Nje paleontologe duke punuar ne Monumentin Kombetar te John Day Fossil Bedst
Paleontologjia
(
/
?
p
e?
l
i
?
n
?
t
?
l
?
d?
i
,_
?
p
æ
l
i
?
,_
?
?
n
?
/
) eshte studimi i jetes qe ka ekzistuar mepar, nganjehere duke perfshire edhe fillimin e Epokes se Holocenit (afersisht 11,700 vitet mepar). Ajo perfshin studimin e fosileve per te percaktuar
evolucioni
e organizmave dhe bashkeveprimet me njeri-tjetrin dhe mjedisin e tyre (paleoekologjin e tyre). Vezhgimet paleontologjike jane te dokumentuara qysh ne shekullin e V-te p.e.sonë. Por ajo u krijua si disipline e mirfillte shkencorene ne shekullin e 18, si rezultat i punes se Georges Cuvier ne krahasimin anatomik dhe u zhvillua me shpejtesi ne 19 shek. Termi vete e ka origjinen nga gjuha
greke
παλαι??,
palaios
, "e vjeter, e lashte", ?ν,
ne
(zan.
ontos
), "qenie, krijese" dhe λ?γο?,
logos-i
, "fjale, mendim, studim, arsye".
[1]
Paleontologjia qendron ne kufirin ndermjet
biologjise
dhe
gjeologjise
, por ajo eshte e ndryshme nga
arkeologjia
qe studion njeriun modern anatomik. Ajo tani perdor teknika te huazuara nga nje game e gjere shkencash, duke perfshire
biokimine
,
matematiken
dhe
inxhinierine
. Perdorimi i te gjitha ketyre teknikave i'u ka mundesuar paleontologeve te zbulojne me shume mbi historine evolucionare te jetes, pothuajse te gjithe periudhen deri kur
Toka
u be e favorshme jeten e gjalle, rreth 3.8 miliarde vjet me pare. Me rritjen e njohurive, paleontologjia ka zhvilluar nen-ndarje te tjera te specializuara, disa nga te cilat perqendrohen ne lloje te ndryshme te
fosileve
dhe te organizmave ndersa te tjera ne studimin ekologjik dhe historine e mjedisit, te tilla si studimi i klimave te lashta.
Trupi fosileve dhe gjurmet e fosileve jane llojet kryesore te te dhenave per jeten e lashte dhe provave
gjeokimike
qe japin ndihmen kryesore ne deshifrimin e evolucionit te jetes para se te dilnin organizmat majftushem te medhenje per te lene trupin te fosilizuar. Llogaritur e datave te ketyre mbetjeve eshte thelbesore, por e veshtire: nganjehere shtresat e aferta te shkembinjve lejojne datimin radiometrik, i cili siguron datimin absolut, i cili siguron qe datat absolute qe jane te sakta brenda 0.5%, por me shpesh paleontologet duhet te mbeshteten ne datimet relative per zgjidhjen e pazellit "jigsaw" e biostratigrafine. Klasifikimi i organizmave te hershem eshte gjithashtu i veshtire, pasi shume prej tyre nuk pershtaten mire ne "taksonomine Linnaean" qe zakonisht perdoret per klasifikimin e organizmave te gjalle dhe paleontologet me shpesh perdorin "cladistics" per te hartuar "pemen evolucionare familjare". Tremujori i fundit i shekullit te 20-te pa zhvillimin e filogjenetikes molekulare, e cila hulumton sesa te aferm jane organizmat me njeri-tjeterin duke matur se sa e ngjashme eshte ADN-ja ne gjenomet e tyre. Filogjenetika molekulare perdoret gjithashtu per te llogaritur datat se kur speciet mund te kene ndryshuar, por ka polemika per besueshmerine e ores molekulare ne te cilen vleresimet jane te varur vleresimet e tilla.
Vezhgimet gjeokimike mund te ndihmoje per te konkluduar ne nivel global aktivitet biologjike, ose prirjet e disa fosileve. Per shembull, karakteristikat gjeokimike te gureve mund te zbulojne se kur nisi jeta e pare ne Toke, dhe mund te ofrojne deshmi te pranise se qelizave
eukariote
, lloji i qelizes primitive nga e cila jane zhvilluar te gjithe organizmat shumeqeluzoret. Analizat e raporteve se izotopeve te
karbonit
mund te ndihmojne per te shpjeguar ndryshimeve madhore te tilla si shfarrosja e madhe qe ndodhin ne Permian?Triasik.
- ^
"paleontology"
.
Online Etymology Dictionary
.