen, Saven Qendrore, Saven e Poshtme, Sllovenine Juglindore, dhe Karniolen-Karstike.
Sllovenia Perendimore (Zahodna Slovenija - SI02), qe perfshin Sllovenine Qendrore, Karniolen e Siperme, Gorician, dhe Bregdin-Karstike.

Gjeografia [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Artikulli kryesor : Gjeografia e Sllovenise

Siperfaqja e pergjithshme e Sllovenise eshte 20,273 km ², shtrihet rreth koordinatave gjeografike 46 07 V, 14 49 L dhe 20,151 km ² te kesaj siperfaqeje jane toke ndersa 122 km ² uje.

Vija bregdetare e Sllovenise eshte 46.6 km e gjate ndersa vija kufitare tokesore eshte 1,334 km i gjate.

Klima e Sllovenise eshte klime e Mesdheut ne bregdet dhe kontinentale e alpine ne brendi te vendit. Perndryshe e ngjashme me klimen e Shqiperise por pak me e ftohte dhe me e lagesht.

Relievi i Sllovenise perbehet nga terreni bregdetar ne pjeset pergjate Adriatikut pas se ciles vijne katundet, malet dhe bjeshket e perziera me shume lumenj ne kufirin verior dhe verilindor. Pika me e ulet e relievit gjendet pergjate bregdetit Adriatik kurse ajo me e lara ne lartesi mbidetare prej 2,864 metrash ne majen e malit Triglav .

Ekonomia [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Artikulli kryesor Ekonomia e Sllovenise

Me zhvillim ekonomik Sllovenia perkujton Zvicren. Me pasuri natyrore qe ka, Sllovenia nuk i ploteson nevojat e vendit. Ajo shquhet per potencial te konsiderueshem te hidroenergjise, por jo edhe per rezervat e qymyrit dhe te naftes. Prodhimtaria vjetore e qymyrit eshte 5,5 milion tone dhe nuk i ploteson nevojat e ekonomise se vendit. Qymyri eshte i kualitetit te dobet, perkatesisht eshte llojit te linjitit. Prodhimtaria vjetore e naftes eshte me teper simbolike me 2 000 ton. Baza energjetike e Sllovenise eshte 12 miliard kWh, e perfituar ne pjesen me te madhe nga energjia e ujit, centralit berthamor ne Kershko dhe me pak nga qymyri. Mirepo edhe kjo baze e energjise nuk i ploteson kerkesat gjithnji me te medha te industrise se vendit. Kete deficit ne energji e ploteson me import nga shtetet fqinje.

Nga pasurite natyrore Sllovenia shquhet me nxjerrjen e Zhives (12 tone) dhe te xehes se plumbit dhe zinkut. Keto pak pasuri natyrore nuk i plotesojne kerkesat e ekonomise se vendit. Andaj Sllovenia varet nga importi i lendeve te para.

Demografia [ Redakto | Redakto nepermjet kodit ]

Artikulli kryesor Demografia e Sllovenise

Sllovenia me 20.251 km2 siperfaqe dhe me rreth 2 milion banore hyn ne grupin e shteteve te vogla te Evropes. Pjesa me e madhe e popullsise jane slloven (88%), ndersa nacionalitetet tjera jane kroatet me rreth 3%, serbet 2% etj.