Nga Wikipedia, enciklopedia e lire
Presidenti i 29te i Kili
Salvador Allende
Guillermo Gossens (spanjisht: [salβaðo? a?ende ?osens]; 26 qershor 1908 - 11 shtator 1973) ishte nje mjek kilian dhe politikan, i njohur si marksisti i pare me postin e presidentit te nje vendi te Amerikes Latine si pasoje e zgjedhjeve te lira.
[1]
Perfshirja e Allende ne jeten politike kiliane shtrihet ne nje periudhe prej gati dyzet vjet. Si nje anetar i Partise Socialiste, ai ishte nje senator,
deputet
dhe
minister
. Ai kandidoi pa sukses per presidencen ne zgjedhjet e 1952, 1958, dhe 1964. Ne vitin 1970, ai fitoi presidencen ne nje gare te ngushte midis tre kandidateve. Ai u zgjodh ne nje balotazh nga Kongresi pasi asnje kandidat nuk fitoi shumicen e votave.
Si president, Allende promovoi nje politike te nacionalizimit te industrive dhe kolektivizimit. Per shkak te politikave qe inicioi dhe faktoreve te tjere, marredheniet e tij me pushtetin legjislativ dhe gjyqesor u bene gjithnje e me te veshtira. Nje shumice e qendres se djathte duke perfshire Kristian Demokratet, perkrahja e te cileve kishte mundesuar zgjedhjen e Allende, denoncoi sundimin e tij si antikushtetues dhe beri thirrje per permbysjen e tij me force. Me 11 shtator 1973 ushtria e vendit u aktivizua per te larguar Allende nepermjet nje grushti shteti te sponsorizuar nga
CIA
e Shteteve te Bashkuara.
[2]
Me vone ate dite, Allende qelloi veten me nje pushke
AK-47
, gje qe u konfirmua dhe ne baze te nje hetimi te vitit 2011 te kryer nga nje gjykate kiliane me ndihmen e eksperteve nderkombetare.
[3]
[4]
Pas eliminimit te Allende, ushtria e gjeneralit
Augusto Pinochet
nuk pranoi te ktheje autoritetin ne qeverine civile. Si rezultat
Kili
u sundua nga nje diktature ushtarake qe ishte ne pushtet nga 1973 deri 1990, duke i dhene fund pothuajse 41 viteve te pushtetit demokratik kilian. Junta ushtarake shkriu Kongresin e Kilit dhe filloi nje perndjekje te organizuar te mijera mbeshtetesve te Allende.
